Luận văn Thạc sĩ Du lịch: Nghiên cứu phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An Giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM XUÂN AN

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂNDU LỊCH

DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÙ LAO ÔNG HỔ, AN GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

Hà Nội, 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM XUÂN AN

NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂNDU LỊCH

DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG TẠI CÙ LAO ÔNG HỔ, AN GIANG

Chuyên ngành: Du lịch

(Chương trình đào tạo thí điểm)

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM HỒNG LONG

Hà Nội, 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi – PHẠM XUÂN

AN, học viên cao học khóa 2012 – 2014, Khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa

học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tôi xin chịu trách nhiệm trước

Hội đồng Khoa học và Đào tạo Khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội

và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Học viên

PHẠM XUÂN AN

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i

BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT......................................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ ................................................... vii

PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG ... 8

1.1. Một số khái niệm ........................................................................................ 8

1.2. Đặc điểm và những nguyên tắc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng ... 11

1.3. Một số loại hình du lịch có sự tham gia của cộng đồng địa phương ...... 13

1.4. Một số hoạt động du lịch có sự tham gia của cộng đồng địa phương ..... 14

1.5. Mối quan hệ giữa cộng đồng địa phương với hoạt động du lịch dựa vào

cộng đồng ........................................................................................................ 15

1.6. Những bên liên quan tham gia du lịch dựa vào cộng đồng ..................... 19

1.7. Khu vực có khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng ................... 22

Tiểu kết chƣơng 1:......................................................................................... 23

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO

CỘNG ĐỒNG TẠI CÙ LAO ÔNG HỔ, AN GIANG ............................... 25

2.1. Khái quát chung về cù lao Ông Hổ, An Giang ....................................... 25

2.2. Khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An

Giang ............................................................................................................... 26

2.3. Hiện trạng hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An

Giang ............................................................................................................... 49

Tiểu kết chƣơng 2:......................................................................................... 68

CHƢƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO

HIỆU QUẢ TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG

TẠI CÙ LAO ÔNG HỔ, AN GIANG ......................................................... 69

3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ......................................................................... 69

3.2. Các giải pháp tổ chức, quản lý ................................................................ 69

3.3. Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực ................................................ 71

3.4. Các giải pháp thúc đẩy cung ứng, phát triển sản phẩm và dịch vụ du lịch ..... 76

3.5. Các giải pháp xúc tiến, quảng bá ............................................................ 79

3.6. Các giải pháp đầu tư ................................................................................ 81

3.7. Các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc bảo vệ tài

nguyên du lịch và môi trường sinh thái ......................................................... 82

3.8. Các kiến nghị ............................................................................................ 84

KẾT LUẬN .................................................................................................... 90

Phụ lục ............................................................................................................... I

Phụ lục 1. Phiếu điều tra và bảng xử lý số liệu

....................................... II

Phụ lục 2. Cẩm nang du lịch Cù lao Ông Hổ, An Giang

.................. XXIV

Phụ lục 3. Một số tour du lịch trải nghiệm đời sống cộng đồng tại cù lao

Ông Hổ, An Giang ................................................................................................... XXXVII

Phụ lục 4. Một số hình ảnh về hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng tại cù

lao Ông Hổ, An Giang ..................................................................................................... XLI

BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ đầy đủ Chữ viết tắt

Cộng đồng địa phương CĐĐP

Chất lượng cuộc sống CLCS

Cơ sở hạ tầng CSHT

Cơ sở vật chất kỹ thuật CSVCKT

Du lịch cộng đồng DLCĐ

Du lịch dựa vào cộng đồng DLDVCĐ

Di tích lịch sử văn hóa DTLSVH

Khách du lịch KDL

Khu bảo tồn KBT

Kinh tế - xã hội KT – XH

Làng nghề truyền thống LNTT

Tài nguyên du lịch TNDL

Tài nguyên môi trường TNMT

TNMTDL Tài nguyên môi trường du lịch

Netherlands Development Organization (Tổ SNV

chức phát triển Hà Lan)

International Union for Conservation of Nature IUCN

and Natural Resources (Liên minh Quốc tế Bảo

tồn Thiên nhiên và Tài nguyên thiên nhiên)

World Wide Fund For Nature (Quỹ Quốc tế WWF

Bảo vệ Thiên nhiên)

DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ

Bảng 1.1. Mô tả các loại hình Du lịch dựa vào cộng đồng ....................................... 13

Bảng 1.2. Những tác động của Du lịch dựa vào cộng đồng...................................... 17

Bảng 2.1 Nhiệt độ trung bình tháng của TP. Long Xuyên........................................ 28

Bảng 2.2. Lượng khách và tốc độ tăng trưởng lượng khách đến cù lao Ông Hổ từ

2010 đến 2014 ........................................................................................................... 55

Bảng 2.3. Lượng khách sử dụng sản phẩm dịch vụ của Du lịch dựa vào cộng đồng

tại cù lao Ông Hổ ...................................................................................................... 56

Bảng 2.4. Lượng khách lưu trú qua đêm tại các điểm du lịch dựa vào cộng đồng trên

cù lao Ông Hổ ........................................................................................................... 57

Bảng 2.5. Số lao động tham gia dịch vụ Du lịch dựa vào cộng đồng trên cù lao Ông

Hổ .............................................................................................................................. 60

Bảng 2.6. Thu nhập bình quân đầu người/năm ở cù lao Ông Hổ ............................. 61

Bảng 2.7. Tỷ lệ hộ nghèo ở cù lao Ông Hổ ............................................................... 61

Bảng 2.8. Tỷ lệ du khách thích sử dụng các sản phẩm du lịch của CĐĐP ............... 64

Bảng 2.9. Các công ty du lịch đánh giá về sức hấp dẫn của sản phẩm DLDVCĐ tại

cù lao Ông Hổ, An Giang .......................................................................................... 65

Bảng 2.10. Phân tích SWOT ..................................................................................... 66

Biểu đồ 2.1. Khách du lịch đánh giá sức hấp dẫn của các sản phẩm DLDVCĐ tại

cù lao Ông Hổ, An Giang .......................................................................................... 63

vii

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Du lịch là ngành kinh tế có mối quan hệ với nhiều ngành, nhiều lĩnh vực,

trong đó du lịch có mối quan hệ hết sức chặt chẽ với cộng đồng địa phương. Việc

phát triển du lịch dựa vào cộng đồng đã đem lại rất nhiều lợi ích trực tiếp hoặc gián

tiếp cho cộng đồng địa phương như: tạo việc làm; tăng thu nhập; giúp xây dựng và

tu bổ cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật tốt hơn; đem đến sự hiểu biết, giao lưu

văn hóa; xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của người dân; góp phần vào quá

trình phát triển kinh tế của vùng, của đất nước… Điều đó mang ý nghĩa nhân văn to

lớn, thể hiện đường lối chiến lược, chính sách phát triển kinh tế xã hội đúng đắn,

phù hợp của mỗi quốc gia.

Du lịch dựa vào cộng đồng đã được quan tâm quy hoạch, đầu tư phát triển

mang lại kết quả về nhiều mặt ở nhiều quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam, các loại

hình du lịch này đã được tổ chức và mang lại những thành công bước đầu ở nhiều

địa phương.

Cù lao Ông Hổ, xã Mỹ Hòa Hưng, TP. Long Xuyên, An Giang là một trong

những xã có tiềm năng về du lịch dựa vào cộng đồng, với cảnh đẹp thiên nhiên, và

các di tích lịch sử đáp ứng nhu cầu tham quan nghỉ mát của khách du lịch.

Thực tế cho thấy, đối tượng tham gia làm du lịch ở xã Mỹ Hoà Hưng chủ yếu

là những hộ có kinh tế khá ổn định, họ có nhà sàn cổ, có diện tích đất vườn rộng,

những hộ nghèo tham gia dự án là rất ít, họ hầu như không được hưởng lợi từ thành

quả của dự án mang lại. Người dân chỉ chủ yếu tham gia vào một số khâu, lợi ích

kinh tế không thường xuyên và bấp bênh, các hình thức tham gia hầu như mang tính

chất tự phát, người dân thấy có lợi, có thu nhập thì họ làm.

Vì vậy, cần giúp người dân địa phương tham gia các hoạt động du lịch, cùng

vì lợi ích và mục đích chung nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng địa

phương. Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng không chỉ giúp người dân nâng cao

chất lượng cuộc sống mà còn nâng cao nhận thức về du lịch, về ý thức bảo vệ tài

nguyên du lịch, bảo vệ môi trường sinh thái, ý thức về vị trí, vai trò của cộng đồng

trong việc tạo ra môi trường nhân văn hấp dẫn du khách.

Từ những lý do trên, tác giả quyết định chọn đề tài: “Nghiên cứu phát triển

du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An Giang”

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu phát triển du lịch dựa vào cộng đồng ở cù lao Ông Hổ, An Giang

là một đề tài mới, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này. Năm 2010,

tác giả Phạm Xuân Phú, trong đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường tại Đại học An

Giang “Nghiên cứu phát triển du lịch dựa vào cộng đồng ở xã Mỹ Hòa Hưng, thành

phố Long Xuyên, tỉnh An Giang” đã chủ yếu tập trung tìm hiểu các yếu tố ảnh

hưởng đến sự phát triển của du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An

Giang, và thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của địa phương giai đoạn

2005 – 2009. [26]

Trên thế giới và ở Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu những vấn đề

liên quan đến DLDVCĐ được thực hiện ở quy mô khác nhau.

 Trên thế giới

Goerger Caze Robert Languar, Yver Raynoward trong cuốn “Quy hoạch du

lịch” đã trình bày một số nội dung về vai trò của CĐĐP trong việc quy hoạch phát

triển du lịch. [3]

Dauglas Hainsworth trong bài báo cáo khoa học “Phương pháp tiếp cận du

lịch vì người nghèo, một số kinh nghiệm và bài học ở Việt Nam” đã chỉ ra một số

phương pháp nghiên cứu, kinh nghiệm phát triển, kết quả ban đầu của việc phát

triển DLDVCĐ ở một số địa phương nghèo ở Việt Nam. [51, tr. 19 – 26]

Streaut II trong bài báo cáo khoa học “Sự phát triển du lịch, ảnh hưởng của

nó đối với sự phát triển KT – XH, văn hóa và môi trường” đã chỉ ra những tác động

tích cực và tiêu cực của hoạt động du lịch đến sự phát triển KT – XH, văn hóa và

môi trường của CĐĐP và một số giải pháp cho vấn đề này. [56]

Trong báo cáo của Ủy ban Phát triển Bền vững của Liên Hiệp Quốc tại Hội

nghị thượng đỉnh về phát triển bền vững tổ chức tại Johan nesburg, năm 2002 đã

kêu gọi “Phát triển bền vững để mang lại nhiều lợi ích hơn cho cộng đồng dân cư tại

các điểm du lịch, đồng thời đảm bảo duy trì sự phát triển bền vững của các yếu tố

văn hóa và môi trường nơi sống của họ”. Cũng tại hội nghị này, Tổ chức Du lịch

Thế giới (UNWTO) đã đưa ra sáng kiến phát triển du lịch bền vững gắn với xóa đói

giảm nghèo hay gọi là sáng kiến STEP. Với sáng kiến này, UNWTO đã cùng với

chính phủ các nước xác định và tài trợ cho một số dự án phát triển du lịch có khả

năng xóa đói giảm nghèo. [50]

S.Singh, DJ Timothy, RK. Dowling trong cuốn “Tourism in Destination

Communities” đã hệ thống cơ sở lý luận DLCĐ, du lịch của CĐĐP, những thách

thức và cơ hội cho các điểm đến DLCĐ, các vấn đề phát sinh trong cộng đồng, kế

hoạch thích hợp cho phát triển các điểm đến DLCĐ, marketing điểm đến DLCĐ,

nhận thức và du lịch và điểm đến DLCĐ, một số mô hình phát triển DLCĐ của các

nước trên thế giới. [60]

Sue BeeTon trong cuốn “Commumnity Development through Tourism” đã

hệ thống hóa cơ sở lý luận về DLCĐ, DLCĐ nông thôn, đối phó với khủng hoảng

DLCĐ, lập kế hoạch chiến lược cho DLCĐ, xúc tiến phát triển DLCĐ, phát triển

cộng đồng thông qua du lịch, mô hình phát triển DLCĐ, du lịch nông thôn ở một số

nước trên thế giới. [61]

Grey Richards and Derek Hall trong cuốn “Tourism and Sustainable

community Development” đã đưa ra những khái niệm, đặc điểm về sự tham gia du

lịch của cộng đồng, phương pháp tiếp cận lập kế hoạch phát triển du lịch bền vững

gắn với phát triển cộng đồng, phát triển các doanh nghiệp nhỏ của cộng đồng, các

tiêu chuẩn của môi trường và đo lường điểm đến, các công cụ tiếp thị, cộng đồng

nông thôn và phát triển du lịch. Những mô hình, kinh nghiệm phát triển DLCĐ ở

nhiều quốc gia trên thế giới. [58]

 Ở Việt Nam

Tổng cục Du lịch Việt Nam trong đề tài khoa học “Nghiên cứu vận dụng

kinh nghiệm của nước ngoài trong việc quản lý phát triển lưu trú cho khách ở nhà

dân” đã đưa ra các khái niệm về DLDVCĐ, du lịch homestay, thu thập, tổng hợp

một số kinh nghiệm phát triển du lịch homestay của một số quốc gia trên thế giới và

cách thức vận dụng vào Việt Nam. [36]

Tác giả V Quế trong cuốn “Du lịch cộng đồng lý thuyết và vận dụng tập 1”

đã hệ thống cơ sở lý luận về DLDVCĐ và nghiên cứu mô hình phát triển DLDVCĐ

ở một số quốc gia trên thế giới. [27]

Tác giả Phạm Trung Lương (chủ biên) và cộng sự trong cuốn “Du lịch sinh

thái, những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam” kh ng định phải thu

hút CĐĐP vào hoạt động du lịch, chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch với CĐĐP

trong một số nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái. [19]

Tác giả Bùi Thị Hải Yến (chủ biên và cộng sự) trong các công trình, báo cáo

và đề tài khoa học “Vai trò giáo dục cộng đồng với phát triển bền vững trên thế giới

và ở Việt Nam”, “Du lịch cộng đồng”, “Tài nguyên du lịch”, “Nhận thức và năng

lực du lịch nhằm góp phần xóa đói giảm nghèo cho cộng đồng người Mường ở khu

vực Vườn Quốc gia Cúc Phương” đã hệ thống cơ sở lý luận DLDVCĐ, mô hình,

kinh nghiệm phát triển DLDVCĐ của một số quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam,

đưa ra một số giải pháp phát triển DLDVCĐ cho người Mường ở VQG Cúc Phương

và các nguồn lực phát triển DLDVCĐ tại Việt Nam. [49]; [50]

Tác giả Phạm Hồng Long trong Luận án tiến sĩ “Nhận thức của người dân

địa phương về tác động của du lịch và sự ủng hộ của họ cho phát triển du lịch:

trường hợp vịnh Hạ Long, Quảng Ninh, Việt Nam” đã xác định việc hiểu được nhận

thức của người dân địa phương về tác động của du lịch và thái độ của họ đối với sự

phát triển du lịch là nền tảng cho sự thành công và sự phát triển lâu dài của bất kỳ

hình thức phát triển du lịch nào. Qua đó, phát triển một mô hình giúp cho việc giải

thích về nhận thức của người dân địa phương về du lịch.

Tác giả Huỳnh Ngọc Phương, trong Luận văn Cao học Du lịch – Khoa Du

lịch học – ĐHKHXH & NV – ĐHQG Hà Nội, « Phát triển du lịch cộng đồng tại các

làng nghề truyền thống ở thành phố Nha Trang » hệ thống những vấn đề lý luận về

DLDVCĐ và các mô hình phát triển DLDVCĐ ở Việt Nam và trên thế giới. Điều tra,

thống kê, phân tích và đánh giá các nguồn lực và thực trạng phát triển DLDVCĐ tại các

làng nghề truyền thống ở Nha Trang. Đề xuất các kiến giải nhằm phát triển DLDVCĐ tại

các làng nghề truyền thống ở Nha Trang theo hướng bền vững.

Kết quả nghiên cứu về lý luận cũng như thực tiễn phát triển DLDVCĐ của

các tác giả trên thế giới và Việt Nam sẽ là nguồn tri thức quí giá cho tác giả vận

dụng vào nghiên cứu đề tài luân văn thạc sĩ của mình.

3. Mục đích của đề tài

Tìm hiểu thực trạng du lịch dựa vào cộng đồng ở Cù lao Ông Hổ, An Giang

nhằm đề ra những giải pháp góp phần thu hút cộng đồng tham gia vào hoạt động du

lịch, qua đó, phát triển loại hình du lịch này.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

Để đạt được mục đích trên, đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu đề tài như sau:

Thu thập và tổng quan tài liệu về các vấn đề liên quan như tài liệu, công trình

nghiên cứu về du lịch cộng đồng, các thông tin về tự nhiên - xã hội, các số liệu,

thông tin về hoạt động du lịch của địa phương.

Thu thập các dữ liệu sơ cấp thông qua khảo sát thực địa, phỏng vấn chuyên

gia, điều tra xã hội học để bổ sung thông tin.

Đánh giá năng lực và sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch nhằm

đề xuất giải pháp nhằm thu hút hơn nữa cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch

ở cù lao Ông Hổ, An Giang.

Đánh giá hiệu quả thực tế của các sản phẩm du lịch, của hoạt động xúc tiến,

quảng bá, của khâu tổ chức, quản lý du lịch tại cù lao Ông Hổ, qua đó đề xuất

những giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển du lịch cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An

Giang.

5. Đối tƣợng nghiên cứu

- Các điều kiện phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của cù lao Ông Hổ

- Thực trạng hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng ở cù lao Ông Hổ

- Cộng đồng địa phương tại cù lao Ông Hổ, An Giang

6. Phạm vi nghiên cứu

- Không gian nghiên cứu: Luận văn chủ yếu tập trung nghiên cứu trên địa

bàn cù lao Ông Hổ, An Giang.

- Thời gian nghiên cứu: Số liệu nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2010 đến

năm 2014.

7. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện các nhiệm vụ đặt ra, các quan điểm và phương pháp nghiên cứu

chủ yếu sau đã được sử dụng:

 Quan điểm nghiên cứu

- Quan điểm hệ thống: Được tác giả vận dụng trong việc hệ thống hóa, sắp

xếp, xử lý các bước nghiên cứu, các vấn đề nghiên cứu, cả tri thức lý luận cũng như

thực tiễn.

- Quan điểm phát triển bền vững: Tác giả đã vận dụng cơ sở lý luận cũng

như thực tiễn phát triển bền vững ở Việt Nam và trên thế giới để phục vụ cho việc

nghiên cứu của đề tài.

- Quan điểm kế thừa: Tác giả đã kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu, các

nguồn thông tin tư liệu của các nhà khoa học, tận dụng những ưu điểm của các công

trình nghiên cứu đi trước để khắc phục được những hạn chế của đề tài nghiên cứu.

- Quan điểm lãnh thổ tổng hợp và chuyên môn hóa: Tác giả nghiên cứu tổng

hợp các nguồn lực cho phát triển DLDVCĐ tại cù lao Ông Hổ, An Giang. Việc

nghiên cứu này nhằm đưa ra được các đánh giá xác thực, xây dựng những kiến giải

phát huy lợi thế tổng hợp và tránh lãng phí hoặc khai thác quá mức các nguồn lực

cho phát triển DLDVCĐ tại địa phương.

 Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp khảo cứu thực tế và thu thập tư liệu:

Tác giả đã lập kế hoạch khảo cứu thực tế kết hợp với thu thập tư liệu bằng

văn bản, ảnh tư liệu, quan sát ghi chép các nguồn tri thức từ thực tiễn thông qua 4

chuyến điền dã khảo cứu tại cù lao Ông Hổ, An Giang và các địa phương trong tỉnh

An Giang.

Trong quá trình khảo cứu thực địa, tác giả đã tiến hành quan sát tham dự,

quan sát không tham dự, chụp ảnh kết hợp với điều tra xã hội học bằng hỏi đáp,

bằng bảng hỏi đối với người dân, cán bộ các cơ quan chính quyền địa phương, các

cán bộ quản lý du lịch và KDL tại An Giang.

Ngoài ra, tác giả còn thu thập các thông tin dữ liệu thứ cấp từ các nguồn:

sách, báo, tạp chí, các công trình khoa học, tài liệu về phát triển DLDVCĐ của địa

phương, các thông tin bài báo trên internet.

- Phương pháp điều tra xã hội học: Phương pháp điều tra xã hội học được

tiến hành đồng thời với phương pháp các khảo cứu thực tế và thu thập tài liệu. Gồm

phương pháp bảng hỏi, phương pháp phỏng vấn. Đối với phương pháp bảng hỏi, tác

giả thực hiện phát ra: 20 bảng hỏi cho các công ty du lịch tại Thành phố Hồ Chí

Minh, Cần Thơ, An Giang, 50 bảng hỏi cho CĐĐP, 50 bảng hỏi cho KDL nội địa,

50 bảng hỏi cho KDL Quốc tế. Số lượng bảng hỏi thu về đầy đủ và xử lý hết. Đối

với phương pháp phỏng vấn, tác giả thực hiện phỏng vấn 20 người, từ các cơ quan

quản lý du lịch (Trung tâm du lịch nông dân An Giang), chính quyền địa phương

(Hội Nông dân xã Mỹ Hòa Hưng), các công ty du lịch tại Thành phố Hồ Chí Minh,

Cần Thơ, An Giang, người dân địa phương có tham gia kinh doanh dịch vụ du lịch

(homestay, xe ôm, xe lôi, đò máy, ẩm thực, vườn sinh thái...).

- Phương pháp bản đồ, sơ đồ và ảnh tư liệu: Tác giả vận dụng phương pháp

này để tìm hiểu và xác định vị trí, nội dung, ranh giới của địa bàn nghiên cứu, các

điểm tuyến tham quan du lịch. Cụ thể, để hình thành bản đồ du lịch địa bàn nghiên

cứu, tác giả đã xác định vị trí các kênh rạch, các cây cầu, xác định vị trí các điểm

tham quan, các cơ sở dịch vụ du lịch... Tác giả lựa chọn các đối tượng nghiên cứu,

chụp ảnh và sử dụng ảnh để minh chứng cho các đối tượng nghiên cứu. Hình ảnh

được thu thập, biên tập và đưa vào danh mục hình ảnh trong phần phụ lục.

- Phương pháp thống kê, phân tích, so sánh và tổng hợp: Tác giả lựa chọn,

sắp xếp các thông tin theo nội dung nghiên cứu, sau đó tiến hành phân tích, so sánh,

đánh giá, tổng hợp thành các nhận định, báo cáo nhằm có được một nội dung hoàn

chỉnh, tổng thể về đối tượng nghiên cứu.

8. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung

chính của luận văn bao gồm 3 chương.

Chương 1. Cơ sở lí luận về du lịch dựa vào cộng đồng

Chương 2. Thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại Cù lao Ông Hổ

– An Giang.

Chương 3. Các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả trong phát triển

du lịch dựa vào cộng đồng tại Cù lao Ông Hổ – An Giang.

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG

1.1. Một số khái niệm

1.1.1. Khái niệm cộng đồng

Cộng đồng là một khái niệm về tổ chức xã hội đã được nhiều nhà nghiên cứu

đưa ra với nhiều cách định nghĩa khác nhau:

Từ điển bách khoa Việt Nam (2000) định nghĩa: “Cộng đồng là một tập

đoàn người rộng lớn, có những dấu hiệu chung về thành phần giai cấp, về nghề

nghiệp, về địa điểm sinh tụ và cư trú. Cũng có những cộng đồng xã hội bao gồm

một dòng giống, một sắc tộc, một dân tộc”. [37, tr.601]

Tác giả V Quế trong cuốn Du lịch cộng đồng lý thuyết và vận dụng (2006)

đã viết: “Khái niệm cộng đồng được cho là một khái niệm có nhiều tuyến nghĩa.

Trong tuyến nghĩa khoa học xã hội bao gồm: Các thực tế xã hội có cơ cấu tổ chức

chặt chẽ hoặc không chặt chẽ, tồn tại trong một không gian địa lý nhất định”. [27]

Tác giả Sue BeeTon trong cuốn Commumnity Development through Tourism

viết: “Cộng đồng có nguồn gốc từ Latin, mà đề cập đến tinh thần rất cộng đồng,

hoặc một cộng đồng không có cấu trúc bên trong mà mọi người đều bình đ ng”.

“Hoặc cộng đồng là một nhóm người có cùng một tín ngưỡng, cùng sống trong một

thời gian và một không gian nhất định”. [61, tr.3 – 4]

Trong cuốn Du lịch cộng đồng (2012) tác giả Bùi Thị Hải Yến viết: “Cộng

đồng được hiểu là một nhóm dân cư cùng sinh sống trên một lãnh thổ nhất định

được gọi tên như: Làng, xã, huyện, thị xã, tỉnh, thành phố, quốc gia… có những dấu

hiệu chung về thành phần giai cấp, truyền thống văn hóa, đặc điểm kinh tế - xã hội”.

[50, tr.33]

Như vậy, cộng đồng có thể được hiểu theo nghĩa rộng:―một nhóm dân cư,

một tập đoàn người rộng lớn cùng sinh sống trên một lãnh thổ nhất định được gọi

tên như: Làng (bản, buôn, sóc), xã (phường, thị trấn), huyện (thị xã, thành phố),

tỉnh (thành phố), quốc gia,…cùng có những dấu hiệu chung về tôn giáo, thành

phần giai cấp, về truyền thống văn hóa, về kinh tế xã hội‖.

1.1.2. Khái niệm cộng đồng địa phương

Trong sách Du lịch cộng đồng tác giả Bùi Thị Hải Yến: “CĐĐP là một

nhóm dân cư cùng sinh sống trên một lãnh thổ nhất định được gọi tên như các đơn

vị làng (bản, buôn, thôn, sóc), xã, huyện, tỉnh (thành phố) nhất định qua nhiều thế

hệ và có những đặc điểm chung về các giá trị văn hóa truyền thống, bảo tồn, sử

dụng chung các nguồn TNMT, có cùng mối quan tâm về KT – XH, có sự gắn kết về

huyết thống, tình cảm và có sự chia sẻ nguồn lợi và trách nhiệm trong cộng đồng”.

[48, tr.33]

Theo cuốn Phát triển cộng đồng do Nguyễn Hữu Nhân biên soạn: “CĐĐP

được hiểu là tập hợp các nhóm người có chung địa bàn cư trú và có quyền sử dụng

các tài nguyên ở địa phương đó”. [24, tr.8]

Như vậy, khái niệm CĐĐP được hiểu theo nghĩa hẹp, gắn với một vùng lãnh

thổ nhất định, trong đó, có quan hệ gắn kết về tình cảm, quyền lợi, về giá trị văn

hoá, truyền thống, và cùng thực hiện những quy ước chung của cộng đồng. Cộng

đồng địa phương được hiểu: ―một nhóm dân cư hoặc một tập đoàn người rộng lớn

cùng sinh sống trên một lãnh thổ nhất định được gọi tên như Làng (bản, thôn, buôn,

sóc), xã (phường, thị trấn), huyện (thị xã, thành phố), tỉnh (thành phố), qua nhiều

thế hệ, có sự gắn kết về truyền thống, tình cảm, có quyền lợi và nghĩa vụ trong việc

bảo tồn, phát triển, sử dụng các nguồn tài nguyên ở địa phương, có các dấu hiệu

chung về tôn giáo, tín ngưỡng, KT – XH, truyền thống văn hóa‖.

1.1.3. Khái niệm du lịch dựa vào cộng đồng

Việc tìm hiểu khái niệm du lịch dựa vào cộng đồng cần bắt đầu từ việc tìm

hiểu khái niệm du lịch cộng đồng. Theo đó, du lịch cộng đồng thực chất là phương

thức phát triển các loại hình du lịch bền vững có sự tham gia của CĐĐP nơi phân

bố hoặc gần nơi phân bố các nguồn TNDL. Khái niệm DLCĐ cũng đã được nhiều

nhà khoa học, nhiều tổ chức tiến hành nghiên cứu.

Tác giả Đỗ Thanh Hoa trong Tạp chí du lịch Việt Nam cho rằng:“Phát huy

vai trò của cộng đồng địa phương phát triển du lịch bền vững”, “DLCĐ là một hình

thái du lịch, trong đó chủ yếu là những người dân địa phương đứng ra phát triển

quản lý du lịch. Kinh tế địa phương sẽ được phần lớn lợi nhuận từ hoạt động du

lịch”. [13, tr.22]

Trong báo cáo khoa học Phát triển du lịch cộng đồng trong bối cảnh kinh tế

thị trường tác giả Nguyễn Văn Lưu viết: “Tính cộng đồng trong tạo cung du lịch có

thể hiểu là sự liên kết nhiều quá trình hoạt động du lịch riêng biệt thành quá trình

KT – XH như một hệ thống hữu cơ”. [20, tr.67 – 69]

Theo tác giả Bùi Thị Hải Yến trong sách Du lịch cộng đồng: “DLCĐ có thể

được hiểu là phương thức phát triển du lịch bền vững mà ở đó CĐĐP có sự tham

gia trực tiếp và chủ yếu trong các giai đoạn phát triển và mọi hoạt động du lịch.

Cộng đồng nhận được sự hợp tác giúp đỡ của các tổ chức, cá nhân trong nước và

quốc tế, của chính quyền địa phương, cũng như chính phủ và nhận được phần lớn

lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch nhằm phát triển cộng đồng, bảo tồn, khai

thác TNMTDL bền vững, đáp ứng nhu cầu du lịch phong phú, có chất lượng cao và

hợp lý của du khách để mọi tầng lớp dân cư đểu có thể sử dụng tiêu dùng các sản

phẩm du lịch”. [50, tr.35 – 36]

Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận, quan niệm DLCĐ được nhiều nhà khoa

học, cùng các tổ chức đưa ra cũng như từ thực tiễn phát triển DLCĐ trên thế giới và

ở Việt Nam, DLCĐ có thể được hiểu:―Là phương thức phát triển du lịch bền vững

có sự tham gia trực tiếp chủ yếu với vai trò chủ thể của CĐĐP trong mọi hoạt động

và tất cả quá trình phát triển du lịch. CĐĐP nhận được sự trợ giúp, hợp tác của các

chủ thể tham gia khác, đồng thời được hưởng phần lớn những nguồn lợi thu được

từ hoạt động du lịch. Phát triển DLCĐ nhằm bảo tồn, phát triển, khai thác

TNMTDL bền vững, phát triển cộng đồng và du lịch bền vững, đáp ứng nhu cầu du

lịch đa dạng ngày càng cao và hợp lý của du khách, để mọi tầng lớp dân cư có thể

tiêu dùng các sản phẩm du lịch‖. [25, tr.12 – 13]

Trên cơ sở khái niệm du lịch cộng đồng ta thấy rằng trong thực tế phát triển

du lịch cộng đồng hiện nay, ở nhiều nơi, hoạt động này không hoàn toàn chỉ là sự

tham gia trực tiếp, chủ yếu với vai trò chủ thể của CĐĐP, mà theo đó, CĐĐP trực

tiếp tham gia vào các hoạt động du lịch như khai thác, quản lý, bảo tồn tài nguyên

du lịch thông qua sự giúp đỡ của các cơ quan tài trợ, các tổ chức phi chính phủ,

chính quyền địa phương… Đây chính là điểm khác giữa du lịch cộng đồng và du

lịch dựa vào cộng đồng. Như vậy, ta có thể hiểu, du lịch dựa vào cộng đồng là việc

CĐĐP trực tiếp tham gia vào các hoạt động du lịch như khai thác, quản lý, bảo tồn

tài nguyên du lịch thông qua sự giúp đỡ của các cơ quan tài trợ, các tổ chức phi

chính phủ, chính quyền địa phương… Lợi ích thu được sẽ đóng góp nhiều cho kinh

tế địa phương, giảm tỷ lệ đói nghèo, cải thiện thu nhập, nâng cao chất lượng đời

sống. Khách du lịch được nâng cao nhận thức, học hỏi về cộng đồng, và về cuộc

sống đời thường, văn hóa truyền thống của người dân bản xứ. Đồng thời du lịch dựa

vào cộng đồng giúp giữ gìn, bảo tồn các di sản về văn hóa, di sản thiên nhiên của

địa phương, và hướng đến sự phát triển du lịch bền vững.

1.2. Đặc điểm và những nguyên tắc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng

1.2.1. Đặc điểm du lịch dựa vào cộng đồng

Du lịch dựa vào cộng đồng là loại hình du lịch mà cộng đồng dân cư là

những người được tham gia ngay từ đầu và trong suốt quá trình phát triển du lịch: từ

khâu nghiên cứu, lập dự án quy hoạch phát triển du lịch, tham gia với vai trò quản

lý và quyết định các vấn đề phát triển du lịch, triển khai các hoạt động kinh doanh,

cung cấp các sản phẩm du lịch phục vụ du khách. Họ giữ vai trò chủ đạo phát triển

và duy trì các dịch vụ. Hoạt động này có tính đến hiệu quả và chịu sự điều tiết của

các quy luật kinh tế thị trường.

Địa điểm tổ chức phát triển du lịch dựa vào cộng đồng diễn ra tại nơi cư trú

hoặc gần nơi cư trú của cộng đồng địa phương. Đây là những khu vực có tài nguyên

du lịch tự nhiên và nhân văn phong phú, hấp dẫn, có độ nhạy cảm cao về đa dạng

sinh học, chính trị, văn hóa xã hội và hiện đang bị tác động bởi con người.

Cộng đồng dân cư phải là người dân sinh sống làm ăn trong hoặc liền kề các

điểm tài nguyên du lịch, đồng thời cộng đồng phải có trách nhiệm tham gia bảo vệ

tài nguyên môi trường nhằm hạn chế, giảm tác động tiêu cực từ chính việc khai thác

tài nguyên của cộng đồng và hoạt động của khách du lịch.

Du lịch dựa vào cộng đồng có nghĩa là giao quyền cho cộng đồng, cộng đồng

được khuyến khích tham gia và đảm nhiệm các hoạt động du lịch và bảo tồn tài

nguyên.

Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, phải đảm bảo sự công bằng trong việc

chia sẻ nguồn lợi từ thu nhập du lịch cho cộng đồng và các bên tham gia.

Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, góp phần làm đa dạng hóa các ngành

kinh tế trong khi vẫn duy trì và phát triển các ngành kinh tế truyền thống.

Du lịch dựa vào cộng đồng còn bao gồm các yếu tố trợ giúp, tạo điều kiện

của các bên tham gia trong đó vai trò của các tổ chức chính phủ, phi chính phủ, các

cấp quản lý Nhà nước, ban quản lý...

1.2.2. Những nguyên tắc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng

Các loại hình du lịch dựa vào cộng đồng thực chất là các loại hình phát triển

du lịch bền vững, có trách nhiệm với tài nguyên môi trường cũng như sự phát triển

của cộng đồng – chủ thể của các hoạt động du lịch và nguồn lợi từ các hoạt động

này là hướng vào cộng đồng. Vì thế, khi phát triển du lịch dựa vào cộng đồng cần

thực hiện các nguyên tắc sau:

1/ Thừa nhận, ủng hộ và thúc đẩy mối quan hệ sở hữu của cộng đồng về du

lịch.

2/ Lấy ý kiến của các bên tham gia, tôn trọng ý kiến của cộng đồng, bảo đảm

những kiến nghị của cộng đồng được chuyển đến những người có trách nhiệm xem

xét và giải quyết.

3/ Ngay từ đầu, cần thu hút, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào tất

cả các lĩnh vực hoạt động du lịch và bảo tồn.

4/ Phát triển du lịch đi đôi với duy trì phát triển sự đa dạng các ngành kinh tế,

không làm suy giảm các ngành truyền thống. Phát triển du lịch như một phương

cách giúp CĐĐP phát triển KT – XH, xóa đói giảm nghèo.

5/ Hòa nhập quy hoạch phát triển CĐĐP vào quy hoạch phát triển KT – XH

của địa phương và quốc gia.

6/ Bảo tồn, phát triển và khai thác các nguồn lực phát triển du lịch theo hướng

thận trọng, có kiểm soát, tiết kiệm, bền vững và tạo ra sản phẩm du lịch đặc sắc có

tính cạnh tranh.

7/ Duy trì tính đa dạng về tự nhiên và VH đặc biệt các giá trị văn hóa bản địa.

8/ Tăng cường giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực địa phương và các bên tham

gia. Giáo dục và đào tạo du lịch còn cần được thực hiện với các chủ thể tham gia

vào hoạt động DLDVCĐ.

9/ Phần lớn nguồn thu từ hoạt động du lịch cần được giữ lại cho cộng đồng,

dùng để đầu tư cho việc bảo tồn, tôn tạo TNDL, phát triển du lịch và phát triển cộng

đồng. Khi phân chia các nguồn lợi thu được từ các hoạt động du lịch cần công bằng

và công khai giữa các bên tham gia, cũng như giữa cộng đồng.

10/ Đầu tư, xúc tiến phát triển du lịch có trách nhiệm và trung thực.

1.3. Một số loại hình du lịch có sự tham gia của cộng đồng địa phƣơng

Bảng 1.1 Mô tả các loại hình Du lịch dựa vào cộng đồng

Loại Đặc trƣng Nét hấp dẫn du lịch (điển

hình)

Du lịch di sản Là du lịch bảo tồn và phát huy Tham quan, nghiên cứu và học

các di sản văn hóa trong làng tập từ các di tích lịch sử, thăm

(nhà cổ, đình làng, miếu-đền, các nhà cổ, thưởng thức các làn

nhà thờ họ, bia đá, các làn điệu dân ca, tập hát xướng…

điệu dân ca) còn lưu lại cho

hậu thế và các hoạt động của

người xưa, để cho du khách có

thể học tập, giao lưu, trải

nghiêm.

Du lịch làng Tham quan, trải nghiệm, giao Trải nghiệm nghề truyền thống,

nghề truyền lưu nghề truyền thống, nghề giao lưu với nghệ nhân, mua

thống thủ công mỹ nghệ,… còn giữ các sản phẩm nghề truyền

gìn tại các làng nghề. thống, tham gia tour đi tham

quan nguồn gốc các sản phẩm

nghề truyền thống hoặc tham

gia các công đoạn sản xuất sản

phẩm…

Du lịch sinh thái Du lịch vận dụng các điều Tour khám phá, trải nghiệm môi

kiện tự nhiên như cảnh quan trường thiên nhiên như sông

sông nước, cù lao, công viên, nước, phong cảnh, tham quan

vườn cây ăn quả, nhà vườn, và thưởng thức các sản phẩm tại

khí hậu… các vườn cây ăn quả hoặc cơ sở

chế biến…

Du lịch nông Du lịch tận dụng các thế mạnh Các chương trình tham quan,

sinh học của nghề nông, các điều kiện trải nghiệm, học tập về nông

nông thôn và cuộc sống tại nghiệp, tập sản xuất nông

các nông thôn. nghiệp, thưởng thức nông sản,

giao lưu với nông dân…

Du lịch thể thao Du lịch dựa vào các tài Các chương trình trải nghiệm

nguyên thiên nhiên để trải cuộc sống hoang dã, thử thách

nghiệm: bơi, lặn biển, chèo mạo hiểm, rèn luyện sức khỏe,

thuyền, câu cá, đua thuyền, thưởng thức sản phẩm săn bắt

leo núi, trượt tuyết, săn bắn… được…

Du lịch nghỉ Du lịch dựa vào các nguồn Các sản phẩm ngâm tắm

dưỡng, chữa nước khoáng, bùn khoáng tự khoáng, ngâm tắm thuốc dân

bệnh nhiên, các vùng có nhiều gian… nhằm trải nghiệm và

phương thuốc, dược liệu quý phục hồi sức khỏe.

của người dân bản địa…

Nguồn: Viện nghiên cứu Phát triển Du lịch, Cẩm nang thực tiễn phát triển du lịch

nông thôn Việt Nam (2013)

1.4. Một số hoạt động du lịch có sự tham gia của cộng đồng địa phƣơng

Nhà hàng: kinh doanh dịch vụ ẩm thực tại nhà người dân, sử dụng rau, các

loại thực phẩm lấy tại nơi sinh sống của họ và các loại thủy hải sản đánh bắt tại địa

phương.

Dịch vụ homestay: kinh doanh dịch vụ lưu trú tại nhà người dân, cung cấp

cho du khách sự trải nghiệm chính cuộc sống của họ trong một không gian mới.

Trải nghiệm, mua sắm với nghề truyền thống: biểu diễn các công đoạn sản

xuất hàng thủ công mỹ nghệ cho du khách xem…và sau đó cho khách tự làm các

sản phẩm để trải nghiệm thực tế. Họ sẽ trả chi phí dịch vụ để được có sản phẩm

hoặc mua sản phẩm tại địa phương.

Trải nghiệm nông nghiệp: cho du khách trải nghiệm như cày ruộng, cấy lúa,

trồng rau, thu hoạch mùa màng, chăm sóc gia súc... và có thể cho họ được thưởng

thức các thành quả của họ.

Tham quan, trải nghiệm các lễ tế, màn trình diễn nghệ thuật truyền thống: hát

múa tại các lễ hội, tổ chức các buổi trình diễn nghệ thuật truyền thống. Du khách có

thể tham gia một số công đoạn trong các lễ hội và họ cùng vui chơi thưởng thức các

trò chơi dân gian, nấu ăn các món ăn truyền thống…

Giao lưu với người dân địa phương, hướng dẫn viên địa phương: là hoạt

động giao lưu hoặc giới thiệu những phong tục tập quán, lễ tiết, luật lệ…về làng cho

du khách bởi chính người dân bản địa.

Tái hiện lại lịch sử và văn hóa: cung cấp các dịch vụ viếng thăm và nghe

người dân bản địa diễn giảicác tài nguyên văn hóa và các công trình kiến trúc còn

lưu lại.

1.5. Mối quan hệ giữa cộng đồng địa phƣơng với hoạt động du lịch dựa vào

cộng đồng

1.5.1. Vai trò của cộng đồng địa phương đối với hoạt động du lịch dựa vào cộng

đồng

Hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng hướng tới nhấn mạnh yếu tố cộng

đồng và vì mục tiêu phát triển cộng đồng, bảo tồn những giá trị hiện có của cộng

đồng, do vậy cộng đồng địa phương là yếu tố cơ bản, hàng đầu cần quan tâm trong

phát triển du lịch cộng đồng.

Cộng đồng địa phương là nhân tố hình thành, nuôi dưỡng, bảo tồn, phát huy

các giá trị văn hóa bản địa: nghệ thuật kiến trúc trang trí nhà, nghệ thuật sản xuất

hàng thủ công mỹ thuật truyền thống, nghệ thuật ẩm thực, văn hóa ứng xử, lễ hội,

văn hóa dân gian, văn hóa nghệ thuật truyền thống, tôn giáo tín ngưỡng... Đây là

nguồn tài nguyên có sức hấp dẫn đặc biệt đối với khách du lịch.

Bên cạnh đó cộng đồng địa phương còn là người sản xuất các nông phẩm

cung cấp cho khách du lịch, đồng thời họ tham gia các hoạt động du lịch, tạo ra các

sản phẩm du lịch phục vụ du khách trong quá trình du lịch tại điểm đến. Đây là chủ

thể của mọi hoạt động du lịch và bảo tồn ở địa phương và thu lợi từ hoạt động du

lịch tại địa phương. Du khách có thực hiện được mục đích chuyến đi của mình hay

không, có được đáp ứng những nhu cầu du lịch hay không phụ thuộc chủ yếu vào

cộng đồng địa phương và môi trường sống của họ.

Thực tế, cộng đồng địa phương làm du lịch thường sống tại các làng bản có

địa hình cách trở, xa trung tâm văn hóa kinh tế chính. Các tài nguyên như khí hậu,

đất đai, nguồn nước khó khăn, giao thông kém phát triển, trình độ kinh tế - văn hóa

còn lạc hậu. Do vậy, trình độ văn hóa nhận thức của cộng đồng nói chung, đặc biệt

nhận thức về du lịch, môi trường còn thấp, dễ bị suy thoái về văn hóa, chất lượng

cuộc sống thấp. Đây là những khó khăn, hạn chế lớn đối với cộng đồng địa phương

khi tham gia vào hoạt động du lịch.

Vì vậy, các hoạt động du lịch cần được quy hoạch, quản lý tổ chức hợp lý,

đúng đắn theo hướng bền vững ngay từ đầu và trong quá trình phát triển. Đặc điểm

các cộng đồng địa phương đó là sự gắn kết tình cảm lâu đời, có quan hệ huyết

thống, vì thế quan hệ ứng xử của cộng đồng thường theo thứ bậc, tôn kính trưởng

họ, già làng, trưởng bản. Những người này có uy tín và được tôn kính đối với cộng

đồng và am hiểu về văn hóa cũng như phương cách sống của cộng đồng, có vai trò

dẫn dắt cộng đồng. Họ thường là những người đại diện cho cộng đồng, tham gia vào

các dự án, các quyết định phát triển du lịch, các vị trí trưởng nhóm kinh doanh,

trưởng ban du lịch của các bản.

1.5.2. Những tác động của hoạt động du lịch dựa vào cộng đồng đến cộng đồng

địa phương

Nhiều địa phương nghèo, khó khăn về các điều kiện phát triển kinh tế nhưng

lại có lợi thế cạnh tranh về các số lượng cũng như chất lượng TNDL sẽ mở ra cơ hội

cho phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo giải quyết việc làm và xóa đói giảm

nghèo.

Khi phát triển DLDVCĐ, CĐĐP nhận được nhiều sự hỗ trợ từ các bên tham

gia, góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng, CĐĐP có cơ hội phát huy khai thác,

bảo tồn có hiệu quả hơn các nguồn lực ở địa phương. Từ đó, tạo nhiều cơ hội cho

CĐĐP phát triển KT – XH, nâng cao CLCS cộng đồng.

Thông qua việc tiêu thụ sản phẩm du lịch của du khách, CĐĐP có khả năng

khôi phục, phát triển nhiều ngành nghề truyền thống, cơ hội tạo nhiều việc làm

thường xuyên, việc làm bán thời gian, tạo cơ hội tăng thu nhập, phát triển kinh tế

địa phương.

DLDVCĐ tạo nhiều cơ hội phát triển văn hóa, giáo dục, cơ hội để người

nghèo có thể được đào tạo nghề, nâng cao trình độ, từ đó, góp phần nâng cao đời

sống tinh thần, tạo cơ hội tìm việc làm, nâng cao CLCS cho người nghèo, phát triển

KT–XH ở những địa phương nghèo.

DLDVCĐ mang lại cơ hội đầu tư kinh doanh cho kinh tế hộ gia đình và các

doanh nghiệp nhỏ, bởi vốn khởi nghiệp ban đầu không đòi hỏi quá cao, đồng thời

lại nhận được sự hỗ trợ về vốn, kinh nghiệm, chính sách từ các bên tham gia.

DLDVCĐ mang lại nhiều giá trị phi vật chất cho CĐĐP như: cơ hội để lưu

giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, khai thác hiệu quả, hợp lý các tài

nguyên du lịch tự nhiên, tăng cường mối quan hệ gắn kết, hỗ trợ nhau trong cộng

đồng, góp phần nâng cao hình ảnh của địa phương và của quốc gia.

Du lịch dựa vào cộng đồng cũng đã đem lại rất nhiều tác động tích cực về

kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường, tuy nhiên nếu không có các biện pháp quản

lý tốt thì du lịch dựa vào cộng đồng cũng dễ gây ra nhiều nguy cơ: tăng chi phí sinh

hoạt, tăng giá đất, phá vỡ môi trường tự nhiên, tăng lượng rác thải gây ô nhiễm môi

trường, gia tăng tiếng ồn, tắc nghẽn giao thông...

Ngoài ra cũng cần phải tính đến các nguy cơ về xã hội như sự gia tăng tội

phạm, việc đánh mất bản sắc cộng đồng, xuống cấp giá trị văn hóa…

Chính vì vậy Ban quản lý Du lịch dựa vào cộng đồng địa phương thường

xuyên phải có các hoạt động theo d i và đánh giá để đề ra các biện pháp phù hợp

nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của du lịch dựa vào cộng đồng trong khi vẫn tối

ưu hóa được lợi ích do du lịch dựa vào cộng đồng đem lại.

Bảng 1.2 Những tác động của Du lịch dựa vào cộng đồng

NHỮNG TÁC ĐỘNG CỦA DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG

I Những tác động kinh tế tích cực

1 DLDVCĐ đã làm tăng thêm nhiều cơ hội việc làm tại địa phương

2 Thu nhập về kinh tế của người dân được tăng lên đáng kể

3 Du lịch đã thu hút được nhiều hơn vốn đầu tư cho địa phương

4 Chất lượng các dịch vụ công cộng tại địa phương tốt hơn nhờ sự đầu tư từ du

lịch

5 DLDVCĐ là một trong những lĩnh vực quan trọng hỗ trợ nền kinh tế địa

phương

6 DLDVCĐ tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh mới cho cư dân địa phương

II Những tác động kinh tế tiêu cực

Lợi nhuận từ du lịch địa phương chảy vào túi các cá nhân và tổ chức ngoài địa 7 phương

8 Lợi nhuận từ DLDVCĐ chỉ làm lợi cho một số người sống quanh khu du lịch

9 Giá cả nhiều mặt hàng và dịch vụ ở địa phương tăng lên là vì du lịch

10 Giá cả nhà đất ở địa phương tăng lên là vì du lịch

Tính mùa vụ của du lịch tạo ra rủi ro cao, tình trạng thiếu việc làm hoặc thất 11 nghiệp

Việc phát triển du lịch tại các khu du lịch cũng gây trở ngại cho hoạt động 12 kiếm kế sinh nhai của người dân địa phương

III Những tác động văn hoá - xã hội tích cực

Du lịch đã cải thiện chất lượng các sản phẩm và dịch vụ hạ tầng du lịch như hệ

13 thống giao thông vận tải, đường xá, điện, nước, các nhà hàng, các cửa hiệu,

khách sạn và các nhà nghỉ ... trong khu vực

14 DLDVCĐ làm tăng lòng tự hào của người dân về văn hoá bản địa của mình

DLDVCĐ khuyến khích việc phát triển rộng rãi các hoạt động văn hoá như

15 phát triển nghề thủ công, các loại hình biểu diễn nghệ thuật và âm nhạc tại địa

phương

DLDVCĐ giúp cho việc gìn giữ, tôn tạo và duy trì bản sắc văn hóa dân tộc của 16 người dân địa phương

DLDVCĐ giúp tăng cường sự giao lưu văn hoá giữa du khách và dân địa 17 phương

Nhờ phát triển du lịch mà người dân địa phương có nhiều hơn các cơ hội giải 18 trí

19 DLDVCĐ giúp cải thiện CLCS của người dân địa phương

IV Những tác động văn hoá - xã hội tiêu cực

20 Người dân địa phương phải chịu những thiệt thòi vì sống trong điểm du lịch

21 Du lịch đang làm huỷ hoại văn hoá địa phương

Du lịch kích thích người dân địa phương bắt chước, đua đòi cách ứng xử của 22 du khách và từ bỏ những giá trị văn hoá truyền thống

Sự gia tăng số lượng du khách dẫn đến sự gia tăng mối bất hoà giữa cư dân địa 23 phương và du khách

Do sự xuất hiện của KDL, càng ngày càng khó có thể tìm được một không gian 24 yên tĩnh ở quanh khu vực này

Du lịch đã làm hạn chế việc sử dụng các phương tiện giải trí của người dân địa

25 phương đối với các trung tâm vui chơi giải trí, khu thể thao tổng hợp và bãi

tắm.

Du lịch làm gia tăng các tệ nạn xã hội như tình trạng phạm tội, nghiện hút, mại 26 dâm, cờ bạc, rượu chè, buôn lậu, trộm cắp... tại địa phương

V Những tác động môi trường tích cực

Du lịch đã giúp bảo tồn môi trường thiên nhiên và bảo vệ các loài động vật 27 hoang dã tại các khu du lịch.

Du lịch đã giúp cải thiện môi trường sinh thái địa phương ở rất nhiều khía cạnh 28 như bảo tồn, tôn vinh…

Du lịch đã cải thiện diện mạo (bộ mặt) của địa phương (hợp thị giác và có tính 29 thẩm mỹ)

Du lịch cung cấp động cơ cho việc phục hồi các công trình kiến trúc mang tính 30 lịch sử.

VI Những tác động môi trường tiêu cực

Việc xây dựng các cơ sở lưu trú du lịch như khách sạn, nhà nghỉ phục vụ du 31 khách làm phá huỷ môi trường cảnh quan tại các khu du lịch.

Du lịch có tác động tiêu cực đến các tài nguyên thiên nhiên như suy giảm sự đa 32 dạng của các loài động thực vật.

Du lịch gây ra đáng kể việc ô nhiễm không khí, nguồn nước, tiếng ồn, chất thải 33 rắn và ô nhiễm đất trồng.

Do hoạt động du lịch, hiện giờ diện tích đất nông nghiệp và đất tự nhiên trong 34 khu vực bị thu hẹp lại.

Các trang thiết bị phục vụ du lịch được xây dựng trong và phụ cận tại các khu 35 du lịch không hài hoà với môi trường tự nhiên và kiểu kiến trúc truyền thống.

Nguồn: Phạm Hồng Long, Nhận thức của người dân địa phương về tác động

của du lịch và sự ủng hộ của họ cho phát triển du lịch: trường hợp vịnh Hạ Long,

Quảng Ninh, Việt Nam, Luận án Tiến sĩ (2013).

1.6. Những bên liên quan tham gia du lịch dựa vào cộng đồng

1.6.1. Cộng đồng địa phương

Việc tham gia vào du lịch dựa vào cộng đồng ở địa phương mang tính tự

nguyện dựa trên sự trao đổi và thống nhất giữa ban quản lý du lịch dựa vào cộng

đồng địa phương với các hộ gia đình. Dù tham gia hay không tham gia, dù tham gia

nhiều hay ít thì các hộ gia đình có trách nhiệm chung trong việc xây dựng những

hình ảnh tốt đẹp nhất về du lịch dựa vào cộng đồng tại địa phương mình.

Có 3 mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại một địa phương, mô

hình thứ nhất là cả cộng đồng cùng tham gia vào du lịch dựa vào cộng đồng; mô

hình thứ hai chỉ gồm một bộ phận cộng đồng hoặc hộ gia đình tham gia và mô hình

thứ ba là mô hình liên doanh giữa cộng đồng hoặc một số thành viên cộng đồng và

đối tác kinh doanh. [31, tr.10]

Mức độ tham gia trong một dự án du lịch dựa vào cộng đồng của cộng đồng

có thể khác nhau tùy theo từng nơi. Một số lựa chọn để cộng đồng tham gia vào du

- Cá nhân sản xuất và bán hàng địa phương (hoa quả, hàng thủ công .) cho du

lịch dựa vào cộng đồng bao gồm:

khách trực tiếp hoặc thông qua các doanh nghiệp du lịch. Đây là một cách tốt để lan

- Doanh nghiệp du lịch tư nhân (thường ở bên ngoài cộng đồng - Doanh

tỏa thu nhập trong cộng đồng.

nghiệp tư nhân bên ngoài) được phép cung cấp các dịch vụ cho khách du lịch tại

điểm du lịch dựa vào cộng đồng và sau đó chia sẻ lại lợi nhuận cho cộng đồng trên

- Một số cá nhân tham gia vào hoạt động kinh doanh du lịch một cách không

cơ sở thỏa thuận.

chính thức (doanh nghiệp vận hành và quản lý bởi cá nhân địa phương), thường các

cá nhân này thiếu kỹ năng và kiến thức du lịch nên việc thành công cũng còn hạn

- Các doanh nghiệp do cộng đồng cùng sở hữu và điều hành (doanh nghiệp

chế

cộng đồng): Mô hình này đôi khi có thể thiếu tính chuyên nghiệp trong việc tổ chức

- Liên doanh giữa cộng đồng và doanh nghiệp tư nhân: Bao gồm chia quyền

hoạt động, nhưng điều này có thể được khắc phục theo thời gian.

sở hữu, hoặc các thỏa thuận hợp đồng chặt chẽ liên quan đến dịch vụ ăn ở cho

khách hoặc các hoạt động du lịch khác.

Nếu toàn bộ hoặc một bộ phận cộng đồng lựa chọn một trong các phương

pháp này, thì cần phải phát triển một chiến lược r ràng được thông qua không chỉ

bởi các thành viên của cộng đồng địa phương mà còn bởi các bên liên quan khác có

quan tâm đến du lịch dựa vào cộng đồng. Điều này đặc biệt cần thiết nếu chọn mô

hình doanh nghiệp do cộng đồng cùng sở hữu và điều hành. Thiết lập một bộ phận

quy hoạch du lịch cùng với các thành viên trong cộng đồng là một điều kiện tiên

quyết cho bất kỳ loại du lịch dựa vào cộng đồng nào.

1.6.2. Chính quyền địa phương

Được cộng đồng địa phương tín nhiệm, bầu ra và đại diện cho cộng đồng. Họ

là những người lãnh đạo, có vai trò tổ chức và quản lý, tăng cường sức mạnh đoàn

kết tập thể của cộng đồng, đặc biệt phát huy tiềm năng, thế mạnh của cộng đồng

trong mọi hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội của cộng đồng theo các chủ trương,

đường lối của nhà nước và pháp luật, là cầu nối giữa cộng đồng với thế giới bên

ngoài.

1.6.3. Các tổ chức, các nhà tài trợ, các tổ chức thuộc chính phủ và phi chính phủ,

các nhà khoa học.

Là nhân tố hỗ trợ cộng đồng về việc lập dự án quy hoạch, phát triển du lịch,

tài chính, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm và cơ chế chính sách để phát triển du lịch dựa

vào cộng đồng. Các tổ chức này có vai trò là những người chỉ lối dẫn đường, giúp

cộng đồng thực hiện các mục tiêu phát triển du lịch trong giai đoạn đầu, đưa ra các

phương pháp làm du lịch. Sau một thời gian du lịch hoạt động, họ sẽ trao quyền

quản lý cho cộng đồng và chính quyền địa phương.

1.6.4. Các doanh nghiệp lữ hành và dịch vụ du lịch

Là cầu nối giữa khách du lịch với cộng đồng, giữ vai trò môi giới trung gian

để bán sản phẩm du lịch cho cộng đồng và cung cấp một phần sản phẩm du lịch mà

cộng đồng chưa cung ứng đủ, đảm bảo cho sự đa dạng và chất lượng cho sản phẩm

du lịch. Họ có thể sử dụng lao động là người địa phương, góp phần tạo công ăn việc

làm và thu nhập cho người dân bản địa. Bên cạnh đó, họ góp phần vào việc chia sẻ

lợi ích từ du lịch cho cộng đồng bằng việc đóng thuế, phí môi trường, mua vé thắng

cảnh cho cộng đồng.

1.6.5. Khách du lịch

Thực tế tại nhiều mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, phần lớn

khách du lịch đến từ các nước phát triển. Do vậy, họ có thói quen ăn ở vệ sinh và

sống tiện nghi. Đây chính là những khó khăn trong việc đảm bảo sự hài lòng của

khách du lịch đối với sản phẩm du lịch dựa vào cộng đồng.

1.7. Khu vực có khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng

Để xác định khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của một khu vực,

cần xem xét đến các yếu tố như: sự kết nối văn hoá, vị trí địa lý, sự thu hút từ yếu tố

tài nguyên, trang thiết bị, tính tiếp cận của điểm đến, các dịch vụ bổ sung, tính hợp

lý của giá cả, an ninh trật tự, hình ảnh tích cực của điểm đến.

- Sự kết nối văn hoá: Yếu tố quê hương, cội nguồn, gia đình, dòng họ có tầm

ảnh hưởng lớn đến việc lựa chọn điểm đến của du khách. Họ có thể du lịch kết hợp

với thăm người thân, du lịch để tìm hiểu, quay về với cội nguồn. Ngoài ra, yếu tố

tôn giáo, tâm linh cũng tạo sức hút không nhỏ trong việc lựa chọn điểm đến của du

khách.

- Vị trí địa lý: Được xem xét trên góc độ khoảng cách từ khu vực phát triển

du lịch đến các khu trung tâm, đô thị, các đầu mối giao thông. Với vị trí địa lý càng

xa, giao thông cách trở càng khó cho việc thu hút khách du lịch, ngược lại, khu vực

có vị trí địa lý gần các khu trung tâm càng thuận lợi cho giao thông, tạo điều kiện

cho các hoạt động du lịch phát triển.

- Sự thu hút từ các yếu tố tài nguyên: Có thể chia nguồn TNDL thành hai

nhóm chính: nguồn tài nguyên liên quan đến yếu tố văn hóa và nguồn tài nguyên tự

nhiên.

Nguồn tài nguyên liên quan đến yếu tố văn hóa gồm: Dân tộc thiểu số; các

loại hình biểu diễn địa phương như bài hát, điệu múa; lễ hội, di tích lịch sử; công

trình tôn giáo; loại hình nghệ thuật; hàng thủ công, cảnh quan văn hóa; cây trồng

đặc trưng, hình thức lao động đặc trưng; ẩm thực; hoạt động thường nhật của cộng

đồng; sự tiếp đón thân thiện của người dân.

Nguồn tài nguyên tự nhiên gồm: Khí hậu, nguồn nước, khu vực thiên nhiên,

công viên, động thực vật, các điểm tham quan đặc biệt như thác nước, dòng sông…

- Trang thiết bị: Bao gồm những trang thiết bị phục vụ cho việc đảm bảo an

toàn và dịch vụ y tế cơ bản cho du khách; trang thiết bị đảm bảo kết nối thông tin

thuận tiện; trang thiết bị phục vụ giao thông như đường xá, phương tiện giao thông;

trang thiết bị cho dịch vụ du lịch: cơ sở lưu trú, hệ thống nhà hàng, quán ăn, hệ

thống nhà vệ sinh công cộng…

- Tính tiếp cận của điểm đến: Đựợc xét trên khía cạnh hạ tầng giao thông;

kênh thông tin; thủ tục hành chính.

Hạ tầng giao thông: xem xét các loại hình giao thông để đến điểm du lịch:

đường hàng không, đường sắt, đường thuỷ, đường bộ. Theo đó, khảo sát các tuyến

giao thông đang được khai thác.

Kênh thông tin: đóng vai trò cung cấp, truyền tải thông tin về điểm đến, cụ

thể: truyền hình, báo chí, internet, sách, công ty du lịch, người dân địa phương…

Thủ tục hành chính: Gồm những quy định, thủ tục đối với khách du lịch, cụ

thể như quy định về thủ tục đăng ký tại cơ sở lưu trú, quy định lưu trú đối với người

nước ngoài…

- Các dịch vụ bổ sung: bên cạnh các dịch vụ du lịch, các dịch vụ bổ sung sẽ

đáp ứng đầy đủ hơn nhu cầu của khách du lịch. Dịch vụ bổ sung bao gồm: dịch vụ

vui chơi, giải trí, thể thao, chăm sóc sắc đẹp, dịch vụ cung cấp thông tin, các dịch vụ

công cộng…

- Tính hợp lý của giá cả: Khi giá cả hợp lý, khách du lịch cảm thấy lượng

tiền bỏ ra phù hợp giá trị mang lại, đồng thời, với giá cả càng thấp, chi phí du khách

bỏ ra càng thấp, vì vậy điểm đến sẽ thu hút nhiều khách hơn. Tính hợp lý của giá cả

được nhìn nhận trên giá cả dịch vụ du lịch, giá cả ăn uống, lưu trú, giá cả phương

tiện lưu thông và giá các dịch vụ bổ sung…

- An ninh trật tự: Khu vực phát triển du lịch dựa vào cộng đồng phải đảm bảo

sự ổn định an ninh trật tự, đảm bảo an toàn cho tính mạng và tài sản của du khách,

có phương án đối phó với những tình huống khẩn cấp.

- Hình ảnh tích cực của điểm đến: là yếu tố giúp điểm đến có vị trí nhất định

trong tâm trí du khách, nó ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định lựa chọn hay không

lựa chọn điểm đến của du khách. Hình ảnh tích cực của điểm đến phải là yếu tố mô

tả được và đánh giá được.

Tiểu kết chƣơng 1:

Chương 1 của luận văn đã giải quyết được cơ sở lý luận cơ bản của

DLDVCĐ để tạo nền tảng lý luận cho luận văn. Trước hết, tác giả đã khái quát việc

nghiên cứu khái niệm DLDVCĐ của một số tác giả, đồng thời đưa ra một số khái

niệm phù hợp về DLDVCĐ. Tác giả cũng tập trung vào việc xác định và phân tích

các đặc điểm, các nguyên tắc phát triển, các loại hình du lịch và các hoạt động dịch

vụ trong DLDVCĐ, phân tích mối quan hệ giữa CĐĐP với các hoạt động

DLDVCĐ. Thêm vào đó, việc tập trung tìm hiểu về những bên tham gia DLDVCĐ,

tìm hiểu những tiêu chí nhằm xác định những khu vực có khả năng phát triển

DLDVCĐ, chính là những cơ sở lý luận cơ bản cho việc phân tích, đánh giá hiện

trạng phát triển DLDVCĐ tại địa bàn nghiên cứu.

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH DỰA VÀO CỘNG

ĐỒNG TẠI CÙ LAO ÔNG HỔ, AN GIANG

2.1. Khái quát chung về cù lao Ông Hổ, An Giang

Cù lao ông Hổ trước đây thuộc Tổng Bình Thành, tỉnh Long Xuyên. Cù lao

nằm giữa dòng sông nước mênh mông, kề sát bên tỉnh lỵ Long Xuyên. Tên gọi cù

lao Ông Hổ là địa danh xưa, gắn với truyền thuyết con hổ nghĩa tình.

Tương truyền, ngày xưa có hai vợ chồng nông dân, hàng ngày đánh bắt cá để

kiếm sống. Một hôm bơi xuồng đi kiếm củi về, nhìn trên đám lục bình có con vật rất

giống con mèo mướp, hai vợ chồng bơi xuồng đến gần để xem thì đây là một con

hổ con lạc mẹ, nó đang bị ướt, lạnh. Hai vợ chồng vớt con hổ lên xuồng và đem về

nhà nuôi dưỡng. Hổ mỗi ngày một lớn, sống trong tình thương của người nên hổ

được thuần hóa hiền lành, không giống như giống loài sống hoang dã. Hai vợ chồng

về sau chỉ sinh được một người con gái, cô bé thường chơi đùa với hổ và gọi hổ

bằng anh hai. Khi tới tuổi trưởng thành, cô gái lấy chồng và về làm dâu xứ khác, hai

ông bà chỉ còn sống với hổ làm bạn sớm hôm. Khi hai ông bà qua đời, người dân

trong làng thương xót lo chôn cất làm mộ, hổ buồn rầu bỏ đi.

Hàng năm theo lệ, hổ vẫn về lại cù lao vào ban đêm, mang theo hươu, nai,

heo rừng mà hổ săn được để tế ông bà lão. Lần cuối cùng, người ta thấy hổ đi quanh

hai nấm mồ, nhưng đến nửa đêm thì hổ chết. Thương con vật sống có tình, dân làng

chôn cất con vật giữa hai nấm mồ của ông bà lão. Từ đó, dân làng lập miếu thờ Ông

Hổ và đặt tên cho cù lao này là cù lao Ông Hổ.[5, tr.25]

Cù lao Ông Hổ nay là xã Mỹ Hòa Hưng, trực thuộc thành phố Long Xuyên,

tỉnh An Giang, phía Bắc và phía Đông giáp huyện Chợ Mới, phía Tây và Tây Nam

giáp huyện Châu Thành và nội thành thành phố Long Xuyên. Dân số toàn xã là

4.581 hộ với 23.699 người chiếm 8,6% dân số toàn thành phố, mật độ dân số 1.117 người/km2 trong đó nam giới là 11.501 người chiếm 48,53 % và nữ giới là 12.198

người với 51,47 %, tỷ lệ hộ nghèo là 4,89% với số hộ là 224 hộ, hộ cận nghèo là 18 hộ với 0,39%. Tổng diện tích tự nhiên toàn xã là 21,21km2, gồm 9 ấp: Mỹ Thuận,

Mỹ Long 1, Mỹ Hiệp, Mỹ Khánh 1, Mỹ Long 2, Mỹ Khánh 2, mỹ An 1, Mỹ An 2,

Mỹ Thạnh [8]

Mỹ Hoà Hưng là một xã cù lao được bao quanh bởi sông Hậu, là một trong

những xã có tiềm năng về du lịch sinh thái với cảnh đẹp thiên nhiên nhất là cảnh

sông nước làng bè, vườn cây ăn trái, với nhiều loại cây ăn trái quanh năm, nhiều

kênh rạch đan xen chằng chịt và những tuyến dân cư nhà vườn dọc theo các tuyến

này, tạo nên không gian thoáng mát, yên lành đáp ứng nhu cầu tham quan nghỉ mát

của khách du lịch.

Từ nhiều năm qua, Mỹ Hoà Hưng được xem như một lá phổi của thành phố

Long Xuyên và đã được tỉnh chọn nơi đây để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng,

để có điều kiện thuận lợi thu hút khách tham quan du lịch tìm hiểu lịch sử về thân

thế cuộc đời sự nghiệp Bác Tôn, sự tích cù lao Ông Hổ, làng bè, vườn sinh thái…

Cảnh quan thiên nhiên đẹp cùng với khu lưu niệm di tích Bác Tôn, những

ngôi đình, miếu, chùa cùng với nét cổ kính của một số ngôi nhà cổ có tuổi thọ trên

100 năm đã tô điểm thêm nét đẹp cho cù lao Ông Hổ và với những điều kiện đã tạo

thuận lợi cho phát triển du lịch ở cù lao Ông Hổ.

2.2. Khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông Hổ, An

Giang

Việc đánh giá khả năng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng tại cù lao Ông

Hổ, An Giang được xem xét đến các yếu tố như: vị trí địa lý, sự thu hút từ yếu tố tài

nguyên, trang thiết bị, tính tiếp cận của điểm đến, các dịch vụ bổ sung, tính hợp lý

của giá cả, an ninh trật tự, hình ảnh tích cực của điểm đến, những chính sách kịp

thời.

2.2.1. Vị trí địa lý

Là một xã cù lao thuộc thành phố Long Xuyên, cù lao Ông Hổ nằm ở tọa độ địa lý 10024’46” vĩ độ bắc và 105025’46” kinh độ đông, phía Bắc và phía Đông giáp

huyện Chợ Mới, phía Tây và Tây Nam giáp huyện Châu Thành và TP. Long Xuyên.

Cù lao Ông Hổ nằm giữa bốn bề sông nước mênh mông, dải đất cù lao chia

đôi dòng sông Hậu từ phía Tây Bắc rồi đôi dòng lại hợp lưu ở phía Đông Nam

thành phố Long Xuyên. Cùng với hệ thống kênh rạch chằng chịt, vườn cây trái sum

suê, tạo cho cù lao cảnh quan độc đáo, không gian thoáng mát, cùng cảnh sống sinh

hoạt đậm nét văn hóa vùng sông nước Cửu Long, với xuồng ghe tấp nập, trên bến

dưới thuyền.

Mặc dù là một xã cù lao, giữa bốn bề sông nước, nhưng vị trí cù lao Ông Hổ

hết sức thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội. Bởi lẽ, cù lao chỉ cách trung tâm

thành phố Long Xuyên có một nhánh sông, với hai bến phà Trà Ôn và Ô Môi nối cù

lao với trung tâm thành phố Long Xuyên. Ngoài hai bến phà chính, tại cù lao còn có

những bến đò nhỏ, như bến đò Tầm Pha nối cù lao với huyện Chợ Mới, An Giang,

bến đò Bình Khánh nối cù lao với tuyến đường từ Long Xuyên đi Châu Thành.

Từ cù lao Ông Hổ có thể kết nối với các thành phố, các trung tâm du lịch của

vùng Đồng bằng sông Cửu Long theo cả đường bộ và đường thủy. Theo đường bộ,

trục giao thông chính của An Giang là quốc lộ 91 nối thành phố Long xuyên với

cửa khẩu Tịnh Biên và thành phố Châu Đốc. Theo đường bộ từ Thành phố Long

Xuyên, còn kết nối thuận tiên đến các thành phố trong khu vực như Cần Thơ, Cao

Lãnh, Hà Tiên, Rạch Giá. Thành phố Long Xuyên cách Cần Thơ 65km, Mỹ Tho

125 km, Hà Tiên 150 km, TP. Hồ Chí Minh 190 km. Giao thông đường thủy tại cù

lao Ông Hổ hết sức thuận lợi, từ cù lao có thể ngược dòng sông hậu lên Châu Đốc,

khu vực biên giới Campuchia, hay dọc sông Vàm Nao sang sông Tiền rồi hòa cùng

tuyến giao thông huyết mạch của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, qua Tam Nông,

Cao Lãnh, Sa Đéc, Vĩnh Long, Tiền Giang, Bến Tre, thành phố Hồ Chí Minh... Từ

cù lao Ông Hổ, xuôi dòng sông Hâu là tuyến giao thông đường thủy nội địa kết nối

Đồng Tháp, An Giang, Vĩnh Long, Cần Thơ, Sóc Trăng, Trà Vinh...

2.2.2.1. Địa chất, địa hình

2.2.2. Tài nguyên du lịch tự nhiên

Cù lao Ông Hổ với đặc điểm địa chất vùng cù lao sông, là phần đất phát triển

ngang được nhô ra do dòng sông chuyển hướng dòng chảy, thành phần địa chất chủ

yếu là cát thô và bột, đây là phần trầm tích đáy của lòng sông Hậu và sông Tiền.

Cồn sông có địa hình không bằng ph ng, nó được bao bọc bởi gờ cao chung quanh,

ở giữa cồn thường có địa hình lồi l m, dấu vết của quá trình gắn liền những cồn

sông cổ lại với nhau. Nơi có cơ cấu cây trồng rất đặc biệt, gồm các loại cây ăn trái

và hoa màu.

Cù lao Ông Hổ thuộc vùng Tứ giác Long Xuyên, vùng đồng bằng do phù sa

sông Mê Kông trầm tích tạo nên, địa hình khá bằng ph ng, có độ nghiêng nhỏ và độ

cao tương đối thấp.

2.2.2.2. Khí hậu

Cù lao Ông Hổ nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, trong năm có 2

mùa r rệt. Mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10 âm lịch, mùa khô từ tháng 11 đến

tháng 4 âm lịch năm sau. Do vị trí nằm sâu trong đất liền nên ít chị ảnh hưởng của

gió bão, nhiệt độ cao và ổn định, nhiệt độ cao nhất trong năm thường xuất hiện vào

o o C; nhiệt độ thấp nhất trong năm thường C - 38

o xuất hiện vào tháng 10, khoảng dưới 18

tháng 4, dao động trong khoảng 36

C. Nhiệt độ trung bình năm khoảng 27 C;

lượng mưa trung bình năm khoảng 1.130 mm, có năm lên tới 1.700 - 1.800 mm; độ

ẩm trung bình 80% - 85% và có sự dao động theo chế độ mưa mùa. Đây là một

trong những điều kiện để thu hút khách du lịch, ngoài ra, tài nguyên này còn có lợi

ích chữa bệnh, phục hồi sức khỏe. Tuy nhiên khí hậu nhiệt đới ẩm cao, đòi hỏi các

nhà quy hoạch du lịch, nhà kiến trúc, lưu ý trong việc quy hoạch các quần thể kiến

trúc du lịch, đảm bảo yêu cầu thoáng mát, có cây xanh phù hợp và các giải pháp tích

cực để khắc phục tính mùa vụ trong du lịch.

Bảng 2.1 Nhiệt độ trung bình tháng của TP. Long Xuyên (độ C)

7 Tháng 2 2 3 4 5 6

9 10 11 12 8 Tiêu mục 1 2 3 4 5 6 7

3 Nhiệt độ trung 2 2 2 3 3 3

bình thấp 24 25 26 27 28 28 27 27 27 26 26 25

2 Nhiệt độ TB 2 2 2 2 2 2

cao (độ C) 29 30 32 32 31 30 30 30 30 30 30 29

2.2.2.3. Tài nguyên nước

Nguồn: www.msn weather

Với lượng mưa bình quân hàng năm là 1.130 mm, lượng nước do sông Hậu

cung cấp là nguồn nước mặt và trữ lượng nước ngầm dồi dào đủ cho phát triển nông

nghiệp, công nghiệp, du lịch, giao thông và sinh hoạt cho dân cư trong vùng cả

trong mùa khô. Hàng năm, vào mùa mưa, nước từ thượng nguồn sông Mê Kông

tràn về Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên, tạo nên “Mùa nước nổi”. Đây là

thời điểm thu hút khách du lịch đến tham quan những cánh đồng tràn nước, những

khu rừng tràm ngập nước, trải nghiệm đời sống người nông dân Nam Bộ trong mùa

nước nổi. Đây cũng là mùa thả lưới, giăng câu, hái bông điên điển của nhà nông

2.2.2.4. Tài nguyên sinh vật

Nam Bộ khi những cánh đồng bị nhấn chìm giữa biển nước mênh mông.

Tài nguyên thủy sinh vật của cù lao Ông Hổ tương đối đa dạng, phong phú

bao gồm các loài sinh vật, thực vật đặc trưng cho vùng phù sa ngọt, với nhiều loại

thủy sản phong phú như: cá bông lau, cá ngát, cá trèn, cá chẽm, cá hú, cá lăng, cá

linh, cá chốt, cá leo, cá lóc và các loại tôm tép... Đặc biệt, nguồn nước sông Hậu

khúc chảy qua cù lao Ông Hổ rất thuận lợi cho sự sinh trưởng, phát triển của cá ba

sa.

Ngoài ra, cù lao Ông Hổ có hệ thực vật phong phú, với nhiều loại cây trái:

xoài, sơ ri, táo, mận, ổi... Đất phù sa màu mỡ, tạo điều kiện cho sự phát triển các

loại cây hoa màu: rau, hành, mè, khoai môn, ớt....

2.2.3. Tài nguyên du lịch nhân văn

2.2.3.1. Di tích lịch sử, công trình tôn giáo

 Khu lƣu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng

Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng nằm ở Cù lao Ông Hổ, thuộc

tổ 4, ấp Mỹ An 2, xã Mỹ Hòa Hưng, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang.

Chủ tịch Tôn Đức Thắng (1888 - 1980) là Chủ tịch nước thứ hai và cuối

cùng của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và sau này là Chủ tịch nước đầu tiên của

nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ca ngợi ông

"là gương mẫu đạo đức cách mạng, suốt đời cần kiệm liêm chính, suốt đời hết lòng,

hết sức phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân". Chủ tịch Tôn Đức Thắng là biểu

tượng cho hình ảnh đồng bào miền Nam trong công cuộc đấu tranh, xây dựng và

bảo vệ Tổ quốc. Ông là người đầu tiên được tặng thưởng Huân chương Sao

Vàng, năm 1958. Cũng trong dịp kỷ niệm sinh nhật lần thứ 90, đoàn Chủ tịch Quốc

hội Mông Cổ đã trao tặng Chủ tịch Tôn Đức Thắng Huân chương Xukhe Bato -

Huân chương cao quý nhất của Nhà nước Mông Cổ. Ông cũng là người Việt Nam

đầu tiên nhận được Giải thưởng Lênin: Vì hòa bình và hữu nghị các dân tộc vào

năm 1955 và Huân chương Lênin vào năm 1967 do Chính phủ Liên bang Xô

viết trao tặng.

Khu lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng tại ấp Mỹ An, xã Mỹ Hòa Hưng, tỉnh

An Giang được thành lập sau khi Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, nay là Bộ Văn

hóa, Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng là Di tích lịch sử quốc gia năm 1984.

Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn

hóa, du lịch. Ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Khu di

tích lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng là Di tích Quốc gia đặc biệt.

Đây là nơi Bác Tôn đã sinh ra, trưởng thành, là nơi hình thành nhân cách,

hun đúc lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh cách mạng của người lãnh tụ của nhân

dân Nam Bộ nói riêng và nhân dân cả nước nói chung. Khu di tích này rộng khoảng 3.102m2, nằm trong một tổng thể không gian cảnh quan thoáng mát như bao nhiêu

làng quê Nam Bộ, bao gồm các hạng mục chính:

- Ngôi nhà sàn: do ông Tôn Văn Đề, thân sinh Chủ tịch Tôn Đức Thắng,

dựng năm 1887, trên nền đất hương hỏa dòng họ Tôn. Năm 1888, Bác Tôn sinh ra

tại ngôi nhà này và sống ở đây suốt thời niên thiếu đến khi rời quê lên Sài Gòn học

nghề năm 1906.

Đây là một kiến trúc vững chắc nhưng hết sức mộc mạc, giản dị, ít chạm trổ

cầu kỳ, theo kiểu nhà Nam bộ. Trong ngôi nhà này vẫn còn lưu giữ nhiều hiện vật

gốc như: 2 tấm ảnh của song thân Bác Tôn, một bộ ngựa gõ mà Bác Tôn thường

nằm lúc còn niên thiếu, một tủ thờ cẩn ốc xà cừ, các tấm liễn đối cẩn ốc, một tấm

ảnh Bác Tôn chụp năm 18 tuổi, một tấm ảnh Bác Tôn chụp ở chiến khu Việt Bắc -

lúc Bác đang làm Chủ tịch Mặt trận Liên Việt, gửi về tặng gia đình, phía sau tấm

ảnh có ghi những dòng chữ “Kính biếu mẹ già và mấy em, ngày 24-7-1951”, dưới

dòng chữ có chữ ký của Bác.

- Khu mộ chí: nằm trong khu vực vườn cây ăn quả, có diện tích nền 110m2,

th ng phía sau nhà sàn, là nơi an nghỉ cuối cùng của hai thân sinh và vợ chồng

người em trai thứ tư của Bác Tôn là bác Tôn Đức Nhung.

- Vườn cây: gồm các loại cây, hoa trái tiêu biểu của vùng đất Nam Bộ như:

mai, tre xanh, vú sữa, xoài...

- Công trình Kỷ niệm 110 năm ngày sinh Bác Tôn, gồm 03 hạng mục:

+ Đền tưởng niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng.

+ Nhà trưng bày: giới thiệu toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp của Bác Tôn;

+ Quảng trường: nằm bên bờ sông Hậu, tổ chức các hoạt động văn hóa, văn

nghệ, thể dục thể thao, mít tinh, lễ hội...

- Công trình Kỷ niệm 120 năm ngày sinh Bác Tôn, gồm 07 hạng mục:

+ Nhà làm việc của Bác Tôn.

+ Chiếc Ca nô: mang tên Giải phóng, đây là chiếc ca nô mà Bác Tôn Đức

Thắng đã điều khiển, đưa một số đồng chí trong Ban lãnh đạo Đảng và cán bộ cách

mạng bị tù Côn Đảo trở về, chấm dứt 15 năm Bác Tôn bị tù đày tại địa ngục Côn

Đảo.

+ Máy bay YAK-40 số 452: đã đưa Chủ tịch Tôn Đức Thắng từ Hà Nội vào

Sài Gòn ngày 11/5/1975 để dự lễ mít tinh kỷ niệm 30/4/1975.

+ Tàu Giang Cảnh: là phương tiện đưa Bác Tôn từ Long Xuyên về thăm quê

nhà cù lao Ông Hổ, xã Mỹ Hòa Hưng, tháng 10 năm 1975

+ Nhà trưng bày các tác phẩm điêu khắc: gồm 23 tác phẩm điêu khắc, bằng

gốc cây lâu năm, chủ đề về Bác Tôn và quê hương Mỹ Hòa Hưng.

Các di vật tiêu biểu trong khu di tích lưu niệm: trong ngôi nhà sàn vẫn lưu

giữ 12 hiện vật gốc được gia tộc họ Tôn sử dụng từ khi dựng nhà, tiêu biểu như:

bộ ngựa gõ, bộ bàn ghế tiếp khách, tủ thờ, đỉnh trầm, tủ áo...

Nhà Trưng bày thân thế, sự nghiệp Chủ tịch Tôn Đức Thắng có 36 hiện vật

gốc gắn với cuộc đời niên thiếu và sự nghiệp hoạt động cách mạng của Bác Tôn,

tiêu biểu như: đôi hài hàm ếch, đồng hồ đeo tay, quần kaki... và nhiều hiện vật phục

chế khác.

Khu Di tích, lưu niệm Chủ tịch Tôn Đức Thắng là địa điểm lưu niệm danh

nhân cách mạng. Tại đây, Bác đã sinh ra, học tập, trưởng thành và chứng kiến đời

sống lầm than cơ cực của người dân vùng quê Bác do những áp bức, bóc lột của

thực dân và phong kiến, để khi hết tiểu học Bác rời quê lên Sài gòn học nghề và

bước vào con đường đấu tranh cách mạng.

Hiện nay, Khu lưu niệm Bác Tôn đã trở thành một địa điểm lưu niệm quan

trọng về Bác, đồng thời là nơi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao trong

các ngày lễ hội và các ngày lễ lớn của đất nước.... Những hoạt động diễn ra ở đây

mang tính chất thường kỳ, có ý nghĩa tuyên truyền, giáo dục truyền thống sâu sắc,

nhất là đối với thế hệ trẻ. [5, tr.28-76]

 Miếu Ông Hổ

Thuộc ấp Mỹ Long 1 và Mỹ Khánh 1, cách trung tâm xã khoảng 3 km tính

theo đường liên ấp tuyến rạch Mỹ Long.