LUẬN VĂN:
Phát triển công nghiệp văn hoá ở
Việt Nam - Thực trạng và giải pháp
Mục lục
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thực hiện chủ trương của Đảng làm cho văn hoá thấm sâu vào đời sống xã hội, đảm
bảo sự gắn kết giữa phát triển kinh tế và văn hoá, việc xã hội hoá, đẩy mạnh các hoạt động
sản xuất, kinh doanh sản phẩm văn hoá đã có bước tiến mới. Tuy vậy, chúng ta vẫn rất
lúng túng để tìm ra cơ chế, giải pháp thích hợp cho phát triển văn hóa trong bối cảnh mới.
Những nghiên cứu lý luận về mối quan hệ giữa văn hóa và kinh tế, trong đó có vấn đề phát
triển ngành công nghiệp văn hóa vẫn chưa theo kịp với sự phát triển.
Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế càng đi vào chiều sâu thì văn hoá càng nổi lên là
một trong những trụ cột chính của sự hợp tác. Những vấn đề trọng tâm được đặt ra đối với
các quốc gia, như: sự đối thoại giữa các nền văn hoá văn minh, chính sách nhằm bảo vệ,
phát huy sự đa dạng văn hoá và vấn đề xuất nhập khẩu các sản phẩm văn hoá… Nhiều
nước đã rất chú trọng đến phát triển ngành công nghiệp văn hoá, xem đây là một biện pháp
hữu hiệu. Công nghiệp văn hóa không những có khả năng to lớn trong việc truyền bá, bảo
vệ, phát huy bản sắc, giá trị văn hoá dân tộc, mà còn giữ vai trò là một trong những ngành
kinh tế mũi nhọn của nền kinh tế tri thức. Phát triển công nghiệp văn hoá liên quan đến thị
trường hàng hoá văn hoá, giá trị thương mại, liên quan đến chính sách văn hoá, chính sách
đầu tư, sự thay đổi hệ thống pháp lý cũng như hệ thống đánh giá các hoạt động và sản
phẩm văn hoá của mỗi quốc gia trong quá trình hội nhập.
Nhiều nền kinh tế trên thế giới, sự phát triển của ngành công nghiệp văn hoá đã và
đang chiếm tỉ trọng đáng kể của tổng thu nhập quốc dân, thậm chí trở thành mũi nhọn về
xuất khẩu. Trong khi đó ở Việt Nam cả nhận thức và thực tiễn để phát triển ngành công
nghiệp văn hoá còn rất sơ khai. Thực tế đó đã ảnh hưởng lớn đến nhu cầu, khả năng sáng
tạo, hưởng thụ các giá trị văn hoá của nhân dân. Thực tế đó cũng làm hạn chế việc tuyên
truyền các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển sâu rộng và nâng
cao chất lượng nền văn hóa dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế
- xã hội, làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tiếp thu tinh hoa
văn hoá nhân loại. Không phát triển nền công nghiệp văn hóa, không những ảnh hưởng
đến quá trình hiện đại hoá nền văn hoá dân tộc- mà còn là sự biểu hiện của yếu thế, không
cạnh tranh được với các sản phẩm văn hoá của nước ngoài… Nếu không vượt qua được
những thách thức này, thì về mặt trái của nó, một mặt chúng ta phải chịu thua thiệt về kinh
tế, mặt khác do tính phụ thuộc càng tăng, điều đó cũng đồng nghĩa là phải đối diện với
những hệ luỵ khôn lường về văn hoá dưới góc độ xây dựng phát triển con người, cũng như
việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong bối cảnh hiện nay.
Trên đây là những lý do để chúng tôi nghiên cứu đề tài “Phát triển công nghiệp
văn hoá ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp”. Hy vọng những kết quả đạt được sẽ
góp phần làm sáng tỏ về phương diện lý luận và thực tiễn của phát triển văn hóa gắn với
phát triển kinh tế, hiện đại hóa nền văn hóa nhằm phát triển con người, phát triển đất nước
trong thời kỳ mới ở nước ta hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu
Những nghiên cứu về xây dựng phát triển ngành công nghiệp văn hóa còn quá ít ỏi.
Có thể khái quát về tình hình nghiên cứu như sau:
Nhóm thứ nhất: Những quan điểm có tính chất chỉ đạo trong đường lối chính sách
của Đảng và Nhà nước về xây dựng và phát triển văn hoá trong cơ chế thị trường định
hướng XHCN, có liên quan đến phát triển ngành công nghiệp văn hoá (Nghị quyết Hội
nghị Trung ương 4 (khoá VII); Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VIII, IX, X; Nghị quyết
Trung 5 (khoá VIII); Kết luận Hội nghị Trung 10 (khoá IX)...
- Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá VII)
đã bàn đến những khía cạnh kinh tế trong hoạt động và kinh doanh văn hoá phẩm ở nước
ta (1). Những vấn đề được nêu ra trong Nghị quyết: bằng mọi cách phải đưa những giá trị
văn hoá của dân tộc và thế giới đến với nhân dân, mở rộng giao lưu văn hoá với nước
ngoài (như xuất nhập khẩu văn hoá phẩm, khuyến khích việc trao đổi nghệ thuật với các
đoàn nghệ thuật); cấm sản xuất và phổ biến những tác phẩm, phim ảnh, băng hình có nội
dung độc hại, phản động đồi truỵ… Nghị quyết cũng đề ra nhiệm vụ tiếp tục bổ sung và
hoàn chỉnh các quy định về mua, bán tác phẩm, vấn đề thuế; xây dựng và hoàn chỉnh các
văn bản pháp quy về Luật Xuất bản, Luật bảo vệ di tích văn hoá dân tộc…
- Nghị quyết Trung ương 5 (khoá VIII) Về xây dựng phát triển nền văn hoá Việt
Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc đã đánh giá những mặt tích cực và tiêu cực của tác
động văn hoá đến đời sống tinh thần xã hội, và chỉ ra khuynh hướng “thương mại hoá”
1 Đảng cộng sản Việt Nam: Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 (khóa VII), 1993, tr.22,23.
đang có ảnh hưởng tiêu cực đến phát triển văn hoá nghệ thuật, chiều theo những thị hiếu
thấp kém, làm cho chức năng giáo dục tư tưởng và thẩm mỹ của văn học nghệ thuật bị suy
giảm…(1).
- Kết luận của Hội nghị Trung ương X (khóa IX) đến Nghị quyết Đại hội X, đã tập
trung nhấn mạnh phải bảo đảm sự gắn kết giữa phát triển văn hóa với phát triển kinh tế,
phát triển kinh tế là trọng tâm, phát triển văn hóa làm nền tảng tinh thần của xã hội.
- Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị Về phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ
mới, khẳng định nước ta đã hình thành thị trường văn hóa phẩm, xây dựng, phát triển
ngành công nghiệp văn hoá vì một nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc,
phát triển đất nước, hội nhập quốc tế.
Nhóm thứ hai: Những công trình nghiên cứu có liên quan đến vấn đề phát triển
công nghiệp văn hoá ở nước ta trên bình diện lý luận và thực tiễn, như: vấn đề kinh tế thị
trường và kinh tế thị trường định hướng XHCN; vai trò của văn hoá trong quá trình phát
triển, phát triển văn hoá trong kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam; sự tác
động của toàn cầu hoá đối với phát triển văn hoá hiện nay; phát triển văn hoá phát triển
con người và nguồn nhân lực trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá...
* Một số công trình nghiên cứu:
- Kinh doanh Xuất bản phẩm trong cơ chế thị trường ở Việt Nam (Luận án của
Phạm Thị Như Tâm - Đại học Kinh tế quốc dân, năm 1994).
- Văn hoá vì phát triển - Phạm Xuân Nam, Nxb CTQG, Hà Nội 1998.
- Chống những biểu hiện của văn hoá, văn nghệ thương mại; Xã hội hoá các hoạt
động văn hoá và xã hội hoá kinh doanh văn hoá- của Trần Trọng Đăng Đàn, Nxb Văn nghệ
Sở Văn hoá Thông tin TP. Hồ Chí Minh, 1998.
- Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng văn hoá ở nước ta - Hoàng Vinh (Nxb
Văn hoá Thông tin - Hà Nội 1999).
- Một số nghiên cứu bước đầu về kinh tế học văn hoá - Lê Ngọc Tòng (NXB Chính
trị Quốc gia Hà Nội, 2004).
- Hành trình nghiên cứu điện ảnh Việt Nam, Nxb Văn hóa –Thông tin, Bộ Văn hóa-
Thể thao và Du lịch, H, 2007
1 Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm BCH Trung ương Đảng khóa VIII, năm 1998, tr. 48.
* Một số đề tài cấp Bộ, cấp Nhà nước:
- Kinh tế thị trường định hướng xã hội giai đoạn 2001 - 2004 (Đề tài cấp Nhà nước
- KX.03.05, đã nghiệm thu).
- Phát triển văn hoá, con người và nguồn lực trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá,
hiện đại hoá (Đề tài Chương trình KX. 05, giai đoạn 2001 - 2004, đã nghiệm thu).
- Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong lĩnh vực vui chơi giải trí ở khu
vực đô thị nước ta - thực trạng và giải pháp (Đề tài cấp Bộ - Học viện Chính trị Quốc gia
Hồ Chí Minh, Phạm Duy Đức chủ nhiệm, đã nghiệm thu năm 2003).
- Mỹ thuật đương đại Việt Nam liên ứng với thế giới (nhìn từ Hà Nội)- Đào Mai
Trang, (Đề tài khoa học cấp cơ sở, Bộ Văn hoá Thông tin - Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật),
năm 2005.
- Âm nhạc Việt Nam thời kỳ đổi mới thực trạng và giải pháp - Nguyễn Đăng Nghị
(Đề tài cấp cơ sở - Bộ Văn hoá Thông tin - Tạp chí Văn hoá nghệ thuật), năm 2005.
- Thị trường văn hoá phẩm ở nước ta - hiện trạng và giải pháp (Đề tài cấp Bộ - Học
viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Nguyễn Thị Hương chủ nhiệm, đã nghiệm thu năm
2006).
- Hoạt động văn hoá và sản phẩm văn hoá trong cơ chế thị trường định hướng
XHCN ở nước ta hiện nay (Đề tài độc lập cấp Nhà nước - Bộ Khoa học công nghệ, TS.
Trần Chiến Thắng chủ nhiệm, nghiệm thu cơ sở năm 2008).
- Nghiên cứu xây dựng và phát triển ngành công nghiệp văn hoá của Thủ đô Hà
Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá (Sở Văn hoá Thông tin Hà Nội
- 01 X-12/01-2006-3, Phạm Duy Đức làm chủ nhiệm, đã có báo cáo tổng kết lần 1, năm
2008).
* Một số bài bài viết:
- Chính sách văn hóa- nhìn từ bản quyền tác giả trong lĩnh vực văn học nghệ thuật,
Nguyễn thị Hương (Thông tin Văn hóa và Phát triển, số 5, 2005).
- Xây dựng và phát triển ngành công nghiệp văn hoá ở nước ta - Tô Huy Rứa (Tạp
chí Cộng sản, số 1, tháng 1/2006).
- Quan điểm của C.Mác và Ph.Ăng-ghen về sản xuất văn hoá và thị trường hàng
hoá văn hoá - Nguyễn Thị Hương (Tạp chí Lý luận chính trị, số 10, 2006).