1
* M Đ UỞ Ầ
1. M c đích, ý nghĩa đ tài ụ ề
Nói đ n Th L , tr ế ữ ướ ế c tiên là nói đ n m t nhà th tài danh, ng ộ ế ơ ườ ầ i góp ph n
ấ ủ l n m đ u phong trào Th M i (1932 – 1945), cũng là nhà th tiêu bi u nh t c a ớ ở ầ ể ơ ớ ơ
Th M i bu i đ u. Ông còn là m t nhà báo, d ch gi và n i b t là nhà ho t đ ng sân ơ ớ ổ ầ ộ ị ả ạ ộ ổ ậ
kh u xu t s c, có đóng góp trong vi c đ a ngh thu t bi u di n k ch nói n c nhà ệ ư ấ ắ ệ ể ễ ấ ậ ị ướ
tr thành chuyên nghi p theo h ng hi n đ i hóa. ệ ở ướ ệ ạ
Không ch là ng i đ t n n móng v ng vàng cho Th M i, Th L còn là cây ỉ ườ ặ ề ơ ớ ế ữ ữ
bút tài hoa, ng i m đ u cho m t s th lo i văn xuôi ngh thu t nh truy n trinh ườ ộ ố ể ạ ở ầ ư ệ ệ ậ
thám, truy n kinh d , truy n khoa h c. Ông là m t trong s ít nh ng nhà văn đ u tiên ữ ệ ệ ầ ọ ộ ố ị
góp ph n vào quá trình hi n đ i hoá văn h c b ng sáng tác lo i truy n trinh thám và ọ ệ ệ ầ ạ ằ ạ
kinh d , v i k thu t vi t truy n riêng, m t l i vi t m i c a văn xuôi Vi t Nam ị ớ ỹ ậ ế ộ ố ệ ế ớ ủ ệ
1930-1945 nói chung và trong T l c văn đoàn nói riêng. ự ự
S thay đ i v th lo i cũng đ ng th i kéo theo c s thay đ i v th gi ổ ề ể ạ ổ ề ế ớ i ả ự ự ồ ờ
ngh thu t trong sáng tác c a ông. N u Th M i, Th L thích ngao du trên cõi ế ở ủ ệ ậ ế ữ ơ ớ
tiên, thì truy n trinh thám ông thích m o hi m vào cõi đ i và truy n ly kỳ rùng ở ệ ể ạ ờ ở ệ
i thích phiêu l u vào cõi âm. D ng nh đ a h t nào, Th L cũng th r n, ông l ợ ạ ườ ư ở ị ế ữ ư ạ ể
hi n r t rõ tài năng ngh thu t c a mình. ệ ấ ậ ủ ệ
Có th nói, v i t cách là ng i m đ u cho Th M i, Th L có v trí quan ớ ư ể ườ ơ ớ ế ữ ở ầ ị
tr ng không th thay th đ c trong văn h c Vi t Nam th i kỳ 1930-1945. ế ượ ể ọ ọ ệ ờ
V i th lo i truy n ng n, tuy Th L sáng tác không nhi u, nh ng ông cũng ể ạ ế ữ ư ệ ề ắ ớ
th c s đã có nh ng đóng góp đáng k cho văn h c lúc b y gi ự ự ữ ể ấ ọ ờ . Nghiên c u thi pháp ứ
truy n ng n Th L là m t v n đ h t s c m i m . Thi pháp là m h c c a ngh ỹ ọ ủ ề ế ứ ộ ấ ế ữ ệ ẻ ắ ớ ệ
thu t ngôn t , hay nói đúng h n là cái đ p c a ngh thu t văn ch ng, nghĩa là toàn ậ ừ ẹ ủ ệ ậ ơ ươ
c u thành h th ng ngh thu t c a m t hi n t b nh ng y u t ộ ế ố ấ ệ ố ậ ủ ệ ượ ữ ệ ộ ng văn h c. Đã có ọ
nhi u nhà nghiên c u đ c p đ n th c a Th L , nh ng đ c p đ n thi pháp ơ ủ ế ữ ề ậ ề ậ ứ ư ề ế ế
truy n ng n c a ông thì ch a có m t công trình nào đi sâu và có tính h th ng. Chúng ắ ủ ệ ố ư ệ ộ
tôi ch n đ tài: “Thi pháp truy n ng n Th L ” v i mong mu n góp m t ph n vào ế ữ ề ệ ắ ầ ọ ớ ố ộ
vi c tìm hi u nh ng y u t c u thành h th ng ngh thu t trong sáng tác c a ông. ế ố ấ ệ ố ữ ủ ệ ể ệ ậ
T đó kh ng đ nh v trí và nh ng đóng góp c a Th L trong văn h c Vi ế ữ ừ ữ ủ ẳ ọ ị ị ệ ệ t Nam hi n
đ i.ạ
2. L ch s nghiên c u v n đ ứ ấ ử ị ề
- 1 -
2
Th L , ngôi sao r c r nh t c a phong trào Th M i th i kỳ đ u, cũng là ự ỡ ấ ủ ế ữ ầ ơ ớ ờ
cây bút văn xuôi đ c s c. Ông đ c bi t đ n tr c h t ặ ắ ượ ế ế ướ ế ở ể ạ th lo i truy n kinh d và ệ ị
ố truy n trinh thám. Có th nói, Th L là cây bút đa tài, là m t nhà th -nhà văn su t ế ữ ệ ể ộ ơ
đ i say mê vì ngh thu t. ờ ệ ậ
Đ i v i truy n ng n Th L , lâu nay đã có m t s công trình nghiên c u trên ố ớ ộ ố ế ữ ứ ệ ắ
ng di n khác nhau. Tìm hi u văn ch ng c a Th L , nhà biên kh o Vũ nhi u ph ề ươ ệ ể ươ ế ữ ủ ả
Nhà văn hi n đ i Ng c Phan khi th c hi n b sách ự ệ ọ ộ ạ đã ghi nh n công lao c a Th L ế ữ ủ ệ ậ
Vi t Nam. Đ c bi trong vi c m đ ệ ở ườ ng cho truy n kinh d , truy n trinh thám ị ệ ệ ở ệ ặ ệ t
trong bài vi t tài , Vũ Ng c Phan đã nh n đ nh: “Trong thi t ế M t ti u thuy t gia có bi ộ ể ế ệ ậ ọ ị
ng, ông mu n tìm lên thiên đ ca, Th L có nh ng tình yêu v lý t ữ ế ữ ề ưở ố ườ ạ ng đ làm b n ể
g n v i qu ” [26, v i tiên; còn trong ti u thuy t, Th L mu n xu ng âm ph đ ớ ủ ể ở ầ ế ữ ể ế ố ố ớ ỷ
tr.70].
Chúng ta còn tìm th y ý ki n đánh giá v truy n ng n Th L trong ế ữ ế ề ệ ấ ắ L i gi ờ ớ i
thi u tuy n t p Th L ể ậ ế ữ c a Lê Đình K : “Lo t sáng tác này cho ta th y m t Th L ế ữ ủ ệ ạ ấ ộ ỵ
có tài quan sát, có óc phân tích s c bén, có trí t ng t ng d i dào, cho nên dù ít đ ắ ưở ượ ồ ề
c p đ n v n đ gì quan tr ng v xã h i và nhân sinh, nó v n đ ề ậ ế ề ấ ẫ ọ ộ ượ c đón nh n và tìm ậ
t Nam, không th y có đ c m t cách thích thú. Cho đ n nay, trong l ch s văn h c Vi ế ọ ử ộ ọ ị ệ ấ
tên tu i nào đáng đ c x p bên c nh Th L trong lo i sáng tác khá đ c đáo này” ổ ượ ế ữ ế ạ ạ ộ
i m đ u cho phong trào Th [14, tr. 21]. Th t v y, Th L không nh ng là ng ậ ậ ế ữ ữ ườ ở ầ ơ
M i mà còn là ng i m đ u truy n kinh d , truy n trinh thám Vi t Nam. ớ ườ ở ầ ệ ệ ị ở ệ
Cũng trong bài vi t ế Đ c văn xuôi ngh thu t c a Th L ậ ủ ế ữ, Lê Đình K cũng ệ ọ ỵ
đã đ c p đ n phong cách truy n ng n c a Th L . Đó là nh ng “truy n l ” theo ủ ệ ạ ế ữ ề ậ ữ ế ệ ắ
ki u Edgar Poe v a mang đ m ch nghĩa duy lý, v a ly kỳ, rùng r n. ủ ừ ừ ể ậ ợ
Đánh giá v văn xuôi Th L trong T l c văn đoàn, trong cu n t Nam văn ế ữ ự ự ố Vi ề ệ
ệ ọ ử ế , D ng Qu ng Hàm cho r ng: “V th văn ti u thuy t trong các truy n h c s y u ề ể ươ ể ế ả ằ
ng Thiên Lôi , ông th dài Vàng và máu ho c ặ Bên đ ườ ườ ng công kích nh ng đi u mê tín ữ ề
d đoan. Mu n đ t ch đích y ông đ t nh ng câu chuy n có v r t rùng r n làm cho ữ ị ẻ ấ ủ ệ ạ ấ ặ ố ợ
ng i đ c ghê s , r i đ n đo n k t ông đem các l ườ ọ ợ ồ ế ế ạ ẽ khoa h c mà gi ọ ả ệ i thích các vi c
đã x y ra m t cách đ n gi n và t nhiên” [10, tr. 469] . ả ả ộ ơ ự
t Nh n xét v truy n ng n Th L , trong bài vi ắ ế ữ ề ệ ậ ế Nh ng đóng góp c a Th L ế ữ ữ ủ
t: " Nhìn chung, ngh thu t vi v truy n ng n ệ ề ắ , Nguy n Thành đã vi ễ ế ệ ậ ế t truy n trinh ệ
thám, truy n kinh d c a Th L khá ch t ch , h p d n. Ông th ẽ ấ ế ữ ị ủ ệ ặ ẫ ườ ằ ng m đ u b ng ở ầ
- 2 -
3
m t s vi c nào đó x y ra đ t ng t, b t ng gây s chú ý, sau đó k nguyên nhân ộ ự ệ ự ể ả ấ ộ ộ ờ
x y ra s vi c thông qua quá trình tìm hi u, dò thám, l p m u đ khi n cho v n đ ể ả ự ệ ư ể ế ậ ấ ề
đ c nhanh chóng làm sáng t và th ng là có c s khoa h c" [29, tr. 74]. ượ ỏ ườ ơ ở ọ Ở bài
vi t này, tác gi ế ả không nh ng ch ra nh ng đ c đi m n i b t c a truy n kinh d và ể ổ ậ ủ ữ ữ ệ ặ ỉ ị
truy n trinh thám c a Th L mà còn kh ng đ nh đóng góp l n c a Th L cho ế ữ ế ữ ủ ủ ệ ẳ ớ ị
truy n ng n hi n đ i Vi t Nam 1930-1945. ệ ệ ắ ạ ệ
Và g n đây, trong cu n ng d ng ố Cánh b m và hoa h ướ ầ ướ ươ , V ng Trí Nhàn đã ươ
i bi t m đ i bi t d ng l i đúng đ t Th L vào v trí ng ặ ế ữ ị ườ ế ở ườ ng táo b o và ng ạ ườ ế ừ ạ
m c. Th L b t tay vào vi t văn kinh d và trinh thám là vì ông mu n cho thiên h ế ữ ắ ứ ế ố ị ạ
c nghĩ l i. th y r ng nh ng thói quen cũ c n thay đ i và m i chuy n c n đ ầ ệ ầ ượ ấ ằ ữ ổ ọ ạ
Nh n xét v th văn Th L , trong cu n ề ơ ế ữ ố Th L cây đàn muôn đi u ế ữ ệ , Hoài ậ
Vi t kh ng d nh: “Th văn ông mang n i quan hoài chung c a m t th h b d n ép, ệ ế ệ ị ồ ủ ẳ ơ ỗ ộ ị
mu n b t phá mà đi song đ c bi t Th L h ố ứ ặ ệ ế ữ ướ ng r t rõ v cái đ p và bên c nh đó là ẹ ề ấ ạ
cái Th t, cái Thi n. Cũng c n nh n m nh r ng Th L là m t nhà th , nhà văn giàu ế ữ ệ ậ ầ ấ ạ ằ ộ ơ
ng t ng, giàu m m ng nh ng ông l i r t t nh táo trong ph t ưở ượ ơ ộ ư ạ ấ ỉ ươ ậ ng pháp suy lu n
khoa h c” [37, tr. 413] . ọ
Ph i nói r ng tác ph m văn h c c a Th L là n i h i t c a th gi ơ ộ ụ ủ ọ ủ ế ữ ế ớ ả ằ ẩ ự i th c
và o, v i s h c u và t ng t ng, kì o...Chính đi u đó đã đ a ông lên m t v trí ớ ự ư ấ ả ưở ượ ộ ị ư ề ả
c a ngh sĩ mang t m cao hi n đ i mà Hoài Thanh đã nh n đ nh trong cu n ủ ố Thi nhân ệ ệ ầ ạ ậ ị
Vi t Nam ệ : “ Đ y Th M i v a ra đ i, Th L nh v ng sao đ t hi n ánh sáng ế ữ ớ ừ ư ừ ộ ấ ệ ơ ờ ộ
chói kh p c tr i th Vi ả ờ ắ ơ ệ ề t Nam. D u sau này danh v ng Th L có m đi ít nhi u, ọ ế ữ ẫ ờ
nh ng ng ư ườ i ta không th nhìn nh n cái công c a Th L ậ ế ữ ở ứ ế ữ x này...Th Th L là ơ ủ ể
c hai n o đ n i h n hò c a hai ngu n thi c m. Th L băn khoăn tr ơ ẹ ế ữ ủ ả ồ ướ ẻ ườ ng, n o v ẻ ề
quá kh v i m m ng, n o t i t ng lai và th c t . Đáng l ra Th L nên r vào ơ ộ ứ ớ ẻ ớ ươ ự ế ẽ ế ữ ẽ
n o th hai này” [30, tr. 59]. ẻ ứ
Ngoài ra còn có m t s công trình nghiên c u khác v Th L nh ộ ố ế ữ ế ữ ư Th L - ứ ề
(Phan Tr ng Th ng); Th L , m t trong nh ng ngh sĩ hai l n tiên phong ầ ệ ọ ưở ế ữ ữ ng ộ iườ
th c d ng n n móng văn h c, ngh thu t Vi t Nam hi n đ i ợ ả ự ề ệ ậ ọ ệ ạ (Hoài Anh); Truy nệ ệ
nh ng bài vi trinh thám c a m t nhà th ủ ộ ơ (Hoàng Minh Châu) ... Ở ữ ế ầ ớ t này, ph n l n
các tác gi đ u kh ng đ nh tính ch t m đ ng và nh ng đóng góp c a Th L cho ả ề ở ườ ẳ ấ ị ế ữ ữ ủ
quá trình hi n đ i hoá văn h c. ạ ệ ọ
- 3 -
4
Tuy nhiên, trong quá trình nghiên c u và tìm tài li u, chúng tôi ch a th y có ư ứ ệ ấ
m t công trình nào chuyên sâu v thi pháp truy n ng n Th L . N u có thì cũng ch ế ữ ế ề ệ ắ ộ ỉ
i d i nh ng nh n xét, đánh giá mang tính khái quát, v i nh ng phát hi n mang t n t ồ ạ ướ ữ ữ ệ ậ ớ
tính riêng l ẻ ủ c a các nhà nghiên c u. M c dù v y, đó v n là c s quan tr ng, làm ậ ơ ở ứ ặ ẫ ọ
ti n đ khoa h c đ chúng tôi đi vào nghiên c u v n đ thi pháp truy n ng n Th ứ ề ề ể ề ệ ấ ắ ọ ế
L .ữ
V i lòng ng ng m tài năng và văn ch ng c a ông, chúng tôi s đi vào ớ ưỡ ộ ươ ủ ẽ
nghiên c u v n đ này trên c s k th a và phát tri n nh ng ki n gi ơ ở ế ừ ữ ứ ề ể ế ấ ả ủ ữ i c a nh ng
ng i đi tr c. ườ ướ
3. Đ i t ng, ph m vi nghiên c u ố ượ ứ ạ
* Đ i t ng nghiên c u ố ượ ứ : Đ i t ố ượ ắ ủ ng kh o sát c a đ tài là toàn b truy n ng n c a ủ ề ệ ả ộ
ệ Th L , trong đó chúng tôi t p trung nghiên c u nh ng bình di n v thi pháp truy n ế ữ ữ ứ ề ệ ậ
ng n c a ông. ắ ủ
* Ph m vi nghiên c u c gi ứ : Ph m vi kh o sát c a đ tài đ ả ạ ủ ề ạ ượ ớ ạ ữ i h n b i nh ng ở
truy n ng n đ c sáng tác tr c tháng 8 năm 1945, vì: ắ ượ ệ ướ
Thành t u truy n ng n c a Th L ch y u đ c th hi n qua nh ng sáng ế ữ ủ ế ự ủ ệ ắ ượ ể ệ ữ
tác tr ướ c Cách m ng tháng Tám. Sau Cách m ng, Th L chuy n sang làm k ch và ạ ế ữ ể ạ ị
di n k ch. S l ị ố ượ ễ ng truy n ng n c a ông trong th i gian này không đáng k và không ờ ắ ủ ệ ể
đ c tr ng cho thi pháp c a nhà văn. ặ ư ủ
Ph m vi nghiên c u c a đ tài đ c gi i h n ứ ủ ề ạ ượ ớ ạ ở ộ ố ổ m t s bình di n thi pháp n i ệ
i; Không gian, b t trong truy n ng n Th L : Quan ni m ngh thu t v con ng ậ ậ ề ế ữ ệ ệ ệ ắ ườ
th i gian ngh thu t; Ngôn ng và gi ng đi u; Tình hu ng và chi ti t. ữ ệ ệ ậ ờ ọ ố ế
4. Ph ng pháp nghiên c u ươ ứ
Đ hoàn thành khóa lu n này, chúng tôi s d ng m t s ph ng pháp ch ộ ố ử ụ ể ậ ươ ủ
ng pháp phân tích – t ng h p, ph y u sau: ph ế ươ ợ ổ ươ ế ng pháp so sánh – đ i chi u, ố
ph ng pháp văn h c s và lý thuy t: thi pháp h c. ươ ng pháp th ng kê, ph ố ươ ọ ử ế ọ
5. K t c u khóa lu n ế ấ ậ
c k t c u trong 3 Ngoài ph n m đ u và ph n k t lu n, khóa lu n c a chúng tôi đ ế ậ ủ ở ầ ầ ầ ậ ượ ế ấ
ch ng: ươ
Ch ng và v trí c a Th ươ ng 1: Hành trình sáng t o, quan ni m v văn ch ạ ệ ề ươ ủ ị ế
L trong văn h c Vi t Nam 1930-1945. ữ ọ ệ
- 4 -
5
Ch ươ ng 2: Thi pháp truy n ng n Th L , t ệ ế ữ ừ ắ ậ bình di n quan ni m ngh thu t ệ ệ ệ
i. v con ng ề ườ
Ch bình di n ph ươ ng 3: Thi pháp truy n ng n Th L , t ệ ế ữ ừ ắ ệ ươ ng th c th ứ ể
hi n. ệ
- 5 -
6
Ộ
* N I DUNG
Ch ng 1: HÀNH TRÌNH SÁNG T O, QUAN NI M V VĂN ươ Ạ Ề Ệ
CH NG VÀ V TRÍ C A TH L TRONG VĂN H C VI T NAM ƯƠ Ế Ữ Ọ Ủ Ệ Ị
1930
-1945
1.1. Hành trình sáng t o và quan ni m v văn ch ng c a Th L ề ệ ạ ươ ế ữ ủ
1.1.1. Hành trình sáng t oạ
Th L , tên th t là Nguy n Th L (bút danh khác Lê Ta), sinh ngày 6 tháng ứ ễ ế ữ ễ ậ
10 năm 1907 t i p Thái Hà, Hà N i trong m t gia đình viên ch c nh . Quê b làng ạ ấ ố ở ứ ộ ộ ỏ
Phù Đ ng, huy n Tiên Du (nay là T S n), t nh B c Ninh, quê m Nam Đ nh. ừ ơ ẹ ở ệ ắ ổ ỉ ị
L ng S n, sau đó v H i Phòng h c s h c và thành chung. Năm 1929, Thu nh ở ỏ ở ạ ọ ơ ọ ề ả ơ
sau khi h c xong năm th ba b c thành chung, ông v Hà N i thi đ d thính vào ỗ ự ứ ề ậ ọ ộ
tr c m t năm thì b . Khi còn ườ ng Cao đ ng m thu t Đông D ng, h c đ ậ ọ ượ ươ ẳ ỹ ộ ỏ ở ổ tu i
m i tám, đôi m i, s ng H i Phòng, Th L đã vi ươ ố ườ ở ả ế ữ ế t truy n, làm th . ơ ệ
Năm 1930, ông vi t các truy n ng n đ u tiên và b t đ u làm th t năm 1933. ế ắ ầ ơ ừ ệ ắ ầ
Nh ng bài th , nh ng truy n ng n c a ông đ c đăng đ u trên các tu n báo Phong ắ ủ ữ ữ ệ ơ ượ ề ầ
t là bài Nh r ng hoá và Ngày nay. V i m t s bài th n i ti ng, đ c bi ộ ố ơ ổ ế ặ ớ ệ ớ ừ , đăng trên
báo Phong hoá r i in thành t p ồ ậ M y v n th ấ ầ ọ ơ (1935), Th L đã góp ph n quan tr ng ế ữ ầ
ổ nh t m đ u phong trào Th M i, cũng là nhà th tiêu bi u nh t c a Th M i bu i ơ ớ ơ ớ ấ ủ ở ầ ể ấ ơ
c gi i văn h c và đ c gi suy tôn là “ông hoàng th ca” c a c th i kỳ đ u. Ông đ ầ ượ ớ ọ ộ ả ủ ả ờ ơ
đ u c a Th M i (1932-1935). ầ ủ ơ ớ
t phóng s khôi hài, châm bi m, phê Ngoài th và truy n ng n, ông còn vi ệ ắ ơ ế ự ế
bình gi i thi u th văn trong các m c Tin th , Tin văn...v n. Các bài vi t c a ông ớ ụ ệ ắ ơ ơ ế ủ
đăng trên báo đã thu hút đ ng th i. ượ ự c s chú ý theo dõi c a đông đ o b n đ c đ ủ ọ ươ ả ạ ờ
Bên c nh th văn, Th L còn là m t nhà ho t đ ng sân kh u n i ti ng. Ông ổ ế ạ ộ ế ữ ạ ấ ơ ộ
năm 1928. Ông đã đóng vai chính cho v k ch L vàng s m vai k ch nói t ắ ị ừ ở ị ọ . Trong th iờ
kỳ làm báo, ông còn tham gia đ o di n và làm di n viên cho nhi u v k ch. Ông tham ở ị ề ễ ễ ạ
gia Ban k ch Tinh hoa (1938), xây d ng Ban k ch Th L (1941) và Ban k ch Anh Vũ ế ữ ự ị ị ị
(1943). Xét v ph ng di n này, Th L x ng đáng đ c g i là ng i sáng l p ra ề ươ ế ữ ứ ệ ượ ọ ườ ậ
t Nam. n n k ch nói Vi ề ị ệ
- 6 -
7
Ông là m t trong nh ng ng i đ u tiên đ a k ch nói lên sân kh u Vi t Nam, ữ ộ ườ ầ ư ị ấ ở ệ
là ng trình đ nghi p d lên trình đ chuyên nghi p. ườ i duy nh t đ a k ch nói t ấ ư ị ừ ệ ư ệ ộ ộ
Sau Cách m ng tháng Tám, cùng v i các văn ngh sĩ có tên tu i lúc b y gi ệ ạ ấ ớ ổ ờ ,
ch c m t đoàn k ch l u đ ng b t đ u ph c v nhân dân t Thanh Hóa Th L đã t ế ữ ổ ứ ụ ụ ắ ầ ư ộ ộ ị ừ
t Nam trong đ n Quy Nh n. Đoàn k ch này tr thành ti n thân c a Đoàn sân kh u Vi ế ủ ề ấ ơ ở ị ệ
Đoàn văn hoá kháng chi n mà ông là tr ng đoàn. ế ưở
Cũng nh nhi u nhà văn ngh sĩ khác, năm 1949, ông gia nh p quân đ i và làm ư ề ệ ậ ộ
tr ng đoàn k ch Chi n th ng trong T ng c c chính tr . Năm 1952, ông làm tr ưở ụ ế ắ ổ ị ị ưở ng
ngành k ch trong Đoàn văn công Trung ng. Năm 1955, ông và đoàn văn công nhân ị ươ
dân Trung ng tham gia H i di n Nhà hát Nhân dân Hà N i, m t h i di n đánh ươ ễ ở ộ ộ ộ ễ ộ
ng cũng nh ch t l ng c a ngh thu t sân kh u Vi d u s chuy n mình s l ể ấ ự ố ượ ấ ượ ư ủ ệ ậ ấ ệ t
Nam.
Năm 1957, ông là Ch t ch đ u tiên c a H i ngh sĩ sân kh u Vi t Nam, Phó ủ ị ủ ệ ầ ấ ộ ệ
ch t ch H i Liên hi p văn h c ngh thu t Vi t Nam, đ i bi u Qu c h i khóa II. ủ ị ệ ệ ậ ộ ọ ệ ể ạ ố ộ
Ông làm Ch t ch H i ngh sĩ sân kh u Vi ộ ủ ị ệ ấ ệ t Nam cho đ n khi qua đ i. ế ờ
Ngày 3 tháng 6 năm 1989, Th L qua đ i t i thành ph H Chí Minh, đ l ế ữ ờ ạ ố ồ ể ạ i
lòng ti c th ng vô h n đ i v i gi i văn ngh sĩ, gi i trí th c và nhân dân. Ông đ ế ươ ố ớ ạ ớ ệ ớ ứ ượ c
Nhà n c t ng th ng huân ch ướ ặ ưở ươ ng đ c l p h ng ba; huân ch ạ ộ ậ ươ ế ng kháng chi n
h ng hai...và danh hi u cao quý ngh sĩ nhân dân. ạ ệ ệ
Trong su t hành trình sáng tác ngh thu t c a mình, Th L đã đ l ệ ậ ủ ế ữ ể ạ ố i nhi u tác ề
ph m có giá tr nh : ư M y v n th ấ ầ ẩ ị ơ (1935), M y v n th , t p m i ấ ầ ơ ậ ớ (1941), Vàng và máu
(1934), Bên đ ng Thiên Lôi (1936), Lê Phong phóng viên (1937), Mai H ng và Lê ườ ươ
(1942), Phong (1937), Gói thu c láố (1940), Tr i B Tùng Linh ạ ồ (1941), D ng Quý Phi ươ
Thoa (1943)... (Tr c Cách m ng tháng Tám), Truy n tình c a Anh Mai ướ ạ ủ ệ , Tay đ iạ
b mợ (Sau Cách m ng tháng Tám). ạ
Ngoài ra Th L còn vi (1946), Đoàn bi ế ữ ế t nhi u k ch b n: ị ả C đ o s ông ụ ạ ư ề tệ
đ ng ộ (1947), Đ i chợ ờ (1949), Tin chi n th ng Nghĩa ế ắ Lộ (1952). Đ ng th i, Th L ồ ế ữ ờ
cũng là d ch gi ị ả ủ ạ c a nhi u v k ch c a Shakespeare, Goeth, Schiller...(Sau Cách m ng ở ị ủ ề
tháng Tám).
i ngh sĩ đa tài Th L đã dành tr n cu c đ i mình cho văn Có th nói ng ể ườ ế ữ ệ ọ ộ ờ
h c ngh thu t. Trong hành trình sáng tác c a Th L , c th , văn và k ch đ u có ọ ế ữ ả ơ ủ ệ ề ậ ị
- 7 -
8
nh ng đóng góp l n. Đi u đó ngày càng kh ng đ nh v trí quan tr ng c a Th L ế ữ ữ ủ ề ẳ ớ ọ ị ị
trong ti n trình văn h c ngh thu t dân t c. ọ ế ệ ậ ộ
ng 1.1.2. Quan ni m v văn ch ệ ề ươ
Có bao nhiêu nhà nghiên c u v văn ch ng thì có b y nhiêu quan ni m khác ứ ề ươ ệ ấ
nhau v nó. Văn ch ng có khi là ti ng nói tình c m, là dòng ký thác tâm t , ề ươ ế ả ư ướ c
i, có lúc đ v ng c a con ng ủ ọ ườ ượ ậ c xác đ nh là m t hình thái ý th c, m t công c nh n ụ ứ ộ ộ ị
th c, ph n ánh và miêu t i. Văn ch ng còn đ c xem là m t lo i hình ngh ứ ả th c t ả ự ạ ươ ượ ạ ộ ệ
t dùng ngôn t làm ph ng ti n bi u đ t, là ngh thu t ngôn t . Văn thu t đ c bi ậ ặ ệ ừ ươ ể ệ ệ ậ ạ ừ
ch ng giúp con ng i nh n th c đ c th c tr ng nhân th , s ng có ươ ườ ứ ượ ậ ế ố ự ạ ướ c m , khát ơ
i chân-thi n-mĩ. v ng v ọ n t ươ ớ ệ
M i nhà văn đ u có nh ng quan ni m khác nhau v văn ch ng. Các nhà ữ ệ ề ề ỗ ươ
văn l n đ u có tuyên ngôn ngh thu t c a mình, t ậ ủ ề ệ ớ ừ Nguy n Du đ n Cao Bá Quát, ế ễ
Xuân Di u, Nguy n Tuân, Nam Cao, Th ch Lam, Th L . Tùy theo lý t ế ữ ệ ễ ạ ưở ộ ng xã h i
và quan đi m th m m mà n i dung c a m i tuyên ngôn ngh thu t có nh ng nét ữ ủ ệ ể ậ ẩ ỗ ộ ỹ
riêng bi t.ệ
Nói t ng c a Th L là ng i ta nghĩ ngay t i quan ớ i quan ni m văn ch ệ ươ ế ữ ủ ườ ớ
ẳ ni m “ngh thu t v ngh thu t” mà cái đ p là h t nhân c a quan ni m y. Ch ng ẹ ệ ấ ậ ị ủ ệ ệ ệ ậ ạ
h n trong bài th ạ ơ Cây đàn muôn đi uệ , Th L đã t ng b c b ch: ộ ạ ế ữ ừ
Tôi ch là m t khách tình si ộ ỉ
Ham v đ p muôn hình muôn th ẻ ẹ ể
M n cây bút nàng Ly Tao tôi v ượ ẽ
Và m n cây đàn ngàn phím tôi ca. ượ
Th c ra, đó là thái đ tôn th v đ p thánh thi n c a thi ca c a m t nhà th ờ ẻ ẹ ệ ủ ự ủ ộ ộ ơ
lãng m n.ạ
Quan ni m ngh thu t c a Th L là ý th c t ậ ủ ế ữ ứ ự ệ ệ giác c a ch th sáng t o v ủ ể ủ ạ ề
ngh thu t, b t r , sàng l c tích c c t quan ni m chung v văn hoá, văn h c, ngh ắ ễ ự ừ ệ ậ ọ ề ệ ọ ệ
s n thành th ti n b đ thu t c a t ng l p trí th c ti u t ớ ậ ủ ầ ể ư ả ị ế ộ ượ ứ c đào t o trong tr ạ ườ ng
h c Pháp-Vi ọ ệ t, ch u nh h ị ả ưở ng c a ph ủ ươ ng Tây qua Pháp, th m nhu n cách nghĩ, ấ ầ
cách c m c a ng i Vi t và ph ng Đông trong b i c nh và môi tr ng xã h i ba ủ ả ườ ệ ươ ố ả ườ ộ
m i năm đ u th k XX đang đ c Âu hoá m nh m . Quan ni m đó cũng n y sinh ế ỷ ươ ầ ượ ẽ ệ ạ ả
t ừ yêu c u đ i m i c m xúc ngh thu t trong khuôn kh c a quy lu t n i t ậ ậ ộ ạ ấ ế t y u i t ớ ả ổ ủ ệ ầ ổ
t ừ ế ữ bên trong n n văn hoá, văn h c, ngh thu t dân t c. Chính vì th , đ i v i Th L , ậ ế ố ớ ề ệ ọ ộ
- 8 -
9
quan ni m không ch là chính nó mà còn đ ỉ ệ ượ ộ c ph n ánh, hay nói khác đi, nó là m t ả
hi n th c m i mà nhà th chi m lĩnh. ự ệ ế ớ ơ
Quan ni m v văn ch ệ ề ươ ủ ng nói chung và v tác ph m văn h c nói riêng c a ẩ ề ọ
Th L th hi n rõ trong các tin, các bài c a ông. Th L ch tr ế ữ ể ệ ế ữ ủ ươ ủ ả ng văn th ph i ơ
ng ngh thu t, xúc c m th m m , cái m i, cái th t. có nh ng ph m ch t nh t ẩ t ư ư ưở ữ ấ ệ ậ ả ẩ ậ ớ ỹ
Tr c h t, Th L coi tr ng ph m ch t t ng c a tác ph m ngay t khi ướ ế ữ t ấ ư ưở ế ẩ ọ ủ ẩ ừ
ông còn là m t nhà văn ti u t s n ch tr ng ngh thu t v ngh thu t. Th L ể ư ả ủ ươ ộ ậ ị ế ữ ệ ệ ậ
t ng nói m a mai: “Th văn tr ng r ng là món s thích c a nh ng nhà văn nói mà ừ ủ ữ ơ ố ỗ ở ỉ
ch ng bi t mình nói gì”. Th L cho r ng: “Th ng th ng, ng i ta vi ẳ ế ế ữ ằ ườ ườ ườ ế ể ễ t đ di n
t ng (...). Nh ng trong làng báo, làng văn Vi t Nam, th ng th ng l đ t t ạ ư ưở ư ệ ườ ườ ạ i
không th . Ng i ta vi t đ ch ng di n đ t cái gì. Hay nói cách khác, ng i ta vi ế ườ ế ể ễ ẳ ạ ườ ế t
đ phô di n m t trí khôn tr ng r ng” (Ngày nay, s 192, 1935). Hai m i năm sau, ể ươ ễ ộ ố ỗ ố
khi bàn Đôi đi u v sáng tác ề ề ộ , Th L ti p t c nêu ý ki n, l n này là ý ki n c a m t ế ế ữ ế ụ ế ủ ầ
nhà văn cách m ng, đã tr t: “Ch đ t ạ ưở ng thành v ngh nghi p. Ông vi ề ề ệ ế ủ ề ư ưở ng t
không cao là do cách đ t v n đ sai l ch c a tác gi ặ ấ ủ ề ệ ả (...) “Ph m ch t t ẩ t ấ ư ưở ủ ng c a
tác gi g i g m vào ch đ . V y cùng m t ch đ mà t ng c a tác ph m có ả ử ắ ủ ề ậ ở ủ ề ộ t ư ưở ủ ẩ
th khác xa nhau, do t ể t ư ưở ệ ng c a ch đ khác nhau v ph m ch t” (Báo Văn ngh , ề ủ ề ủ ẩ ấ
s 20, 13-9-1963). ố
Th L đ c bi ế ữ ặ ệ ừ t coi tr ng ph m ch t ngh thu t c a tác ph m. Ông t ng ậ ủ ệ ẩ ấ ẩ ọ
phát bi u: “Cái hay c a m t cu n truy n v phong t c không ph i ả ở ủ ụ ệ ề ể ố ộ ủ cái lu n lý c a ậ
ụ câu chuy n y, b i vì m c đích c a nhà văn không ph i là giãi bày hay thuy t ph c ệ ấ ụ ủ ế ả ở
mà ch là các hành vi c a ng i đ i, làm cho các hành vi đó đ ỉ s di n t ở ự ễ ả ủ ườ ờ ượ ệ c rõ r t,
minh b ch h n cái quang c nh sôi n i và r c r i c a cu c sinh ho t h ng ngày. ắ ố ủ ạ ằ ạ ả ơ ổ ộ
Nh ng cách k t c u ph n nhi u cay đ ng mà nhà văn c theo s th c làm ra s có ự ự ế ấ ữ ứ ề ẽ ầ ắ
nh h ả ưở ng và vang đ ng sâu xa h n nh ng cái l c quan gi ơ ữ ạ ộ ả ố ủ ệ d i c a nh ng chuy n ữ
i đ c truy n đ t m th ầ ườ ng ch c t đ cho ng ỉ ố ể ườ ọ ệ ượ ữ c yên gi c ng ngon. Ch có nh ng ủ ấ ỉ
i và in sâu trong trí nh c a ng c m giác c a cu c đ i th t là còn l ả ộ ờ ủ ậ ạ ớ ủ ườ ọ ộ i đ c, còn m t
s b quên ngay, c t truy n k ra và k t c u m t cách khéo léo cho v a ý đ c gi ộ ố ế ấ ừ ệ ể ộ ả ẽ ị
không ai bàn đ n n a” (Phong hoá, s 129, 28-12-1934). ế ữ ố
Càng v sau, khi tr ề ưở ố ớ ng thành v ngh nghi p, Th L càng kh t khe đ i v i ế ữ ề ề ệ ắ
ấ b n đ ng nghi p và đ i v i chính mình. Ông luôn luôn quan tâm đ n ph m ch t ạ ố ớ ệ ế ẩ ồ
ngh thu t trong tác ph m, b t c ấ ứ ở ệ ậ ẩ hoàn c nh nào. ả
- 9 -
10
t chú ý đ n xúc c m c a ng Là m t nhà th , Th L đ c bi ơ ế ữ ặ ộ ệ ủ ế ả ườ i ngh sĩ và ệ
xúc c m do tác ph m t o ra cho ng i đ c, ng ẩ ả ạ ườ ọ ườ i xem. Ông cho r ng: “Th , riêng ằ ơ
ng h p nào” (Ngày nay, s 81, 17-10- nó, ph i có s c g i c m, b t c trong tr ợ ả ấ ứ ứ ả ườ ố ợ
1937); “Lãng m n hay không, th đ ng đ n lòng ng i là đ ” (Ngày nay, s 90, 19- ơ ộ ế ạ ườ ủ ố
cũng rung đ ng” (T p chí Văn ngh , s 17-18, 12-1937); “Th th c là th bao gi ơ ự ơ ờ ệ ố ạ ộ
1949). Đ c th xuân c a T n Đà, Th L nh n xét r ng gi ng th T n Đà “không có ế ữ ậ ơ ả ủ ả ằ ọ ọ ơ
đi u băn khoăn cay đ ng cũng nh không chan ch a h nh phúc, ông không đ tâm ư ứ ể ệ ắ ạ
đ n nh ng tình c m sâu kín, vì lòng ông ch ph i ph i thanh th n nh gió nh ...” ế ữ ư ẹ ả ả ơ ớ ỉ
(Ngày nay, s 97, 1983). ố
Th L là ng i quan tâm đ c bi t đ n cái m i. Ngay t ế ữ ườ ặ ệ ế ớ ừ ầ nh ng ngày đ u ữ
b c vào làng văn, Th L đã ý th c sâu s c r ng làm ngh thu t là ph i tìm đ ướ ắ ằ ế ữ ứ ệ ả ậ ượ c
cái m i, ph i d t khoát làm ra cái m i, chính vì th mà ông tr thành ng ớ ả ứ ế ớ ở ườ ở ầ i m đ u
m t trào l u th ca. Nh ng suy nghĩ c a Th L v cái m i đ c ông nêu ra khi trò ế ữ ề ớ ượ ủ ư ữ ộ ơ
chuy n, khi vi t báo, vi t bài phê bình. Ông tâm s trong : “ Trong ng i mình ệ ế ế ự H i kýồ ườ
ng th i đã có bao ch a ch t nh ng tình c m m nh m v yêu đ ả ẽ ề ứ ữ ấ ạ ươ ng nh ng đ ư ươ ờ
nhiêu ng i vi t làm gì n a; cho nên tôi tìm m t phía ườ ế t truy n tình r i, mình còn vi ồ ệ ế ữ ộ
khác, m t m ch khác” (Báo Văn ngh , 14-1-1984). ệ ạ ộ
ằ Th L r t d ng v i nh ng trang văn kém c i v sáng t o. Ông cho r ng ế ữ ấ ị ứ ỏ ề ữ ạ ớ
nh th ch ng khác gì “xào n u l i nh ng món ăn cũ”, cũng gi ng nh “l m l ư ế ấ ạ ẳ ư ượ ữ ố ặ t
nh ng r m rác” mà c nhân đã s d ng nhàm chán đi r i. H “không ph i là ng ử ụ ữ ả ơ ố ồ ọ ườ i
bi t tìm cái đ p m i m , cho nên h không làm đ c th m i” (Phong hoá, s 148, ế ẹ ẻ ớ ọ ượ ơ ớ ố
10-5-1935).
T th k XIX tr v tr c, do nh ng ràng bu c b i lu t l ừ ế ỷ ở ề ướ ộ ở ậ ệ ữ phong ki n và do ế
cái tôi ch a đ c gi i phóng, văn h c Vi t Nam còn r t h n ch trong vi c b c l ư ượ ả ọ ệ ấ ạ ộ ộ ế ệ
ợ cái th t theo đúng nghĩa. Cái “khát v ng thành th c” mà Hoài Thanh nêu ra phù h p ự ậ ọ
v i tinh th n th i đ i, cũng phù h p v i quan ni m ngh thu t c a Th L . Th L ớ ờ ạ ậ ủ ế ữ ế ữ ệ ệ ầ ớ ợ
luôn đòi h i văn h c, ngh thu t ph m ch t chân th t. Ông cho r ng: “S th c là ỏ ở ự ự ệ ậ ẩ ấ ậ ằ ọ
đi u quan tr ng mà nhà văn ph i gi ” (Ngày nay, s 160, 6-5-1939). Đi li n v i cái ữ ề ề ả ọ ố ớ
th t là s gi n d . T th t mà có gi n d , vì gi n d mà th t, nh ng th t và gi n d ị ị ừ ậ ự ả ư ậ ả ả ậ ậ ả ị ị
đ u ph i đ m b o ch t l ề ả ả ấ ượ ả ấ ng ngh thu t, đ u ph i tuân th quan ni m chung nh t ủ ệ ề ệ ậ ả
v cái đ p. ề ẹ
- 10 -
11
Tuy r t coi tr ng cái th t, s gi n d , nh ng Th L còn r t chú ý đ n s tinh ậ ự ả ế ự ế ữ ư ấ ấ ọ ị
, ý nh . Ông l u ý ng i vi t ế ư ị ườ ế ằ ơ t r ng: “Thành th c v n là đi u c t y u trong văn th . ề ố ế ự ẫ
Nh ng thành th c tr ng tr n, không có m t ý nhi m màu n sau ph i coi ch ng. S ộ ừ ự ư ệ ẩ ả ắ ơ ự
ki u cách quá đáng cũng h i nh s th c thà quá đáng” (Ngày nay, s 113, 5-6-1938). ư ự ự ể ạ ố
Tinh t và phong phú là nh ng yêu c u mà Th L đ t ra đ i v i tác ph m. Khi vi ế ế ữ ặ ố ớ ữ ầ ẩ ế t
ạ bài phê bình tác ph m c a Xuân Di u, Th ch Lam, ... Th L l u ý đ n khía c nh ạ ế ữ ư ủ ế ệ ẩ
tinh t , giàu màu v . S tinh t c a th đ c ông quan tâm tr c tiên. ế ẻ ự ế ủ ơ ượ ướ
Quan ni m v cái đ p r ng m , muôn màu đ ẹ ộ ệ ề ở ượ ụ c Th L l y th làm ví d . ế ữ ấ ơ
Th L t ng có quan ni m v th r t m i. Ông s m nh n ra r ng nh ng nhà th ề ơ ấ ế ữ ừ ữ ệ ậ ằ ớ ớ ơ
ứ ạ m i không th có xúc c m nh T n Đà, b i vì n i lòng nh ng nhà th m i ph c t p ở ơ ớ ư ả ữ ể ả ỗ ớ
h n, n i đau sâu s c h n và ni m vui cũng l m s c màu. Đó chính là s phong phú ơ ự ề ắ ắ ắ ỗ ơ
nhi u v và s tinh t ự ẻ ề ế ủ ủ c a tâm h n. Th L đ cao kh năng bi u hi n đa d ng c a ế ữ ề ể ệ ả ạ ồ
th : “Tôi gi ơ ớ ạ i thi u v i làng th m t v đ p chua chát và nhân th có ý cho các b n ơ ộ ẻ ẹ ể ệ ớ
làm th th y r ng không c ph i m t nhan s c tuy t m , m t s th ng yêu trong ơ ấ ằ ộ ự ươ ứ ệ ả ắ ộ ỹ
i th m m i th c nên th . Th còn là ph s ch, hay nh ng nét ch d u dàng t ạ ữ ị ữ ươ ự ắ ớ ơ ơ ươ ng
ti n di n đ t nh ng tình c m khác th ữ ệ ễ ả ạ ườ ủ ng h n, thí d đ th than vì s vò xé c a ụ ể ở ự ơ
d c tình b t mãn, đ kêu lên nh ng n i mong ụ ữ ể ấ ỗ ướ ố c mê m i, đ gào khóc s y u đu i ự ế ể ả
c đi m trong tình ng c a tâm h n, bao nhiêu nh ủ ồ ượ ể ườ ố i là b y nhiêu đi u th m kh c; ề ấ ả
bi i và n hèn là bi t tìm ngh l c. đây, th dù không là s ph n kh i ít ra t t ế ủ ươ ế ị ự Ở ự ấ ơ ở
cũng là k thoát ly” (Ngày nay, s 113, 5-6-1983). Th L phát hi n ra ế ữ ế ệ ố ở ạ văn Th ch
Lam: “Không có m t sáng tác nào c a Th ch Lam mà không có r t nhi u Th ch Lam ạ ủ ề ấ ạ ộ
trong đó”. “R t nhi u” ề ấ ở ừ đây không ch mang m t nghĩa. R t nhi u Th ch Lam, v a ề ấ ạ ộ ỉ
ộ có nghĩa là m t cá tính sáng t o Th ch Lam n i b t, r t riêng, sâu s c, v a là m t ổ ậ ấ ừ ạ ạ ắ ộ
Th ch Lam nhi u v , đa d ng, muôn trong m t. Vào đ u th k XX, m t nh n xét ế ỷ ề ẻ ạ ạ ầ ậ ộ ộ
tinh t , súc tích, phù h p v i quan ni m m i v văn h c nh th không ph i là ế ư ế ớ ề ệ ả ợ ớ ọ
nhi u. ề
ắ Đ c ọ Th thơ ơ, t p th đ u tay c a Xuân Di u, Th L có c m nh n khá s c ế ữ ơ ầ ủ ệ ậ ả ậ
. Trong l i t a t p c t Nam s o và tinh t ả ế ờ ự ậ Th thơ ơ (công b tr ố ướ Thi nhân Vi ệ ), Th Lế ữ
vi t: “Xuân Di u say đ m v i tình yêu và hăng hái v i mùa xuân, th mình b i trong ế ệ ắ ả ớ ớ ơ
ánh n ng, rung đ ng v i b m chim, ch t đ y trong b u tim mây tr i thanh s c. Ông ấ ầ ớ ướ ắ ầ ắ ộ ờ
hăm h đi tìm nh ng n i s s ng đó sao? Ham yêu, bi ơ ự ố ữ ở ế ố ậ t yêu, Xuân Di u mu n t n ệ
h ng tình yêu, vì ông th y ch tình yêu m i g m đ c bao nhiêu ý nghĩa (...). Xuân ưở ớ ồ ấ ỉ ượ
- 11 -
12
Di u v i vàng, bao gi cũng lo âu th c m c. Luôn luôn t n tâm, siêng năng mà s ng, ệ ộ ờ ắ ậ ắ ố
ồ ông mau mau đem h t c tâm h n mà t ng cho đ i, và ông cũng đòi h t c tâm h n ế ả ế ả ặ ồ ờ
i yêu d u, c a tr i đ t, c a m i s v t trên tr n gian” (Ngày nay, s 46, c a ng ủ ườ ọ ự ậ ờ ấ ủ ủ ầ ấ ố
xuân 1937).
Thu c nh ng nhà th m i ch u nh h ng ph ng Tây s m nh t, Th L l ơ ớ ị ả ữ ộ ưở ươ ế ữ ạ i ấ ớ
là nhà th r t Vi t, r t dân t c. u đi m y đ c th hi n r t rõ trong sáng tác, do ơ ấ ệ ấ ộ Ư ể ấ ượ ể ệ ấ
ông có quan ni m đ cao ph m ch t b n s c dân t c c a văn h c. Vũ Ng c Phan đã ấ ả ắ ộ ủ ề ệ ẩ ọ ọ
ph i th a nh n: “Tôi cho là Th L đã ăn nh p v i s thay đ i trong cu c s ng v ộ ố ớ ự ế ữ ừ ả ậ ậ ổ ề
tinh th n c a ng i Vi t Nam ta, nên trong m t th i, th ông đã đ c hoan nghênh ủ ầ ườ ệ ộ ờ ơ ượ
m t cách th t x ng đáng (...) n u đ c c t p th c a Th L , ng ế ọ ả ậ ậ ứ ế ữ ơ ủ ộ ườ i ta s th y dù là ẽ ấ
ý m i, cái tinh thàn Vi t Nam v n hi n lên m t cách rõ ràng” [26, tr. 18]. ớ ệ ệ ẫ ộ
Th L ph n đ i gay g t tình tr ng lai căng, b t ch c, đánh m t cá tính sáng ế ữ ả ắ ạ ắ ố ướ ấ
t o và b n s c dân t c. Đ c t p th đ u tay c a Nguy n V , Th L nh n xét: ạ ọ ậ ế ữ ơ ầ ủ ễ ả ắ ậ ộ ỹ
“Nàng th ông V khi nói ti ng ta thì ngô nghê, ng ng n mà l i nh i nhi u l ế ẩ ơ ớ ỹ ả ề ờ i... ả
ch ng khác gì m t cô đ m l p b p nói ti ng dân b n x ” (Phong hoá, s 127, 7-12- ế ứ ẳ ắ ả ầ ắ ố ộ
1934).
Th L không ch p nh n s k ch c m, gi d i, c u th , d dãi, l ậ ự ệ ế ữ ấ ỡ ả ố ả ễ ẩ ườ i bi ng, ế
đ nh đo ng... Th L cho r ng n u nh th thì không tránh kh i văn ch ể ư ế ế ữ ế ằ ả ỏ ươ ố ng tr ng
ng. Nh ng ý ki n nh th v ngh văn nói chung và ngh th nói r ng, t m th ầ ỗ ườ ư ế ề ề ơ ữ ế ề
riêng l p đi l p l ặ ạ ặ ồ i trong nh ng tin, nh ng bài phê bình c a Th L . Ông không đ ng ế ữ ủ ữ ữ
ng: ghi chép v i vàng, lý s r i r c, l tình v i nh ng hi n t ữ ệ ượ ớ ự ờ ạ ộ ờ ờ ớ ậ i sáo, h ng h v i t p ữ
luy n, ý th nghèo nàn, lý s r ng không, không ch u t n công s c... Nhà th kiêm ị ố ự ỗ ứ ệ ơ ơ
t chung c a ng i làm th mà chúng tôi đ c xem là nhà phê bình v ch rõ: “Cái t ạ ậ ủ ườ ơ ượ
th , nh ng t th , nh ng hình nh th mà tâm th , là không h t s c quý nh ng t ế ứ ữ ơ ừ ơ ữ ứ ơ ữ ả ơ
h n rung đ ng c a mình đã t o ra đ ủ ồ ạ ộ ượ c” (Ngày nay, s 80, 10-10-1937). ố
ng theo h ng làm d i, h Ông ph n đ i n ng n nh ng k buôn văn ch ề ố ặ ữ ẻ ả ươ ướ ố ạ
th p giá tr . Th L ph n đ i các hành vi phô tr ả ế ữ ấ ố ị ươ ặ ệ ng “thùng r ng kêu to” ho c k ch ỗ
lăng, thô l , th hi n cách đ t nhan đ bài báo, cu n sách nh m câu khách, c m, l ỡ ố ỗ ể ệ ở ề ặ ằ ố
ki u nh : , Ng ư S đ ng c n c a đàn bà ỡ ự ộ ủ ể ườ i đàn bà tr n tru ng ầ ơ ồ , Khi chi c y m r i ế ế
... xu ngố , Th t tình ấ
- 12 -
13
V n đ quan tâm trên h t và cu i cùng đ i v i Th L là cái đ p mà m i, cái ố ớ ế ữ ế ẹ ề ấ ớ ố
ậ m i mà đ p. Ông cho r ng tác ph m càng đ p, càng m i càng có giá tr ngh thu t ẹ ệ ẹ ẩ ằ ớ ớ ị
cao.
c năm 1945 là dùng văn Th L s m có quan ni m ngh thu t ti n b t ệ ế ữ ớ ậ ế tr ộ ừ ướ ệ
ộ h c, ngh thu t ph c v nhân sinh. Sau 1945, quan ni m m i văn ngh sĩ là m t ọ ụ ụ ệ ệ ệ ậ ỗ
ấ ắ chi n sĩ trên m t tr n văn hoá, văn h c, ngh thu t đã giúp ông th c hi n xu t s c ặ ậ ự ệ ế ệ ậ ọ
b n ph n m t ngh sĩ chân chính trong su t nh ng năm tháng đi theo cách m ng và ố ổ ữ ệ ậ ạ ộ
ti p đó là xây d ng cu c s ng m i, đ u tranh giành l ộ ố ự ế ấ ớ ạ ự i s toàn v n cho đ t n ẹ ấ ướ c.
Th L v n theo đu i cái đ p đ n cùng, h n th , cái tuy t m , nh ng n u tr c kia ế ữ ẫ ư ế ệ ế ế ẹ ơ ổ ỹ ướ
cái đ p c a ông là cái đ p thu n tuý thì nay cái đ p y hoàn toàn thu c v nhân dân, ẹ ủ ộ ề ẹ ấ ẹ ầ
thu c v T qu c xã h i ch nghĩa. ộ ề ổ ủ ố ộ
Thông qua quan ni m v văn ch ng, ta th y đ c con ng ề ệ ươ ấ ượ ườ ậ ự ủ i th t s c a
Th l ế ữ ẹ -m t nhà th , m t nhà văn chân tài, su t đ i theo đu i nh ng cái m i, cái đ p ố ờ ữ ộ ơ ổ ộ ớ
trong cu c đ i. ộ ờ
1.2. Th L trong T l c văn đoàn ế ữ ự ự
T l c văn đoàn là t ch c c a m t nhóm nhà văn đ ng đ u là Nh t Linh ự ự ổ ứ ủ ứ ấ ầ ộ
ng Tam), thành l p năm 1933 g m: Nh t Linh (Nguy n Tr ng Tam), (Nguy n Tr ễ ườ ễ ậ ấ ồ ườ
Hoàng Đ o (Nguy n T ng Long), Th ch Lam (Nguy n T ễ ạ ườ ễ ạ ườ ư ng Lân), Khái H ng
(Tr n Khánh Gi ), Tú M (H Tr ng Hi u), Xuân Di u (Ngô Xuân Di u), Th L ế ế ữ ư ệ ệ ầ ỡ ồ ọ
(Nguy n Th L ), Tr n Tiêu ( theo Tú M ). ầ ứ ễ ễ ỡ
ể Nhóm này có phát bi u v m t tôn ch th ng nh t. S g p g v quan đi m ề ộ ự ặ ỡ ề ỉ ố ể ấ
chính tr , xã h i, văn h c đã t p h p h l i chung quanh c quan ngôn lu n là t báo ọ ạ ậ ợ ộ ọ ị ậ ơ ờ
Phong hoá và t Ngày nay. Tuy nhiên v khuynh h ng th m m h không hoàn toàn ờ ề ướ ỹ ọ ẩ
là m t.ộ
Th L đ c xem là m t trong nh ng cây bút ch l c c a T l c văn đoàn. ế ữ ượ ủ ự ủ ự ự ữ ộ
t v báo chí, ông có công cùng v i Nh t Linh gây d ng và phát tri n các t Đ c bi ặ ệ ề ự ể ấ ớ ờ
báo Phong hoá, Ngày nay. V i bút danh Lê Ta, Th L luôn t ra s c s o khi phân ế ữ ớ ỏ ắ ả
tích, bình giá các hi n t ng văn h c t ệ ượ ọ ừ trong b p núc đ n gi a làng văn. Trong các ữ ế ế
nhà văn T l c văn đoàn, Th L mang nhi u ch t ngh sĩ h n c . Ông ho t đ ng có ề ơ ả ạ ộ ế ữ ự ự ệ ấ
hi u qu nhi u lĩnh v c th , văn, sân kh u. Ph m ch t y m t ph n do tài năng, ả ở ệ ấ ấ ự ề ấ ẩ ầ ộ ơ
m t ph n do quá trình đào t o và ho t đ ng ngh thu t nghiêm túc công phu. Th L ạ ộ ế ữ ệ ầ ạ ậ ộ
- 13 -
14
đ c T l c văn đoàn r t đ cao. Chính Nh t Linh cũng có bài vi t v th văn Th ượ ấ ề ự ự ấ ế ề ơ ế
L v i thái đ r t trân tr ng, ng ộ ấ ữ ớ ọ ưỡ ng m . ộ
Th L nhanh chóng tr thành ch d a v ng ch c, là n i g i g m ni m tin ơ ử ắ ế ữ ỗ ự ữ ề ắ ở
t c a công chúng đ c gi , và t t c a c nhóm, là ni m mong đ i n ng nhi ủ ả ợ ồ ề ệ ủ ộ ả ừ ấ ả t c
nh ng u đi m y, Th L đã góp ph n l n gây thanh th cho T l c văn đoàn ngay ữ ư ể ấ ầ ớ ế ữ ự ự ế
t ừ ữ nh ng tháng đ u tiên ra m t. ầ ắ
Có th kh ng đ nh r ng, T l c văn đoàn v i hai tu n báo Phong hoá và Ngày ự ự ể ầ ẳ ằ ớ ị
nay cùng v i nhà xu t b n Đ i nay, đã làm nên tên tu i Th L , Nh t Linh, Hoàng ấ ả ế ữ ấ ờ ớ ổ
Đ o, Khái H ng, Th ch Lam, Tú M và m t s nhà văn n i ti ng khác n a. ổ ế ộ ố ữ ư ạ ạ ỡ
Đ i v i Th L và m t s thành viên khác (tr Tú M và Xuân Di u), hai ố ớ ộ ố ế ữ ừ ệ ỡ
công vi c làm báo và vi c thu g n trong th i gian làm vi c cho T ệ ế t văn h u nh đ ầ ư ượ ệ ọ ờ ự
l c văn đoàn. Cũng có th nói, đ i v i Th L nói riêng và h u h t trí th c theo Nho ự ố ớ ế ữ ứ ế ể ầ
t văn nói chung c ta t báo mà có văn, t h c và Tây h c vi ọ ọ ế n ở ướ ừ ầ đ u th k XX, t ế ỷ ừ ừ
báo mà có tác ph m văn ch ng in thành sách, đúng nh nhà nghiên c u Huỳnh Văn ẩ ươ ứ ư
Tòng nh n đ nh: “Văn h c hi n đ i Vi t Nam thoát thai t báo chí, khác v i tr ệ ậ ạ ọ ị ệ ừ ớ ườ ng
các n c ph ng Tây là văn h c đ ra báo chí” [3, tr. 234]. h p ợ ở ướ ươ ọ ẻ
Th L tâm huy t v i văn ch ng và ông cũng là m t nhà báo đ y nhi t tình, ế ớ ế ữ ươ ầ ộ ệ
năng n v i ngh . Ông có may m n đ c th thách và tr ng thành Phong hoá và ổ ớ ề ắ ượ ử ưở ở
Ngày nay- hai t báo có vai trò l n nh t n c trong công cu c đ i m i văn ch ng. ờ ấ ướ ớ ổ ớ ộ ươ
Th L v a vi ế ữ ừ ế t báo, biên t p, v a sáng tác th và văn xuôi ngh thu t. V i các ơ ừ ệ ậ ậ ớ
bút danh Th L , Lê Ta, ông vi t bài cho các chuyên m c “Cu c đi m báo”, ế ữ ế ụ ể ộ
ơ “Cu c đi m sách”, “T cao đ n th p”... (Phong hoá) r i “Đi m báo”, “Tin th ” , ừ ể ế ể ấ ộ ồ
“Tin văn... v n”... (Ngày nay). ắ
Ngoài các m c c đ nh, Th L còn có nhi u bài bình lu n, phân tích v các ụ ố ị ế ữ ề ề ậ
ng, ngh thu t, các bài phê bình sách. H n n a, Th L còn là thành v n đ văn ch ề ấ ươ ế ữ ữ ệ ậ ơ
viên Ban giám kh o các cu c thi c a T l c văn đoàn. Ông tham gia ch m gi i cho ự ự ủ ả ấ ộ ả
t c ba cu c thi (1935, 1937, 1939), góp ti ng nói c a m t nhà văn, nhà báo có tín t ấ ả ủ ế ộ ộ
nhi m đ kh ng đ nh m t s tác ph m, đáng chú ý là nh ng ý ki n khá chính xác v ộ ố ữ ệ ể ế ẳ ẩ ị ề
nh ng tác ph m đ c trao gi i ho c khen ng i nh : ữ ẩ ượ ả ủ ư Kim ti nề (k ch b n k ch nói c a ặ ả ợ ị ị
Vi Huy n Đ c, 1935), ề ắ B vỉ ỏ (ti u thuy t c a Nguyên H ng, 1935), ế ủ ể ồ Tâm h n tôi ồ (t pậ
B c tranh quê (t p th c a Anh Th , 1939), th c a Nguy n Bính, 1937), ễ ơ ủ ứ ơ ủ ậ ơ Ngh nẹ
ngào (t p th c a T Hanh, 1939, sau này đ i tên là Hoa Niên). ơ ủ ế ậ ổ
- 14 -
15
ng t Đáng chú ý nh t là trong nh ng ho t đ ng báo chí, văn ch ữ ạ ộ ấ ươ ừ ả kho ng
năm 1934 cho đ n h t ch ng đ ế ế ặ ườ ọ ng T l c văn đoàn, Th L cùng v i L u Tr ng ớ ư ế ữ ự ự
L , Huy Thông và các nhà th , nhà văn khác, cũng góp công l n trong vi c đem l ư ệ ơ ớ ạ i
thành công cho phong trào Th M i, ch ng l ơ ố ớ ạ ớ i th cũ, b o v và đ cao Th M i ề ệ ả ơ ơ
b ng các bài báo, đăng các sáng tác trong đó có sáng tác c a chính mình. ằ ủ
Kho ng g n m t năm sau ầ ả ộ ở ơ ớ báo Phong hoá, cũng là khi phong trào Th M i
v a m i m ra v i nh ng cu c kh u chi n, bút chi n căng th ng gi a phái ch ừ ữ ữ ế ế ẩ ẳ ộ ở ớ ớ ủ
tr ng th cũ và phái ch tr ng Th M i, Th L l ng l ươ ủ ươ ơ ế ữ ặ ơ ớ ẽ ơ làm th , đăng th . ơ
c đó và v a xu t hi n đã chi m đ Nh ng bài th c a ông đăng tr ơ ủ ữ ướ ừ ế ệ ấ ượ ả ủ c c m tình c a
thành th , trong đó có các b n tr và gi b n đ c r ng rãi ọ ộ ạ ở ẻ ạ ị ớ ọ ữ i h c thu t, khi n nh ng ế ậ
ng i ch tr ng th cũ ph i ng i ng n, nh ng nh n. M t s cây bút, trong đó có ườ ủ ươ ầ ả ạ ơ ườ ộ ố ị
thành viên T l c văn đoàn đăng bài đ cao Th L . T i báo Phong hoá, s 97 (11-5- ế ữ ạ ự ự ề ố
1934), Nguy n T ng h t l i, đ t đó ễ ườ ng Bách l y th Th L làm m u, bi u d ế ữ ể ẫ ấ ơ ươ ế ờ ể ừ
công kích m t s bài th l ng Bách vi ộ ố ơ ố lăng, k ch c m. Nguy n T ỡ ệ ễ ườ ế t: “Nh ng bài ữ
th c a ông Th L đã t ra r ng Th M i đã v ế ữ ơ ủ ỏ ơ ớ ằ ượ ậ ẹ t qua nh ng khuôn kh ch t h p ữ ổ
ng khác r ng rãi h n nhi u” [3, tr. 86-87]. Lê c a th văn cũ mà đi vào m t con đ ủ ơ ộ ườ ề ộ ơ
Tràng Ki u, L u Tr ng L , Th ch Lam, Xuân Di u... đ u có bài khen ng i, đ cao ư ư ề ệ ề ề ạ ọ ợ
th Th L . Bài th ế ữ ơ Nh r ng ớ ừ ơ ố ớ gây ch n đ ng l n, có s c c m hoá sâu s c đ i v i ứ ả ấ ắ ộ ớ
đông đ o b n đ c. R i nh ng bài th khác nh ư Cây đàn muôn đi uệ , Ti ng sáo Thiên ế ữ ả ạ ọ ồ ơ
Thai... đ c đăng trên báo Phong háo, sau này đ c t p h p l i trong t p th đ u tay ượ ượ ậ ợ ạ ơ ầ ậ
M y v n th i hoàn toàn cho phong trào Th ấ ầ ơ (1935), đã góp ph n đem l ầ ạ i th ng l ắ ợ ơ
M i, cũng nh đ a ông tr thành m t nhà th tiêu bi u c a Th M i thu ban đ u. ể ủ ơ ớ ư ư ầ ớ ở ộ ơ ở
Th L r t chú ý phát hi n và bi u d ng cái m i. m c Tin th do ông ế ữ ấ ệ ể ươ ớ Ở ụ ơ
ấ đ m trách, v i bút danh Th L , ông đón m ng nh ng tài năng th m i và v a xu t ả ơ ớ ế ữ ừ ữ ừ ớ
hi n, có nhi u tri n v ng. Ông trân tr ng th c a các nhà th v t qua ông nh ơ ủ ơ ượ ệ ề ể ọ ọ ư
Xuân Di u, Huy C n và Nguy n Bính, Nguy n Nh c Pháp, Đoàn Phú T ... Ông ệ ễ ễ ậ ượ ứ
vi t bài gi i thi u th Xuân Di u, văn Th ch Lam... m t cách m nh d n, công b ng, ế ớ ệ ệ ạ ạ ạ ằ ơ ộ
ế nh n tin trên báo và g i th cho m t s cây bút tr có tri n v ng, th m chí còn đ n ộ ố ử ư ẻ ể ắ ậ ọ
báo c a T l c văn thăm, nh m đ ng viên, khích l ộ ằ ệ ọ h sáng tác và c ng tác v i hai t ộ ớ ờ ự ự ủ
đoàn.
Chính trong kho ng th i gian tám, chín năm làm vi c trong T l c văn đoàn, ự ự ệ ả ờ
Th L còn vi t và công b nhi u tác ph m văn xuôi ngh thu t, đó là truy n kinh ế ữ ế ề ệ ệ ẩ ậ ố
- 15 -
16
d , truy n trinh thám và nh ng truy n lãng m n. Văn xuôi ngh thu t c a Th L có ị ậ ủ ế ữ ữ ệ ệ ệ ạ
m t v đ p riêng, h p d n, cho th y m t khía c nh khác đáng l u ý ấ ộ ẻ ẹ ư ạ ấ ẫ ộ ở ủ tài năng c a
ông.
ẩ Th L là m t trong nh ng thành viên T l c văn đoàn có nhi u tác ph m ế ữ ự ự ữ ề ộ
nh t đ c Nhà xu t b n Đ i nay phát hành. T năm 1934 đ n năm 1943, Th L ấ ượ ấ ả ế ữ ừ ế ờ
ậ cho xu t b n m i hai cu n sách (ngoài sách th , có nh ng cu n văn xuôi ngh thu t ấ ả ườ ữ ệ ố ơ ố
gom g p nhi u đ n v tác ph m), trung bình m i năm m t cu n, riêng năm 1937 và ề ẩ ộ ơ ộ ố ỗ ị
1942 có hai cu n, năm 1941 có ba cu n. Đáng l u ý v m c xu t b n c a Th L là: ấ ả ủ ề ố ế ữ ư ố ố
t: t p truy n đ u tiên có d lu n t ậ ổ ế ư ậ ố Vàng và máu (1934), t p th th nh t, n i ti ng ơ ứ ệ ầ ấ ậ
ngay: M y v n th c s a ch a và b sung nhi u bài m i trong ấ ầ ơ (1935), sau đ ượ ử ữ ề ớ ổ M yấ
v n th , t p m i ơ ậ ầ ớ (1941).
K t năm 1937, ông dành nhi u th i gian và tâm huy t cho sân kh u k ch nói, ể ừ ề ế ấ ờ ị
dù v n làm vi c t i báo Ngày nay cho t i khi t ệ ạ ẫ ớ ờ báo này đóng c a (sau 1940). Nh ử ư
v y, khác h n và có u đi m h n h n m t ngh sĩ tham gia c ba th lo i gi ậ ể ạ ư ệ ể ẳ ả ẳ ộ ơ ườ ng
c t c a văn h c, ngh thu t hi n đ i khi y: th tr tình, văn xuôi ngh thu t và sân ấ ộ ủ ơ ữ ệ ệ ệ ạ ậ ậ ọ
kh u k ch nói; ị ấ ở lĩnh v c nào ông cũng đ t thành t u đáng k . Th L là ngh sĩ hai ự ế ữ ự ệ ể ạ
ọ l n tiên phong (trong Th M i và trong k ch nói), nh nhà nghiên c u Phan Tr ng ị ầ ứ ư ơ ớ
Th ưở ng đã nh n đ nh. ậ ị
Sau 1945, ho t đ ng và t ạ ộ t ư ưở ủ ng c a Th L tách r i h n v i ho t đ ng c a ờ ẳ ạ ộ ế ữ ủ ớ
ng Tam, Khái H ng, Hoàng Đ o. Th L sau này đã ph đ nh m nh m Nguy n T ễ ườ ế ữ ủ ị ư ạ ạ ẽ
h u nh toàn b đóng góp c a T l c văn đoàn nói chung và c a mình nói riêng vào ầ ự ự ủ ư ủ ộ
ấ n n văn hoá dân t c. Ph m Đình Ân đã coi đó là suy nghĩ c c đoan, phi n di n, nh t ề ự ế ệ ạ ộ
th i trong b i c nh xã h i-chính tr lúc b y gi ố ả ấ ộ ờ ị ờ ố ờ . Dù v y, nh ng năm tháng cu i đ i, ữ ậ
nh l i nh ng k ni m x a, chính Th L đã nói: “Không có báo Phong hoá, Ngày ớ ạ ỷ ệ ế ữ ữ ư
nay, không có b n bè T l c, không có b n th văn ngày y ăn v i nhau nh bát ự ự ạ ấ ạ ơ ở ớ ư
n c đ y, s n lòng yêu tài, m n đ c c a nhau... thì không có Th L ” [3, tr. 90]. ướ ầ ế ứ ủ ế ữ ẵ
Có th nói Th L là m t ng i có nhi u tài năng và nhi u sáng t o. ế ữ ể ộ ườ ạ Ở ơ n i ề ề
ông cái ch t m đ ng, đi tiên phong th t là rõ ràng, trong th , trong truy n, trong ở ườ ấ ệ ậ ơ
báo chí và trong sân kh u. B ng nh ng sáng tác văn ch ữ ằ ấ ươ ạ ng n i b t và nh ng ho t ổ ậ ữ
đ ng văn hoá ngh thu t xu t s c, Th L có v trí quan tr ng trong T l c văn đoàn ộ ấ ắ ế ữ ự ự ệ ậ ọ ị
nói riêng và trong ti n trình văn h c ngh thu t n c nhà nói chung. ậ ướ ệ ế ọ
t Nam 1930-1945 1.3. Th L trong di n m o truy n ng n Vi ệ ế ữ ệ ắ ạ ệ
- 16 -
17
t Nam th i kỳ 1930- 1945 v i s phát tri n phong phú các khuynh Văn h c Vi ọ ệ ớ ự ể ờ
ng, trào l u, các ki u sáng tác đã t o m t b c chuy n quan tr ng có tính quy t đ nh h ướ ộ ướ ư ể ạ ế ị ể ọ
c ta đi vào qu đ o hi n đ i hoá mà xu h ng đó vi c m đ i v i vi c đ a văn h c n ệ ư ố ớ ọ ướ ệ ạ ỹ ạ ướ ệ ở
ng Tây. r ng ti p thu văn h c ph ộ ế ọ ươ
Th i kỳ này bên c nh truy n tràoss phúng c a Nguy n Công Hoan ( Đ ng hào ủ ệ ễ ạ ờ ồ
có ma, Kép T B n ); truy n tr tình c a Th ch Lam ( Gió l nh đ u mùa , ư ề , M t cái ví ấ ủ ữ ệ ạ ầ ạ
D i bóng hoàng lan ...); truy n ý t ng c a Xuân Di u ( , Tr ướ ệ ưở ệ Ph n thông vàng ủ ấ ngườ
ca...); truy n ng n có s đan xen c a tuỳ bút c a Nguy n Tuân ( Vang bóng m t th i ủ ự ủ ệ ễ ắ ờ , ộ
Chí Phèo, Đ i th a Tóc ch Hoài ị ...); truy n bi k ch c a Nam Cao ( ị ủ ệ ừ ...); truy n phong ệ ờ
t c c a Bùi Hi n ( ụ ể N m vằ ủ ạ), Tô Hoài (Kh t nấ ợ, V ch ng tr con ẻ ồ ợ )... còn có lo iạ
truy n trinh thám và kinh d c a Th L . ế ữ ị ủ ệ
Th L không ch là ng ế ữ ỉ ườ ớ i ph t c tiên phong trong phong trào Th M i ấ ờ ơ
mà còn n i danh v i truy n trinh thám và kinh d . Khác v i m t s nhà văn cùng ộ ố ệ ổ ớ ớ ị
th i, Th L s m có phong cách riêng. Truy n ng n c a Th L vi ế ữ ớ ế ữ ế ủ ệ ắ ờ ể t theo ki u
t gân, bí n. Truy n li kỳ bí hi m có lúc pha màu hoang t ng, h rùng r n, gi ợ ậ ể ệ ẩ ưở ư
huy n nh ng vi t r t chau chu t và có nh ng ý t ng sâu s c. ư ễ ế ấ ữ ố ưở ắ
Bên c nh nhà th , Th L còn là tác gi ế ữ ạ ơ ả ủ ầ ệ c a g n 40 truy n, g m sáu truy n ệ ồ
v a còn l ừ ạ i là truy n ng n. Theo cách x p lo i quen thu c, Th L vi ế ế ữ ế ệ ạ ắ ộ ạ t ba lo i
ng thiên lôi , Tr i B Tùng Linh ), truy n: truy n kinh d , ( ệ ị Vàng và máu, Bên đ ệ ườ ạ ồ
truy n trinh thám ( ệ Lê Phong và Mai H ngươ , Nh ng nét ch ữ ữ, Gói thu c láố ...) và truy nệ
lãng m n núi r ng ( Gió trăng ngàn). ừ ạ Ở ỗ ộ m i ki u lo i, Th L đ u th hi n m t ế ữ ề ể ệ ể ạ
phong cách riêng. Th L g t hái đ c nhi u thành công nh t hai lo i truy n trinh ế ữ ặ ượ ấ ở ề ệ ạ
thám và kinh d .ị
V i truy n trinh thám và kinh d , Th L đã ch ng t m t cây bút bi t tài khi ế ữ ứ ệ ớ ị ỏ ộ ệ
vi t lo i văn rùng r n và m t đ u óc phân tích s c s o, chính xác khi vi ế ắ ả ộ ầ ạ ợ ế ệ t lo i truy n ạ
trinh thám.
Có th nói Th L là ng i m đ u cho lo i truy n trinh thám, truy n kinh d ế ữ ể ườ ở ầ ệ ệ ạ ị
trong n n truy n ng n hi n đ i Vi t Nam. Và chính ông đã góp ph n làm phong phú ề ệ ệ ắ ạ ệ ầ
c ta th i kỳ 1930- 1945. n n văn h c hi n đ i n ọ ề ạ ướ ệ ờ
1.4. Gi i thuy t v truy n trinh thám và truy n kinh d ớ ế ề ệ ệ ị
ệ
* Truy n trinh thám
- 17 -
18
t Nam 1930- Truy n trinh thám là m t th lo i m i trong truy n ng n Vi ể ạ ệ ệ ắ ộ ớ ệ
ể 1945. Có bao nhiêu nhà nghiên c u v truy n trinh thám thì có b y nhiêu cách hi u ứ ệ ề ấ
khác nhau v nó: ề
Theo T đi n thu t ng văn h c ừ ể ể ọ : "Truy n trinh thám là m t ti u lo i c a ti u ộ ể ạ ủ ữ ệ ậ
thuy t phiêu l u. B n thân tên g i th lo i đó làm n i b t m t vài đ c đi m riêng ể ạ ổ ậ ư ể ế ả ặ ọ ộ
c a nó. Th nh t: nó nói lên ngh nghi p c a nhân v t chính. Nhân v t chính có th ệ ủ ủ ứ ề ấ ậ ậ ể
là "thám t ", "m t thám" hay "đi u tra viên" gì đó, nh ng đ u có ngh nghi p chung ư ử ệ ề ề ề ậ
là dò la, đi u tra, khám phá cái bí m t, còn n m trong bóng t i. Th hai, nó ch ng t ề ậ ằ ố ứ ứ ỏ
i ph m, m t lo i truy n r t ph bi n các đây là truy n v án, truy n vi ụ ệ ệ t v t ế ề ộ ổ ế ở ệ ấ ạ ạ ộ
n c ph ng Tây. Th ba, nó mách b o ng ướ ươ ứ ả ườ ố i sáng tác cách th c xây d ng c t ứ ự
truy n: ph i gi ệ ả ữ ế đ n cùng nh ng bí m t c a t ữ ậ ủ ộ ế i ph m đ t o nên s h p d n, khi n ự ấ ể ạ ạ ẫ
ng i đ c luôn luôn tr ng thái căng th ng" [9, tr. 341] ườ ọ ở ạ ẳ
ư Truy n trinh thám ch tr thành m t lo i truy n đ c l p, khi các nhà văn đ a ạ ộ ậ ỉ ở ệ ệ ộ
nh ng tình ti t v quá trình đi u tra v án lên bình di n th nh t c a n i dung. ữ ế ề ứ ấ ủ ộ ụ ề ệ
Laurence Devillairs (ti n sĩ tri ế ế ộ t h c Pháp) cho r ng: "Trung tâm c a m t ủ ằ ọ
truy n trinh thám không ph i là t ệ ả ộ i ác mà là m t cu c đi u tra. Trong truy n trinh ề ệ ộ ộ
thám, cái ch t không xu t hi n nh là chuy n phi lý, quá đáng, không th t ể ưở ng ư ệ ế ệ ấ
ng đ c, mà nó gi ng nh trong m t ph t ượ ượ ư ố ộ ươ ể ấ ng trình, m t n s thích h p đ c p ộ ẩ ố ợ
cho nó m t giá tr " [8, tr. 125]. ộ ị
Nguy n Thành trong bài vi t ễ ế Nh ng đóng góp c a Th L v truy n ng n ế ữ ề ắ đã ữ ủ ệ
đ a ra nh ng đi m n i b t c a truy n trinh thám nh sau: "Đ i t ư ổ ậ ủ ố ượ ữ ư ệ ể ọ ng c a văn h c ủ
trinh thám là nh ng đi u bí n và kỳ l g n v i s ph n các nhân v t. Truy n trinh ữ ề ẩ ạ ắ ớ ố ệ ậ ậ
. Ng i đ c truy n trinh thám th ng đ thám đánh vào th hi u tò mò c a đ c gi ị ế ủ ộ ả ườ ọ ệ ườ ượ c
ậ phiêu l u cùng v i s d n d t c a nhà văn trong quá trình khám phá bí n. Do v y, ớ ự ẫ ắ ủ ư ẩ
lo i truy n này khá g n v i lo i truy n kinh d . Ch trinh thám ch s dò xét, thám ỉ ự ữ ệ ệ ầ ạ ạ ớ ị
i vi t truy n trinh thám ph i có đ u óc thính, còn ch kinh d ch s s ng s t. Ng ị ỉ ự ử ữ ố ườ ế ệ ầ ả
ng t t ưở ượ ư ng phong phú m i t o ra cho truy n có s cu n hút m nh m . Th nh ng ự ố ớ ạ ẽ ế ệ ạ
lo i truy n này không ch có ch c năng gi ứ ệ ạ ỉ ả ứ i trí, mà nó còn có ch c năng nh n th c, ứ ậ
i trí v n là hàng đ u." [29, tr. 71] giáo d c, tuy r ng ch c năng gi ằ ứ ụ ả ầ ẫ
Theo các nhà lý lu n c a truy n trinh thám bao gi cũng th ng nh t v i nhau ủ ệ ậ ờ ấ ớ ố
lo i văn ch r ng bút pháp ằ ở ạ ươ ồ ng này ph i hoàn toàn trong su t, nghĩa là không t n ả ố
i, yêu c u duy nh t mà nó tuân theo là ph i đ n gi n, rõ ràng, tr c ti p. t ạ ự ế ả ơ ả ấ ầ
- 18 -
19
S.Van Dine - m t tác gi ộ ả ể ệ ti u thuy t trinh thám thích đ nh lý đã quan ni m ế ị
"Ti u thuy t trinh thám là m t d ng trò ch i trí tu . H n n a, có th nói, đó còn là ộ ạ ữ ể ể ệ ế ơ ơ
m t s th thách tính th thao trong đó tác gi ộ ự ử ể ả ầ ự c n ph i đ s c m t cách trung th c ả ọ ứ ộ
i đ ra hai m i nguyên t c đ vi v i đ c gi " [8, tr. 130]. Ông chính là ng ớ ộ ả ườ ề ể ế ể t ti u ươ ắ
thuy t trinh thám, đ c in trong t p chí M (1928). T đó đ n nay các quy t c đó ế ượ ừ ế ạ ắ ỹ
c nêu l i và b bài bác r t nhi u. Trong công trình nghiên c u nhi u l n đ ề ầ ượ ạ ứ Thi pháp ề ấ ị
văn xuôi, Todozov đã rút g n hai m i nguyên t c y trong tám đi m sau: ươ ắ ấ ể ọ
“1. Cu n ti u thuy t ph i có nhi u nh t là m t thám t ế ể ề ả ấ ộ ố ử và m t th ph m, và ít ủ ạ ộ
nh t là m t n n nhân (m t xác ch t). ộ ạ ế ấ ộ
c là m t t i ph m chuyên nghi p, không đ c là thám 2. Th ph m không đ ạ ủ ượ ộ ộ ệ ạ ượ
t ng i vì lý do riêng c a cá nhân. t ử ; ph i gi ả ế ườ ủ
3. Ái tình không có ch trong ti u thuy t trinh thám. ể ế ỗ
4. Th ph m ph i có m t t m quan tr ng nào đó: ủ ạ ộ ầ ả ọ
a. Trong đ i: không ph i là m t nam hay n h u phòng. ữ ầ ả ờ ộ
b. Trong sách: là m t trong các nhân v t chính. ậ ộ
5. M i s đ u ph i đ c gi i thích m t cách duy lý, cái kỳ o không đ ọ ự ề ả ượ ả ả ộ ượ c
ch p nh n đây. ậ ở ấ
6. Không có ch cho miêu t cũng nh phân tích tâm lý. ỗ ả ư
: đ c gi 7. V i các thông tin v truy n, c n tuân th s đ i ng sau: "tác gi ầ ủ ự ố ứ ề ệ ớ ả ộ ả =
i ph m: thám t ". t ộ ử ạ
ng t 8. C n tránh các tình th và các th pháp t m th ế ủ ầ ầ ườ ẻ nh t: ạ
- S phát hi n ra nhân d ng c a k ph m t ủ ẻ ự ệ ạ ạ ộ ố i trong vi c so sánh đ u m u thu c ệ ẩ ầ
lá là tìm th y n i x y ra t ấ ở ơ ả ộ i ác v i đ u m u thu c mà k kh nghi hút. ố ớ ầ ẻ ả ẩ
- T n k ch mang tính ch t thông linh gi trá mà theo đó, k ph m t ấ ấ ị ả ẻ ạ ộ i, b xâm ị
chi m b i n i khi p s , đã b t giác. ế ợ ở ỗ ị ố ế
. - Nh ng d u vân tay gi ấ ữ ả
c t o ra theo cung cách c a m t k thù nhu nh c. - S ngo i ph m đ ạ ự ạ ượ ạ ộ ẻ ủ ượ
- Chó không s a, cũng ch ra r ng k vào đó là m t ng i thân quen. ủ ẻ ằ ộ ỉ ườ
- K ph m t i là anh em sinh đôi v i k b tình nghi ho c là m t ng i bà con ẻ ạ ộ ớ ẻ ị ặ ộ ườ
gi ng v i h n khi n cho đây b hi u l m. ớ ắ ế ố ở ị ể ầ
- Chi c x ranh tiêm và nh ng gi t ng i. ế ơ ữ ọ t thu c gi ố ế ườ
- 19 -
20
- Món ti n hoa h ng trong v án m ng đ c đ t trong m t căn phòng khoá kín, ụ ề ạ ồ ượ ặ ộ
mà c nh sát đã khám phá ra khi h phá c a đ c đ vào bên trong. ử ượ ể ả ọ
- S liên t ng v m t t ng liên h t i t i ác. ự ưở ề ặ ừ ữ ệ ớ ộ
- M t mã, hay là con ch đ c mã hoá, cái cu i cùng s đ c nhà thám t ữ ượ ậ ẽ ượ ố ử
khám phá” [32, tr. 17].
M c dù Todozov không đ ng ý hoàn toàn v i các nguyên t c c a Van Dine, ắ ủ ặ ồ ớ
nh ng nh ng quy t c mà ông nêu ra cũng có m t s đi m h p lý. Ch ng h n: Ái tình ộ ố ể ư ữ ạ ẳ ắ ợ
không có ch trong ti u thuy t trinh thám; cái kỳ o không đ ế ể ả ỗ ượ c ch p nh n; không có ậ ấ
ch cho miêu t cũng nh phân tích tâm lý. Đ t nó trong truy n ng n Th L , chúng ta ỗ ả ế ữ ư ệ ắ ặ
s làm rõ nh ng v n đ còn nghi ho c nêu trên. ẽ ấ ề ữ ặ
Nh ng năm 1920- 1930 truy n trinh thám b t đ u đ c bi t đ n r ng rãi ắ ầ ữ ệ ượ ế ế ộ ở
Vi t Nam. Edgar Poe đ c xem là “thánh t ” c a ti u thuy t trinh thám do ông có ệ ượ ổ ủ ế ể
nh ng tác ph m hoàn ch nh s m nh t v lo i hình, gây n t ớ ấ ề ạ ấ ượ ữ ẩ ỉ ng sâu s c b i hình ắ ở
ng viên thám t tài danh Dupin. Án m ng trên ph Morgue c a Edgar Allan Poe t ượ ử ạ ố ủ
đ c xem là tác ph m đ u tiên c a văn ch ng trinh thám. Trên th gi ượ ủ ầ ẩ ươ ế ớ ề i, có nhi u
nhà văn tr nên n i ti ng nh th lo i truy n trinh thám nh U.Co lin-d , Co-nan- ờ ể ạ ổ ế ư ệ ơ ở
Đoi-l , Iu. Xêmiôn p... ơ ố
T cu i th p niên 1930 đ n tr c 1945 là th i kỳ phát tri n n r ừ ế ậ ố ướ ở ộ ủ ể c a ti u ể ờ
thuy t trinh thám Vi t Nam, xu t hi n cùng lúc nhi u tác gi chuyên vi ế ở ệ ề ệ ấ ả ế ệ t truy n
trinh thám, mà các tên tu i đ ổ ượ c nh c đ n ngày nay là Ph m Cao C ng, Th L , Bùi ạ ắ ế ế ữ ủ
t các ti u thuy t trinh thám nh : Huy Ph n. Ph m Cao C ng vi ạ ủ ồ ế ư V t tay trên tr n ầ , ế ể ế
Chi c t , Ng t ng i ế ấ t nhu m bùn ộ ườ i m t m t ộ ắ , Kỳ Phát gi ế ườ , Nhà s th t ư ọ ... Tuy nhiên
t, ít c m u. các truy n trinh thám c a Ph m Cao C ng th ủ ủ ệ ạ ườ ng đ n gi n, ít tình ti ả ơ ế ơ ư
Tác gi ả đáng chú ý nh t là Th L , nhà th tiêu bi u c a Th M i. Ông thành ơ ể ủ ơ ớ ế ữ ấ
công trên nhi u th lo i, v th lo i trinh thám g m ề ể ạ ể ạ ồ Lê Phong phóng viên (1937), ề
Nh ng nét ch ữ ữ, Lê Phong và Mai H ngươ , Đòn h nẹ (1939), Gói thu c láố (1940). Truy nệ
c Th L vi t và ng n ắ Tay đ i b m ạ ợ (1948) là m t trong nh ng tác ph m trinh thám đ ữ ẩ ộ ượ ế ữ ế
công b mu n nh t. Các truy n trinh thám c a Th L v i ch đích sáng tác là đ a khoa ủ ế ữ ớ ủ ư ệ ấ ố ộ
t hi n đ i, cái rùng r n s vi c ch không h c vào văn h c nên các tình ti ọ ọ ế ệ ạ ợ ở ự ệ ứ ở nhân v t. ậ
Ch nghĩa duy lý trong truy n trinh thám ph ng Tây, t p trung cao Edgar ủ ệ ươ ậ ở
Poe, đã nh h ng tr ả ưở ướ ả c tiên, tr c ti p và sâu s c đ n truy n c a Th L và nh ế ế ữ ủ ự ế ệ ắ
h ng đ n m t m c đ nào đó vào truy n c a nh ng nhà văn khác. ưở ệ ủ ứ ộ ữ ế ộ
- 20 -
21
th lo i này, Th L ch y u s d ng y u t Ở ể ạ ủ ế ử ụ ế ữ ế ố bí n, gi ẩ ậ ữ t gân và nh ng
cu c đ u trí c a các th l c mu n tr ng ph t, tiêu di t nhau. Ng i ch ng ki n có ế ự ừ ủ ạ ấ ộ ố ệ ườ ứ ế
tài năng khám phá các v án ly kỳ th ng là các thám t ng tâm ngh ụ ườ ử . H có l ọ ươ ề
nghi p, có năng l c phán đoán phân tích và đ a ra ánh sáng nh ng bí n, nh ng v ữ ư ữ ự ệ ẩ ụ
vi c ph c t p tr c công lý. Nh ng thám t trong truy n trinh thám c a Th L nh ứ ạ ệ ướ ữ ử ế ữ ủ ệ ư
Lê Phong, Mai H ngươ , Kỳ Ph ngươ là nh ng nhân v t say mê ngh nghi p, truy tìm ữ ệ ề ậ
cái ác, h ng đ n cái thi n. Các nhân v t này mang nhi u tính lãng m n khi b c l ướ ộ ộ ề ế ệ ạ ậ
ể ạ qua tâm lý, qua hành đ ng tài năng c a mình. Th L đã góp ph n nâng cao th lo i ế ữ ủ ầ ộ
này lên m t b c m i. N u thi ca c a Th L đem đ n cho ng i đ c c m giác m ộ ướ ế ữ ủ ế ế ớ ườ ọ ả ơ
ụ m ng, thanh thoát v tâm h n và khao khát cái đ p thì lo i truy n trinh thám thúc d c ề ẹ ệ ạ ồ ộ
lý trí suy đoán. Đó là cái h p d n c a truy n ng n Th L . ế ữ ế ữ Trinh thám c a Th L có ẫ ủ ủ ệ ấ ắ
ộ s pha tr n gi a trinh thám suy lu n (theo ki u Conan Doyle) và trinh thám hành đ ng, ự ữ ể ậ ộ
mang nhi u nét lãng m n và y u t ế ố ị ấ ấ ủ k ch- đây là phong cách r t riêng làm nên d u n c a ấ ề ạ
ế ữ truy n trinh thám Th L . ệ
Cac truyên trinh tham cua Thê L cung xây d ng c t truyên theo mô-tip truyên ́ ữ ự ố ́ ̣ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ̣
́ trinh tham - vu an cua Poe nh ng đa co s pha trôn phong cach cua môt sô cây but ́ ự ư ́ ̣ ́ ̉ ̃ ̣ ́ ̉ ̣ ́
ph ng Tây khac, kha ro net nh kiêu kêt thuc cua Agatha Christe. Hoăc cach xây ươ ư ́ ́ ̃ ́ ̉ ́ ́ ̉ ̣ ́
rât quen thuôc cua Poe. Co thê d ng căp đôi nha tham ự tử taì ba va ban cua ̉ nha tham t ử ̉ ̣ ̀ ́ ̀ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ̉ ́
tông h p net chinh trong bang tom tăt sau: ợ ̉ ́ ́ ̉ ́ ́
Bang 1 : Côt truyên-nhân vât trong kiêu truyên trinh tham-vu an ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ̣ ́ ̣ ́
S kiên m đâu 1. Môt ban tin vê AN MANG BI ÂN = BI GIÊT/T T ự ở ́ Ự Ử ̣ ̀ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ́ ̉ ̣
trên bao. 2. L i khai cua cac nhân ch ng 3. Chi tiêt, ứ ờ ́ ̉ ́ ́
ch ng c cua căn phong xay ra an mang ứ ̉ ̀ ̉ ́ ̣ Ch ng cứ ứ ơ ́ ̉ ̀ ́ ̉ ̀ ́ ứ Qua hiên nhiên/m hô, bi ân, hâu nh bê tăc Cac b ư ́ c điêu tra, truy tim hung thu Nguyên nhân vu aṇ ́ ướ ́ ̀ ̀ ̉
THAM T́ Ử
1. Đê t c đoat cua cai, ̉ ướ ̣ ̉ ̉ CANH SAT ̉ ́
PHONG VIÊN
tai san, kho bau (Lê ̀ ̉ ́ THANH TRA NHA N C ̀ ƯỚ ́
Phong phong viên, Mai ́ (chuyên nghiêp)̣ (nghiêp d ) ̣ ư
- 21 -
22
- kham xet ti mi moi n i theo ̣ ơ ̉ - quan sat, lăng nghe ti mi ́ ́ ̉ ̉ ́ ́ ̉
ph ng phap nha nghê va tim y nghia moi s kiên ươ ̣ ự ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̃ ̣
- chi d a vao cac s kiên - theo doi diên biên tâm ̉ ự ự ̀ ́ ̣ ̃ ̃ ́
thây ro ly t ng nhân vât ́ ừ ́ ̃ ̣
- h i h t, qua loa, may moc, - phân tich, suy luân ờ ợ ́ ́ ́ ̣
thiêu oc phân tich sâu săc logic, khoa hoc đê liên ́ ́ ́ ́ ̣ ̉
́ H ng va Lê Phong, Goi ươ ̀ - kêt luân theo ch ng c hiên ứ ứ kêt s viêc ́ ự ́ ̣ ̉ ̣
thuôc la) ́ ́ nhiên ́ - dung phep th đê xac ử ̀ ́ ̉
2. Do can tr hoat đông ở ̉ ̣ ̣ - vôi va kêt an: th ng dân ườ ̣ minh gia thuyêt va loai ̣ ̃ ́ ́ ̃ ̉ ́ ̀
cua băng đang ( ̣ ) Đon hen ̉ ̉ ̀ đên sai lâm suy ́ ̀
3. Vi ghen, đê chiêm ̀ ̉ ́ - tim đ c thu pham ượ ̀ ̉ ̣
đ ượ Nh ngữ ̀ ự ư ́ ̀ ́ c tinh yêu ( Kêt thuc truyên đich th c băng m u tri ư - Chu đông săp xêp đ a ̉ - Phai theo s săp xêp cua ự ́ ́ ̣ ̉ ́ ́ ̉ ̣ ́ ́ net ch ữ, Lê Phong phonǵ ́
tham t nghiêp d thu pham vao trong ử ̣ ư ́ ̉ ̣ ̀ ̀
- Bi be măt nh ng phuc tai ư ̣ - Tâp hop đông đu moi ̣ ̃ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ̉
ng ườ ̉ i đê công bô thu ̉ ́
phaṃ
- Thu pham t t ự ử ằ b ng ̉ ̣
thuôc đôc ́ ̣
So v i truy n trinh thám hi n đ i đã chín mu i v ngh thu t bi u hi n thì ồ ề ệ ệ ệ ể ệ ạ ậ ớ
truy n trinh thám c a Th L v n còn non y u. ế ữ ẫ ệ ế Vũ Ng c Phan đánh giá cao truy n ủ ệ ọ
kinh d c a Th L , đ ng th i ông cũng nh n xét r ng lo i hình trinh thám Th L ế ữ ồ ị ủ ằ ậ ờ ở ạ ế ữ
ch a thành công. Cái nhìn duy m lãng m n ch nghĩa đ i v i hi n th c nhi u khi ạ ố ớ ư ủ ự ệ ề ỹ
mâu thu n trong th phân thân khi vi c c đoan khi n Th L đã t ế ự ế ữ ự ế ẫ ế t truy n trinh ệ
thám: ông v a dùng lý v a dùng tình, v a ph màn s ủ ừ ừ ừ ươ ọ ự ậ ng huy n o lên m i s v t, ề ả
i v a v ch vòi nó ra m t cách chi ly, t m . Ph m Th Ngũ đã đúng khi s vi c, l ự ệ ạ ừ ạ ộ ỷ ỷ ế ạ
cho r ng “Nh ng ti u thuy t trinh thám c a Th L th ế ế ữ ườ ữ ủ ể ằ ng có m y đ c đi m này có ặ ể ấ
th tr thành nh c đi m. Ti u thuy t c a ông cao quá, làm nhân v t nh ng ng ể ở ượ ế ủ ữ ể ể ậ ườ i
hi m quá... Cao quá cách vi t săn sóc ch i chu t, cách l p lu n khoa h c t ế ở ế ọ ỷ ỷ m , ậ ậ ả ố
không ph bi n trong đ c gi trung bình” [22, tr. 489]. ổ ế ộ ả
Qu v y, các tác ph m trinh thám c a ông có không ít s vi c phi lý, không gian ự ệ ả ậ ủ ẩ
và th i gian truy n h u h t là h p và ng n m t cách khiên c ng. ệ ầ ế ẹ ắ ộ ờ ưỡ
- 22 -
23
Tuy nhiên, chúng ta nên th y r ng, h n ch c a Th L m t ph n do năng ạ ế ữ ộ ấ ằ ế ủ ầ
l c, ph n khác có th do ông c tình làm khác đi. Truy n c a Th L tuy không ự ế ữ ủ ệ ể ầ ố
nhi u màu s c Vi t Nam nh ng l i k chuy n lôi cu n, gài ề ắ ệ ư ạ i có nh ng u đi m là l ư ữ ể ố ể ệ ố
nhi u y u t b t ng , tăng cao tr c khi k t thúc, các tình ti ế ố ấ ề ờ ướ ế t đ ế ượ ộ c đ t trong m t ặ
c u trúc ch t ch , luôn luôn bi n đ i, cái duy lý đ ấ ế ẽ ặ ổ ượ ầ c nh n m nh h n m t cách c n ơ ạ ấ ộ
thi t, y u t lãng m n đ m đà nh là có ch ý rõ ràng và r t riêng, cu i cùng là l ế ế ố ủ ư ấ ậ ạ ố ờ i
văn ch n l c, sáng s a, uy n chuy n, khá hi n đ i. ọ ọ ủ ể ệ ể ạ
Nhìn bao quát, truy n trinh thám c a Th L giàu âm h ế ữ ủ ệ ưở ng lãng m n và thú ạ
m i mu n đ c th ng th c h v , đáp ng nhu c u c a m t b ph n đ c gi ị ầ ủ ộ ộ ứ ậ ộ ả ớ ố ượ ưở ứ ươ ng
v riêng đ c đáo, đ y quy n rũ. ị ế ầ ộ
ị
* Truy n kinh d ệ
Truy n kinh d là m t th lo i h p d n, đ c đáo. đây, trí t ng t ể ạ ấ ệ ẫ ộ ộ ị Ở ưở ượ ủ ng c a
ng i vi t và kéo theo c đ c gi ườ ế ả ộ đ ả ượ c phát huy đ n m c cao nh t. Th gi ứ ế ớ ế ấ ệ i hi n
c ph n ánh trong tác ph m d ng nh không ph i là th gi i c a ta đang th c đ ự ượ ả ẩ ườ ế ớ ủ ư ả
i khác l s ng mà đó là m t th gi ố ế ớ ộ ạ , kỳ d . ị
Truy n kinh d mang đ n cho ng ệ ế ị ườ ọ ư i đ c m t s băn khoăn, tò mò và nó nh là ộ ự
m t s “khiêu khích” đ i v i t duy bình th ng. ố ớ ư ộ ự ườ
Truy n kinh d tìm đ tài i ma quái. Đó là m t th gi i phi lôgic. ệ ề ị th gi ở ế ớ ế ớ ộ
i đ c không kh i ph i kinh hoàng s hãi nh ng l i r t say mê vì nó đi Khi n ng ế ườ ọ ư ả ỏ ợ ạ ấ
vào hi n th c tâm linh. Nói chung y u t ế ố ự ệ ma quái kỳ qu c này là m t ph ặ ộ ươ ệ ng ti n
ngh thu t đ nhà văn chi m lĩnh và khám phá hi n th c. Nh ng khi miêu t ậ ể ự ư ệ ế ệ ả ế ớ th gi i
ma quái này thì m i m t nhà văn có m t cách th c khác nhau và do đó đã đ a l ở ỗ ư ạ i ứ ộ ộ
nh ng c m giác khác nhau, nh ng n i s hãi khác nhau khi đ c tác ph m ỗ ợ ữ ữ ả ẩ ọ
Ng i khai m cho th lo i kinh d là nhà văn M Edgar Poe ( 1809-1849). ườ ể ạ ở ỹ ị
Nh m t s nhà văn lãng m n khác cùng vi ư ộ ố ạ ế t truy n kỳ l ệ ạ ị ả , Th L v a ch u nh ế ữ ừ
h các nhà ph ng Tây, v a ch u nh h ng c a các tác gi trong ưở ng tr c ti p ự ế ở ươ ị ả ừ ưở ủ ả
n t là Trung Qu c v i B Tùng Linh, tác gi ướ c và khu v c, đ c bi ự ặ ệ ố ớ ồ ả ậ ắ t p truy n ng n ệ
truy n kỳ l ng danh ừ ề Liêu trai chí dị.
Sinh th i, Th L là ng i quan tâm đ c bi t đ n cái m i. Ông đã t ng tâm ế ữ ờ ườ ặ ệ ế ừ ớ
: “Trong ng i mình ch a ch t nh ng tình c m s trong ự H i kýồ ườ ả m nh m v yêu ẽ ề ứ ữ ấ ạ
ng th i đã có bao nhiêu ng i vi t làm đ ươ ng, nh ng đ ư ươ ờ ườ ế t truy n tình r i, mình còn vi ồ ệ ế
gì n a, cho nên tôi tìm ki m m t phái khác, m t m ch khác” ( Báo Văn ngh , 14/1/1984). ữ ế ệ ạ ộ ộ
- 23 -
24
Đó là lý do vì sao nhà văn Th L b t đ u khai thác truy n kinh d . Có l ế ữ ắ ầ ệ ị ẽ ố vì ông mu n
cho thiên h th y r ng nh ng thói quen cũ c n thay đ i và m i chuy n c n đ c nghĩ ạ ấ ằ ệ ầ ượ ữ ầ ọ ổ
i.ạ l
Th L có kho ng h n hai m i truy n kinh d dài và ng n, đăng báo r i sau ệ ế ữ ươ ả ắ ơ ồ ị
đó in trong các cu n sách: , Vàng và máu, Bên đ ng Thiên ố Ti ng hú h n c a m Ké ồ ủ ụ ế ườ
Lôi, Tr i B Tùng Linh ồ ạ ắ . Đây là nh ng đóng góp l n c a Th L cho truy n ng n ế ữ ủ ữ ệ ớ
Vi t Nam 1930-1945. ệ
i v a lý Ở ề nhi u tác ph m, Th L v a ph lên nó s rùng r n, huy n bí, l ủ ế ữ ừ ự ề ẩ ợ ạ ừ
lu n đ gi ng m t cách khoa h c. lo i truy n này, Th L ể ả ậ i thích nh ng hi n t ữ ệ ượ ọ Ở ạ ế ữ ệ ộ
ng t văn ch ng duy lý ph ch u nh h ị ả ưở ừ ươ ươ ủ ng Tây nói chung và các tác ph m c a ẩ
Edgar Poe nói riêng, có truy n l i vi t theo phong cách c a B Tùng Linh trong Liêu ệ ạ ế ủ ồ
trai chí dị.
T p truy n đ u tay c a Th L , ế ữ Vàng và máu (1934) là tác ph m tiêu bi u và ủ ệ ể ầ ậ ẩ
thành công nh t c a ông th lo i kinh d , đã tr thành m t hi n t ng m i l ngay ấ ủ ở ể ạ ệ ượ ộ ở ị ớ ạ
t ừ khi ra đ i và đ l ờ ể ạ ư i d âm đ n nhi u năm sau. V i tác ph m này, Vũ Ng c Phan ớ ề ế ẩ ọ
trong cu n ố Nhà văn hi n đ i ạ nh n xét: “ ậ ệ ế Vàng và máu c a Th L là m t ti u thuy t ế ữ ộ ể ủ
mà tác gi ra m t văn gia có bi t ả ỏ ộ ệ t tài. Ngh thu t vi ệ ậ ế ể t ti u thuy t c a Th L đã ế ủ ế ữ
lên t ớ i m t trình đ khá cao”. ộ ộ
[26, tr. 701-702]. Phan Tr ng Th ọ ưở ng nh n m nh: “V i ạ ớ Vàng và máu (1934), ông có ấ
th đ c coi là tác gi ể ượ ả ạ ế đ t đ n đ nh cao ngh thu t c a lo i truy n này”. Lê Huy ậ ủ ệ ệ ạ ỉ
ị ớ Oanh g i đây là “m t trong nh ng tác ph m thu c lo i truy n rùng r n có giá tr l n ẩ ữ ệ ạ ợ ộ ọ ộ
trong kho tàng ti u thuy t Vi t Nam” [36, tr. 703]. G m m t truy n v a ( ể ế ệ ừ Vàng và ệ ồ ộ
máu) và ba truy n ng n ( , Con châu ch u tre , Ma xu ng thang gác ), ắ M t đêm trăng ệ ộ ấ ố
Vàng và máu và M t đêm trăng . T p truy n này đ c đánh trong đó đ c s c nh t là ặ ắ ấ ộ ệ ậ ượ
giá cao i k chuy n h p d n, li kỳ, gây tò mò và xúc đ ng cho đ c gi l ở ố ể ệ ấ ẫ ộ ộ ả ự , xây d ng
gi n d , có k t gi i văn g n gàng, thanh thoát, trí t ng t ế ả ị i, l ả ố ọ ưở ượ ng và khi u phân tích ế
c nh v a t phong phú, nh ng đo n miêu t ữ ạ ả ả m l ừ ỷ ỷ ạ ừ i v a rùng r n v a có thi v . ị ợ ừ
thì rõ ra m t truy n Sau Vàng và máu, đ n ế Tr i B Tùng Linh ạ ồ ệ Liêu trai chí dị ộ
ng, đ n chín m i ph n trăm. Ch khác ầ ế ươ ỉ Liêu trai chí dị có hai đi u là cái tình nh th ớ ươ ề
yêu d u c a Tu n và Lan H ng đ c tác gi t ươ ủ ấ ấ ượ ả ả ỹ ớ k càng, đ m th m, không ph t ằ ắ
qua nh trong truy n ệ Liêu trai chí dị. R i ồ ở ư đo n k t, tác gi ế ạ ả ộ đã khéo tr n l n m ng ộ ẫ
ng ra m t cô khuê các tr v i th c mà t ự ớ ưở ộ c ướ ở ế chùa và m i đi kh i chùa. Đo n k t ỏ ạ ớ
- 24 -
25
này đ ch ng t r ng tác gi đã có nh ng s băn khoăn c a con ng ủ ứ ỏ ằ ả ự ữ ủ ườ i th k XX, ế ỷ
i đã ch u nh h ng r t sâu c a khoa h c, nh ng v n còn trong máu c a h ng ng ủ ạ ườ ị ả ưở ủ ư ấ ẫ ọ
ậ và não nh ng cái r t m m ng, nh ng cái r t nên th . Đúng nh Vũ Thanh đã nh n ơ ộ ữ ữ ư ấ ấ ơ
xét: đó v n “là câu chuy n đ c vi t b ng m t bút pháp ti u thuy t hi n đ i và cũng ệ ượ ẫ ế ằ ể ế ệ ạ ộ
gi ng nh đ i đa s các tác ph m truy n kỳ đ i m i khác, nh h ẩ ư ạ ề ả ố ố ờ ớ ưở ọ ng c a văn h c ủ
ph ng Tây đã th hi n m t cách khá đ m nét trong truy n c a Th L và t o nên ươ ệ ủ ể ệ ế ữ ậ ạ ộ
t h n so v i truy n th ng” [3, tr. 39]. cho chúng nh ng s c đi u m i khác bi ắ ữ ệ ớ ệ ẳ ề ớ ố
Tr i B Tùng Linh Bên c nh ạ ạ ồ , cũng trong th lo i truy n kinh d , ph i k thêm ệ ể ạ ả ể ị
ng Thiên Lôi , nh ng giá tr kém đi. Nhi u truy n khá nh t nh o, nh t p ậ Bên đ ườ ư Vì ư ề ệ ẽ ạ ị
tình; Cái đ u lâu . Nhi u truy n nh c l ng h p quá sáo nh ầ ắ ạ ề ệ i nh ng tr ữ ườ ư Dòng máu ợ
; Cái xác đu i ng i t m sét đ t quãng ứ ổ ườ ; L i ưỡ ầ ế . ; Hai l n ch t ầ
Trong t t c các tác ph m, Th L đ u gi i thích hi n t ấ ả ế ữ ề ẩ ả ệ ượ ể ng kỳ d , bí hi m ị
đ i. Chính Th b ng tri th c khoa h c hi n đ i ho c nh ng nguyên nhân d hi u ằ ễ ể ở ờ ứ ữ ệ ạ ặ ọ ế
L là ng i đã đem óc phân tích khoa h c c a ph ng Tây vào truy n ng n Vi ữ ườ ọ ủ ươ ệ ắ ệ t
Nam. Vì v y, ông tiêu bi u cho vi c trung thành v i tôn ch c a T l c văn đoàn. ự ự ỉ ủ ể ệ ậ ớ
Có th th y, nh ng sáng tác văn xuôi c a Th L t ế ữ ừ ể ấ ữ ủ ế truy n trinh thám đ n ệ
nh ng câu chuy n có ph n bí n, kỳ quái tuy khác nhau v đ tài nh ng cùng b c l ề ề ộ ộ ữ ư ệ ẩ ầ
m t phong cách. Đó là nh ng trang vi t có tính ngh thu t, tính khoa h c mà tr c đó ữ ộ ế ệ ậ ọ ướ
lo i sáng tác này ch a gây đ ng gì đ c bi t. Trong L i t a Vàng và máu , ư ạ c n t ượ ấ ượ ặ ệ ờ ự
t: “Tôi mong m i s có nh ng nhà văn dung h p đ c văn Thái Tây Khái H ng vi ư ế ỏ ẽ ữ ợ ượ
c m t l i văn vi t theo l i khoa h c mà v n gi c thi v i văn Á Đông đ gây đ ớ ể ượ ộ ố ế ố ẫ ọ đ ữ ượ
v c a Tàu. Nhà văn đó ngày nay đã có: chính là Th L thi sĩ trong T l c văn đoàn. ị ủ ế ữ ự ự
Th c v y, tác gi nh ng truy n đã t ra có óc khoa ự ậ ả ệ Vàng và máu và M t đêm trăng ữ ộ ỏ
h c c a Edgar Poe và tâm h n thi sĩ c a B Tùng Linh, hai nhà văn vi ọ ủ ủ ồ ồ ế ữ t nh ng
y u bóng vía ph i rùng mình lúc đêm truy n ghê g m huy n ho c làm cho đ c gi ễ ệ ặ ớ ộ ả ế ả
khuya” [3, tr. 416].
lo i truy n kinh d , Th L đã k t h p đ c nhi u ph m ch t đ t o nên Ở ạ ế ợ ế ữ ệ ị ượ ấ ể ạ ề ẩ
nh ng trang vi ữ ế ắ ả ợ t s c s o: ch t th thi v huy n o, ch t văn xuôi hi n đ i phù h p ề ả ệ ấ ấ ạ ơ ị
hôm nay và có đ c chi c chìa khoá c a t duy khoa h c đ t v i đ c gi ớ ộ ả ượ ủ ư ế ọ ể ổ ứ ố ch c c t
truy n và gi ệ ả ậ i mã các v n đ huy n bí. Đúng nh nhà phê bình Lê Đình K đã nh n ư ề ề ấ ỵ
xét: “Cho đ n nay trong lĩnh v c văn h c Vi t Nam không th y có tên tu i nào đáng ự ế ọ ệ ấ ổ
đ c x p bên c nh Th L trong lo i sáng tác khá đ c đáo này” [14, tr. 21]. ượ ế ế ữ ạ ạ ộ
- 25 -
26
Qua vi c tìm hi u hai lo i truy n trinh thám và truy n kinh d c a Th L , ta ế ữ ị ủ ệ ể ệ ệ ạ
th y hai lo i truy n này có nh ng đi m v a gi ng nhau v a khác nhau. Đ ch ng minh ể ứ ữ ừ ừ ệ ể ấ ạ ố
cho đi u này, chúng tôi xin đ a ra b ng tóm t t sau: ư ề ả ắ
- 26 -
27
B ng 2ả : M t sộ ố đi m gi ng nhau và khác nhau gi a truy n trinh thám và ữ ố ệ ể
truy n kinh d . ị ệ
Ng ườ ầ i tr n Lo i hình Chi ti C t truy n ạ tế ố ệ
- Có s - Ng i k thu tậ ườ ệ -V án mang tính hi n ụ ự ế ợ k t h p ể
gi a ch t duy lý ấ ữ ư chuy n x ng ệ đ i.ạ
+ Có tính ch t ly kỳ, bí ng tôi. ấ khoa h c ph ọ ươ
n, rùng r n, có khi m Tây quy n l n ẩ ợ ờ ệ ẫ - K t h p ế ợ
v i tính ch t ớ ấ gi a k và suy ể ữ o.ả
- Thám t và các b huy n bí ma quái ử ướ c ề ng m.ẫ
đi u tra, truy tìm hung th Truy nệ ề ủ và cái kỳ o ả
trinh thám hoang đ ng. ky kỳ, h p d n ấ ẫ ườ
- T c nh hoang đ ng, - Có s - Ng i k ả ả ườ ự ế ợ k t h p ườ ể
rùng r n, có y u t ma gi a o và th c. Truy n kinh ệ ế ợ ố ữ ả ự ư chuy n x ng ệ
quái. tôi. dị
- Ng i k ườ ể
chuy n ngôi ệ
th ứ ấ ba (d u
m t).ặ
- K t h p ế ợ
gi a k và t ể ữ ả
c nh.ả
Nhìn chung, hai lo i truy n trinh thám và kinh d , Th L đã có m t l i vi ở ế ữ ộ ố ệ ạ ị ế t
t truy n đ c đáo và sáng t o. Th L đã t ra là m t tác r t riêng, m t k thu t vi ấ ộ ỹ ậ ế ế ữ ệ ạ ộ ỏ ộ
gia bi t tài khi t ệ ả ả c nh rùng r n trong truy n kinh d và đ u óc s c s o khi phán đoán ị ắ ả ệ ầ ợ
và đánh giá s vi c trong truy n trinh thám. ự ệ ệ
Có th th y, Th L là m t trong s ít nhà văn đ u tiên góp ph n l n m ố ể ấ ầ ớ ế ữ ầ ộ ở
Vi đ u truy n kinh d và cũng m đ u truy n trinh thám ầ ở ầ ệ ệ ị ở ệ ắ ủ t Nam. Truy n ng n c a ệ
ệ Th L đã góp ph n làm thay đ i di n m o văn xuôi lãng m n trong b i c nh hi n ạ ố ả ế ữ ệ ầ ạ ổ
đ i. Đi u đó ngày càng kh ng đ nh vai trò và v trí quan tr ng c a Th L trong ạ ế ữ ủ ề ẳ ọ ị ị
truy n ng n Vi t Nam 1930-1945. ệ ắ ệ
- 27 -
28
Ch ng 2 : THI PHÁP TRUY N NG N TH L , T BÌNH DI N QUAN ươ Ế Ữ Ừ Ắ Ệ Ệ
NI M NGH THU T V CON NG Ậ Ệ Ề Ệ I ƯỜ
Con ng i là đ i t ng, là trung tâm chú ý c a nhà ườ ố ượ ng hàng đ u c a văn ch ầ ủ ươ ủ
văn. Nhà văn l y đ i s ng con ng i làm đ i t ng nghiên c u, và thông qua đó ờ ố ấ ườ ố ượ ứ
ậ t ph n ánh nh ng khám phá c a mình v các quy lu t ủ ữ ề ả ự ờ ạ nhiên và xã h i. M i th i đ i ộ ỗ
i. M i nhà văn đ u có cách th văn h c th ọ ườ ng có m t quan ni m chung v con ng ệ ề ộ ườ ề ỗ ể
hi n riêng. Là nhà ngh sĩ khai sáng ra phong trào Th M i, là nhà văn tài hoa, Th L ơ ớ ế ữ ệ ệ
đã có nh ng quan ni m m i v con ng i. Ta có th b t g p trong truy n ng n Th ớ ề ữ ệ ườ ể ắ ặ ệ ắ ế
L nh ng ki u con ng i nh : con ng i lý trí, con ng i cô đ n- bi k ch, con ng ữ ữ ể ườ ư ườ ườ ơ ị ườ i
tâm linh và con ng i phiêu l u, m o hi m. ườ ư ể ạ
2.1. Con ng i lý trí ườ
Khác v i loài v t, con ng ậ ớ ườ i luôn hành đ ng đ c i t o t ộ ể ả ạ ự ộ nhiên và xã h i
theo ý mu n c a mình. Ngoài tính m c đích, m i hành đ ng c a con ng ố ủ ủ ụ ộ ọ ườ ề ượ i đ u đ c
ki m soát ch t ch b i ý th c. M i con ng i đ u mang trong mình nh ng kh năng ẽ ở ứ ể ặ ỗ ườ ề ữ ả
khác nhau v t i, không ai ề ư duy, lý trí. Đó là đ c đi m riêng c a cá tính con ng ể ủ ặ ườ
gi ng ai và cũng là m t trong nh ng khía c nh đ c s c mà Th L quan tâm. ặ ắ ế ữ ữ ạ ố ộ
Nhân v t Hamlet c a Shakespeare cũng đã t ng t hào bi ủ ừ ậ ự ế t bao v con ng ề ườ i,
trái tim ti ng nói ng i ca con ng i: “Kỳ di u thay con ng i! con t ng th t lên t ố ừ ự ế ợ ườ ệ ườ
ng i cao quý làm sao v m t lý trí, vô t n làm sao v m t năng khi u. Hình dung và ườ ề ặ ề ặ ế ậ
ư ầ dáng đi u m i giàu ý nghĩa và đáng kính làm sao! Trong hành đ ng th t nh th n ệ ậ ộ ớ
tiên, v trí tu ngang tài th ệ ề ượ ủ ng đ ! Th t là v đ p c a th gian, ki u m u c a ủ ẻ ẹ ế ế ể ẫ ậ
muôn loài”. Trí tu , lý trí, năng l c c a con ng i th t đáng đ c đ cao. ự ủ ệ ườ ậ ượ ề
Ở truy n trinh thám c a Th L , con ng ủ ế ữ ệ ườ ầ i lý trí xu t hi n khá đ m nét. H u ệ ậ ấ
i lý trí th h t ki u con ng ế ể ườ ườ ủ ng là nh ng nhà trinh thám tài ba. H dùng đ u óc c a ữ ầ ọ
mình đ phán đoán s vi c theo m t t duy khoa h c. ự ệ ộ ư ể ọ
Nhân v t chính c a Th L là phóng viên Lê Phong c a báo Th i Th , mang ế ữ ủ ủ ế ậ ờ
ng thám t danh ti ng Sherlock Holmes c a nhà văn Anh Arthuz dáng d p hình t ấ ượ ử ủ ế
Conan Doyle. Th L d n h t ni m tin m n, kỳ v ng vào nhân v t này, nhân v t ch ế ế ữ ồ ề ế ậ ậ ọ ủ
ng lý t y u c a ông và xây d ng thành m t hình t ự ế ủ ộ ượ ưở ươ ng. Lê Phong và Mai H ng
ạ cùng v i nh ng nhân v t trinh thám khác c a Th L là nh ng nhân v t lãng m n ế ữ ữ ữ ủ ậ ậ ớ
nh ng không quá m m ng. Lê Phong là m t chàng trai tài hoa, phong nhã, tài gi ơ ộ ư ộ ỏ i,
t n t y v i ngh phóng viên trinh thám đ y b t tr c mà anh yêu thích đ n say mê. ầ ậ ụ ế ề ấ ắ ớ
- 28 -
29
, m m ng, thoáng nh chút hài h Anh v a s c l nh, quy t đoán t m v a tinh t ế ừ ắ ạ ỉ ừ ỉ ế ơ ộ ẹ ướ c
ý nh , si tình và đ m đu i tr c ng i đ p. Óc phán đoán, khát v ng khám phá tr ố ướ ắ ị ườ ẹ ọ ướ c
ậ tiên và m t mình cái m i, tìm ra cái không bí m t, không khó hi u trong cái bí m t, ể ậ ộ ớ
khó hi u c a m t “thiên năng” đã giúp anh làm t t công vi c c a m t phóng viên ủ ể ộ ố ệ ủ ộ
trinh thám t i m t t báo vào lo i danh ti ng nh t. ạ ộ ờ ế ạ ấ
con ng i lý trí đ Trong truy n ệ Mai H ng và Lê Phong, ươ ườ ượ c th hi n rõ ể ệ
qua nhân v t Lê Phong. Câu chuy n b t đ u t ầ ừ ệ ậ ắ ộ cái ch t c a bác sĩ Đoàn- m t ế ủ
ng ườ ở i có danh ti ng trong ngành y h c. M t cái ch t làm ch n đ ng d lu n b i ộ ư ậ ế ế ấ ọ ộ
long tr ng t t c m i ng nó di n ra gi a m t bu i l ữ ổ ễ ễ ộ ọ i tr ạ ườ ng Cao đ ng mà t ẳ ấ ả ọ ườ i
không h hay bi ề ế t nguyên do. Đ tìm ra hung th c a v án, Lê Phong đã phát huy ủ ủ ụ ể
m i tài năng v n có c a mình. Ph i th a nh n r ng, tài trí c a anh r t thông minh, ậ ằ ủ ừ ủ ả ấ ọ ố
v ượ t tr i h n ng ộ ơ ườ ườ i. Lê Phong có tài suy đoán và l p lu n r t ch t ch . D ng ẽ ậ ậ ấ ặ
nh , m i vi c x y ra đ u không qua đ ư ệ ề ả ọ ượ ầ ề c t m ki m soát c a con m t nhà ngh . ủ ể ắ
Đ i v i Lê Phong, suy nghĩ và phán đoán luôn luôn ho t đ ng, không ng ng ngh ạ ộ ố ớ ừ ỉ
m i lúc m i n i: “ Anh v a ăn v a nghĩ, s ngon mi ng vì món quà ít khi ăn t ở ọ ọ ơ ừ ừ ự ệ ớ i
hình nh khi n cho anh coi vi c th t b i v a r i là m t vi c không đáng b n lòng ấ ạ ừ ồ ư ệ ế ệ ậ ộ
ừ lo âu. Anh s p đ t s n trong óc nh ng vi c anh s làm trong ngày hôm y ra t ng ệ ặ ẵ ữ ẽ ắ ấ
khu t ng h ng và nh t đ nh theo đúng th t anh v ch s n đ kh i công đi u tra” ấ ị ứ ự ừ ạ ể ề ạ ẵ ở
tr m ngâm v m t v n đ gì, Lê Phong ng i nhà, [19, tr. 54]. R i “ Khi có thì gi ồ ờ ầ ề ộ ấ ề ồ
khóa kín c a l i, su t ngày không nhúc nhích và không nói n a l ử ạ ử ờ ố ả i. Khi c n ph i ầ
nghĩ mau, nghĩ g p thì anh gi c giã trí thông minh c a anh b ng cách ng i nghĩ ụ ủ ấ ằ ồ
trên xe h i ch y nhanh. B máy suy t ạ ơ ộ ưở ơ ng c a anh s theo s c nhanh c a xe h i ứ ủ ủ ẽ
mà ho t đ ng” [19, tr. 227-228]. ạ ộ
Con ng ườ ả i anh còn có s phân l p gi a hai thái c c c a lý trí và tình c m. ự ủ ự ữ ậ
Đi u đó đ c th hi n r t rõ khi anh đ i di n v i ng i đ p (Mai H ng): “ Lê ề ượ ể ệ ấ ệ ố ớ ườ ẹ ươ
Phong không k p nghĩ gì h t. Anh g n nh quên c các đi u kỳ d , nghe ti ng nói nh ư ế ề ế ầ ả ị ị ẹ
nhàng, trông cái mi ng c i, v i th y c cái dáng ki u l ệ i t ườ ươ ề ệ ấ ả ớ đáng yêu c a cô ta có ủ
m t v d u dàng, âu y m, quy n luy n l th ộ ẻ ị ế ạ ườ ế ế ứ ng. Anh b t ch t th y mình đ ng ợ ấ ấ
ph ng ng i ra tr c cái nhan s c kia thì b c mình, đ n đ t ỗ ườ ướ ổ ộ ự ế ắ ắ i cho hai con m t
ng ườ i thi u n : ế ữ
- 29 -
30
ấ - Ph i (anh nghĩ b ng th ). Hai con m t s c đen lánh, sâu xa này, còn gi u ắ ắ ụ ế ả
không bi t bao nhiêu đi u bí hi m đ c ác... Ta ch tin cái b ngoài hi n lành” [19, tr. ế ể ề ề ề ộ ớ
83].
ạ Lúc nào cũng th , anh luôn luôn đ lý trí ho t đ ng m t cách nhanh nh y, ạ ộ ế ể ộ
luôn có s giao tranh đ nh n đ nh v n đ : “Đ n đâu cũng th , cô ta cũng đ t nhiên ề ự ế ế ể ấ ậ ộ ị
hi n ra nh đ dò xét ho c ngăn tr vi c c a ta làm... Th t là m t cái bóng theo hình, ở ệ ủ ư ể ệ ặ ậ ộ
mà là m t cái bóng không thi u v di m l ẻ ễ ế ộ ệ ế ứ ế ấ ; n u c th này mãi, n u ta c ph i m t ứ ế ả
thì gi mãi v cái bóng y thì ta còn tâm trí nào mà theo đu i b n gian?” [19, tr. 98]. ờ ổ ọ ề ấ
Bao nhiêu câu h i c d n d p nh đ t ỏ ứ ồ ư ể ự ấ ấ ả ch t v n lòng mình, đ thúc gi c lý trí ph i ể ụ ậ
hành đ ng.ộ
Nét n i b t hình t ng Lê Phong đó chính là s suy t ng. Anh th ng ôn ổ ậ ở ượ ự ưở ườ
i m i chuy n đã x y ra tr m và t ng t n: “Khi nào lý trí l ạ ệ ả ọ ướ c đó m t cách t ộ ỷ ỹ ườ ậ
không đ s c suy đoán m t vi c gì, thì anh g i đ n s c t ng t ng, đ n tr c giác, ọ ế ứ ưở ủ ứ ệ ộ ượ ự ế
và đ n cái tài đ c bi t mà anh g i là cái “giác quan th sáu” c a mình” [19, tr. 98]. ế ặ ệ ứ ủ ọ
Đó cũng là m t l i làm vi c riêng c a Lê Phong. ộ ố ủ ệ
Phong cách làm vi c c a Lê Phong đôi khi cũng khi n đ c gi ủ ế ệ ộ ả ph i băn ả
i, m nh gi y tuy v n đ tr khoăn, chú ý theo dõi: “R i Lê Phong khoanh tay l ồ ạ ể ướ c ả ẫ ấ
m t, nh ng m t anh cũng nh m l i, c th tr m ngâm mãi đ n n a gi ư ắ ắ ặ ạ ứ ế ầ ế ử ờ ồ đ ng h . ồ
M t anh đ vì gi n, sau d u d n, hai gò má lúc đó cũng ng h ng, nh ng đó là ử ư ầ ậ ặ ỏ ồ ị
vì tâm trí anh đ ng b kích thích. Trông Lê Phong ch ng khác gì m t pho t ng. ươ ẳ ộ ị ượ
Ng i tho t vào thì t ng là anh ng i và ng . Nh ng ai bi t anh lâu, thì hi u là Lê ườ ạ ưở ủ ư ồ ế ể
ộ Phong theo pháp tĩnh t a, đang l ng h t tinh th n, h t tâm trí, h t ngh l c đ xét m t ị ự ể ế ế ế ầ ắ ọ
vi c khó gi ệ ả i, hay đ l p m u c ” [19, tr. 131]. ư ơ ể ậ
Nhân v t song đôi v i Lê Phong là Mai H ng. Chính cô là ng i đã giúp anh ươ ậ ớ ườ
ư ỉ ể đi u tra ra hung th c a v án ám sát bác sĩ Đoàn. Mai H ng sinh ra nh ch đ tô ủ ủ ụ ươ ề
đ m thêm cho Lê Phong, làm t m g ậ ấ ươ ng ph n chi u c a Lê Phong. ế ủ ả
Nhân v t Lê Phong còn đ c tác gi kh c h a trong truy n ậ ượ ả ắ ọ ệ Gói thu c láố - m tộ
tác ph m trinh thám đ c s c c a Th L . Nguyên do cái ch t c a Đ ng đã làm cho ặ ắ ủ ế ủ ế ữ ườ ẩ
câu chuy n tr nên ly kỳ, h p d n. Ng ệ ấ ẫ ở ườ ọ i đ c nh cũng b cu n hút vào t ng trang ố ư ừ ị
ế sách đ cùng nhà trinh thám đi tìm n s c a nh ng con ch và nguyên nhân d n đ n ẩ ố ủ ữ ữ ể ẫ
cái ch t c a Đ ng. Kỳ Ph ng và Lê Phong đ d ế ủ ườ ươ ượ c Th L miêu t ế ữ ả ướ ả ứ i c m th c
i lý trí. Đó là hai đ i th kỳ đ ch nhau trong làng trinh thám An Nam. Kỳ c a con ng ủ ườ ủ ố ị
- 30 -
31
Ph ng cũng nh Lê Phong đ u là ng i thông minh, tài trí nh ng m i ng i có ươ ư ề ườ ư ỗ i l ườ ạ
m t phong cách làm vi c riêng. Kỳ Ph ệ ộ ươ ng đi m tĩnh, nhã nh n, suy lu n ch t ch ặ ề ậ ặ ẽ
i khác, anh a hành đ ng h n là tĩnh t i. Anh nh ng có ph n ch m ch p. Lê Phong l ậ ư ạ ầ ạ ư ộ ơ ạ
có cách làm vi c r t khoa h c, l p lu n logic, th ng đoán tr c m i vi c. Có ệ ấ ậ ậ ọ ườ c đ ướ ượ ệ ọ
, đó là m t kh năng b m sinh thiên tài mà không ph i ai cũng có: l ẽ ẩ ả ả ộ
“Phong đ ng đ nh không đáp v i, ch h i: ỉ ỏ ủ ộ ỉ
- V án m ng nhà Huy- h ? Đ ng b gi t? Bây gi đã đ n m t gi ườ ụ ử ạ ị ế ờ ế ộ ờ
ch a?ư
Bình xem đ ng h tay: ồ ồ
- Kém hai phút. Nh ng sao anh bi t là có v án m ng? ư ế ụ ạ
- Đó là tài ngh c a tôi. Bây gi , đáng l ệ ủ ờ đã m t gi ộ ờ ẽ ề ọ v ng thì anh đ n g i ủ ế
tôi. Tr ng không thì khi nào anh l i làm th ? Vi c khai thác ừ khi có vi c khác th ệ ườ ạ ế ệ
th ng đâu? Tôi h i xem ai đi bác s c m, đ bi t tên cái ng ườ ở ở ẩ ể ế ỏ ườ ơ ấ ả i n i y. Anh b o
cho tôi bi t là Th c. Anh Th c tr nhà anh Huy, tôi h i anh Huy lúc này làm gì t ế ạ ở ọ ạ ỏ ự
trên gác m t mình. Trong ba câu tin nhiên thì anh đang nói đ n cái xác c a Đ ng ế ườ ủ ở ộ
t, tôi bi t cái tin mà anh đ nh đem đ n cho dài nh m t cu n ti u thuy t” [18, v n t ắ ắ ế ư ộ ế ế ể ố ị
tr. 17-18].
M t v án ly kỳ l i càng làm kích thích lý trí c a anh. Lê Phong quy t đ nh s tìm ộ ụ ạ ế ị ủ ẽ
ra hung th trong vòng b y ngày tr c Kỳ Ph ủ ả ướ ươ ạ ng và thanh tra Mai Trung. S nh y ự
c m v i hi n th c, cùng v i tài năng trinh thám đã giúp anh d n d n vén đ ả ự ệ ầ ầ ớ ớ ượ ứ c b c
màn bí m t v cái ch t c a Đ ng. Hung th càng x o quy t bao nhiêu thì Lê Phong ậ ề ế ủ ườ ủ ệ ả
càng tài t đ n b y nhiêu. Anh l p m u đ t i, b ng cách đăng tin ử ế ể ộ ư ấ ậ i ph m sa l ạ ướ ằ
ng i đã ch t v n còn s ng: “Tin sau cùng: V t th ườ ế ẫ ế ố ươ ặ ng ông Đinh Võ Th c tuy n ng ạ
đ n n i ng t đi r t lâu! – Kìa anh biên đi... ế ấ ấ ỗ
t, chúng tôi mong - Đ n n i ng t đi r t lâu, nh ng nh công c u ch a k ch li ư ữ ị ứ ế ấ ấ ờ ỗ ệ
c” [18, tr. 105]. r ng ông có th s ng đ ằ ể ố ượ
M n tin báo đ l a đ i th vào tròng, đó là m t di u k thông minh, m t trí ể ừ ố ượ ủ ế ệ ộ ộ
tu tuy t v i. Đ r i b ng m u m o đóng gi Đinh Võ Th c t i nhà th ng Ph ể ồ ằ ệ ờ ư ẹ ệ ả ạ ạ ươ ủ
c k t i ph m và không ph i là ai Doãn, Lê Phong cùng v i Nông An Tăng đã b t đ ớ ắ ượ ẻ ộ ả ạ
khác mà chính là Đinh Võ Th c, ng i mà chúng ta đã t ng ch t. ạ ườ ưở ế
Cái tài trí c a Lê Phong cũng đ c Kỳ Ph ng m n m : “Tôi t ng lúc này là ủ ượ ươ ế ộ ưở
t chân giá tr m t ng i sáng su t l lúc đáng ghi nh nh t, vì là lúc cho tôi bi ấ ớ ế ị ộ ườ ố ạ
- 31 -
32
th ng. S bí m t đ i v i ông Lê Phong ch là m t bài tính r t d . Khi ng i ta đã ườ ậ ố ớ ấ ễ ự ộ ỉ ườ
coi đó là vi c d , ng i ta đã s n m t khi u phán đoán sâu s c nh th thì ng i ta ệ ễ ườ ư ế ế ẵ ắ ộ ườ
ệ không hay m c nh ng cái l m nh chúng ta. Tuy v y, trong v này, cách làm vi c ụ ư ữ ầ ắ ậ
nhanh chóng c a ông Lê Phong th c s quá s c t ng t ự ự ứ ưở ủ ượ ế ng. Ông đã cho th y k t ấ
ra kém đ l ng, qu . Ta nh n l y cái k t qu đó và ng v c mình là ng ả ậ ấ ờ ự ế ả i t ườ ỏ ộ ượ
không bi t ph c thi n và ph lòng ng i có tài. Song ta càng nên yêu c u ông cho ế ụ ụ ệ ườ ầ
bi ế ắ t nh ng bí thu t c a ông và xin đ ng b d cái ph n s quý báu c a ông, c t ậ ự ậ ủ ỏ ở ữ ừ ủ
nghĩa cho ta hi u t i sao ông tìm đ c nh ng manh m i kỳ d kia m t cách mau ể ạ ượ ữ ố ộ ị
chóng đ n th ” [18, tr. 163 ]. ế ế
Ph i nói r ng, Lê Phong có tài quan sát r t tinh t , ngay t bu i t i đi xem xi ả ấ ằ ế ừ ổ ố
nê, anh đã nh n ra đ c hung th gi t ch t Đ ng: “Huy là ng i tôi bi t đã lâu ậ ượ ủ ế ườ ế ườ ế
i tôi quen, ho t bát, thông minh l m, hi n lành, ngay th ng... Còn Th c cũng là ng ắ ề ạ ẳ ườ ạ
và ăn nói d th ng. V l i chính lúc x y ra án m ng, c hai ng i cùng đi xem ễ ươ ả ạ ạ ả ả ườ
ạ ch p bóng v i tôi, Huy ng i bên c nh tôi, khi n tôi ng r ng hung th là Th c. Th c ờ ằ ủ ế ạ ạ ớ ớ ồ
có nh ng c ch khác m i ngày.. M i ngày b m mép và to ti ng thì lúc ng i trong nhà ử ỉ ữ ẻ ế ọ ồ ọ
chi u bóng, anh ta l ế ạ i im l ng, và c trong nh ng đo n phim vui nh t, anh ta cũng ít ạ ữ ấ ả ặ
khi c i. Th ng th ng không bao gi Th c x c n c hoa, mà t i hôm qua ng ườ ườ ườ ờ ạ ứ ướ ố ườ i
anh ta th m ph c; r t ghét nh ng ca vát s c s , Th c hôm qua đeo m t cái ca vát đ ự ỡ ứ ữ ấ ạ ộ ơ ỏ
chói v a m i mua đ ừ ớ ượ c hai hôm. S th c đ n nh m t lu ng ánh sáng, tôi g n nh ư ộ ự ự ế ầ ồ ư
th y cách hành đ ng c a hung th , và nh n ra m t lúc tôi gi ủ ủ ậ ấ ộ ộ ả ờ v nói nh ng câu điên ữ
i c t làm cho m i ng i không hi u gì h t, tôi li c m t nhìn k v d i, nói nh ng l ạ ữ ờ ố ọ ườ ỹ ẻ ể ế ế ắ
m t con ng i nghĩ ra đ c m t m o nh , và sau đó ặ ườ i mà tôi đã b t đ u ng . Tôi l ắ ầ ờ ạ ượ ẹ ỏ ộ
m i phút tôi đ n g n b o Th c: Anh tr ầ ườ ế ả ạ ả tôi gói thu c lá ch ! Gói thu c lá anh ứ ố ố
m n t lúc ng i xem xi nê kia mà! Th c hình nh ch t nh ra, l y gói thu c lá tr ượ ừ ư ợ ấ ạ ố ớ ồ ả
tôi, và tôi hi u r ng m u c a tôi đã thành” [18, tr. 171-172]. ư ủ ể ằ
Lê Phong qu là m t phóng viên trinh thám tài ba, làm cho ng i đ c đi t ả ộ ườ ọ ừ
ng c nhiên này đ n ng c nhiên khác. ế ạ ạ
Truy n ệ Nh ng nét ch ữ ữ cũng cho th y con ng ấ ườ ở ầ i lý trí c a Lê Phong. M đ u ủ
truy n là b c th c a m t ng ư ủ ứ ệ ộ ườ ử i không quen, nét ch ph n , ký tên Ki u Anh, g i ụ ữ ữ ề
đ n tán t ng và g n nh t ế ư ỏ ụ ầ ạ tình v i Lê Phong, nhà trinh thám n i danh. Trong khi b n ớ ổ
bè m ng khen anh t t duyên thì Lê Phong th n nhiên vi t th tr l i: ừ ố ả ế ư ả ờ
“G i cho Đào Th Ki u Anh ử ề ị
- 32 -
33
Th a... ông ư
Tôi g i ông là ông, vì tôi bi t ông không ph i là con gái. Nh ng l i ông khen ọ ế ữ ả ờ
ế t ng tôi khéo l m, êm ái l m, tôi r t l y làm c m đ ng và c m n ông. Nh ng n u ặ ả ơ ấ ấ ư ả ắ ắ ộ
ông đ i tôi m c l a và đ i m t b c th tr l i cho cô Đào Th Ki u Anh thì xin l ư ả ờ ộ ứ ắ ừ ợ ợ ề ị ỗ i
ông c vi c mà th t v ng. Tôi bi t r ng cô Ki u Anh y chính là ông, và h n th , tôi ứ ệ ấ ọ ế ằ ế ề ấ ơ
i bi t r ng ông vi t th cho tôi b ng th bút máy ngòi x u và cong; ông c p bút l ạ ế ằ ế ư ứ ấ ằ ặ
c n a trang gi y thì h t m c, nên t đ vào gi a ngón đeo nh n và ngón áp út. Ông vi ẫ ữ ế ượ ử ự ế ấ
i m t lúc, r i m i ti p theo và lúc g n vi ng ng l ừ ạ ớ ế ầ ồ ộ ế t xong thì tr i m a, m t c n gió ư ộ ơ ờ
th i vào làm t gi y ch c bay, ông ph i v i l y tay đè lên, vì ông ng i vi ổ ờ ấ ả ộ ấ ự ồ ế ầ ử t g n c a
s .ổ
Vi t xong ông còn đ a cho các b n ông xem đ c i v i nhau... ế ể ườ ớ ư ạ
i văn sĩ r t đa tình, nh ng l i đa nghi. M t ng ộ ườ ư ấ ạ
Lê Phong, kính bút” [36, tr. 254-255].
Cái làm cho Lê Phong đoán ra đ ượ ư c nh ng đi u trên cũng chính là cái đã đ a ữ ề
anh khám phá ra nguyên nhân cái ch t bí m t c a m t thi u n , qua m t b c th vi ế ữ ộ ứ ậ ủ ư ế t ế ộ
Ch i núi c m tác: b ng th l c bát ơ ụ ằ ả ơ
Mu n tìm t ng đá đ thi ả ề ố
Lòng đau khôn chép khôn ghi đ c l i ượ ờ
Quy t tâm, ai m ng quên ai ế ả
Đ ai v i t nh gi c mai m màng ấ ộ ỉ ể ơ
Gió s u nh g i bên ngàn ư ộ ầ
T lòng chán n n phím đàn t sinh ả ơ ử
i h i ch tình Ch tình ữ ơ ỡ ữ
L loi còn bi t ph n mình đáng th ng ẻ ế ậ ươ
D ng chân ngó đ n con đ ng ừ ế ườ
Xa xuôi d i tình tr ng mà ghê i l ướ ố ườ
i, “gi i mã”, khám phá Ch là m t bài th thôi, th mà s ly kỳ c a nó ghép l ế ự ủ ơ ộ ỉ ạ ả
ra đ c ý nghĩa đích th c c a bài th và là cái đ u m i đ di n ra câu chuy n tình ượ ố ể ễ ự ủ ệ ầ ơ
t léo, b t ng và cũng là nguyên nhân cái ch t th ng tâm c a ng i con gái. l ắ ế ấ ờ ươ ủ ườ
Xây d ng thành công nhân v t Lê Phong, h n có l ự ẳ ậ ẽ ộ ả m t ph n Th L đã nh ế ữ ầ
h ng t duy khoa h c, ch nghĩa duy lý c a Edgar Poe mà hình t ng v thám t ưở ư ủ ủ ọ ượ ề ử
Dupin là m t đi n hình. Dupin- m t ng ể ộ ộ ườ ậ ả i l p d , s ng đ n đ c, m c dù ch ng ph i ộ ị ố ặ ẳ ơ
- 33 -
34
là c nh sát hay m t thám t ả ộ t ử ư , song b ng ph ằ ươ ậ ấ ộ ng pháp phân tích, suy lu n r t đ c
đáo, ông đã nhanh chóng phanh phui đ c nhi u t i ác. Tiêu bi u là trong truy n ượ ề ộ ệ Vụ ể
huy t án ph Morgue , cũng nh Lê Phong, Dupin là con ng ng và ế ố ư ườ i có nh ng ý t ữ ưở
cách nghĩ r t l . Trong khi c nh sát không tìm ra manh m i đ phá v án thì Dupin ấ ạ ụ ể ả ố
i là ng i khám phá ra bí n c a v án. Đó là cái ch t c a hai m con bà Etpany- l ạ ườ ẩ ủ ụ ế ủ ẹ
m t cái ch t kỳ l và kh ng khi p mà ch có m t thiên tài, m t trí tu và đ u óc phán ế ộ ạ ủ ế ệ ầ ộ ộ ỉ
đoán s c s o nh Dupin m i có th gi i đáp đ ắ ả ể ả ư ớ ượ ư ậ c nh ng th c m c c a d lu n. ắ ủ ữ ắ
Đúng nh l i nh n xét c a m t ng ư ờ ủ ậ ộ ườ ạ i b n Dupin: “Anh b n tôi qu là m t con ạ ả ộ
ng i tuy t v i. Tôi vô cùng c m ph c năng l c suy đoán và đi u tra c a anh, nh ườ ệ ờ ủ ụ ự ề ả ờ
đó mà n i ti ng v s thông minh, sáng t o. Tôi mu n đ c bi ổ ế ề ự ặ ạ ố ệ ề ế t đ cao nh ng ki n ữ
gi i sâu s c c a anh, là ph nh n nh ng cái sai đang t n t i, gi i thích nh ng cái ả ắ ủ ồ ạ ủ ữ ậ ả ữ
đúng ch a tìm th y” [25, tr. 241]. ấ ư
Có th th y, Lê Phong là m t hình dáng c a Dupin mà Th L đã s d ng đ ể ấ ế ữ ử ụ ủ ộ ể
xây d ng ki u con ng i lý trí. ự ể ườ
Trong truy n kinh d , con ng i lý trí cũng đ ệ ị ườ ượ ữ c th hi n khá rõ nét. Đó là nh ng ể ệ
nhân v t có đ u óc phân tích khoa h c và quan sát s v t hi n t ng. ự ậ ệ ượ ậ ầ ọ
i đ cao s tin Truy n ệ Vàng và máu tuy có v rùng r n quái đ n nh ng l ư ẻ ả ợ ạ ề ự
ng vào khoa h c, vào trí tu con ng t ưở ệ ọ ườ i. Ông quan Châu đ đ i phó v i hang Văn ể ố ớ
Dú, đ tìm ra vàng b c c t gi u, không dùng đ n th y mo cúng bái, không tin vào ể ế ầ ạ ấ ấ
nh ng phép y m th n chú. Ông s d ng đ u óc quy n p, thu nh p t ng tài li u đ ậ ừ ử ụ ữ ệ ể ầ ạ ầ ể
i câu chuy n, óc suy di n đ gi i thích hi n t d ng l ự ạ ể ả ệ ễ ệ ượ ự ng, óc quan sát và th c
nghi m đ tìm ra nguyên nhân c a s ch t ng ủ ự ệ ể ế ườ i, đó là óc suy lu n duy lý. Quan ậ
Châu qu là m t viên quan tài trí, làm vi c không theo c m tính mà theo m t cách suy ệ ả ả ộ ộ
i bí m t, có ý nghĩa h n hoi, nh ng cái lu n khoa h c: “...Quy t nhiên đó là nh ng l ế ữ ậ ọ ờ ư ẳ ậ
ý nghĩa y ph i dùng h t tâm l c và trí sáng su t mà tìm thì m i th y đ c. ấ ượ ự ế ấ ả ố ớ
H ! B n quan T u h qu quy t l m! Cũng là m t th l i ghi l ệ ắ ứ ờ ừ ầ ọ ọ ộ ỷ ạ ộ i, mà m t
đ ng thì là nh ng câu d n dò đ tìm ra c a, còn m t đ ng thì l a cho ng ằ ộ ằ ủ ữ ừ ể ặ ườ ắ i ta m c
ổ ph i nh ng cái n n g m ghê.... Nh ng ta, ta không m c l a đâu. Ta không nông n i, ắ ừ ư ữ ạ ả ớ
u mê nh b n con cháu h Hoàng, t ư ọ ọ ưở ầ ng đây ch là nh ng câu có quy n phép m u ữ ề ỉ
nhi m. Không. Ta bi t. R i ta s tìm cho ra nghĩa kín, ta s khám phá cho kì đ ệ ế ẽ ẽ ồ ượ c
m i nghe” [36, tr. 14]. ớ
- 34 -
35
B ng đ u óc suy đoán và lý trí c a mình, ông quan Châu đã khám phá ra ủ ằ ầ
gi y và tìm ra đ nh ng bí n trong t ẩ ữ ờ ấ ượ c n i c t gi ơ ấ ữ vàng. Đúng nh Khái H ng đã ư ư
nói: “Không s gì x y ra mà không h p lu t l , không m t k t qu nào là không có ậ ệ ự ả ợ ộ ế ả
nguyên nhân ch c ch n v ng vàng”. Bí m t đã đ c hé l ữ ắ ắ ậ ượ ộ ộ sau khi ông tìm th y m t ấ
c l ng ép trong t gi y tr c. D n d n t m nh gi y khác đ ấ ả ượ ồ ờ ấ ướ ầ ấ ả ọ ắ t c m i th c m c ầ ắ
c gi i đáp th a đáng nh trí thông minh và tài suy lu n c a quan Châu. Quan đ u đ ề ượ ả ậ ủ ỏ ờ
Châu ch ng nh ng tìm đ ữ ẳ ượ ế c vàng mà còn đi u tra ra nguyên nhân c a nh ng cái ch t ủ ữ ề
bí n.ẩ
Tr i B Tùng Linh ạ ồ ậ cũng là m t truy n khá đ c s c c a Th L . Nhân v t ặ ắ ế ữ ủ ệ ộ
Tu n là m t th sinh đam mê văn ch i hành ư ấ ộ ươ ng và cái đ p, nh ng anh v n là ng ư ẹ ẫ ườ
phân tích c m giác, đ ng theo lý trí. ộ Ở ấ Tu n, ta b t g p m t con ng ắ ặ ộ ườ i th c t nh, t ứ ỉ ự ả
và t quan sát: “Tôi bi t tâm trí v n nghĩ bình th ng- đang c nh n l y t ng chút ự ế ẫ ườ ậ ấ ừ ố
chi ly đ i thay c a c m xúc. M t tôi lúc đó đang nhìn hàng ch cu i cùng trên t ữ ố ủ ả ắ ổ ờ ấ gi y
vi t d ch ng. ế ở ừ
Không, không có gì khác th ng. ườ
Nh ng tôi v n th y m t c m giác l ấ ộ ả ư ẫ ạ ạ . M t c m giác đ t ng t, không liên l c, ộ ả ộ ộ
ừ hình nh v a ch t đ n: g n g n, l nh l o, và rõ r t và m nh m . Tôi nghĩ b ng: “H ! ợ ế ư ừ ụ ẽ ệ ẽ ạ ạ ờ ợ
Vô lý th c!” Nh ng v n th y nh m t s c gì, m t s gì... m t v t gì đang chú ý đ n tôi. ư ộ ứ ộ ậ ộ ự ự ư ế ẫ ấ
đâu? r t g n mình, c m t mình, t cái khung đêm t i đen ngòm kia- cái ch Ở Ở ấ ầ tr ở ướ ặ ừ ố ở ỗ
c ánh đèn sáng. Tôi tôi không trông th y gì, nh ng đ i v i “nó” tôi hi n ra rành m ch tr ố ớ ư ệ ấ ạ ướ
“c m th y” không th m h đ c- rõ ràng nó có đây, nó đ ng đây..” [36, tr. 354-355]. ể ơ ồ ượ ả ấ ở ứ
S cám d , tình yêu c a Lan H ng tuy có lúc làm anh tr nên ng ng n, si ươ ự ủ ẩ ỗ ở ớ
tình nh ng v n không th làm nh c trí anh. Đôi khi Tu n hành đ ng theo l ư ụ ể ẫ ấ ộ ờ ỉ ẫ i ch d n
i chi n th ng con tim. B i trong v n tình ái c a con tim nh ng cũng có lúc lý trí l ủ ư ạ ế ắ ở ườ
ấ y, Tu n v n luôn khám phá, mu n tìm hi u rõ v thân ph n c a Hoàng Lan H ng- ể ậ ủ ươ ề ấ ẫ ố
i thi u n đ p nh ng v a h v a th c: “ Anh thoáng nghĩ th m: m t ng ộ ườ ế ữ ẹ ừ ư ừ ư ự ầ
- Lan H ng i, hai ta trong kho nh kh c này là h đ y hay là th c đ y?” ươ ơ ư ấ ự ả ắ ấ
[36, tr. 387].
Tu n yêu Lan H ng nh th nh ng anh không vì tình yêu mà quên m t công ư ế ươ ư ấ ấ
vi c: “ T bu i g p sau cùng tr v tr c, Tu n không kém làm vi c trong khi dan ở ề ướ ổ ặ ừ ệ ệ ấ
díu v i nàng ta. S kích thích do m t th tình duyên kỳ d , cùng v i s h i lòng ân ái, ớ ự ở ự ứ ớ ộ ị
không tr c ti p nh h ng đ n tác ph m c a Tu n. Anh v n bình tĩnh trong s suy ế ả ự ưở ự ủ ế ấ ẫ ẩ
- 35 -
36
ng, minh m n trong s k t c u và say s a trong lúc phê bình phô di n b ng l t ưở ự ế ấ ư ễ ẫ ằ ờ i
văn. Hình nh c a giai nhân có thoáng g i lên nh ng lúc này cũng ch nh màu hoa ợ ư ủ ữ ả ỉ
đ p trong bình mà Tu n ch t nhiên đ m t t ấ ẹ ể ắ ớ ợ i. C nh ng n i ng c nhiên h i h p vì ạ ồ ộ ữ ả ỗ
Lan H ng cũng không l n đ c h t c tâm ý Tu n. Anh chia bi t h n th i gi ươ ầ ượ ế ả ấ ệ ẳ ờ ờ ạ t o
tác ph m ngh thu t v i th i gian yêu đ ng. Nhà văn sĩ này gi a nh ng giây phút ậ ớ ệ ẩ ờ ươ ữ ữ
say đ m nh t cũng không quên phân tích nh ng c m xúc chi ly. Anh v n a tin, theo ẫ ư ữ ắ ấ ả
quan ni m c a anh, cái thuy t hai b n ngã, ng ủ ế ệ ả ườ ớ i rông và đam mê, nhà ngh sĩ m i ệ
ng” [36, tr. 399-400]. t n h ậ ưở
Là m t th sinh l ư ộ ạ ế i là m t trí th c Tây h c giàu óc phân tích, tôn th thuy t ứ ộ ọ ờ
duy lý, nên anh cũng không th tin vào câu chuy n ma qu hão huy n y. B i v y mà ở ậ ề ấ ệ ể ỷ
i gi ở cu i tác ph m, Tu n và Bình đã tìm ra l ấ ẩ ố ờ ả i đáp v thân ph n c a Hoàng Lan ậ ủ ề
H ng. Đó là m t cô gái chùa đã chuy n đi t m y hôm. Th nh ng, đây v n ch ươ ộ ở ể ừ ấ ư ế ẫ ỉ
thuy t, cái màn bí m t, huy n o y v n còn bao trùm lên toàn b câu là m t gi ộ ả ề ả ấ ế ậ ẫ ộ
chuy n. Có l ệ ẽ , đó là cách mà Th L xây d ng c t truy n, làm cho đ c gi ự ế ữ ệ ố ộ ả ạ ng c
ng t i đ c cùng suy nghĩ và nhiên, b ng và nh mu n m i g i trí t ư ờ ọ ỡ ố ỡ ưở ượ ng c a ng ủ ườ ọ
tìm ra h i k t cho tác ph m. Đây cũng là m t nét đ c đáo trong truy n ng n Th L . ế ữ ồ ế ệ ắ ẩ ộ ộ
có k t c u đ n gi n nh ng v n cu n hút ng Truy n ệ Con châu ch u tre ấ ế ấ ư ả ẫ ơ ố ườ ọ i đ c
t ly kỳ và tài suy đoán c a c u bé Tân. B ng nh ng suy xét, óc phán b i nh ng tình ti ữ ở ế ủ ậ ữ ằ
đoán, c u bé đã tìm ra nguyên nhân d n đ n cái ch t bí n c a ông xã C : “- Th y ế ẩ ủ ầ ạ , ế ậ ẫ ờ
con bi t t ế ạ i sao ông xã ch t hôm n c ! ọ ơ ế
Th y nó cau mày h i g t: ơ ắ ầ
- Thôi đi ch i đ ng nói láo! ơ ừ
Nó nói câu đó b ng m t th gi ng r t th c thà v m t r t nghiêm tr ng, ấ ẻ ặ ấ ứ ọ ự ằ ộ ọ
khi n ông lý B ng ph i chú ý r i h i: ồ ỏ ế ả ằ
- th ai gi t ông y? Ừ ế ế ấ
- Cái l i li m! Vâng, cái l i câu liêm! Ông xã mu n đu i con trâu nhà ưỡ ề ưỡ ố ổ
th ng S t đi, m i l y cán câu liêm mà lao... B t đ vô ý, đ cho l i qu p vào trong, ấ ồ ớ ấ ứ ể ằ ưỡ ặ
ngay sau đ u...nên lúc ném đi...Ph i r i... ch c h n th ... ở ắ ẳ ả ồ ế ầ
Cái tia sáng n y ra trong óc đ a tr đã cho nó tìm đ c ra s th c. Song ng ứ ẻ ả ượ ự ự ườ i
l n còn đ o m o suy xét đ n nh ng l ớ ữ ế ạ ạ ẽ sâu xa h n; b i th th y th ng Tân không ế ầ ằ ơ ở
thèm nghe l i nó” [36, tr. 504]. ờ
- 36 -
37
Truy n ệ Cái đ u lâu ầ ậ cũng cho th y tài quan sát, đánh giá s vi c c a nhân v t ự ệ ủ ấ
Đàm: " Đ y (l i Đàm nói) cái gi n d m y hôm ch là con v t đói kh n n n này mà ra ấ ờ ả ị ấ ỉ ở ố ạ ậ
ơ c . Các anh nên nh r ng cái đ u lâu vô tri giác kia còn m i, m i lu c xong, v n còn h i ả ớ ộ ớ ằ ẫ ầ ớ
th t... T lúc xem l i cái đ u lâu v i bây gi thì đã n m đ c, hi! Đã n m đ ừ ị ạ ầ ớ ờ ắ ượ ắ ượ ề c "đi u
trong tay" [36, tr. 232]. huy n bí" ề ở
Có th nói, con ng i đ u th k XX là con ng ể ườ ầ ế ỷ ườ ế ọ i ti p xúc v i khoa h c. ớ
M i vi c đ u gi ệ ề ọ ả ọ i thích, phân tích và suy đoán. Vì th cái m i, cái hay c a văn h c ủ ế ớ
mà Th L có, đó là con ng i có đ u óc phân tích khoa h c. ế ữ ườ ầ ọ
Th L đã r t thành công khi xây d ng ki u con ng ế ữ ự ể ấ ườ i lý trí. Bi u hi n con ể ệ
ng i lý trí, nhà văn nh mu n đ cao trí thông minh, óc phán đoán c a con ng ườ ư ủ ề ố ườ i.
Thông qua đó, Th L mu n nh n m nh y u t khoa h c trong văn ch ng cũng ế ữ ế ố ạ ấ ố ọ ươ
nh trong cu c s ng nh ng năm đ u th k XX. ữ ộ ố ế ỷ ư ầ
Ti p nh n khoa h c, nh ng nh h ng c a văn Thái Tây là m t l i t duy ữ ế ả ậ ọ ưở ộ ố ư ủ
m i mà Th L đã đem vào truy n ng n. Con ng i luôn luôn hành đ ng và suy ế ữ ệ ắ ớ ườ ộ
nghĩ, và con ng i có th làm nên nh ng đi u kỳ. Chính vì v y mà khi khám phá v ườ ữ ể ề ậ ề
con ng i lý trí, có l duy, đ y b n lĩnh. ườ ẽ nhà văn mu n đ cao ki u con ng ề ể ố i t ườ ư ả ầ
Con ng i m i m trong truy n ng n Vi t Nam ườ i lý trí đó là m t ki u con ng ộ ể ườ ẻ ệ ắ ớ ệ
1930-1945.
2.2. Con ng i cô đ n- bi k ch ườ ơ ị
Cô đ n đã, đang và s là đ tài c a văn h c nhân lo i b i cô đ n không ph i là ạ ở ủ ề ẽ ả ơ ọ ơ
m t d ng đ t bi n c a đ i s ng con ng i mà là m t ph n c a nó. N i cô đ n y s ế ủ ờ ố ộ ạ ộ ườ ơ ấ ẽ ầ ủ ộ ỗ
c v i b t hay tăng thêm tùy thu c vào hoàn c nh môi tr đ ượ ơ ớ ả ộ ườ ặ ng s ng c a h . Khi đ t ủ ọ ố
ể ế nh ng cá nhân cô đ n y vào trong nh ng hoàn c nh xã h i nh t đ nh nó có th bi n ơ ấ ấ ị ữ ữ ả ộ
thành nh ng s ph n bi k ch. ố ậ ữ ị
Trong n n văn h c n c nhà, t c t tr i nay v n đ bi k ch c a con ng ọ ướ ề ừ ướ ớ ủ ề ấ ị ườ i
luôn đ c nhi u cây bút quan tâm khai thác d ượ ề ướ ớ i nhi u góc đ khác nhau. V i ề ộ
Truy n Ki u ề c a Nguy n Du, ng ủ ệ ễ ườ ọ ạ i đ c b t g p bi k ch c a ki p “tài hoa b c ắ ặ ủ ế ị
m nh”; ệ ở Chí Phèo c a Nam Cao là bi k ch c a nh ng con ng ủ ủ ữ ị i b t ườ ị ướ ề c đo t quy n ạ
làm ng i; ườ Đ i th a ờ ừ là t n bi k ch tinh th n c a ng ầ ủ ấ ị ườ ế ữ ẫ i tri th c. Đ i v i Th L , v n ố ớ ứ
là cách xây d ng nhân v t đ y đ n t n cùng c a bi k ch. ậ ẩ ế ậ ự ủ ị
- 37 -
38
Cũng vi t v con ng i cô đ n- bi k ch, nh ng Th L l ế ề ườ ế ữ ạ ư ơ ị ể ệ i có cách th hi n
riêng. Th L đã đ t con ng i trong cu c s ng đ y b n b và t đó kh ng đ nh v ế ữ ặ ườ ộ ố ề ầ ộ ừ ẳ ị ị
th c a cái tôi cá nhân trong đ i s ng- xã h i. ờ ố ế ủ ộ
Trong truy n ệ Ông Phán nghi n,ệ nhân v t cô đ n là ông Phán. ậ ơ Ông Phán nghi nệ
là chuy n v m t con r n c p nong đ c ông Phán chán đ i nuôi và thu n hóa nh khói ệ ề ộ ắ ạ ượ ầ ờ ờ
i v i ông ta. Có chuy n tình ph thu c phi n. Đó là sinh th đáng tin c y duy nh t còn l ể ệ ậ ấ ố ạ ớ ệ ụ
nh ng xét đ n cùng ch a đ đ gi i thích n i cô đ n c a con ng i ph i s ng vô nghĩa, ư ủ ể ả ư ế ơ ủ ỗ ườ ả ố
không có tình th ng, trong m t xã h i vô nghĩa và không tình th ng: “Ng i ta ghét ươ ộ ộ ươ ườ
tôi, tôi ghét l i. Th là công bình. Mi n không ai qu y r y tôi là t t” [36, tr. 171]. ạ ấ ầ ễ ế ố
Ông cô đ n gi a đ ng lo i và c th , ngày l ứ ế ữ ạ ơ ồ ạ i ngày, ông m t mình l ng l ộ ặ ẽ ,
thu nh mình trong n i cô đ n. Nh ng cu c s ng đ n đ c nh th cu i cùng không th ộ ố ư ế ố ơ ộ ư ỏ ơ ỗ ể
không k t thúc m t cách bi th m: “Ông Phán nghi n n m ch t cóng bên cái bàn đèn t ế ế ệ ả ằ ộ ắ t
mà con r n thì qu n ch t l y c ng ấ ặ ấ ổ ườ ắ i đàn ông, đ u nó đang c rúc vào trong mũi ông ta, ố ầ
ơ nh mu n tìm cái h i thu c phi n trong y” [36 , tr. 172]. Có th th y, ông Phán cô đ n ể ấ ư ệ ấ ố ơ ố
ng. Đó đ n t ế ộ t cùng c lúc s ng cũng nh lúc ch t, không bè b n, đ n đ c và đáng th ế ơ ộ ư ạ ả ố ươ
cũng chính là bi k ch c a đ i ng ủ ờ ị i. ườ
, tuy không đánh vào tâm trí ng Truy n ệ M t ng ộ ườ i hi m có ế ườ ọ ạ i đ c, nh ng lo i ư
ng i ta ph i xoay x quay ườ i nh Sáng không ph i là hi m có trong cái xã h i mà ng ế ư ả ộ ườ ả ở
cu ng đ giành l y ch đ ng d ỗ ứ ể ấ ồ ướ i ánh m t tr i: d y t ặ ờ ạ ư ầ , th nh, v ki u nhà, th u ẽ ể ợ ả
khoán, đ i lý đ c quy n xà phòng, k toán, k ch sĩ, b u hát... “ Ng ề ế ạ ầ ộ ị ườ ấ i con trai y
ng c xuôi Hà N i trong c nh n ào, náo đ ng, lúc nào cũng nhanh nh n, tháo vát, lúc ượ ẹ ả ộ ồ ộ
nào cũng t i. Anh ta coi vi c s ng đ i nh ng i đánh tam cúc mua vui, thua i c ươ ườ ệ ố ở ờ ư ườ
ván này bày ván khác...” [36, tr. 174-175]. T ng y thôi cũng đ đ minh ch ng cho s ừ ấ ủ ể ứ ự
cô đ n c a Sáng gi a cu c đ i. D ng nh , cu c đ i Sáng luôn xê d ch, không bi t đi ơ ủ ộ ờ ộ ờ ườ ữ ư ị ế
đâu v đâu, đâu m i là b n đ bình yên cho mình. Cái anh c n không ph i là m t s ộ ự ề ế ầ ả ớ ỗ
thành danh mà là c n m t đi u cao c h n, ý nghĩa h n trong cu c s ng đó là tình yêu: ộ ố ả ơ ề ầ ộ ơ
“B n tháng đóng k ch v i hai tháng làm b u hát cũng quá đ cho tôi, đ c c gi ng nói ủ ầ ố ớ ị ượ ả ọ
i... Tôi c n ph i qu ng cáo cho phòng xem t l n dáng ng ẫ ườ ầ ả ả ướ ố ng này... b i vì tôi mu n ở
g p r t nhi u ng ặ ấ ề i ườ ở đây và nh t là m t ng ấ ộ ườ i tôi đ tâm tìm ki m mãi” [36, tr. 181- ế ể
182].
t tình yêu c n thi t đ n nh Th m i bi ế ớ ế ầ ế ế ườ ng nào trong cu c s ng, mà khi ộ ố
thi u v ng nó, con ng i c m th y cô đ n đ n vô cùng. S c m nh c a tình yêu đã ế ắ ườ ả ứ ủ ế ấ ạ ơ
- 38 -
39
khi n anh quy t đ nh đ i ngh làm th y t ng đ mong tìm đ c ng i mình yêu. ế ị ầ ướ ế ề ổ ể ượ ườ
Nh ng tr trêu thay, Sáng l y thu t t i này, an i ng ậ ướ ư ấ ớ ng s đi đ ng viên ng ộ ố ườ ủ ườ i
kia, nh ng l ư ạ ộ i th t b i v i chính mình. B ng cách này hay cách khác, trong cái xã h i ấ ạ ớ ằ
cũ, nh ng con ng ữ ườ ố ộ i s ng trong xã h i cũ v n không tìm th y cái ý nghĩa c a cu c ủ ẫ ấ ộ
i ta ch đ i. Cu i cùng, nhân v t Sáng v n cô đ n tr c dòng đ i xuôi s ng mà ng ố ườ ờ ợ ậ ẫ ố ơ ướ ờ
ng ượ c, hi v ng đ r i th t v ng. ể ồ ấ ọ ọ
Anh khao khát chi m đ c trái tim ng i đ p mà anh tha thi t bao nhiêu thì ế ượ ườ ẹ ế
anh càng tuy t v ng b y nhiêu: “Ngay tr c khi th c hành cái m u t ng s , tôi đã ệ ọ ấ ướ ư ướ ự ố
Trang. V y n u Trang không mu n tr l i v i ta, b o tôi r ng: H nh phúc c a ta ạ ả ủ ằ ở ở ạ ớ ế ậ ố
c. Ta quyên thì thôi! Th là h t h nh phúc. V y ta không c n làm gì n a cũng đ ậ ế ạ ữ ế ầ ượ
sinh đi cho kh i bu n lâu” [36, tr. 196]. Tình yêu đôi lúc nâng con ng ỏ ồ ườ i lên đ n đ nh ế ỉ
đi m c a b n b h nh phúc nh ng cũng đ y con ng ờ ạ ủ ư ế ể ẩ ườ ế i đ n v c th m khôn cùng. ẳ ự
Sáng đã ch n cái ch t đ quên đi s đ i đen b c, đ quên đi ng i con gái anh yêu. ế ể ự ờ ể ạ ọ ườ
Có l đó là s l a ẽ ự ự ch n duy nh t vì anh ch ng còn gì đ v ể ươ ấ ẳ ọ ố ng v n trên cõi đ i. S ng ấ ờ
mà không theo đu i m t ộ ướ ổ c m , nguy n v ng thì cu c s ng cũng ch là vô nghĩa. Anh ộ ố ệ ơ ọ ỉ
ch t đi mà d ng nh v n không nguôi m t ni m nu i ti c “duy có m t đi u tôi không ế ườ ố ế ư ẫ ề ề ộ ộ
hài lòng”, không hài lòng vì không đ t đ c trái tim ng i mà anh ạ ượ c ý nguy n chi m đ ệ ế ượ ườ
yêu tha thi t chăng? ế
Nhân v t L ậ ươ ng Văn Sáng chính là n i g i g m quan ni m c a tác gi ơ ử ắ ủ ệ ả ề v
ni m khát khao mãnh li t đi tìm cái đ p đ n cùng và khi không ch p nh n thì ch có ề ệ ẹ ế ấ ậ ỉ
m t l i thoát duy nh t là cho nhân v t xóa đi s t n t i c a mình trong xã h i, b i vì ộ ố ự ồ ạ ủ ấ ậ ộ ở
n u không chi m lĩnh đ ế ế ượ ố c cái đ p tuy t đ nh mà nhân v t y h ng tôn th thì s ng ệ ỉ ậ ấ ẹ ằ ờ
ở ờ ế ữ ố ờ đ i cũng ch là vô nghĩa. Đó cũng là quan ni m ngh thu t mà Th L su t đ i ệ ệ ậ ỉ
h ng theo đu i. ằ ổ
Truy n l ng đ ng, có chi u sâu và có l ệ ắ ề ọ ẽ là m t truy n c m đ ng nh t đã ả ệ ấ ộ ộ
đ c vi t ra tr c Cách m ng là truy n c tác ượ ế ướ ệ Thoa. S cô đ n c a nhân v t Thoa đ ơ ủ ự ạ ậ ượ
gi kh c h a xuyên su t t đ u đ n k t thúc c t truy n. Hay nói đúng h n đây là câu ả ắ ọ ố ừ ầ ế ế ệ ố ơ
chuy n cô đ n c a m t đ i ng ộ ờ ủ ệ ơ ườ i. M t đ i ng ộ ờ ườ ị i âm th m nh chi c bóng ch u ư ế ầ
thi t thòi t khi l t lòng m và trút vào m t ệ ừ ọ ẹ ấ ả t c nh ng yêu th ữ ẹ ươ ủ ng b d n nén c a ị ồ
mình nh ng r i m m t. G ng d y đ n i đau đ n khôn cùng, l n lên ăn nh ẹ ấ ượ ư ậ ồ c t ượ ừ ỗ ớ ớ ờ
ng i ch , su t ngày n sang ngày kia, “Thoa ng i ườ ồ ở ố ọ ị ỉ góc nhà, cúi đ u xu ng kim ch , ầ ố
và cũng nh x a c ng ư ư ở cùng v i cha m , Thoa khi n đ ẹ ế ớ ượ ườ ở ế i ta không nh c nh đ n ắ
- 39 -
40
s có m t c a mình. Tháng năm qua đi, cùng v i cu c đ i ho t đ ng bên ngoài, ự ạ ộ ặ ủ ớ ộ ờ
ng ườ i thi u n c m c i v n ng i mãi m t n i âm u và đi m vào nh ng ngày l ng l ộ ơ ế ữ ặ ụ ẫ ữ ể ặ ồ ẽ
c a nàng m t ti ng th dài r t nh , r t d u. D i khuôn m t kia, đ p m t v thanh ủ ẹ ấ ị ộ ế ộ ẻ ướ ẹ ặ ấ ở
tao tr n t ch, ai bi c gì” [36, tr. 151] ầ ị t đ ế ượ c có n i ni m nguy n ề ệ ướ ỗ
ặ D ng nh cu c đ i cô ch là m t chu i dài nh ng tháng ngày cô đ n, l ng ườ ư ữ ộ ờ ộ ỗ ơ ỉ
. M t n i cô đ n đ n t t cùng! Cô cô đ n l ng l c b tr l ẽ ộ ỗ ế ộ ơ ơ ặ ẽ ướ ướ c đi c a th i gian. C ờ ủ ứ
ồ ớ th cô l n lên trong c nh ng c a mình v i nh ng n i bu n riêng. Và n i bu n l n ớ ộ ủ ữ ế ả ồ ỗ ớ ỗ
d n khi tu i tr s p trôi qua và chuy n tình riêng thôi thúc. T bi ầ ổ ẻ ắ ự ế ệ t nh ng h nh phúc ạ ữ
riêng c a mình và nh ng chuy n thua thi t không tránh kh i trong cu c s ng nên ủ ữ ệ ệ ộ ố ỏ
Thoa đã ch p nh n cho s buông trôi v i s ph n. Thoa đã ch p nh n m t cu c tình ớ ố ự ậ ậ ậ ấ ấ ộ ộ
duyên ch p n i c a m t viên ch c góa v nh ng m i tình y cũng không đ c nh ố ủ ư ứ ấ ắ ộ ố ợ ượ ư
ố mong mu n và Thoa sau bao nhiêu năm tháng đ i ch đành th t v ng. Đ r i cu i ấ ọ ể ồ ợ ố ờ
, âm th m nh th . Thoa ch t trong s cùng, cái ch t cũng đ n v i nàng, cũng l ng l ế ế ặ ớ ẽ ư ế ế ầ ự
cô đ n, s cô đ n tuy t v ng. Cũng là chuy n thân ph n con ng ệ ọ ự ệ ậ ơ ơ ườ ộ ấ i trong xã h i đ y
ng đ i thì không ai gi ng ai hoàn toàn. thôi, có đi u là con đ ề ườ ố ờ
cũng di n t cu c đ i cô đ n- bi k ch c a m Ké. Truy n ệ Ti ng hú ban đêm ế ễ ả ủ ụ ộ ờ ơ ị
Nhân v t m Ké đ c tác gi kh c h a r t thành công. Bà cô đ n ngay t ụ ậ ượ ả ọ ấ ắ ơ ừ ấ khi l y
m t ng ộ ườ i ch ng tàn nh n, ph b c: “ Bà ta b ch ng l a: l y nhau ch ng m t năm, ị ụ ạ ừ ừ ấ ẫ ộ ồ ồ
đ n khi bà ta có mang thì ng ế ườ ơ i đàn ông b nhà đi m t” [17, tr. 29]. Có n i cô đ n ấ ỏ ỗ
nào h n n i cô đ n y. Vào nh ng giây phút ng i v c n ng i ch ng k bên đ ơ ấ ữ ơ ỗ ườ ợ ầ ườ ề ồ ể
chia s thì chính ng i đàn ông y l i ph b c. Cu c đ i th t tr trêu đ i v i ng ẻ ườ ấ ạ ộ ờ ậ ớ ố ớ ụ ạ ườ i
đàn bà b t h nh. Đ r i bà i m t mình v i cô con gái còn m ng a. ấ ạ ể ồ l ở ạ ử ẵ ớ ộ
Đ a con gái l n lên càng ngày càng xinh đ p, làm xu t hi n trong bà m t tình ứ ệ ẹ ấ ớ ộ
m u t n ng nàn, có th s ng ch t vì con. Có l chính s cô đ n c a cu c đ i đã ẫ ử ồ ể ố ế ẽ ủ ự ơ ờ ộ
khi n cho bà d n h t tình c m yêu th ng cho đ a con gái đáng yêu. Ng i con gái ế ế ả ồ ươ ứ ườ
y chính là cái h nh phúc c a bà m : “ Nó làm cho s s ng c a bà ta có ý nghĩa và ấ ự ố ủ ủ ẹ ạ
thay cho cái tình đã ch t đi” [17, tr. 36]. B i v y mà, bà luôn yêu th ở ậ ế ươ ắ ng con, bù đ p
cho con nh ng tình c m mà tr c đây mình không có đ ữ ả ướ ượ c. Đó là m t tình m u t ộ ẫ ử
thi t tha, th m đ m lòng ng i: “Đ i v i lúc ph i b r i n i sinh tr ng mình, ai ế ượ ắ ườ ả ỏ ơ ơ ố ớ ưở
là ng i không bu n c m? Nh ng bà m Mí Nàng lúc y vui m ng l m, vui m ng vì ườ ồ ả ư ừ ừ ẹ ấ ắ
c con gái là s vui s ng c a bà ta. T ngày b ch ng b đi bà ta ch bi v n gi ẫ đ ữ ượ ỉ ế t ự ủ ừ ố ồ ỏ ị
ậ l y cái bông hoa quý này đ làm đ p cái c nh đ i th m đ m. Bao nhiêu căm gi n ấ ể ẹ ả ả ạ ờ
- 40 -
41
ng i đ i đen b c nay v t đi h t mà đ l i lòng cái tình r t đ m th m là tình yêu ườ ờ ể ạ ứ ế ạ ấ ằ ắ
con. Ng i đàn bà y yêu Mí Nàng là m t lòng say đ m d d i, m t cách ghen tuông ườ ữ ộ ấ ắ ộ ộ
ích k nh không mu n cho ai đ c dòm d , không mu n cho ai đ ư ố ỷ ượ ố ỏ ượ ấ c t m t c khen ắ
cô ta, c a riêng bà ta thôi, bà m l y làm đ c chí mà chi m gi l y m t mình cái thú ẹ ấ ủ ế ắ ữ ấ ộ
đ c ng m” [17, tr. 38]. ượ ắ
Ai ng đâu, s đ i th t trái ngang, con gái l n c a bà l i l p l ớ ủ ự ờ ậ ờ ạ ặ ạ ả ị ừ i c nh b l a
l c mà bà đã ph i ch u hai m i năm v tr ị ọ ề ướ ươ ả c. Lòng oán h n cao đ , bà gi ờ ộ ế ế t ch t
th ng con trai đã l a con gái bà, r i hai m con cùng nhau vào r ng đi tr n. Bà gi ừ ừ ẹ ằ ố ồ ữ
ng yêu che ch l y con gái bà, m u c u m t đ i s ng bình yên, m t m m t con th ấ ộ ờ ố ư ầ ẹ ộ ộ ươ ở
i m t mình r ng: “Su t đ i ng i bây gi cho nhau. Bà m v n nh c đi nh c l ẹ ẫ ắ ạ ắ ố ờ ằ ộ ườ ờ ớ m i
t cái sung s th c bi ự ế ướ ằ ng. Tuy th trong lòng bà ta v n ph p ph ng lo s , cho r ng ẫ ế ấ ỏ ợ
mình không th đ c sung s t s ng mai tuy ể ượ ướ ng mãi. Cái phúc c a bà cũng nh gi ủ ư ọ ươ
đ p đ nh ng đ n lúc r c r thì tan m t mà ch đâu trong kho ng m t bu i s m thôi! ẹ ẽ ư ự ỡ ổ ớ ế ả ấ ộ ỉ
Ng i thi u n là con gái bà ta kia trông yêu ki u nhan s c quá! Bà ta nhi u khi nh ườ ữ ế ề ề ắ ư
ch đ c làm m nó đ r i th ng khóc nó, ch không đ ỉ ượ ể ồ ẹ ươ ứ ượ ờ c âu y m nó tr n đ i” ế ọ
[17, tr. 39].
Câu chuy n t ệ ưở ơ ng đ n th cũng đáng c m đ ng l m r i. Nh ng “h a vô đ n ư ế ế ắ ả ọ ộ ồ
chí”, vào cái lúc không ng nh t, ng i con gái bà l i b h v . Đau đ n v t vã, ấ ờ ườ ạ ị ổ ồ ậ ớ
cu ng n đ n t ộ ế ưở ồ ng hóa điên, bà quy t tìm con h đ tr ế ổ ể ả ắ thù: “Nh ng lúc v ng ữ
ng ch ng nh h n con gái bây gi đang v khuya m t mình gi a n i hoang d i, t ữ ạ ưở ộ ơ ư ồ ừ ờ ơ
ng đau c a ng v n bên mình, n i th ẩ ỗ ươ ủ ườ ư i đàn bà nh d i lên đ n c c đi m. Nh ng ư ộ ự ế ể
không khóc hay là không khóc ra l i, bà ta ch đem bao nhiêu n i phi n gi n, c c kh ờ ự ề ậ ỗ ỉ ổ
trong lòng g i vào m t ti ng hú. Đó là cái ti ng hú h n l nh lùng thê th m đã làm cho ộ ế ồ ạ ử ế ả
dân Khao La s hãi luôn m y đêm tr i” [17, tr. 44]. ấ ợ ờ
N i nh con gái nh kh c kho i trong t ng giây phút, không lúc nào bà không ư ừ ắ ả ỗ ớ
t phăng m y con h con thôi nghĩ v con. Cái c nh m t con, đi tìm con, c nh bà gi ấ ề ả ả ế ấ ổ
và l p m u gi ư ậ ế ổ ẹ ổ ẹ t h m sao cho h d , r i c nh bà quy t đ u v i con h m là ả ạ ồ ả ế ấ ớ
nh ng trang miêu t ữ ả tinh vi s c s o, và đ y lòng c m thông th ầ ắ ả ả ươ ng xót c a tác gi ủ ả
i m đau th ng đ n hóa d i. Đó là ng i m có m t tình th ng bao đ i v i ng ố ớ ườ ẹ ươ ế ạ ườ ẹ ộ ươ
la, tình th ươ ủ ng y đã tr thành s c m nh hùng dũng, cu ng điên, đau đ n đ n kh ng ứ ế ấ ạ ở ồ ớ
khi p, quá s c ch u đ ng c a con ng i. Cu i cùng lòng thù h n đã đ c h , bà gi ị ự ứ ủ ế ườ ậ ố ượ ả ế t
đ t th . Con ng i sau bao nhiêu ượ c con h , nh ng thân th bà cũng rách nát, bà đã t ể ư ổ ắ ở ườ
- 41 -
42
đau kh cu i cùng cũng v n ph i ch u m t bi k ch đau đ n. M Ké đã ch t cho tình ộ ụ ế ả ẫ ớ ố ổ ị ị
m u t thiêng liêng. ẫ ử
Nhà văn G.Marquez đã t ng nói: “Th hi n cái cô đ n nh là m t trái c a tình ể ệ ừ ủ ư ặ ơ
yêu th ng, s đoàn k t”. B i ngh thu t luôn làm ch c năng hàn g n v t th ng, ươ ự ứ ệ ế ế ậ ắ ở ươ
hàn g n con ng i v i con ng i. Ch ng nào tâm h n m t con ng ắ ườ ớ ườ ừ ộ ồ ườ ậ i còn g ng nh n ắ
i khác thì ch ng đó s miêu t th c tâm h n m t ng ồ ứ ộ ườ ừ ự ả ằ b ng ngh thu t còn c n cho ậ ệ ầ
con ng i. ườ
Con ng i cô đ n là ki u con ng i ph bi n trong văn h c lãng m n 1932- ườ ể ơ ườ ổ ế ạ ọ
1945: trong th M i và trong văn xuôi T l c văn đoàn, con ng ự ự ơ ớ ườ ộ i cô đ n là m t ơ
i cá nhân mà văn h c lãng m n t p trung miêu t . Con ng d ng th c c a con ng ứ ủ ạ ườ ạ ậ ọ ả ườ i
cô đ n trong truy n ng n Th L là con ng ế ữ ệ ắ ơ ườ ỗ i cô đ n đ y c m xúc v i nh ng n i ữ ả ầ ơ ớ
bu n, nh th ng, khao khát mang màu s c lãng m n ch nghĩa. ớ ươ ồ ủ ắ ạ
Bi u ể hi n con ng ệ ườ ứ i cô đ n, Th L đã nh n m nh b ng cách thêm vào ý th c ạ ế ữ ấ ằ ơ
v bi k ch, b i ý th c v n i đau s làm n i đau tăng thêm b i ph n. Qua đó mu n nói ỗ ề ứ ề ỗ ẽ ầ ộ ở ố ị
i là vĩnh c u. Cu c s ng con r ng: Ý th c v s cô đ n- bi k ch, s b t l c c a con ng ằ ự ấ ự ủ ứ ề ự ơ ị ườ ộ ố ử
ng i là m t cu c đi, đi mãi đ n khi ch t và h t. Đó là quy lu t t ườ ậ ấ ế ủ ờ t y u c a muôn đ i ế ế ế ộ ộ
mà con ng i ph i tuân theo. ườ ả
- 42 -
43
2.3. Con ng i tâm linh ườ
Cho đ n nay, v n ch a có đ nh nghĩa nào v “tâm linh” đ y đ và sáng rõ. ủ ư ề ế ầ ẫ ị
Theo T đi n Ti ng Vi t c nh ng đi u s p x y ra ừ ể ế ệ “Tâm linh là kh năng đoán tr ả ướ ề ắ ữ ả
theo quan ni m duy tâm”. Theo tác gi Nguy n Đăng Dung trong cu n ệ ả ố Văn hóa tâm ễ
linh: “Tâm linh là cái thiêng liêng cao c trong cu c đ i th ng, là ni m tin thiêng ả ộ ờ ườ ề
liêng trong cu c s ng tín ng ng tôn giáo”. Còn v i m t s tác gi khác, tâm linh ộ ố ưỡ ộ ố ớ ả
“th ng đ c hi u nh đ i s ng tinh th n đ y bí n c a con ng i, đ i l p v i “ý ườ ượ ư ờ ố ẩ ủ ể ầ ầ ườ ố ậ ớ
ả th c” ki u lý tính thu n túy. Nó bao g m cái phi lý tính, cái ti m th c, vô th c, b n ứ ứ ứ ể ề ầ ồ
ẩ năng thiên phú” có th nh n m nh ph n tr c c m, linh giác, nh ng kh năng bí n” ự ả ữ ể ả ầ ạ ấ
(nh ng v n có ý th c c a con ng i). ứ ủ ư ẫ ườ
Tâm linh là v n đ luôn đ ấ ề ượ c nhi u ng ề ườ ả i quan tâm, Th L cũng không ph i ế ữ
là ngo i l . Truy n ng n Th L đ c p đ n con ng i tâm linh qua nh ng mô típ ạ ệ ế ữ ề ậ ế ệ ắ ườ ữ
truy n th ng th hi n th gi i tâm linh nh gi c m , t vi t ng s , bói toán...cùng ể ệ ế ớ ề ố ư ấ ơ ử ướ ố
v i đó là không gian siêu th c, không gian o, và không gian đêm. Ví nh trong ớ ự ư ả Tr iạ
B Tùng Linh, cu c tình tài t giai nhân nh là th t l i v a nh là o giác gi a chàng ồ ộ ử ậ ạ ừ ư ữ ư ả
Tu n- m t văn nhân v i m t m n Hoàng Lan H ng, m t ng ỹ ữ ươ ấ ớ ộ ộ ộ ườ ắ i tho t n tho t ắ ẩ
hi n nh m t bóng ma, đêm đ n hi n ra, s m ngày đi m t. N i h n hò g p g c a h ớ ỡ ủ ọ ư ộ ơ ẹ ế ệ ệ ặ ấ
chính là n i i v a bí n, ma quái: ơ ở ủ c a chàng Tu n, m t n i v a th m ng, m o, l ộ ơ ừ ơ ộ ờ ả ấ ạ ừ ẩ
“Gi a khung c a s m t khuôn m t l ng l , m t khuôn m t đàn bà ử ổ ộ ặ ặ ữ ẽ ắ , tr ng m t cách l ộ ạ ặ ộ
đó đã t bao r t tr đ p, m t v đ p tuy t mĩ, đ p đ n l nh mình...Hi n lên nh ấ ẻ ẹ ộ ẻ ẹ ế ạ ư ở ệ ẹ ệ ừ
gi và thoáng bi n ngay, nh không bao gi có” [36, tr. 355]. ờ ư ế ờ
Nhân v t Hoàng Lan H ng đ c tác gi ươ ậ ượ ả xây d ng khá đ c đáo. M t ng ộ ự ộ ườ i
Tu n bao nhiêu n i băn khoăn, n a h n a th c, kh i g i trong lòng chàng trai tr ử ơ ợ ư ử ự ẻ ấ ỗ
ậ mâu thu n: “Anh nghĩ Lan H ng ch là hi n thân c a th o m c, là m t nhân v t ươ ủ ệ ẫ ả ộ ộ ỉ
trong cái th gi i u linh l ng v i khung c nh tr n gian nh ng l i cách bi ế ớ ở ồ ư ả ầ ớ ạ ệ ầ t tr n
gian: ng i ta ph i có con m t riêng c a m t tâm h n khác th ườ ủ ắ ả ồ ộ ườ ấ ng m i g p th y” ớ ặ
[36, tr. 358].
t y u c a cu c s ng, khi không gi i thích đ Và nh m t đi u t ư ộ ề ấ ế ộ ố ủ ả ượ ữ c nh ng
hi n t ng ngoài trí t ng t ng thì ng i ta th ng tìm v v i tâm linh nh m t s ệ ượ ưở ượ ườ ườ ư ộ ự ề ớ
trú ng đ gi i thích nh ng đi u bí n. Cũng nh m t vài truy n ụ ể ả ư ở ộ ệ Liêu trai, nàng ữ ề ẩ
i m t bông x ng tên nh m t th n hoa (Hoàng Lan H ng), m i sáng ra đi d l ư ư ộ ể ạ ươ ầ ỗ ộ
- 43 -
44
hoàng lan trên g i và cu i cùng đ l c khi vĩnh bi i tr ể ạ ướ ố ố ệ ư t m t đôi hài thêu nh ng ộ
sáng xem ra thì ch còn là m t gói cánh hoa và c tóc tiên. ộ ỏ ỉ
M c dù cu i truy n, tác gi ệ ặ ố ả đã đem tình hu ng m t cô gái ố ộ ở chùa v a m i đi ừ ớ
cách đó m y hôm nh ng thân ph n v Hoàng Lan H ng xem ra v n là m t đi u bí ươ ư ề ề ấ ậ ẫ ộ
n, ch a th gi i mã tri ẩ ể ả ư ệ ể ừ t đ . Có th th y, nhân v t c a Th L v a th t mà v a ậ ủ ế ữ ừ ể ấ ậ
o, dung h p óc khoa h c v i tâm h n thi nhân, làm cho đ c gi đôi lúc ph i rùng ả ợ ọ ớ ồ ộ ả ả
mình lúc đêm khuya. Có l đó là m t phong cách, m t s tinh t ẽ ộ ự ộ ế ủ ắ c a truy n ng n ệ
Th L . ế ữ
Khi r i vào tr ng thái “b t an”, con ng i cũng th ng tr v v i th gi ạ ấ ơ ườ ườ ở ề ớ ế ớ i
tâm linh. đó, h s hé m nh ng bí n c a lòng mình. Th gi i tâm linh mà c u bé Ở ở ữ ẩ ủ ọ ẽ ế ớ ậ
D n trong Tr i B Tùng Linh h ng đ n là nh ng gi c m v ng ầ ạ ồ ướ ơ ề ườ ữ ế ấ ư ộ i đàn bà nh m t
bóng ma y: “Nó không trông th y rõ m t, ch bi t m t hình tóc xõa, v n toàn đ ỉ ế ấ ấ ặ ậ ộ ồ
tr ng ch p ch n đi qua. Nó gi ờ ắ ậ ậ ế t mình th c d y, th y tr n tr n và nghe nh có ti ng ứ ậ ư ấ ờ ợ
lo t xo t ạ ở ầ ấ g n. Nó vùng ch y ra, thì m t vùng li u bên r ng m u đ n còn phe ph t ễ ạ ạ ặ ẫ ộ ơ
m t cách khác l . Nó nh s quá hoá táo t n, s n đ n xem thì l ộ ạ ư ợ ế ấ ợ ạ ấ i không th y
gì...H n nh m m t l i xõa tóc, gi ng v i dáng ng i con gái mà ch ắ ạ ắ ắ i là th y ng ấ ườ ố ớ ườ ỉ
đêm đ u h n thoáng th y trong nhà, c nh Tu n” [36, tr. 404-405]. ầ ắ ấ ở ạ ấ
Bi u hi n v con ng i tâm linh, nhà văn không ch miêu t nh ng con ng ể ệ ề ườ ỉ ả ữ ườ i
đâu không bi n a h n a th c, hay có ngu n g c t ử ư ử ố ừ ự ồ ế ạ t mà còn đi sâu vào khía c nh
i o, th đ i s ng tâm linh c a con ng ờ ố ủ ườ i, đó là quan ni m c a con ng ệ ủ i v th gi ườ ề ế ớ ả ế
gi i siêu nhiên. S s hãi t t đ nh v bóng ma y đã khi n c u bé D n đi xem bói ớ ự ợ ộ ỉ ề ế ấ ậ ầ
ng ( Tr i B Tùng Linh ): “Ngài d y c u g p vía âm, ph i cúng ngay m i gi t ướ ạ ồ ạ ậ ặ ả ớ ả ạ i h n.
Con s c u c m, m n phép c u t ý s a l đây...” [36, tr. 411]. ợ ậ ấ ậ ự ạ ử ễ ở
i đi Hay trong truy n ệ M t chuy n ghê g m ộ ớ , Th L cũng đ cho nh ng ng ế ữ ữ ệ ể ườ
c s tho t n tho t hi n c a tên săn tìm v tâm linh nh đ ch n tĩnh tinh th n tr ư ể ề ấ ầ ướ ự ệ ủ ắ ẩ ắ
khách: “Trong b n h có ng i th ọ ọ ườ ườ ả ng nh t làm th y “mo” cho cái ý v a r i ph i, ừ ồ ậ ầ
đem làm ngay. H n li n đ t l a gi a l u, gõ thanh la, ni m th n chú, đ t ữ ề ố ử ể ạ ề ệ ắ ầ ủ ông th y,
ông th n đ y, xin ông th y, ông th n đây cho phép b n ng i đi săn ng trong ầ ở ấ ầ ở ủ ọ ườ ụ
mi u này, săn trong r ng này, đ ng i đi săn gi ừ ể ế ườ ế t nhi u h , nó v n làm h i cho con ẫ ề ạ ổ
cháu ng i dân ng i làng, nó v n ăn tr m con l n con bò c a ng i dân ng i làng, ườ ườ ủ ẫ ộ ợ ườ ườ
i đi săn làm chi n a” [17, tr. 63]. xin ông đ ng gi n ng ừ ậ ườ ữ
- 44 -
45
, ng i đ c càng rùng r n h n tr Đ n v i truy n ớ ệ Ma xu ng thang gác ế ố ườ ọ ợ ơ ướ ộ c m t
h n ma v v n. H n ma y là m t tên ăn tr m, sau nhi u l n b truy đu i, h n đã ồ ề ầ ơ ẩ ấ ắ ổ ồ ộ ộ ị
th t c t v n trong ngôi nhà mà h n trú ng . M t linh h n lang thang và làm cho ắ ổ ự ẫ ụ ắ ộ ồ
ng i ta ph i khi p s , rùng mình: “T hôm đó tr đi, nh ng ng i th n ng đêm ườ ế ợ ừ ữ ả ở ườ ợ ề ủ
đây th i qu n áo nâu ở ườ ng b h n th ng ăn tr m hi n lên nhát. H th y m t ng ệ ọ ấ ị ồ ằ ộ ộ ườ ầ
su t đêm đi đi l i trên sân gác, r i l i đ n đ ng trên đ u h hàng gi ” [36, tr. ố i l ạ ạ ồ ạ ế ứ ầ ờ ọ
507].
Th t là đáng s ! Ng i ta th ậ ợ ườ ườ ữ ng b o nhau r ng, không nên ch m đ n nh ng ế ả ạ ằ
ế ch n linh thiêng nh ng nh ng nhà ngh sĩ tài ba trong truy n đã làm kinh đ ng đ n ữ ư ệ ệ ố ộ
h n ma y. B i th mà, h n ma c a tên tr m đã làm cho nhân v t Đàm m t phen ồ ủ ế ậ ấ ở ộ ộ ồ
khi p s : “Tôi đ nh vào nhà trong... đ nh gãi chân kéo tay “nó”. Nó! Con ma y! Nó đi ế ợ ấ ị ị
i g n đây. Tôi lùi nó ti n. Tôi đ ng, nó d ng. R i nó c lù lù nh qu núi áp l l ạ ầ ư ừ ứ ứ ế ả ồ ạ i
g n tôi. Tôi li n ch y xu ng thì nó cũng làm m t ch y theo... Nó s p xu ng đây” [36, ầ ề ặ ắ ạ ạ ố ố
tr. 516].
Xây d ng ki u con ng i tâm linh, Th L đã đi sâu vào th gi ự ể ườ ế ữ ế ớ ủ i bí n c a ẩ
con ng ườ i, th hi n đ ể ệ ượ c đ i s ng tinh th n ph c t p, phong phú c a con ng ứ ạ ờ ố ủ ầ ườ i.
Nh nhà văn Xuân Cang đã t ng kh ng đ nh: “Con ng ư ừ ẳ ị ườ ệ i tâm linh chính là m t hi n ộ
th c, ngu n g c m i s sáng t o c a con ng ọ ự ạ ủ ự ồ ố ườ ệ i hành tinh”. Hay ví nh Xuân Di u: ư
“Linh h n ta còn bí n h n đêm. Ta không th u n a là ai th u rõ”. Khai thác vào th ữ ẩ ấ ấ ơ ồ ế
gi i tâm linh, “cõi m ng lung linh bí n” c a con ng ớ ủ ẩ ộ ườ ấ i đó là m t trong nh ng v n ữ ộ
đ đ c s c c a văn h c nói chung và c a truy n ng n Th L nói riêng.k ề ặ ắ ủ ế ữ ủ ệ ắ ọ
V i vi c th hi n con ng ể ệ ệ ớ ườ i tâm linh, Th L đã đ a truy n ng n th k XX ư ế ữ ế ỷ ệ ắ
i m đ ng. Đó là m t hành trình tìm v lên m t t m cao m i mà chính ông là ng ớ ộ ầ ườ ở ườ ộ ề
n i đó con ng v i c i ngu n c a th gi ớ ộ ồ ủ ế ớ i th n bí, ầ ở ơ ườ ố ề i s ng trong vô th c l n ti m ứ ẫ
th c. Có l ứ ẽ đó là m t nét đ c đáo trong văn xuôi Th L . ế ữ ộ ộ
- 45 -
46
2.4. Con ng i phiêu l u, m o hi m ườ ư ể ạ
Th L có m t quan ni m lãng m n r t n t ng so v i các nhà văn, nhà th ạ ấ ấ ượ ế ữ ệ ộ ớ ơ
cùng th i, b i lòng ông mang m t dòng máu phiêu l u, mong mu n làm m t ng ư ố ờ ộ ộ ở ườ i
đi phiêu lãng kh p ph c. Đó là con ng i thích b hành lãng t ộ ử ắ ươ ng tr i đ y m ờ ầ ơ ướ ườ
mình đ nh nghĩa v mình: phiêu du qua nhi u sông, su i, và t ề ố ự ề ị
Tôi là ng i b hành phiêu lãng ườ ộ
Đ ng tr n gian xuôi ng ườ ầ ượ ể c đ vui ch i ơ
(Cây đàn muôn đi uệ )
Th L đã đem tính ch t phiêu lãng y vào văn ch ng nh m t bút pháp ế ữ ấ ấ ươ ư ộ
ngh thu t đ c đáo. Tâm th phiêu l u y đã ph n nào th m nhu n trong t ng trang ậ ộ ư ấ ừ ế ệ ấ ầ ầ
truy n ng n c a ông. ắ ủ ệ
Vi t v con ng ế ề ườ ả i phiêu l u, m o hi m, Th L nh mu n kh ng đ nh b n ế ữ ư ư ể ạ ẳ ố ị
ch t c a con ng i, đó là lòng khát v ng theo đu i nh ng đi u m i l , đ tìm tòi và ấ ủ ườ ớ ạ ể ữ ề ổ ọ
khám phá. Phiêu l u, m o hi m đó là cái thiên tính c a con ng i. Dù ng ủ ư ể ạ ườ ườ ế i nào hi u
tĩnh đ n đâu cũng mang trong mình s a thích y. S ng ự ư ế ấ ố ở thành th ta mu n h ị ố ưở ng
thú thôn quê. S ng ố ở ồ đ ng b ng ta mu n lên ch i s n dã. ố ơ ơ ằ Ở ị ụ ỗ đ a l c mu n mình b ng ố
t đ u do ngoài bi n kh i. Gi a tr n gian mu n bay b ng trên mây b c. Nh t thi ố ữ ể ạ ấ ầ ơ ổ ế ề ở
cái s thích phiêu l u. ư ở
Có phiêu l u, m o hi m thì m i có c m giác, m i có s s ng v a lòng nhân ả ự ố ừ ư ể ạ ớ ớ
sinh. S s ng c a ta càng yên l ng bao nhiêu thì ta càng chán n n b y nhiêu. Mà càng ự ố ủ ấ ặ ả
chán n n bao nhiêu thì ta càng a phiêu l u, m o hi m b y nhiêu. B i l , con ng ở ẽ ư ư ể ấ ạ ả ườ i
nhiên và khám phá th gi i xung quanh mình. luôn luôn mu n chinh ph c t ố ụ ự ế ớ
Tuy nhiên, phiêu l u cũng tùy theo s thích c a m i ng i. Ng i thích hoang ủ ư ở ỗ ườ ườ
đ ng, k a th c s . Ng ườ ự ự ẻ ư ườ i thích r ng núi, n ừ ướ ộ c sông, k a nhân qu n xã h i. ẻ ư ầ
Ng i mu n s phiêu l u nguy hi m ườ ố ự ể ở ả ư c nh đ i tr n gian nan, k a cách phiêu l u ờ ầ ẻ ư ư
m màng trong tr ơ ở ườ ng luy n ái. ế
i phiêu l u, m o hi m đ c xây d ng Trong truy n ng n Th L , con ng ắ ế ữ ệ ườ ư ể ạ ượ ự ở
nhi u c p đ , cung b c. Có ng ề ấ ậ ộ ườ ế i th c hi n cu c phiêu l u, m o hi m đ l p chi n ể ậ ư ự ể ệ ạ ộ
công, có ng i phiêu l u đ tìm ki m s giàu có và cũng có ng ườ ự ư ể ế ườ ạ i phiêu l u, m o ư
hi m ch vì “tình m u t i đ c đi t ly kỳ ẫ ử ể ỉ thiêng liêng”. Truy n c a Th L đ a ng ệ ủ ế ữ ư ườ ọ ừ
này đ n ly kỳ khác. Đ c gi ế ộ ả ư nh cùng v i nhân v t tham gia hành trình phiêu l u, ư ậ ớ
- 46 -
47
ữ m o hi m y. Đi cùng nhân v t đ cùng tr i nghi m và cùng khám phá ra nh ng ậ ể ể ấ ệ ạ ả
đi u không ai ng đ n. Cái s c h p d n c a truy n ng n Th L đ n l kỳ. ế ữ ế ạ ẫ ủ ứ ấ ờ ế ề ệ ắ
lo i truy n trinh thám, con ng i phiêu l u, m o hi m đ Ở ạ ệ ườ ư ể ạ ượ c th hi n rõ ể ệ
ạ qua nh ng nhà trinh thám tài ba. Đó là nh ng nhân v t thiên v hành đ ng, linh ho t ữ ữ ề ậ ộ
và thích đi tìm chân lý s th t. ự ậ
Đ c truy n , ta nh b cu n hút vào hành trình tìm ệ Mai H ng và Lê Phong ươ ọ ư ị ố
hung th gi t ch t bác sĩ Đoàn c a Mai H ng và Lê Phong. Hai nhân v t này đ ủ ế ươ ủ ế ậ ượ c
tác gi ả ươ kh c ho r t thành công. Lê Phong thì năng đ ng, ho t bác, còn Mai H ng ạ ấ ắ ạ ộ
thì ki u di m nh ng cũng r t nhanh nh n, tho t n tho t hi n nh th n, làm cho Lê ư ầ ắ ẩ ư ề ễ ẹ ệ ấ ắ
Phong bao phen u t c, t c gi n. ấ ứ ứ ậ
Cái thú a đi u tra, xông xáo đ n t n cùng n i ng i ta khóa trái s th t, đ ế ậ ư ề ơ ườ ự ậ ể
phanh phui chân lý đã đ a Lê Phong đi đ n t n cùng c a s hi m nguy: “Nh ng ch ủ ự ể ế ậ ư ữ ữ
tài v i ch tai quá g n nhau th c. Ta ch a bi t r i đây ta s g p nh ng tai n n gì? ữ ự ư ầ ớ ế ồ ẽ ặ ữ ạ
L i đe d a c a b n kia không ph i là m t câu chuy n đùa. Cái ch t c a bác sĩ Đoàn ọ ủ ọ ế ủ ệ ả ờ ộ
đã cho ta th y rõ. M t cái ch t phi th ng ghê g m, t ế ấ ộ ườ ớ ố ẻ ầ i kỳ bí m t. L i có v th n ạ ậ
quái n a. Hung th quanh qu t đâu đây, hung th dùng đ n nh ng khí gi i th ữ ủ ủ ữ ế ấ ớ ườ ng
có. Hung th không ra m t. Th mà gi t ng c, gi ủ ế ặ ế i đ ườ ượ ế ắ t m t cách ch c ch n, ắ ộ
nhanh nh n bi ẹ ế t ch ng nào? Đ n mai là m t ng ế ừ ộ i s b gi ườ ẽ ị ế ắ t m t cách ch c ch n, ắ ộ
nhanh nh n bi t ch ng y, bi t đâu ng t th ba ch ng ph i là ta? B i vì ẹ ế ừ ấ ế i b gi ườ ị ế ứ ẳ ả ở
xem ra ta cũng h i ch c đi c a chúng. ơ ướ ng ng i cho b ạ ướ ủ Ồ ! Hay l m, k ch li ắ ị ệ ắ t l m.
gian! [19, tr. C m t thiên ti u thuy t m o hi m mà trong đó ta là vai anh hùng tr ể ả ộ ể ế ạ ừ
67].
Lê Phong là m t phóng viên trinh thám tài ba, anh luôn ch ng t ứ ộ ỏ ọ cho m i
ng i th y s nh y bén và tài trí c a mình. M c dù bi t mình s nguy hi m đ n tính ườ ấ ự ủ ạ ặ ế ẽ ể ế
ể ắ ọ m ng nh ng anh v n c theo đu i nh ng k ho ch mà anh đã đ nh s n đ b t g n ẫ ứ ư ữ ế ạ ạ ẵ ổ ị
i ph m. Anh là ng i c n đ k t ẻ ộ ạ ườ ả ườ ng k x u và t ẻ ấ ấ ế t y u tính m ng c a anh s ạ ủ ẽ
không đ c b o toàn: “... Nguy hi m l m, Văn Bình ... Ch c n a tôi s lén vào sào ượ ả ể ắ ạ ố ữ ẽ
huy t c a chúng đây... Tôi s th y đ c đông đ các m t gian ác... Mà ch m t mình ẽ ấ ệ ủ ượ ỉ ộ ủ ặ
tôi xông pha m i không h ng vi c và có làm sao ch m t mình tôi ch u thôi...” [19, tr. ỉ ộ ệ ớ ỏ ị
171].
Tr c cái ch t đang k c n nh ng Lê Phong v n đi m tĩnh, t ướ ề ậ ư ế ề ẫ ỏ ộ ra là m t
ng ườ ặ i gan d : “... Lê Phong không thèm đáp, đôi m t l nh lùng nhìn th ng vào m t ắ ạ ạ ẳ
- 47 -
48
m t mép ph n g , anh cũng t h n, m t không bi n s c, và tuy b trói ng i ế ắ ắ ồ ở ộ ả ặ ỗ ị ỏ ộ ra m t
dáng gì là khi p nh n lên ng o ngh , nh khiêu khích k thù” [19, ế ượ c. Ng c anh ự ưỡ ư ẻ ễ ạ
tr. 194]. Qu là m t chàng trai dũng c m, đ y khí phách c a m t nhà trinh thám. ủ ả ả ầ ộ ộ
Đúng nh l i Mai H ng nh n xét: “Tôi bi t r ng ông là ng ư ờ ươ ậ ế ằ ườ ộ i làm báo có tài, m t
nhà báo có tài trinh thám n a, nh ng tôi l i bi t r ng khi ông theo đu i m t vi c ông ữ ư ạ ế ằ ệ ổ ộ
chú tr ng đ n báo y h n là đ n s m nh c a m t ng ế ố ệ ủ ế ấ ộ ọ ơ ườ ị ạ i b n n, m t vi c ám sát ộ ệ
t, có th thôi. Ông dò xét, ông phán đoán, đ i v i ông ch là m t cái tin hay đ c bi ộ ố ớ ặ ỉ ệ ế
ông khám phá đ ượ ủ c nh ng bí m t nh t, th là vi c c a ông có k t qu r i, báo c a ệ ủ ả ồ ữ ế ế ấ ậ
ông có tài li u r i; còn ngoài ra, m t tính m ng n a có b nguy hi m hay không, ông ệ ồ ữ ể ạ ộ ị
không c n đ ý đ n l m” [19, tr. 241-242]. ế ắ ể ầ
ư Cũng nh Lê Phong, Mai H ng là m t cô gái tân th i, có h c th c và a ươ ư ứ ộ ọ ờ
m o hi m. Cái ch t c a bác sĩ Đoàn đã làm cho cô tò mò và khám phá: “Cái khi u đó- ế ủ ể ế ạ
cái th hi u kỳ qu c c a th óc r c r i c a tôi. ắ ố ủ ặ ủ ị ế ứ
- Th a ông Lê Phong, là s a chuy n m o hi m và bí m t. R i t ự ư ồ ừ ư ể ệ ạ ậ ắ đó b t
đ u n y ra nh ng tia sáng, tôi phác h n ra m t thiên truy n kỳ d , m t truy n kỳ d ầ ữ ệ ệ ả ẳ ộ ộ ị ị
mà có th c và s x y ra” [19, tr. 243]. ẽ ả ự
Nh đã nói, phiêu l u, m o hi m là thiên tính c a m i ng ủ ư ư ể ạ ỗ ườ i. Mai H ng cũng ươ
th , cô thích khám phá nh ng đi u không ai bi t và d n thân vào con đ ữ ề ế ế ấ ườ ể ng m o hi m ạ
i mã v án ly kỳ y: “Tôi cũng đi u tra k l ng nh ông có l đ gi ể ả ỹ ưỡ ụ ề ấ ư l ẽ ạ ơ i nhanh h n
ông n a, vì tôi là đàn bà, l c cái khéo b t ch c và đóng k ch cũng khá, nên ch ữ i đ ạ ượ ắ ướ ị ả
có đâu là tôi không b c đ n. ti m nh y tôi là gái nh y, ti m hút tôi là ng i đàn ướ ế Ở ệ ả ở ệ ả ườ
bà nghi n, ngoài đ ng tôi là ng i n a đ ng đ n n a giang h ; ệ ở ườ ườ ử ứ ồ ở ử ắ ẳ đâu cũng ch ng
có ai ng chi h t... Tôi th y vi c m o hi m c a tôi vui nh m t t n k ch vui, nh t là t ư ộ ấ ị ủ ế ể ệ ấ ấ ạ ờ ự
bi t r ng chính mình đã làm cho ông Lê Phong theo đ ế ằ ượ ử ỉ ủ c ý mu n c a mình. C ch c a ố ủ
tôi, t c là nh ng li u thu c kích thích đó” [19, tr. 244-245]. ữ ứ ề ố
Mai H ng, ta còn b t g p m t con ng i con Ở ắ ặ ươ ộ ườ ư i a m o hi m, m t ng ể ạ ộ ườ
gái có cá tính r t đ c bi t: “Bao lâu nay tôi h ng m c r ng s có m t ngày kia ấ ặ ệ ơ ướ ằ ẽ ằ ộ
đ c đeo máy nh lên vai, mang cu n s d ượ ố ổ ướ ả i tay và đi h t ch này đ n ch khác, ỗ ế ế ỗ
khi ph ng v n, khi làm phóng s , khi theo nh ng vi c l ệ ạ ữ ự ấ ỏ các n i xa l ơ ạ thí d nh ụ ư
ữ đi u tra v các đi u th m kín v các x M ng Mán hay dò theo d u v t c a nh ng ứ ườ ế ủ ề ề ề ề ầ ấ
ng i buôn l u, ng i thám hi m hay tìm vàng” [19, tr. 251]. ườ ậ ườ ể
- 48 -
49
ả Nét đ c s c trong cách xây d ng nhân v t c a Th L đó là s khám phá b n ặ ắ ậ ủ ế ữ ự ự
ch t, cá tính c a con ng i dù là gi ủ ấ ườ i. M i ng ỗ ườ ớ i nào đi chăng n a cũng có nh ng s ữ ữ ở
thích đ c bi t. ặ ệ
Gói thu c láố m t l n n a kh ng đ nh con ng ẳ ộ ầ ữ ị ườ i phiêu l u, m o hi m trong ạ ư ể
truy n ng n Th L . Cũng là nhân v t Lê Phong- m t chàng trai tài hoa, thích phiêu ế ữ ệ ắ ậ ộ
l u vào nh ng n i nguy hi m nh t. Cái ch t c a Đ ng đã làm cho anh mu n dò xét, ư ế ủ ườ ữ ể ấ ố ơ
đi u tra và khám phá. Đ đi đ n t n cùng s th t, Lê Phong đã không ng i nguy ự ậ ế ậ ể ề ạ
i phán đoán c a Kỳ Ph ng và thanh tra Mai Trung khi hi m, anh ph nh n nh ng l ủ ữ ể ậ ờ ủ ươ
cho r ng Nông An Tăng là th ph m gi t Đ ng. ủ ạ ằ ế ườ
ng nào khác là ph i t Mu n đi tìm chân lý, s th t thì không còn con đ ự ậ ố ườ ả ự
mình hành đ ng. Do v y mà Lê Phong đã b t ch p s an nguy c a tính m ng đ ủ ự ấ ạ ấ ậ ộ ể
đóng gi làm Đinh Võ Th c nhà th ả ạ ở ươ ng. M t con ng ộ ườ i kỳ qu c đ n l ặ ế ạ ườ th ng
nh ng anh tr ng công vi c h n là tính m ng c a mình. Đó có l là m t quy t c ngh ệ ơ ư ủ ạ ọ ẽ ắ ộ ề
nghi p c a anh: “Lê Phong, trong trang ph c ng ệ ủ ụ i b th ườ ị ươ ắ ng v n n m im, đôi m t ẫ ằ
nh m, h i th đ u, và hình nh không đ ý t ở ề ư ể ắ ơ ớ ắ ế i h n. H n bình tĩnh nh ng qu quy t, ư ắ ả
không v i vã, không s hãi, đ n bên gi c m t ch nguy hi m nh t trên ế ộ ợ ườ ng ch n tr ọ ướ ể ấ ộ ỗ
ừ ng c Lê Phong, r i đâm con dao xu ng r t m nh. Ngay lúc y, m t cái ch p b ng ấ ự ạ ấ ồ ố ộ ớ
lóe lên trong phòng cùng v i m t ti ng đ ng kh ộ ế gi ẽ ở ườ ớ ộ ạ ng Phong. H n kinh ng c ắ
nhìn lên thì th y hai ng i đã đ ng đ i h n sau khung c a s . M t ng i chĩa v ấ ườ ử ổ ợ ắ ứ ộ ườ ề
i kia s p s a trèo vào. Nh y lùi l i m t b h n m t cái máy nh nh , còn ng ắ ả ộ ỏ ườ ắ ử ả ạ ộ ướ c,
i. Lê Phong tuy b con h n toan m c a phòng, nh ng c a phòng đã b ai khóa ch t l ắ ở ử ặ ạ ư ử ị ị
dao c m gi a ng c, ông v a ng i d y. Trúng k , h n đánh li u xông đ n đ nh c ồ ậ ế ắ ữ ự ừ ề ế ắ ị ố
ch t v ế ượ ắ t qua c a s tháo chân. Nh ng m t qu đ m d d i c a Lê Phong đ y h n ữ ộ ủ ử ổ ả ấ ư ẩ ộ
v phía sau, h n ngã ng a lên chi c gi ề ử ế ắ ườ ng b không và t c kh c b m t ng ứ ị ộ ắ ỏ ườ ở i
d i g m gi ng chui lên, ch n l y c ” [18, tr. 155-156]. ướ ầ ườ ẹ ấ ổ
Con ng i thông minh, lanh l i và bình tĩnh đã giúp Lê Phong h t thành công ườ ợ ế
này đ n thành công khác, làm cho m i ng i ph i kính n và càng tôn vinh thêm danh ế ọ ườ ể ả
ti ng c a m t nhà trinh thám tài ba. ủ ế ộ
Trong truy n kinh d cũng v y, con ng ị ệ ậ ườ i phiêu l u, m o hi m cũng đ ạ ư ể ượ c
kh c ho khá sinh đ ng. ắ ạ ộ
Vàng và máu cũng có nh ng trang văn đ c s c v con ng ặ ắ ữ ề ườ ạ i phiêu l u, m o ư
hi m. Ông quan Châu b ng óc suy đoán và t duy logic c a mình đã khám phá ra bí ể ằ ư ủ
- 49 -
50
m nh gi y có nh ng l n i chú kỳ d . Nh m nh gi y đó, quan Châu bi t hang Văn ẩ ở ả ữ ấ ờ ờ ả ấ ị ế
ệ Dú là n i đ c a c a m t viên quan Tàu nhà Minh. B i th , cho nên ông đã th c hi n ơ ể ủ ủ ự ế ộ ở
m t chuy n phiêu l u, m o hi m vào hang Văn Dú đ tìm vàng m c cho s nguy ự ư ể ể ế ạ ặ ộ
phía tr quan Châu ch a m t l n nào dám hi m, đe d a v n còn ọ ể ẫ ở ướ c: “B n đ y t ọ ầ ớ ộ ầ ư
h i ông ta xem đ n Văn Dú làm gì. Nh ng ông ta cũng c t nghĩa cho h bi ỏ ọ ế ằ t r ng ư ế ắ
đ n Văn Dú tr ế ướ c h t đ khám phá nh ng chuy n bí m t, sau đ tra xét nh ng án ệ ế ể ữ ữ ể ậ
m ng x y ra đ y. Nh ng cái c chính mà ông không nói đ n là đi tìm vàng” [36, tr. ả ạ ở ấ ư ế ớ
55].
Ông quy t đem gia nhân đi l y c a, ti n vào hang th n g p bao nhiêu là hình ấ ủ ế ế ặ ầ
nh ch t chóc rùng r n. Nh ng quan Châu là ng i can đ m, l i không có óc mê tín, cho ả ư ế ợ ườ ả ạ
c kho vàng, l nên ông đã v ng trí tìm ra đ ữ ượ ạ ế ủ i khám phá ra cái bí m t v cái ch t c a ậ ề
nh ng ng i đ n tr c ông: nh ng t ng đá cu i có trát thu c đ c ch ch ng ph i bùa ữ ườ ế ướ ứ ẳ ố ộ ữ ả ả ộ
phép th n chú gì. B i th mà dân trong Châu tin là ông có oai át đ c c th n quy n “H ở ế ầ ượ ả ầ ề ọ
cho r ng Văn Dú m t thiêng là vì ông và c m n ông vì đã tr tai phá ho i y” [36, tr. ằ ả ơ ạ ấ ừ ấ
90].
Phiêu l u, m o hi m đ đi tìm kho báu k ra cũng đ y thi v và h p d n. Hình ư ể ể ể ầ ẫ ạ ấ ị
nh quan Châu đi tìm vàng g i cho ta liên t ng đ n nhân v t Legrend trong tác ả ợ ưở ế ậ
c a Edgar Poe. Nh vào m nh da dê và con b ph m ẩ Con b cánh c ng b ng vàng ứ ằ ọ ủ ả ờ ọ
cánh c ng mà anh đã tìm ra kho báu c a ng i Tàu: “Tôi s phát tài nh con b ứ ủ ườ ẽ ờ ọ
vàng!... S p khôi ph c l c gia nghi p r i. V y thì tôi coi tr ng nó có gì là l i đ ụ ạ ượ ắ ệ ồ ậ ọ ạ ?
Th n tài đã đem nó đ n t n tay cho tôi, c n ph i s d ng nó cho th t t t, nó chính là ả ử ụ ế ậ ậ ố ầ ầ
chìa khóa c a kho vàng và nh t đ nh s vàng đó s n m g n trong tay tôi” [25, tr. 51- ẽ ằ ấ ị ủ ố ọ
52].
ể Th là anh quy t tâm đi tìm cái kho báu y. V t qua bao nhiêu núi cao hi m ượ ế ế ấ
tr , bao ch ng đ ặ ở ườ ầ ng nguy hi m và cu i cùng, anh đã tìm th y kho báu mà anh th m ể ấ ố
mong.
Khám phá con ng i phiêu l u, m o hi m trong truy n ng n Th L , ta ườ ế ữ ư ệ ể ạ ắ
không th b qua truy n - m t “truy n l ” đ c s c nh t trong hàng ể ỏ ệ Ti ng hú ban đêm ế ệ ạ ặ ắ ấ ộ
truy n l ệ ạ ủ ữ c a Th L . Câu chuy n k v m t cu c quy t đ u kh ng khi p gi a ể ề ộ ế ấ ế ữ ủ ế ệ ộ
m t bà m có con gái b h ăn th t v i con h cái b bà m gi t lũ con đ tr thù. ị ớ ị ổ ẹ ế ẹ ổ ộ ị ể ả
N i b t h nh c a cu c đ i đã d n h t lên đôi vai ng ờ ỗ ấ ạ ủ ế ộ ồ ườ ấ i đàn bà kh đau y. ổ
Ch ng bà b đi khi bà còn mang thai, r i m t mình bà nuôi con khôn l n. C t ồ ứ ưở ng ồ ỏ ộ ớ
- 50 -
51
r ng, đ a con gái s mãi mãi ằ ứ ẽ ở bên c nh bà, là ni m h nh phúc an ề ạ ạ ủ ộ i bà trong cu c
i thân s ng nh ng s đ i trái ngang, con gái bà b h ăn th t. N i đau khi m t đi ng ố ự ờ ị ổ ư ấ ỗ ị ườ
đã khi n bà tr nên cu ng điên. Đ r i b ng tình m u t thiêng liêng cùng v i s ể ồ ằ ẫ ử ế ở ồ ớ ự
căm h n t t đ nh, bà đã quy t tâm đi tìm con h đ tr thù. Đ c truy n mà ta c ng ậ ộ ỉ ổ ể ả ứ ế ệ ọ ỡ
nh đang đi l c vào khu r ng bí hi m, h t n i s này đ n n i s khác. Th mà trong ế ỗ ợ ỗ ợ ư ừ ể ế ế ạ
i có m t ng khu r ng l ừ y l ạ ấ ạ ộ ườ ặ i đàn bà gan d , phiêu l u, m o hi m dám đ i m t ư ể ạ ạ ố
t nó v i m t s h n thù ghê g m: “R i t đó v i chúa S n lâm đ thách đ u, đ gi ớ ể ế ể ấ ơ ộ ự ằ ồ ừ ớ ớ
ng c con h đ báo thù cho ườ i đàn bà Mán quên ăn, b ng , quy t chí tìm cho đ ỏ ủ ế ượ ổ ể
con. Đ n mãi ngày th b y bà ta m i tìm đ ứ ả ế ớ ượ c sào huy t con h cái. Sau b y ngày ổ ệ ả
ẫ đêm c c c: giá không có ng n l a hăng hái mà t m lòng qu quy t báo thù nó v n ọ ử ơ ự ế ấ ả
đ t lên trong lòng ng ố ườ ố i m kia, thì ch c h n bà ta không còn gan s c nào mà ch ng ắ ẳ ứ ẹ
đ c v i n i kh s m t nh c” [17, tr. 44-45]. ượ ớ ỗ ổ ở ệ ọ
D ng nh , bà lòng căm thù đã lên đ n t ư ở ườ ế ộ ỉ ứ t đ nh. Cái gì đã làm nên s c
m nh y? S c m nh mà ch có duy nh t bà m i có th làm đ i đàn bà ứ ể ạ ấ ạ ấ ớ ỉ ượ c. M t ng ộ ườ
mà gan d ch ng khác gì nh ng con ng i phi th ữ ạ ẳ ườ ườ ờ ng. Th t là hi m th y trong đ i ế ậ ấ
th ng. Th ng con, bà l i nguy n r a lũ h ranh mãnh: “Mày gi t con tao! Mày ườ ươ ạ ề ủ ổ ế
không tr con tao. Tao cũng gi t con mày. Tao l i gi t mày n t. Nh ng gi t con h ả ế ạ ế ư ố ế ổ
cái cũng ch a h gi n, bà ta mu n cho tr c khi b gi ư ả ậ ố ướ ị ế t, h m ph i trông th y h ả ổ ẹ ấ ổ
con ch t, mà ch t vì tay mình” [17, tr. 45]. ế ế
c cái quy lu t t t y u c a cu c đ i. M nào mà ch ng th Bà hi u đ ể ượ ậ ấ ế ủ ẹ ẳ ộ ờ ươ ng
con. Con ng i cũng nh loài v t đ u xót tình máu m . H con b gi t ch c h m ườ ậ ề ị ế ư ủ ổ ổ ẹ ắ
cũng đau lòng. V y thì cái đau kh kia bây gi bà gây nên và đ ậ ổ ờ ượ c trông th y. B i bà ấ ở
mu n h m n m c m giác đau đ n khi b m t con là nh th nào. ớ ổ ẹ ế ư ế ị ấ ả ố
Cu c đ u chi n di n ra r t ác li t mà ph n th ng b i ch ng nghiêng v ai: ế ễ ấ ấ ộ ệ ề ầ ắ ạ ẳ
“Bà già ch ng nhau v i con h đã đ n g n nh n a tr ng canh không m t phút nào ầ ư ử ế ố ớ ổ ố ộ
ầ ng i. Nh ng lúc con h không nh y lên, bà ta cũng v n c luôn tay chém xu ng. D n ẫ ứ ữ ả ơ ổ ố
t, cái lo s cũng hi n đ n, bà ta ch c r ng mình ch t m t, ch t mà d n s c đã ki ầ ứ ệ ắ ằ ệ ế ế ế ấ ợ
c cho con... Hai m t đã hoa, trông th y b n năm cái đ u h nó v n ch a báo thù đ ẫ ư ượ ắ ấ ầ ố ổ
còn ch m lên và không bi t bao nhiêu nanh vu t c a nó ch a đâm vào m t. ồ ế ố ủ ư ặ
Th n trí ch p ch n nh say, con dao m y l n mu n r i ra kh i cái n m tay đã ố ờ ấ ầ ư ầ ậ ắ ờ ỏ
ạ ủ th y b n r n, bà Mí Nàng ch t nghĩ đ n cái thân c kh , đ n cái c nh th m h i c a ủ ủ ổ ế ế ấ ả ả ợ ơ
ấ hai m con mình, bên tai nghe th y ti ng con gái khóc than, trong trí thoáng trông th y ẹ ế ấ
- 51 -
52
lúc thân con gái b xâu xé, con gái yêu quí b h c p m t gi a lúc đang vui t i khôn ị ổ ướ ị ữ ấ ươ
c này... Bà già l l n, khi n cho bà đau kh r i đ n n ớ ổ ồ ế ướ ế ạ ắ i lăm l m con dao xu ng, m t ẳ ố
i nguy n r a đ c đ a t ng không nhìn con v t ngã trên c , phun xu ng nh ng l ỏ ữ ậ ố ờ ề ủ ị ưở ộ
ph i là ti ng ng i v i m t h g n nhau cùng ghê g m nh ế ả ườ i... Lúc y m t ng ấ ặ ườ ớ ặ ổ ầ ớ ư
nhau, b n m t long l n con ng i, nhìn nhau trao tráo, l ra không bi t bao nhiêu cay ắ ố ộ ươ ộ ế
c khi ph i ch t” [17, tr. đ c, bao nhiêu h n h c căm h n v i chút c m giác bi ai tr ộ ằ ả ớ ọ ờ ướ ế ả
47-48].
H n có l , ng ẳ ẽ ườ ọ ẽ i đ c s ph i s ng s t, lo s cho s m o hi m c a bà. Bà ợ ự ạ ả ử ủ ể ố
ch p nh n m o hi m ch vì lòng th t tình m u t thiêng liêng ể ấ ậ ạ ỉ ươ ng con. V y m i bi ậ ớ ế ẫ ử
bi t nh ng nào. Con ng i khi đã m t đi t t c , ni m tin, tình th ế ườ ườ ấ ấ ả ề ươ ng thì ch ng còn ẳ
gì đ m t c . Đi u t ể ấ ả ề ấ ế ộ t y u, h s s n sàng ch t vì m t đi u có ý nghĩa trong cu c ọ ẽ ẵ ề ế ộ
đ i.ờ
Đó là ng i m có tình th ng bao la, tình th ng y đã tr thành s c m nh, ườ ẹ ươ ươ ứ ấ ạ ở
đau đ n đ n kh ng khi p, quá s c ch u đ ng c a con ng i. Đ r i, lòng thù h n đã ủ ự ủ ứ ế ế ớ ị ườ ể ồ ậ
c h d , bà gi c con h nh ng cu i cùng bà cũng t t th . Hai hình nh t đ ượ ả ạ t đ ế ượ ổ ư ố ắ ả ở ươ ng
ph n: m t bên là ng ộ ả ườ i m có nguy c m t đ a con ru t th t c a mình, v i m t bên là ộ ơ ấ ứ ị ủ ẹ ộ ớ
thú d , đ i di n c a t nhiên cu ng n , b n năng, hung t n. Trong cu c đ ng đ này, ệ ủ ự ữ ạ ộ ụ ộ ả ộ ợ ồ
cu i cùng là c nh hoang tàn đ nát, máu me kinh s . Song v ổ ả ợ ố ượ ẫ t lên trên h t là tình m u ế
thiêng liêng và b t di t. Vì th câu chuy n đã đ l i trong tâm h n ng t ử ấ ệ ể ạ ế ệ ồ ườ ọ ộ i đ c m t
ni m th ề ươ ng c m mênh mông h n là nh ng c m giác khi p s ban đ u. ữ ế ợ ả ầ ả ơ
M t chuy n ghê g m ệ ớ ch cái tên thôi cũng khi n ng ế ộ ỉ ườ ọ i đ c khi p s . Câu ế ợ
chuy n k v m t ng i khách l i và đ c ác vô cùng ch ể ề ộ ệ ườ ạ ặ m t, hành đ ng khác ng ộ ườ ộ ỉ
vì m i thù truy n ki p. Ng i khách y có tên là Lý Th ch. Lý Th ch th s gi t đ ề ế ố ườ ề ẽ ế ủ ấ ạ ạ
ba đ i nhà Mã H ng đ tr thù cho cha m h hàng. ể ả ẹ ọ ồ ờ
Nhân v t “tôi” (ng i k chuy n) trong câu chuy n là m t con ng i thích xê ậ ườ ể ệ ệ ộ ườ
i cho anh d ch. Cu c đ i anh cũng tr i qua nhi u n i gian truân nh ng cũng đem l ề ị ư ả ỗ ộ ờ ạ
c đ ng đi, lòng đ nhi u cái thú đ t ng t: “M i b ộ ỗ ướ ườ ề ộ ượ ộ ả c quy n luy n thêm m t c nh ế ế
m i, trí đ c phong phú thêm nh ng t l ạ ớ ượ ữ t ư ưở ệ ng đ m th m, nh ng kinh nghi m ữ ằ ắ
không th ng. ườ
Nay đó mai đây, khi l u niên h ng năm m t mi n s n thôn bình t ch, khi thì ư ằ ở ộ ề ơ ị
ngày ngày l n đ n qua nh ng mi n thâm u th a v ng bóng ng i. B t c đâu, dù ư ắ ữ ề ậ ậ ườ ấ ứ ở
- 52 -
53
xa xôi, hi m tr đ n đâu cũng m c, h nghe ti ng có b c n sĩ hay có tay võ ngh ở ế ậ ẩ ễ ể ế ặ ệ
cao siêu thì th nào tôi cũng ph i tìm g p...” [17, tr. 50-51]. ế ả ặ
Xuôi ng c kh p n i, cu i cùng anh d ng chân ượ ừ ắ ơ ố ở ả ề B n Khau và làm ngh đi
săn. Cu c đ i đi săn cũng đem l i cho anh không ít đi u thú v l n c s kinh hãi vì ộ ờ ạ ả ự ị ẫ ề
m t ng ộ ườ ậ i khách tho t n tho t hi n. R i tình c anh đã khám phá ra căn h m bí m t ắ ẩ ệ ắ ầ ờ ồ
trong cái mi u b hoang mà th ng khách v n th ng xuyên lui t ế ằ ẫ ỏ ườ ớ i. M t c nh t ộ ả ượ ng
hãi hùng, m t câu chuy n ghê g m mà c m i l n nghĩ đ n là nhân v t “tôi” l ứ ỗ ầ ệ ế ậ ộ ớ ạ i
khi p s . ế ợ
Tâm h n a phiêu l u, m o hi m đã khi n anh ph i đ i đ u v i bi t bao ả ố ầ ồ ư ư ế ể ạ ớ ế
nhiêu nguy hi m, r i d ng nh lâu d n n i s y cũng tan bi n: “Tôi bi t là c s ồ ườ ể ỗ ợ ấ ư ế ầ ế ơ ự
đã đ n lúc k ch li ế ị ệ ậ t. Tôi không th y mình s hãi thái quá n a, cũng không h ân h n ữ ề ấ ợ
gì v s li u lĩnh v a r i. Tôi l p s n tên đ đ i, trí x p đ t đ ng l i s đ i phó” ề ự ề ắ ẵ ừ ồ ể ợ ặ ườ ế ố ẽ ố
[17, tr. 79].
Tính m ng c a nhân v t tôi d ng nh không đ ủ ạ ậ ườ ư ượ ớ c b o toàn mà k c n v i ề ậ ả
cái ch t: “...Nh ng tôi bi t tr ư ế ế ướ ằ ử c r ng ch ng m y ch c, khi n i g o v i quá n a, ả ạ ẳ ấ ố ơ
c mãi nh nh b ng đi thì tôi s r i xu ng th ng m t m ch, ch không d n dà đ ẳ ẹ ỗ ẽ ơ ứ ạ ầ ố ộ ượ ư
lúc này. Ý nghĩ cay đ ng y là trói bu c tâm can. Ch ng bi ắ ấ ẳ ộ ế t tôi làm th nào mà gi ế ữ
đ ượ ắ c th n s c l nh lùng ch th c tôi th y lòng tôi th m h i quá, thi u não quá. M t ầ ắ ạ ứ ự ể ấ ả ạ
tôi đ n lúc lóa thêm r i, nhìn cái chân quét g o c a th ng khách ch th y m t hình thù ạ ủ ỉ ấ ế ằ ồ ộ
i dao nh sáng thêm, dài thêm. Cái dây ch o kia th c là s m xanh c đ ng, nh ng l ử ộ ẫ ư ưỡ ư ự ả
dây treo tính m nh tôi, mà th c cũng m nh h n s i tóc” [17, tr. 54]. ơ ợ ự ệ ả
Đ th hi n con ng i phiêu l u, m o hi m, Th L đã d n d t ng ể ể ệ ườ ế ữ ư ể ạ ẫ ắ ườ ọ i đ c
đi t h i h p này đ n h i h p khác. Đ c gi nh cùng v i nhân v t khám phá ra bi ừ ồ ộ ồ ộ ế ộ ả ư ậ ớ ế t
bao nhiêu đi u bí n c a th gi i xung quanh. Và có l lĩnh v c này, Th L cũng ẩ ủ ế ớ ề ẽ ở ế ữ ự
ng Tây. B i vì ph ng Tây luôn a hành đ ng mà ng ch u nh h ị ả ưở ng c a ph ủ ươ ở ươ ư ộ ườ i
ph ng Đông nh chúng ta thì bao gi cũng tĩnh t ươ ư ờ ạ ạ i, không có thú phiêu l u, m o ư
hi m cho l m. Phiêu l u, m o hi m thi t nghĩ đó cũng là thú vui c a cu c đ i và đó ư ể ể ắ ạ ế ủ ộ ờ
cũng là đ ng l c giúp con ng ự ộ ườ ữ i v ng tin h n trong cu c s ng b i tin vào mình chính ộ ố ơ ở
là tìm th y ý nghĩa đích th c c a cu c s ng. ự ủ ộ ố ấ
i hi n ra r t sinh đ ng, đa Nhìn chung, trong truy n ng n Th L , con ng ệ ế ữ ắ ườ ệ ấ ộ
chi u kích. Đó là con ng i lý trí, con ng i cô đ n- bi k ch, con ng i tâm linh và ề ườ ườ ơ ị ườ
con ng ườ ặ i phiêu l u, m o hi m. T t c đã góp ph n t o nên nh ng trang văn đ c ầ ạ ấ ả ư ữ ể ạ
- 53 -
54
s c khi th hi n quan ni m ngh thu t v con ng ệ ắ ể ệ ậ ề ệ ườ ắ i. Kh o sát thi pháp truy n ng n ệ ả
Th L , t bình di n quan ni m ngh thu t v con ng i đã cho ta th y đ ế ữ ừ ậ ề ệ ệ ệ ườ ấ ượ ộ c m t
cách nhìn m i v ngh thu t. Khám phá con ng i t c là nhà văn đang t ớ ề ệ ậ ườ ứ ự ứ nh n th c ậ
chính mình. Con ng i là t t c và nh ng gì thu c v con ng i m t ph n đã đ ườ ấ ả ữ ề ộ ườ ầ ộ ượ c
Th L khai thác tri ế ữ t đ . ệ ể
Ch ươ ng 3 : THI PHÁP TRUY N NG N TH L , T BÌNH DI N PH Ắ Ế Ữ Ừ Ệ Ệ ƯƠ NG
TH C TH HI N Ứ Ệ Ể
3.1. Không gian, th i gian ngh thu t ậ ờ ệ
3.1.1. Không gian ngh thu t ậ ệ
Không gian là hình th c t n t i c a th gi i bao gi cũng ứ ồ ạ ủ ế ớ ậ i v t ch t, con ng ấ ườ ờ
i gi a m t không gian nh t đ nh. Trong tác ph m văn h c, không gian ngh t n t ồ ạ ấ ị ữ ẩ ộ ọ ệ
thu t chính là n i đ cho nhân v t t n t i và v n đ ng, đ ng th i là ph ậ ồ ạ ơ ể ậ ậ ờ ồ ộ ươ ng ti n đ ệ ể
tái hi n đ i s ng. ờ ố ệ
“Không gian ngh thu t ch ng nh ng cho chúng ta th y c u trúc n i t ữ ộ ạ ủ i c a ệ ậ ấ ẳ ấ
ng tr ng mà còn th y quan ni m v th gi tác ph m văn h c, các ngôn ng t ọ ữ ượ ẩ ề ế ớ i, ư ệ ấ
chi u sâu c a th c m tác gi hay c a m t giai đo n văn h c. Nó cung c p c s ụ ả ủ ề ả ơ ở ủ ấ ạ ọ ộ
khách quan đ khám phá tính đ c đáo cũng nh nghiên c u lo i hình c a các hình ư ủ ứ ể ạ ộ
t ượ ng ngh thu t” [9, tr. 135]. ậ ệ
Trong truy n ng n Th L , không gian ngh thu t th t s tr thành m t trong ậ ự ở ế ữ ệ ệ ậ ắ ộ
nh ng y u t có ý nghĩa quy t đ nh đ n thi pháp c a tác ph m. N u nh không gian ế ố ữ ế ị ủ ư ế ế ẩ
ạ trong truy n ng n Th ch Lam, Nam Cao, Nguy n Công Hoan là không gian sinh ho t ệ ễ ạ ắ
ng, hi n th c tù đ ng, giam hãm con ng đ i th ờ ườ ự ệ ọ ườ ệ i, thì không gian trong truy n
ng n Th L là s đan xen gi a không gian huy n o, bí n và không gian hi n th c. ế ữ ề ả ự ữ ự ệ ắ ẩ
3.1.1.1. Không gian huy n o ề ả
- 54 -
55
Không gian huy n o là không gian mang tính ch t o, không gian c a trí ề ả ấ ả ủ
ng t ng t n t t ưở ượ ồ ạ i trong tâm th c c a con ng ứ ủ ườ ể i. Không gian huy n o là ki u ề ả
không gian đ c tr ng, ph bi n c a các lo i truy n mà trong đó cái hoang đ ng, kỳ ổ ế ủ ư ệ ặ ạ ườ
o đ ả ượ ử ụ ị ủ c s d ng nh m t th pháp ngh thu t. Trong các truy n ng n kinh d c a ậ ư ộ ủ ệ ệ ắ
Th L , không gian huy n o chi m m t v trí quan tr ng và là m t đ c đi m ngh ộ ị ộ ặ ế ữ ề ả ể ế ọ ệ
thu t tiêu bi u. ể ậ
S xu t hi n c a y u t kỳ o trong truy n ng n Th L , m t ph n là do s ệ ủ ế ố ự ấ ế ữ ệ ắ ả ầ ộ ự
ng t ng t ng phong phú chi ph i c a đ c tr ng th lo i, m t ph n nh vào s t ể ạ ố ủ ặ ự ưở ư ầ ộ ờ ưở ượ
lúc còn th u. c a nhà văn hình thành ngay t ủ ừ ơ ấ
Theo Th L : “Ngày còn bé nh ng khi ế ữ ữ ở ớ ả v i cha, lêu l ng không ai ngăn c n. ổ
ể ủ Trong khi ti p xúc v i thiên nhiên thì cái s nhi u h n cái ghê s , chuy n đ c a, ề ệ ế ợ ớ ợ ơ
chuy n th ph , chuy n ma cà r ng, ma gà. Ông c u h xem h x chém ng bên ọ ử ệ ệ ậ ọ ồ ổ ỉ i ườ ở
kia biên gi i v k làm tôi s . Thu y ti ng chim kêu nghe ra nh ng âm vang ghê ớ ề ể ở ấ ế ợ ữ
s ” [3, tr. 97]. Tu i th trên m nh đ t núi r ng hoang vu y, ch c ch n đã đ ợ ừ ắ ấ ấ ắ ả ổ ơ ể
l ạ ạ i trong ký c ông nh ng k ni m đ p đ nh nh ng h t c m huy n tho i, ạ ườ ỷ ệ ữ ứ ữ ư ẽ ề ẹ
đ r i đ n lúc văn tài phát l , nh ng h t c m huy n tho i y c th l p lánh. ể ồ ế ộ ứ ế ấ ạ ườ ạ ấ ữ ề
N u quan ni m sáng t o đích th c th ng là sáng t o b ng nh ng ám nh, thì ự ệ ế ạ ườ ữ ằ ả ạ
Th L là m t tr ế ữ ộ ườ ể ng h p tiêu bi u. ợ
Môi tr ng t nhiên huy n bí mi n núi bao gi cũng là m t vùng khu t t ườ ự ề ở ề ờ ấ ố i ộ
i không sao chi m lĩnh h t đ trong tâm th c mà con ng ứ ườ ế ượ ế ố c. Nh ng kho ng tr ng ữ ả
y đã đ c trí t ng t ng l p đ y, b ng m t th tâm lý huy n tho i, kỳ o. Không ấ ượ ưở ượ ứ ề ả ằ ấ ầ ạ ộ
gian âm u y có cái gì thiêng liêng khi n con ng i v a kính s v a e dè tr ế ấ ườ ừ ợ ừ ướ ứ c s c
ự ủ m nh th n bí c a nó. Vì th nh ng ký c L ng S n là nh ng ch t li u có th c c a ấ ệ ữ ủ ữ ứ ế ầ ạ ạ ơ
cu c s ng mà b n thân đã tr i nghi m, đ c Th L huy n tho i hoá, kinh d hoá ộ ố ệ ả ả ượ ế ữ ề ạ ị
vào sáng tác c a mình v i m t t duy sáng t o đ c đáo, k t h p v i nh ng y u t ộ ư ủ ớ ế ợ ế ố ữ ạ ớ ộ
ph ng Tây m i l mà ông đ c ti p c n trên gh nhà tr ng Pháp Vi t. ươ ớ ạ ượ ế ậ ế ườ ệ
Không gian trong truy n ng n Th L nh đ ệ ế ữ ư ượ ắ ề ả c ph b i l p v huy n o, ủ ở ớ ỏ
khi n ng ế ườ ọ ừ ấ i đ c v a h p d n, v a hoài nghi. ẫ ừ
Không gian truy n th ng g n li n v i bóng t i và nh ng hình nh, âm thanh ệ ườ ề ắ ớ ố ữ ả
có s c tác đ ng, kích thích m nh c m giác c a ng ứ ủ ạ ả ộ ườ ọ ố i đ c. C nh núi r ng, mây su i ừ ả
đ ượ ữ c hình dung nh nh ng quái v t n ch a bao bí m t và kh ng khi p. Nh ng ứ ậ ẩ ủ ư ữ ế ậ
đo n làm cho ng i đ c d ng tóc gáy là nh ng đo n mà tác gi ạ ườ ọ ự ữ ạ ả ủ ọ đã dàn d ng đ m i ự
- 55 -
56
ớ c nh kỳ quái chung quanh, nào “ti ng kêu chít chít nh , v i nh ng ti ng thì th m l n, ả ỏ ớ ữ ế ế ầ
ng nh m a mai đ c ác c a nh ng yêu quái ng i x m đang v a ngáp v a bàn t ưở ồ ổ ư ỉ ủ ữ ừ ừ ộ
chuy n, nào “ti ng rên h h trong hang núi đ a ra”, r i l ừ ừ ồ ạ ư ệ ế ấ i “ti ng b ch b ch r t ị ế ị
m nh và r t nhanh, nh muôn vàn đá s i đ nh m a xu ng m t cái vũng n ư ư ỏ ổ ư ạ ấ ố ộ ướ c
không trông th y” [36, tr. 30-31]. ấ
i đ c ph i rùng mình, khi p s tr Truy n ệ Vàng và máu khi n ng ế ườ ọ ế ợ ướ ả ữ c nh ng
hi n t ng kỳ quái hang Văn Dú. Cái thây ma treo l ng l ng gi a c a hang, trong ệ ượ ở ữ ử ủ ẳ
hang l i năm cái xác ch t ng nghiêng g n nhau, r i trong cái hang nh sau cùng l ạ ế ả ầ ồ ỏ ạ i
m t b x ng ng i ng i tr tr t ng ộ ộ ươ ườ ơ ơ ồ và chân b xích... R i nh ng viên đá gi ồ ữ ị ế ườ i,
nh ng bóng t i âm th m, nh ng ti ng u âm, đ u là nh ng th hình nh không còn ữ ố ữ ữ ứ ư ế ề ầ
ph i c a nhân gian: “B ng m t ti ng khi p s rú lên ế ợ ộ ế ả ủ ỗ ở ắ bên c nh. Ông già đ ng ph t ứ ạ
d y, nhìn th y ng ậ ấ ườ ế i con trai m t tái mét, hai m t m h t s c to, v a ch v cái mi u ở ế ứ ỉ ề ừ ặ ắ
tr c m t v a l n ti ng nói: ướ ặ ừ ớ ế
- Kòi kia! Kòi kia! ( Kìa trông! Kìa trông! )
Vang núi cũng đáp l i hai ti ng: “ Kòi kia!” nghe nh l i quát tháo. Ông già ạ ư ờ ế
trông theo ngón tay tr thì th y trong mi u nh , m t ng i ch t treo d ế ấ ỏ ỏ ộ ườ ế ướ i m t cây ộ
ng đ nát và m c rêu. bàng tr i lá m c bên m t b c t ọ ộ ứ ườ ụ ổ ố
Ng ườ ố i ch t vóc to l n, đ u có bím v t ra sau l ng. Chi c dây chão thõng xu ng ư ế ế ầ ắ ớ
th t nút t, cúi ắ ở gáy và l n vào c , làm cho cái m t ph , xám h n b qu n áo chàm ặ ằ ầ ổ ơ ộ ị ướ
i ta b ng hai con m t không có tròng đen... Hai bàn chân đen g m xu ng mà nhìn ng ằ ố ườ ằ ắ
sì ki ng trên không, nh mu n v i l y đám lá s c c nh n m c m c đ t. ắ ỏ ớ ấ ọ ở ặ ấ ư ề ố ọ
Các nhánh cây cao chung quanh th nh tho ng l ả ỉ ạ ư ẩ i đ a đ y. M t đàn qu đen s ộ ạ ợ
ng ườ i không dám xu ng, g i nhau b ng nh ng ti ng thê th m l nh lùng” [36, tr. 14- ữ ế ằ ả ạ ố ọ
15].
Trong Vàng và máu, còn có nhi u cái ch t nh th hi n ra d ư ế ệ ề ế ướ i ánh đu c, trong ố
h c đá. Đó là nh ng cái ch t do s khát vàng, nh ng cái ch t ghê s , l nh lùng ố ợ ạ ữ ự ữ ế ế ở
ch n hang sâu, r ng r m. ừ ậ ố
Đó còn là không gian c a nh ng âm thanh o ( ): “Tôi l ng tai ả M t đêm trăng ữ ủ ộ ắ
nghe, m t gi i su i róc rách g n, ti ng sóng nh thu tinh reo vào trong th gi ng rù rì ộ ả ố ở ầ ứ ọ ư ế ỷ
t ố i tăm c a nh ng côn trùng d ữ ủ ướ ỏ ủ ỹ i c . Sau l u thì khu r ng cây yên l ng nh ng k , ừ ư ề ặ
nh ng ư ở trong đ a nh ng ti ng bí m t, khi n cho mình c m th y đ ậ ấ ượ ư ữ ế ế ả ạ ủ c cái sinh ho t c a
nó trong lúc đêm khuya, m t con h ộ ươ ữ u đang ng ng n nhìn cái l u v ng không. Nh ng ề ẩ ắ ơ
- 56 -
57
ti ng r t nh c a con sóc ch y trên cành; nh ng ti ng lá c a d ẹ ủ ự ướ ữ ế ế ấ ạ ậ i mình m t con v t ộ
đang n m, m t ti ng v cánh n ng n c a con chim l n... Xa xa, rõ th c xa, gi ng thác ộ ế ề ủ ự ặ ằ ỗ ọ ớ
ào ào, đ ý thì m i lúc th y g n thêm, r i l i nh đi m t. Có khi nghe nh ấ ầ ồ ạ ể ỗ i xa d n, r i l ầ ồ ạ ư ấ ư
ti ng muôn nghìn ng i n ào đ a t đâu t i” [36, tr. 96]. ế ườ ồ ư ừ ớ
Truy n ệ Ti ng hú ban đêm ế ự cũng t o d ng m t không gian v a h v a th c: ư ừ ự ừ ạ ộ
“Ti ng hú đ a t phía r ng Sam Na l ư ừ ế ừ ạ ộ i. Đêm nào m a gió thì nghe rõ t ng h i m t: ư ừ ồ
tr ướ ờ ấ c còn th p, sau b ng cao, kéo dài ra, r i chim bi n vào b n b r ng núi. Tr i đ t ề ừ ế ấ ố ỗ ồ
âm th m l nh, vì h i y v cu i thu. Ti ng hú đ a lên ai oán th m thê, t ng nh ồ ấ ư ế ề ầ ả ạ ố ưở ư
gi ng ba b n đ a tr xác x đang ng i trên bãi v ng hay b lau mà gào m ch t. ố ứ ẹ ế ẻ ắ ờ ồ ơ ọ
Ng i Mán Khao La ng không yên gi c, đêm n m trong khi p s mà lòng mê ườ ế ợ ủ ấ ằ
tín c a h càng tăng lên mãi” [17, tr. 29]. ủ ọ
Toàn là nh ng c nh vô hình, nh ng c nh trong t ng t ữ ữ ả ả ưở ượ ữ ng, mà ch nh ng ỉ
ng t i ta l n bao nhiêu thì c nh y ng ấ ả ườ i ta m i khi p s vì cái s c t ế ợ ứ ưở ớ ượ ng c a ng ủ ườ ớ
nh ng c nh y l ả ấ ạ ữ ơ ợ i càng sinh sôi n y n b y nhiêu. Chính nh ng c nh đó đã kh i g i ở ấ ữ ả ả
tính hi u kì và c m giác rùng r n trong m t th gi i n a h n a th c. ế ớ ử ư ử ự ế ả ộ ợ
Cái huy n o, bí n y nh ch t keo k t dính nh ng tình ti ề ả ẩ ấ ư ữ ế ấ ế ệ t trong truy n
thành m t s hài hòa th ng nh t. Và có l chính không gian y đã t o nên m t nét ộ ự ấ ố ẽ ạ ấ ộ
riêng trong phong cách ngh thu t truy n ng n c a Th L tr ế ữ ướ ắ ủ ệ ệ ậ c Cách m ng tháng ạ
Tám.
3.1.1.2. Không gian hi n th c ự ệ
Cùng v i không gian huy n o, Th L còn k t h p th hi n m t không gian ể ệ ế ợ ế ữ ề ả ớ ộ
i. khác, đó là không gian hi n th c- g n v i hi n th c đ i s ng c a con ng ắ ự ờ ố ủ ự ệ ệ ớ ườ
ng đ u tiên c a ng n t Ấ ượ ủ ầ ườ ọ ề ế ữ i đ c v không gian trong truy n ng n Th L là ệ ắ
ề ả s v n đ ng c a chi u kích không gian. Đó là s k t h p gi a không gian huy n o ự ậ ự ế ợ ữ ủ ề ộ
và không gian hi n th c. Không gian hi n th c l i có s đan xen gi a không gian ự ạ ự ệ ệ ự ữ
ệ thiên nhiên và không gian xã h i. T t c đã t o nên s đ c đáo cho văn phong truy n ấ ả ự ộ ạ ộ
ng n Th L . ế ữ ắ
* Không gian thiên nhiên
ắ Cũng nh trong th , Th L có r t nhi u trang văn xuôi kh c h a c nh s c ọ ả ế ữ ư ề ấ ắ ơ
thiên nhiên r t sinh đ ng. Hình nh thiên nhiên trong truy n ng n Th L là s giao ế ữ ự ệ ắ ấ ả ộ
tình, thi v gi a âm thanh, đ ng nét và c m nh p nhàng, đ m th m, giàu ch t tr ằ ả ấ ữ ắ ị ị ữ ườ
màu s c.ắ
- 57 -
58
Kí c L ng S n không phai m c a m i năm đ u đ i đã tr thành m t nhân ườ ờ ủ ứ ạ ầ ộ ờ ở ơ
quan tr ng trong th gi i ngh thu t c a Th L . Vì th mà tác gi hay vi t ố ế ớ ọ ậ ủ ế ữ ế ệ ả ế t
nh ng truy n kinh d v i b i c nh là không gian núi r ng, th gi i đó luôn tr đi tr ị ớ ố ả ế ớ ừ ữ ệ ở ở
i trong sáng tác c a ông. l ạ ủ
Đó là khung c nh hang Văn Dú v i m t v đ p ti m n ( ộ ẻ ẹ ề ẩ Vàng và máu): “ Kể ả ớ
châu Kao Lâm phía đông và mi n B n Slay phía tây mà đ n, t t ừ ở ề ả ở ế ừ ạ ắ m n B n P c ả
đi xu ng, và t B n H tr lên, cách non m i d m chung quanh, ch có qu núi đá ố ừ ả ườ ặ ạ ở ả ỉ
Văn Dú là cao l n nh t. ấ ớ
S ng s ng gi a tr i, bao quát đ i cây gò đ t, núi y trông đ ng b hách d ch ữ ừ ữ ấ ấ ồ ờ ườ ệ ị
nh đ ng làm chúa t cho c m t vùng phong c nh hoang vu. Dân Th các làng ư ứ ể ả ộ ổ ở ả
g n đó, ngày nào cũng trông th y ng n núi mù mù lam tím, nhô lên trên nh ng hàng ầ ữ ấ ọ
r ng xanh chi chít um tùm. ừ
Nh ng bu i hoàng hôn bóng chi u soi riêng m t phía cũng nh các ngày ữ ư ề ổ ộ ủ ộ d t
âm u, Văn Dú l i hi n ra m t v riêng oai linh và m u nhi m” [36, tr. 5]. ạ ộ ẻ ệ ệ ầ
Hay không gian Lũng Luông v i m t v đ p th m ng, h u tình ( Gió ngàn): ở ộ ẻ ẹ ơ ộ ữ ớ
" Xa xa, áp vào chân núi, lác đác m y chi c nhà sàn mái d c, t ng quét vôi tr ng dán ố ườ ế ấ ắ
ư ộ câu đ i đ , đi m vào nh ng v ng cây lá um xanh. C nh v t trông đ m dáng nh m t ố ỏ ữ ừ ể ả ậ ỏ
cô gái s p v nhà ch ng, trên đó ph ng ph t m t làn s ng làm l n v i màn khói ề ắ ả ấ ồ ộ ươ ẫ ớ
pháo" [17, tr. 15].
ấ N u đ c toàn b t p truy n ng n Th L , ta s th y không gian trăng xu t ẽ ấ ế ữ ộ ậ ế ệ ắ ọ
hi n r t nhi u l n, t o ý v lãng m n cho tác ph m. ị ệ ấ ề ầ ạ ạ ẩ
X a nay, trăng luôn là hình nh đ c kh c h a đ m nét trong thi ca. Có ng ư ả ượ ắ ọ ậ ườ i
ư ộ tìm đ n trăng nh đ g i g m m t n i ni m tâm s , có k thì xem trăng nh m t ư ể ử ắ ộ ỗ ự ế ề ẻ
món quà mà t o hoá đã ban t ng cho th gian... M i nhà th , nhà văn, m i m t tâm ế ạ ặ ỗ ơ ỗ ộ
v trăng. Riêng Th L , ông dành cho h n đa c m đ u có nh ng c m nh n tinh t ồ ữ ề ả ả ậ ế ề ế ữ
t. Có l vì v y mà hình nh v ng trăng đã đi vào trăng m t ni m u đãi đ c bi ề ư ặ ộ ệ ẽ ậ ả ầ
nh ng trang văn xuôi c a ông nh nh ng b c tranh màu đ p. ư ữ ữ ủ ứ ẹ
Đó là đêm trăng th ng tu n lung linh, huy n di u ( ượ ệ Tr i B Tùng Linh ạ ồ ề ầ ): “M tộ
t i v th ố ề ượ ng tu n trăng, tôi m i ng i ng m c nh ả ầ ắ ả ồ ở ặ ngoài hiên cho đ n lúc trăng l n ế
đã lâu và tr i đã tr l i t ở ạ ố ặ ề i đ c. Đ n lúc trăng khu t h n, nh ng nét m nh d , m m ấ ẳ ữ ế ẻ ả ờ
ề ả m i v n nh còn in trên nh ng v ng đen n ng, v n nh còn nhu m r t huy n o ạ ẫ ư ữ ư ầ ặ ẫ ấ ộ
m t ánh sáng mà trí t i riêng trên nh ng c đ ng theo h i gió ộ ưở ng v n th y còn sót l ấ ẫ ạ ử ộ ữ ơ
- 58 -
59
l đ a qua ph ph t, l ư ấ ơ ướ ơ ả t, ch p ch n... Nh ng c m giác r t mong manh cũng ph ng ữ ả ậ ấ ờ
ph t qua, g n trong tâm h n, g n trên da th t... Tôi đ ồ ấ ợ ợ ị c h ượ ưở ế ng m t thú say s a hi m ư ộ
có và chóng bi n nh ng v n đ cho tình c m còn rung mãi m t đi u r t êm nh và ả ệ ấ ư ể ẹ ế ẫ ộ
ng t ngào” [36, tr. 353]. ọ
( Đó còn là gió núi trăng ngàn đ y thi v v i nh ng c m xúc l ầ ị ớ ữ ả ạ Gió trăng
ngàn): “Trăng l ọ ầ t d n xu ng th p, ng gi a hai t ng tuy t bông l n và tr ng xoá ả ự ữ ế ấ ắ ố ớ
đang thong th d n l i, thu h p m t kho ng tr i xanh th m và trong veo. Trên đ nh ả ồ ạ ẹ ẳ ả ộ ờ ỉ
tr i, ch khuôn trăng thênh thang lúc tr c, mây kéo đ n t ng đoàn t ng đ i, tìm ờ ỗ ướ ế ừ ừ ộ
nhau n i l i t ng v ng, t ng cu n, và h p thành nh ng núi b c vĩ đ i và b ng b nh. ố ạ ừ ừ ữ ừ ề ạ ạ ộ ợ ồ
T ng không b ng ch c h n đ n nh ng mây... B u tr i l i quang r ng, m t trăng nh ố ỗ ờ ạ ữ ừ ầ ỗ ộ ặ ộ ư
qua h i giông t i hi n ra gi a m t màu xanh ng t cao khi ồ , l ố ạ ữ ệ ắ ộ ế t và r ng r ạ ỡ ữ nh ng
vinh quang. M t lu ng gió m i v a qua đem l ớ ừ ồ ộ ạ i nh ng h ữ ươ ng ru ng đ t, cây r ng. ấ ừ ộ
L nh l o ph lên vai m t ng i màn s ng l a”. [36, tr. 521]. Hay m t đêm trăng ủ ẽ ạ ộ ườ ươ ụ ộ
t bao nhung nh v ng g i bi ợ ế ớ ề ườ i yêu, nh ng k ni m đ p v m t cu c tình đã lùi ẹ ề ộ ỷ ệ ữ ộ
vào dĩ vãng nay l i hi n v trong ký c c a Mai ( Gió ngàn): “M t trăng kia treo cao ạ ứ ủ ề ệ ặ
trên tr i xanh, đâu đâu ai cũng trông th y, sao l i không là m t t m g ng trong sáng ấ ờ ạ ộ ấ ươ
đ ta nhìn lên, ta trông th y hình nh cái nhà riêng Ch Sao? Mà khi Ch Sao có ra ể ế ế ả ấ
sân đ ng thì cũng th y bóng ta trên đó đang bu n s u t ng nh đ n nàng” [17, tr. 24 ồ ầ ưở ứ ấ ớ ế
].
S k t h p y u t thi v c a thiên nhiên trăng và y u t ự ế ợ ế ố ế ố ị ủ ủ rùng r n, ma quái c a ợ
ng, kỳ o là m t đ c đi m thi pháp c a truy n ng n Th nh ng hình nh hoang đ ả ữ ườ ộ ặ ủ ể ệ ả ắ ế
L . Đ c đi m này th hi n trong c nh ng đo n miêu t . Trong truy n ể ệ ữ ữ ể ạ ả ặ ả ệ M t đêm ộ
trăng: “ M t trăng kia đã kín đáo n mình sau đ i núi; hai cái thây ng ẩ ặ ồ ườ ơ i trên cao r i
xu ng m t ti ng g m ghê trong nh ng ti ng thác đ m m không bao gi ổ ầ ầ ộ ế ữ ế ớ ố ờ ớ ng t”
[36, tr. 120].
V ng trăng trong truy n ng n Th L đ c nhìn nhi u c p đ , m i m t hoàn ế ữ ượ ệ ắ ầ ở ề ấ ộ ỗ ộ
c nh l ả ạ ệ i có m t t ng nghĩa riêng. Thiên nhiên qua ngòi bút đa c m c a Th L còn hi n ế ữ ộ ầ ủ ả
Chim đèo): ra v i m t v đ p di u kỳ và m m ng ( ệ ộ ẻ ẹ ơ ộ ớ
đây mây núi, cây r ng Ở ừ
N c non thanh s ch, cách ch ng ph n hoa ướ ừ ạ ồ
Chim đèo nh n, gió đèo ca ắ
Ru h n m m t gi c m khôn cùng ơ ộ ấ ơ ồ
- 59 -
60
Núi r ng, cây lá nh cu n hút lòng ng i, nh thôi thúc con ng i cùng chiêm ư ố ừ ườ ư ườ
ng ng: “Vân B ng ưỡ ằ ơ i! Trút b s lo âu đi! Trút b c t m linh h n ph c t p c a văn ỏ ả ấ ứ ạ ủ ỏ ự ồ
minh n a!... Anh đã t i m t x êm đ m gi n d , c nh đ p có m t v đ p thanh bình ữ ớ ộ ẻ ẹ ộ ứ ị ả ẹ ề ả
thu n tuý khác th ng... Trong không khí thanh khi ầ ườ ế ẽ ẳ t, nh ng ti ng hát d o dang s v ng ữ ế ẻ
đ a lên nh nhàng nh tia khói thoáng bay và nhi m màu nh l ư ư ờ ư ẹ ệ ẽ ừ i cây c . Anh s d ng ỏ
ng a l ng, bao c m giác đ m đà m i m ự ạ ẽ i, s bâng khuâng đ cho bao nhiêu c m t ể ả ưở ả ậ ớ ẻ
n qu chín, bóng cây chen sít g i lên tâm h n... Và anh s th y mình ợ ẽ ấ ồ ở bên m t khu v ộ ườ ả
d ướ i nh ng đi m l a th a n ng r i nh thêu hoa...” [36, tr. 341]. ọ ể ư ư ắ ư ữ
Nhìn chung, thiên nhiên trong truy n ng n Th L đ c tác gi miêu t ế ữ ượ ệ ắ ả ả ấ r t
t t o hình, g i c m. D i nhãn quan c a nhà đ c s c và sinh đ ng v i nh ng chi ti ộ ặ ắ ữ ớ ế ạ ợ ả ướ ủ
văn, thiên nhiên hi n lên nh nh ng b c tranh màu đ p v i nhi u màu s c và đ ứ ữ ư ề ẹ ệ ắ ớ ườ ng
nét.
٭ Không gian xã h iộ
Không gian xã h i g n li n v i không gian mà đó nhân v t t n t i và hành ộ ắ ề ớ ở ậ ồ ạ
ậ ẹ đ ng. Đó có th là không gian n ào, huyên náo cũng có th là không gian ch t h p, ộ ể ể ồ
tù túng c a cu c s ng con ng i. ộ ố ủ ườ
m t s truy n vi ng, Th L th Ở ộ ố ệ ế ề t v cu c s ng đ i th ộ ố ờ ườ ế ữ ườ ọ ng phác h a
không gian m đ m, u u n n i bu n đi li n v i thân ph n đáng th ề ạ ậ ả ẩ ồ ớ ỗ ươ ng c a con ủ
ng i trong xã h i. Đó là không gian ngôi nhà t i tàn c a ông Phán nghi n ( ườ ộ ồ ệ Ông Phán ủ
nghi nệ ...): “Tôi ng i ghé xu ng b gh ng a, đ a m t nhìn chung quanh nhà: m t cái ự ư ế ắ ộ ộ ố ồ
gi ng cũ, d i chi c màn đã lâu không gi ườ ướ ế ặ ộ t, kê m t bên. Gian bên kia tr tr i m t ơ ọ ộ
cái bàn th , trên đ đ các th : chai, l ể ủ ứ ờ , t ọ ượ ng s nh , sách ch nho, và nhi u th ữ ứ ề ỏ ứ
v t vãnh. Sau bàn, n trong bóng m t ẩ ặ ờ ố ớ i, ph ng ph t hình nh ng ch u sành nh n, ữ ấ ả ậ
nh ng th p và m t hai cái chum con...” [36, tr. 163]. Ông Phán không m y khi ra ữ ấ ạ ộ
ngoài, c công vi c ch quanh qu n bên cái đèn và “ch t cóng bên bàn đèn t ế ệ ả ẩ ỉ ắ ộ t”. M t
cu c đ i c th âm th m, l ng l trôi qua. ộ ờ ứ ế ầ ặ ẽ
Hay đó là không gian góc nhà ch t h p c a Thoa, nhân v t chi m đ c tình ậ ẹ ủ ế ậ ượ
th ng nh t c a chúng ta: “Thoa ng i m t góc nhà, cúi đ u xu ng kim ch , và cũng ươ ấ ủ ồ ở ộ ầ ố ỉ
nh x a c ng i ta không nh c nh đ n s có ư ư ở cùng v i cha m , Thoa khi n đ ẹ ế ớ ượ ườ ở ế ự ắ
m t c a mình. Tháng năm qua đi, cùng v i cu c đ i ho t đ ng bên ngoài, ng ạ ộ ặ ủ ớ ộ ờ ườ i
thi u n c m c i v n ng i mãi m t n i âm u và đi m vào nh ng ngày l ng l ụ ẫ ộ ơ ữ ặ ữ ể ế ặ ồ ờ ủ c a
nàng m t đôi ti ng th dài r t nh , r t d u. D i khuôn m t kia, đ p m t v thanh ẹ ấ ị ộ ẻ ướ ế ẹ ấ ặ ộ ở
- 60 -
61
tao tr n t ch, ai bi c gì?” [36, tr. 451- ầ ị t đ ế ượ c có nh ng n i ni m nh ng nguy n ề ệ ướ ữ ữ ỗ
452].
Có truy n, Th L đ a vào truy n không gian sinh ho t c a ng ệ ế ữ ư ạ ủ ệ ườ ề i dân mi n
các ch phiên nh ng đêm áp núi, đó là nh ng phong t c th dân, t c hát l m ụ ượ ở ụ ữ ổ ữ ợ
phiên... N i b t là trò ch i đánh còn trong d p T t ( ơ ổ ậ ộ ế Gió ngàn): " Qu "còn" t c là m t ả ứ ị
qu đúm b n v i m u tròn và to g n b ng m t qu b ả ưở ệ ằ ả ả ầ ầ ộ ắ i, năm sáu tua và ngũ s c
dính vào làm thành m t túm đuôi r t dài. M i năm, trai gái Th l ổ ạ ọ ộ ơ i h p nhau m t n i ấ ỗ ộ
đánh "còn" thi. Bên trai tung "còn" qua m t cái vòng tròn đ t cao, đ bên gái b t tung ộ ể ặ ắ
tr l i, bên nào tung không trúng và hay r t là thua..." [17, tr. 15]. ả ạ ớ
ng m Không gian truy n trong kinh d c a Th L là không gian có xu h ị ủ ế ữ ệ ướ ở
r ng đ th hi n s rùng r n, m o hi m. ộ ể ể ệ ự ể ạ ợ
Đó là không gian căn h m đ t, n i ch a đ ng bao đi u bí n và s hãi ( ứ ự ề ẩ ầ ấ ơ ợ M tộ
chuy n ghê g m t có t đ i nào, h m đào do h ng ng i nào, ớ ): “H m này không bi ệ ầ ế ừ ờ ầ ạ ườ
mà sâu r ng đ ộ ượ ữ c đ n th !... T ch b th , l a n n, l a đu c chi u toé ra nh ng ỗ ệ ờ ử ừ ử ế ế ế ế ố
ậ hình dài ngo ng ngo ng, nhích đ ng nh linh ho t, theo nh ng lúc ánh sáng b p ư ữ ạ ẵ ằ ộ
i, l a đ , c nh t ng ch p ch n âm u, tôi khác nào gi a m t n i yêu b ng bóng t ồ ố ử ỏ ả ượ ậ ờ ở ữ ộ ơ
d kinh hoàng. H i m c, h i m, h i d ngái, đ t l nh, b c th m t n da th t mình; ị ơ ễ ấ ạ ơ ẩ ụ ấ ậ ơ ọ ị
ng n n, mùi khói nh a bó đu c tàn ng n, l mà l n v i mùi h ớ ẫ ươ ự ở ế ố ọ ạ ơ i tho ng nh ng h i ữ ả
cá n, cóc ch t trong đám v n rác ru ng hôi. M t th s ươ ứ ươ ế ẩ ộ ộ ấ ng m loé quanh m y ờ
quãng sáng trên b đ t” [17, tr. 70]. ệ ấ
ữ Đó còn là không gian tr i B hoang v ng- n i mà Tu n đã ch ng ki n nh ng ắ ứ ế ấ ạ ơ ồ
cái n l nh ghê s ( ): “M t cái tr i r ng ngót hai m u và r m nh ớ ạ ợ Tr i B Tùng Linh ạ ồ ạ ộ ẫ ậ ộ ư
m t khu r ng. Cây toàn là cây... Nh ng th cây b i không bi t tên là gì và th ừ ữ ụ ứ ộ ế ườ ng
th ng ch m c nh ng cánh đ ng hoang cũng tìm đ n s ng ườ ỉ ọ ở ữ ế ố ồ ở ớ đây, chen l n v i ẫ
nh ng khóm hoa không đ c chăm bón.... L p nhà tôi , n khu t trong nh ng cây ữ ượ ớ ở ẩ ữ ấ
c r ng; bên đ p và quí. Nhà ki u cũ, tuy làm trên n n đá nh ng v n th p; hiên tr ẹ ư ề ể ẫ ấ ướ ộ
trong, hai hàng c t l n chia thành ba gian....M t n i ph ng ph t mùi phong l u và ộ ơ ộ ớ ư ả ấ
sáng hôm đ n, tôi đ ra c n a ngày b o quét t ch a ch t mùi m m c. Ngay t ẩ ứ ấ ố ừ ả ử ế ể ả ướ c
ộ s a ch a, s p đ t và làm cho b n khách bình yên trong y- lũ d i và chu t ph i m t ử ữ ả ấ ắ ặ ộ ơ ọ
b a hoàng h n “ [36, tr. 347-348]. ữ ồ
ệ Trong truy n trinh thám, không gian xã h i g n li n v i nh ng n i hi n ữ ệ ề ắ ớ ộ ơ
tr ng x y ra các v án m ng. Đó là tr ng Cao đ ng, ngôi nhà tr c a Đ ng, ườ ụ ả ạ ườ ẳ ọ ủ ườ
- 61 -
62
ng ph ...Đ c bi t n i b t nh t là không gian nhà th b nh vi n, đ ệ ệ ườ ặ ố ệ ổ ậ ấ ươ ng Ph Doãn- ủ
c hung th gi t Đ ng ch vì cái vé s trúng gi i th n i Lê Phong b t đ ơ ắ ượ ủ ế ườ ố ỉ ả ưở ớ ng l n:
“Nhà th ng Ph Doãn sáu gi ươ ủ r ờ ưỡ ộ i chi u hôm đó, quang c nh không khác gì m t ề ả
bu i chi u th ề ổ ườ ng. Nh ng l p nhà th p ớ ấ ở ữ các khu yên l ng đ i đêm d ặ ợ ướ ữ i nh ng
i m trong b qu n áo tr ng c a khu nhà th ng lác hàng cây cao l n. M t vài ng ớ ộ ườ ố ủ ắ ầ ộ ươ
g n nhà b nh, ho c l ng th ng đi m y l đác đ ng ứ ở ầ ặ ữ ữ ệ ở ấ ố ầ ộ i g n. Th nh tho ng m t ả ỉ
ng i khán h v i vàng đi qua... Th i kh c bình tĩnh l ng l trôi qua- không ai có th ườ ộ ộ ặ ắ ờ ẽ ể
ng r ng trong b u không khí hi n lành y l i có nh ng tâm trí đang h i h p âm ờ ằ ấ ạ ề ầ ồ ộ ữ
th m đ ch đ n nh ng chuy n k ch li t” [18, tr. 140]. ể ờ ế ữ ệ ầ ị ệ
Hay không gian ti m hút Mã Mây- n i di n ra nh ng t n n xã h i ( ữ ệ ễ ơ ệ ạ ộ Mai
H ng và Lê Phong ): “ Trên gác, cũng nh d ươ ư ướ i nhà, cũng có nh ng bu ng ván liên ữ ồ
ố ti p nhau. Bu ng nào cũng có m t t m màn v i d y kéo cho kín... Nh ng h i thu c ả ầ ộ ấ ữ ế ồ ơ
phi n n ng n c đ a ra, trong cái không khí n ng n và m áp... Trong bu ng, quanh ặ ư ệ ề ặ ấ ồ ồ
ng n đèn d u l c, ba ng i nghiêng ng n m...” [19, tr. 184-185]. ầ ạ ọ ườ ả ằ
ố Không gian hi n th c trong truy n ng n Th L v a góp ph n tái hi n b i ắ ế ữ ừ ự ệ ệ ệ ầ
t và miêu t tính cách nhân c nh hi n th c xã h i v a h tr vi c t o d ng các chi ti ả ộ ừ ỗ ợ ệ ạ ự ự ệ ế ả
v t.ậ
Có th nói, v i s g n k t gi a hai chi u không gian huy n o và không gian ề ớ ự ắ ề ả ữ ể ế
hi n th c, Th L đã t o s c thái riêng cho truy n ng n c a mình. Truy n ng n Th ắ ủ ạ ắ ế ữ ự ệ ệ ệ ắ ế
L , vì th , v a mang v h o huy n bí v a mang tính hi n th c sâu s c. Đó cũng là ừ ẻ ư ả ế ừ ự ữ ề ệ ắ
m t trong nh ng thành công c a tác gi ủ ữ ộ . ả
- 62 -
63
3.1.2. Th i gian ngh thu t ậ ờ ệ
Theo T đi n thu t ng văn h c ừ ể ọ : “Th i gian ngh thu t là hình th c n i t ộ ạ i ứ ữ ệ ậ ậ ờ
i trong th gi i. Nó c a hình t ủ ượ ng ngh thu t, th hi n s c m th y c a con ng ể ệ ự ả ấ ủ ệ ậ ườ ế ớ
ph n ánh s c m th th i gian c a t ng con ng ụ ờ ủ ừ ự ả ả ườ ử ừ i trong t ng th i kỳ l ch s , t ng ừ ờ ị
giai đo n phát tri n c a con ng i trong th gi i. Trong th gi ủ ể ạ ườ ế ớ ế ớ ờ i ngh thu t, th i ệ ậ
gian ngh thu t xu t hi n nh m t h th ng quy chi u có tính tiêu đ đ ư ộ ệ ố ề ượ ệ ế ệ ậ ấ c gi u kín ấ
duy c a tác gi ” [9, tr. đ miêu t ể ả ờ ố đ i s ng trong tác ph m, cho th y đ c đi m t ẩ ể ặ ấ ư ủ ả
322].
ệ Có th nói văn h c chính là ngh thu t th i gian b i thông qua vi c tái hi n ậ ệ ể ệ ọ ờ ở
m t kho ng không gian nh t đ nh c a l ch s hay cu c đ i con ng ấ ị ủ ị ử ả ộ ộ ờ ườ i mà b c tranh ứ
hi n th c đ c tái hi n lên m t cách chân th c, rõ nét và đ y s c thuy t ph c. ự ượ ệ ầ ứ ự ụ ế ệ ộ
Truy n ng n Th L có s đan xen gi a th i gian s ki n, th i gian tâm lý và ữ ự ệ ế ữ ự ệ ắ ờ ờ
ng. th i gian huy n bí, hoang đ ề ờ ườ
3.1.2.1. Th i gian s ki n ự ệ ờ
ờ Th i gian s ki n v n đ ng ch y u theo quy lu t nhân qu , đ i l p v i th i ả ố ậ ự ệ ủ ế ậ ậ ớ ộ ờ
gian miêu t . Th i gian này g n li n v i nh ng bi n c , s ki n hành đ ng c a nhân ả ế ố ự ệ ữ ủ ề ắ ờ ộ ớ
v t. ậ
m t s truy n vi t v đ i th Ở ộ ố ệ ế ề ờ ườ ờ ng, th i gian s ki n xoay quanh cu c đ i ự ệ ờ ộ
Thoa). M t đ i ng i âm c a nhân v t. Đó là th i gian cu c đ i b t h nh c a Thoa ( ủ ộ ờ ấ ạ ủ ậ ờ ộ ờ ườ
th m l ng l cam ch u bao nhiêu nghi t ngã c a s ph n. Ngay t ầ ặ ẽ ị ệ ủ ố ậ ừ ớ bé đã b câm. L n ị
lên trong tình th ng c a m r i ngu n yêu th ng y cũng d n l i t ươ ẹ ồ ủ ồ ươ ầ ụ ắ ấ ẹ ấ t khi m m t.
Thoa ph i ả ở ớ ẻ v i ch . Tình yêu đ n gieo hy v ng và xao xuy n trong lòng cô gái tr , ế ế ọ ị
nh ng tr trêu thay, s p đ n ngày c ư ế ắ ớ ướ ờ ợ i thì m y cái tang d n d p đ n. Thoa ch đ i ế ậ ấ ồ
và ch u đ ng th nh ng tin t c c a ng i yêu thì ngày m t b ng h n. Và đ n khi ứ ủ ự ư ế ị ườ ộ ẵ ế ẳ
không còn ch đ i đ ờ ợ ượ ữ ặ c n a thì cái ch t cũng đ n v i Thoa m t cách âm th m, l ng ớ ế ế ầ ộ
nh th . Bao nhiêu là s ki n, bi n c xoay quanh m t đ i ng l ẽ ự ệ ư ế ộ ờ ế ố ườ ậ i, m t s ph n ộ ố
ng, làm rung đ ng bi t bao tâm h n đ c gi b t h nh, đáng th ấ ạ ươ ộ ế ộ ồ . ả
i nghi p, đáng th ng c a ông Phán nghi n ( Hay cu c đ i t ộ ờ ộ ệ ươ ệ Ông Phán ủ
t v i con ng i, không m t ai thân nghi nệ ). Ông Phán s ng m t cu c đ i tách bi ờ ố ộ ộ ệ ớ ườ ộ
thu c, s ng th m l ng m t mình trong căn nhà nh bé. Đáng th ng thay, con ng ầ ặ ố ộ ỏ ộ ươ ườ i
y khi s ng cô đ n, ch t đi r i v n cô đ c m t mình. R i còn bi t bao cu c đ i nh ấ ồ ẫ ế ộ ộ ồ ơ ố ế ộ ờ ư
, âm th m trong xã h i Vi t Nam nh ng năm đ u th k XX. th n a c l ng l ế ữ ứ ặ ẽ ầ ộ ệ ế ỷ ữ ầ
- 63 -
64
Trong truy n kinh d , th i gian s ki n g n li n v i s chuy n bi n c a các ế ủ ự ệ ớ ự ệ ề ể ắ ờ ị
kỳ o, hoang đ ng. Ví nh trong truy n , th i gian s ki n là y u t ế ố ả ườ ệ Cái đ u lâu ư ầ ự ệ ờ
ủ th i gian di n ra nh ng ly kỳ c a cái đ u lâu. Có m t anh l y m t cái đ u lâu c a ữ ủ ễ ầ ấ ầ ờ ộ ộ
i tù ch t trong b nh vi n trông còn m i, x ng ch a m t ng ộ ườ ế ệ ệ ớ ươ ư khô h n r i đem v ẳ ồ ề
đ trên bàn h c c nh c a s , khi n b n bè kinh hãi. Đêm đ n, h n m m toàn ử ổ ọ ằ ể ế ế ạ ạ ọ ơ
th y nh ng cái đ u lâu v i x ng ng i, th nh tho ng l i nghe nó nghi n răng ớ ươ ữ ấ ầ ườ ả ỉ ạ ế
ken két. R i k t thúc truy n là s lý gi phát ra t ồ ế ự ệ ả i khoa h c, nh ng âm thanh l ữ ọ ạ ừ
ẫ cái đ u lâu là do con mèo đen gây nên ch không ph i ma qu gì. Th L đã d n ứ ế ữ ầ ả ỷ
ng i đ c đi t ng c nhiên này đ n ng c nhiên khác, làm cho câu chuy n thêm ườ ọ ừ ế ệ ạ ạ
ph n h p d n. ấ ầ ẫ
ẩ Trong truy n ệ Vàng và máu, th i gian s ki n xoay quanh hang Văn Dú bí n ự ệ ờ
i Th vào hang, m t ng v i nh ng cái ch t rùng r n. R i s ki n hai ng ớ ồ ự ệ ữ ế ợ ườ ổ ộ ườ ế i ch t
còn m t ng ộ ườ ề i thoát n n. Ti p đó là v quan châu Nga L c- m t trí th c có đ c nhi u ứ ế ạ ộ ộ ọ ị
sách v hang Văn Dú quy t đ nh d n lính đ n khai phá kho báu theo ch d n kín đáo ế ị ỉ ẫ ề ế ẫ
trong t gi y v b c đ a đ đ c bôi quanh m t th keo có t m thu c đ c l y t ờ ấ ẽ ứ ồ ượ ị ộ ấ ừ ứ ẩ ộ ố
ộ nh a cây tên là Mây Nôm. Chính b n ch Tàu đã bi n nh ng hòn đá vô tri thành đ i ự ủ ữ ế ọ
quân gi ữ kho báu, b i vì h ai đ ng vào nh ng cái xung quanh đá b tr y da t ữ ị ầ ụ ễ ở ấ ẽ ị t s b
ch t đ c ng m vào mà ch t. ấ ộ ế ấ
Trong truy n trinh thám, th i gian s ki n xoay quanh các v án ( Gói thu c lá, ự ệ ụ ệ ờ ố
Mai H ng và Lê Phong, Nh ng nét ch ươ ữ ữ...)
, th i gian s ki n di n ra quanh cu c hành trình tìm Trong truy n ệ Gói thu c láố ự ệ ễ ờ ộ
ki m hung th gi t Đ ng c a phóng viên trinh thám Lê Phong. ủ ế ế ườ ủ Anh cam đoan đ nế
b y hôm n a k t ả ữ ể ừ ngày Đ ng b h i, và đúng ba gi ị ạ ườ ờ chi u ngày th b y 27 tháng 8 ứ ả ề
c chính hung th . M t phong cách làm vi c v a khoa h c l i r t chuyên s b t đ ẽ ắ ượ ọ ạ ấ ủ ừ ệ ộ
ờ ề ậ nghi p. Cái án m ng c a Đ ng x y ra m t cách kì qu c mà m i nghi ng đ u t p ườ ủ ệ ạ ả ặ ộ ọ
trung vào Nông An Tăng- m t ng ộ ườ ộ i mà Đ ng luôn lo s và tìm cách l n tránh, vì m t ườ ẩ ợ
ạ s hi u l m. R i đ n m t cái ch t c a Đinh Võ Th c nh ng th c ch t là em trai Th c ự ể ầ ồ ế ế ủ ư ự ạ ấ ộ
ng và v i nh ng dòng ch “X.A.E.X.I.G” đ đánh l a thanh tra Mai Trung, Kỳ Ph ể ớ ữ ữ ừ ươ
đ c gi ộ ả . Cu i cùng, b ng m u m o, tài trí c a mình, Lê Phong đã đánh l a cho th ủ ư ừ ẹ ằ ố ủ
ph m sa l i. K gi t Đ ng không ph i là ai khác mà chính là Đinh Võ Th c- ng ạ ướ ẻ ế ườ ả ạ ườ i
mà ta đã t ng ch t. Có th th y, các s ki n trong truy n di n ra m t cách r t logic ưở ự ệ ể ấ ế ệ ễ ấ ộ
và ch t ch , nh cu n hút ng i đ c. ư ố ẽ ặ ườ ọ
- 64 -
65
Cũng trong truy n ng n ắ Mai H ng và Lê Phong ươ ệ , th i gian s ki n là th i gian ự ệ ờ ờ
xoay quanh cu c đi u tra v cái ch t kỳ l ề ế ề ộ ạ ủ ớ c a bác sĩ Đoàn. T cu c nói chuy n v i ừ ộ ệ
bác sĩ Đoàn, đ n nh ng m nh gi y đe do , r i là nh ng cu c r t đu i gi a Lê Phong ạ ồ ộ ượ ữ ữ ế ả ấ ữ ổ
và Mai H ng. Sau cùng là lúc Lê Phong xâm nh p vào hang i ph m.... cho ươ ậ c a k t ổ ủ ẻ ộ ạ
đ n lúc b n hung th b tóm g n và Lê Phong thoát hi m nh s m u trí c a Mai ế ờ ự ư ủ ị ủ ể ọ ọ
ầ H ng. T t c nh ng s ki n y đã t o nên nh ng trang văn h p d n, thú v và đ y ự ệ ấ ấ ả ươ ữ ữ ẫ ạ ấ ị
gay c n.ấ
Th i gian s ki n th c s là m t hình th c ngh thu t có đóng góp l n cho s ự ự ự ệ ứ ệ ậ ớ ờ ộ ự
thành công c a truy n ng n Th L . đó, m i s vi c đ u di n ra r t t ế ữ Ở ủ ệ ắ ọ ự ệ ấ ườ ễ ề ậ ng t n,
nh cu n phim quay ch m v cu c đ i và xã h i. ậ ề ộ ờ ư ố ộ
3.1.2.2. Th i gian tâm lý ờ
Th i gian này th ng đ ờ ườ ượ ạ c g n vào tâm tr ng nhân v t, ho c tâm tr ng ắ ặ ậ ạ
ng i miêu t . Thông qua đó, nhà văn có th đào sâu vào th gi i n i tâm c a con ườ ả ế ớ ộ ủ ể
ng i, khám phá t ng ngõ ngách n sâu bên trong tâm h n c a nhân v t. ườ ồ ủ ừ ẩ ậ
Th i giam tâm lý mang tính ch quan c a con ng i, th i gian có khi thong ủ ủ ờ ườ ờ
th mà cũng có khi trôi nhanh. Th i gian tâm lý cũng đ c Th L s d ng r t có ả ờ ượ ế ữ ử ụ ấ
hi u qu , y u t ả ế ố ệ ệ làm nên hi u qu đáng k trong th i gian ngh thu t c a truy n ậ ủ ể ệ ệ ả ờ
ng n Th L ph i k đ n th i gian tâm tr ng c a nhân v t. M i nhân v t trong tác ả ể ế ế ữ ủ ắ ậ ậ ạ ỗ ờ
ph m văn h c là m t tính cách, m t tâm tr ng, m t s ph n. Do v y dòng th i gian ộ ố ậ ẩ ậ ạ ộ ọ ộ ờ
tâm lý c a m i nhân v t cũng khác nhau. ủ ậ ỗ
Trong truy n trinh thám, th i gian tâm lý th ệ ờ ườ ự ệ ng g n li n v i các s ki n ớ ề ắ
đi u tra, theo dõi đ i th . ủ ề ố
, th i gian tâm lý đ Trong truy n ệ Mai H ng và Lê Phong ươ ờ ượ c th hi n r t rõ ể ệ ấ
thông qua nhân v t Lê Phong. Ta hãy l ng nghe tâm tr ng c a Lê Phong trong lúc ch ủ ắ ạ ậ ờ
đi m đ i đ b t hung th : “M i m t gi ợ ể ắ ườ ủ ộ ờ ể ở ồ ố ắ đ ng h m t nhà g n đó. Ph v ng ồ ộ ầ
tanh, không m t bóng ng i nào qua l i. Trong lòng Lê Phong th y h i h p, cái th ộ ườ ạ ồ ộ ấ ứ
c m giác n ng nàn c a tâm h n khi ng ả ủ ồ ồ ườ i ta s p th y m t vi c quan tr ng, s p vào ệ ắ ắ ấ ọ ộ
ồ m t n i đ y gian nguy... Anh đ a m t, l ng tai nghe ngóng m t lát n a r i xem đ ng ộ ơ ầ ắ ắ ữ ồ ư ộ
h :ồ
- 11 gi ờ ộ 10. Đ c l m! Mu n b t hùm ph i vào t n hang hùm. Ta vào m t ượ ắ ả ậ ắ ố
i bao gi c th y cái thú n i ch a đ gót t ư ể ơ ớ ờ , nh ng s nguy hi m càng to, ta càng đ ể ự ữ ượ ấ
c a s chi n đ u” [19, tr. 182-183 ]. ủ ự ế ấ
- 65 -
66
Không ch nhân v t ch đ i t ng giây phút mà d ờ ợ ừ ậ ỉ ườ ng nh đ c gi ư ộ ả ồ cũng h i
h p theo t ng b ộ ừ ướ c đi c a th i gian. y th m i th y đ Ấ ế ớ ủ ấ ờ ượ ự c s cu n hút kỳ l ố ạ ủ c a
i đ c v a là chính mình truy n ng n Th L là nh th nào. Nhà văn nh mu n ng ư ế ế ữ ư ệ ắ ố ườ ọ ừ
v a là nhân v t đ r i cùng đ i ch và cùng h i h p kh c kho i, ch mong. Th t là ừ ậ ể ồ ồ ộ ậ ả ắ ờ ờ ợ
m t đi u thú v ! ị ề ộ
Truy n cũng di n t ễ ả ệ ớ cái kho nh kh c tâm lý c a Lê Phong khi đ i di n v i ủ ệ ắ ả ố
cái ch t: “- Anh b t giác quay đi, c ng đ ng i ra, can tâm đ i đ n cái giây phút ghê ờ ườ ứ ế ấ ợ ế
ng. T t ng th n trí cùng g m...nh ng phút đ i ch y Lê Phong th y dài l ớ ờ ấ ữ ấ ợ th ạ ườ ư ưở ầ
v i th th t, các m ch máu trong kho nh kh c nh ng ng h n s sinh ho t. Và đó là ớ ẳ ự ớ ị ư ừ ắ ạ ạ ả
lúc anh ch đ i cái ch t kỳ quái, mau l và ghê g m nh t đ i... ờ ợ ế ẹ ấ ờ ớ
M t phút sau, r i m t phút n a qua... ữ ộ ộ ồ
Anh th y rõ r t m t th c m giác rùng r n ch y kh p mình, làm se các chân ứ ả ệ ấ ạ ắ ợ ộ
lông l i” [19, tr. 192]. ạ
, cái giây phút ch đ i c a Lê Phong nhà th Trong truy n ệ Gói thu c láố ờ ợ ủ ở ươ ng
Ph Doãn nh làm thót tim bao đ c gi , r t gay c n: “Phong n m yên, nghe qu tim ư ủ ộ ả ấ ả ằ ấ
ng đ n nh ng b c chân rón đ p, nghe nh ng ti ng nh c a lá cây kh đ ng và t ậ ẽ ộ ỏ ủ ữ ế ưở ữ ế ướ
rén b i g n phòng anh. c l ướ ạ ầ
L n đ u tiên trong c v này, lúc đó Phong m i bi t h i h p. B i vì anh t ả ụ ầ ầ ớ ế ồ ộ ở ự
hi n mình làm m t th m i đ nh ác thú. Anh nh n l y cái vi c nguy hi m, thay ứ ồ ể ậ ấ ử ệ ể ế ộ
cho ng t ch t đ đón l y khí gi t ng i s b gi ườ ẽ ị ế ế ể ấ i c a k gi ớ ủ ẻ ế ườ ợ i đêm nay... Phong đ i
mãi mà ch a th y đ n b y gi . Giây phút đi ch m l ư ế ấ ả ờ ậ th ạ ườ ng, hình nh cùng v i s ư ớ ự
bí m t ti n lên b ng nh ng b c dè d t” [18, tr. 143]. ậ ế ữ ằ ướ ặ
Ta càng ch đ i thì th i gian càng trôi ch m tr mà lòng ng ờ ợ ễ ậ ờ ườ ặ i thì càng n ng
trĩu thêm. Có l ẽ ả đó là cái c m giác mà Lê Phong ph i ch u đ ng trong nh ng kho nh ự ữ ả ả ị
kh c y: “ Lúc Phong b t đèn lên thì trong phòng l ậ ắ ấ ạ ắ i v ng v nh tr ẻ ư ướ ư c. Anh đ a
m t nhìn qua t phía r i th m t ti ng dài. S ch đ i b t đ u, s ch đ i l ng l ắ ứ ự ờ ợ ắ ầ ự ờ ợ ặ ở ộ ế ồ ẽ
i xôn xao nh ng ý và n ng n , trong đó s t ch m ch nh l n lao thêm, và lòng ng ị ư ớ ự ị ề ặ ườ ữ
nghĩ nghiêm tr ng.ọ
i đây nh t m t n i xa khu t. Nhà Ti ng náo đ ng c a thành ph vang t ủ ế ộ ố ớ ư ừ ộ ơ ấ
th ng hình nh là m t cõi bi t t ch mà ng i đ i không nh đ n. Th i gian càng v ươ ư ộ ệ ị ườ ờ ớ ế ờ ề
mu n càng làm cho v qu nh v ng rõ r t h n lên. ệ ơ ẻ ạ ắ ộ
- 66 -
67
Đ ng đ nh và rõ ràng, đ ng h nhà th đi m h i chuông b y gi , và Phong ờ ể ủ ả ồ ồ ồ ỉ ờ
ng c nhiên vì đêm đ n quá ch m. ế ậ ạ
m i lăm. B y gi ả ờ ườ
R i b y gi ồ ả r i ờ ưỡ
Chuông đ ng h xa đi m ti ng sau cùng m t cách đ o m o khác th ng. ế ể ạ ạ ộ ồ ồ ườ
r - B y gi ả i r i ờ ưỡ ồ
Đó là câu gi n d mà Phong nghĩ th m” [18, tr. 149-150]. ầ ả ị
c đi c a th i gian. D ng nh tâm tr ng c a nhân v t cùng hoà vào b ủ ườ ư ậ ạ ướ ủ ờ
Trong truy n kinh d , th i gian tâm lý g n v i các s ki n kỳ o, rùng r n. ự ệ ợ Cái ệ ả ắ ờ ớ ị
l i là m t câu chuy n thú v và ly kỳ. Cái đ u lâu c nghi n răng ken két vào đ u lâu ầ ạ ứ ế ệ ầ ộ ị
ban đêm, đem l i m t c m giác s hãi và kh ng khi p cho ng ạ ộ ả ủ ế ợ ườ ể ư i k chuy n x ng ệ
tôi: “... Cái lo s d n d n ám đ n. Mà s yên l ng gian phòng có nhi u ng i này ợ ầ ự ế ặ ầ ở ề ườ
i càng có v khác th ng. Chúng tôi cũng h t s c l ng tai, ti ng đ ng h đeo tay l ạ ẻ ườ ế ứ ắ ế ồ ồ
anh L ch nghe rõ m n m t. Tôi đ m ti ng tích t c đ bi ; nh ng mãi cũng ể ế ế ế ắ ồ ộ ị t th i gi ờ ờ ư
. Tâm linh hình nh b kích sinh chán, và trong lòng lúc y th y nôn nao m t cách l ấ ấ ộ ạ ư ị
c có m t đi u ghê g m s p x y ra... thích và hình nh báo cho tôi bi ư t tr ế ướ ề ắ ả ớ ộ
ấ Tôi chú ý nghe thì qu nhiên th y có ti ng ken két nghi n răng th c. Lúc y ự ế ế ấ ả
ợ ủ tôi m i hi u cái khi p s c a Chung. Lúc y tôi m i th y rõ ràng cái ghê s c a ợ ủ ế ể ấ ấ ớ ớ
ng i g p ma quái. Tay Chung v n n m ch t l y cánh tay tôi, nh ng h i run run. ườ ặ ặ ấ ư ắ ẫ ơ
Còn tôi thì c mu n quát to lên, quát r t l n đ phá tan cái yên l ng ghê g m lúc đó” ấ ớ ứ ể ặ ớ ố
[36, tr. 231].
Truy n ệ Vàng và máu, tâm lý c a ông quan Châu khi vào hang Văn Dú tìm kho ủ
báu cũng đ c tác gi kh c ho sinh đ ng: “L n này là l n th năm, th sáu, ông ượ ả ứ ứ ạ ầ ắ ầ ộ
ng m l ẫ ạ ấ i nh ng c m giác và nh ng đi u ông suy tính trong lòng. Lúc y ông th y ữ ữ ề ả ấ
lòng xôn xao. Ông d u l i b o đ y t ị ờ ả ầ ớ ổ ơ n i thêm đu c lên, thì th y gi ng c a mình h i ủ ấ ọ ố
khác. Qu tim ông đ p nhanh và m nh l m. Có l ậ ạ ả ắ ẽ đó là vì m ng. Vì ông bi ừ ế ằ t r ng
trong cái b l n kia, có m t kho c a l n mà chính ông, ông s p đ ng...” [36, ủ ớ ệ ớ ắ ộ c h ượ ưở
tr. 84-85].
các tr ng thái tâm lý c a nhân Ph i nói r ng, Th L th t có kh năng di n t ế ữ ậ ễ ả ả ả ằ ủ ạ
v t. ậ Ở ấ ứ ạ b t c hoàn c nh nào, dù là ch đ ng hay b đ ng thì dòng th i gian tâm tr ng ủ ộ ị ộ ả ờ
c tác gi soi chi u c a nhân v t v n đ ủ ậ ẫ ượ ả ế ở ọ m i khía c nh. Th i gian tâm lý giúp ta ờ ạ
- 67 -
68
nhìn nh n rõ cá tính c a nhân v t đ ng th i h p d n ng i đ c, khi n ng ậ ồ ờ ấ ủ ẫ ậ ườ ọ ế ườ ọ i đ c
cũng h i h p khi hoà nh p vào câu chuy n. ồ ộ ệ ậ
3.1.2.3. Th i gian huy n bí, hoang đ ng ờ ề ườ
Đây là th i gian c a nh ng kho nh kh c mang tính ch t huy n bí. Th i gian ắ ủ ữ ề ấ ả ờ ờ
này th ng kh i g i trong tâm trí con ng ườ ơ ợ ườ i nh ng đi u hoang đ ề ữ ườ ng, huy n ho c. ễ ặ
Trong truy n ng n kinh d c a Th L th ế ữ ườ ị ủ ệ ắ ng xu t hi n th i gian ban đêm, ờ ệ ấ
t là lúc 12 gi đ c bi ặ ệ ờ đêm- đây là th i kh c xu t hi n nh ng s ki n kỳ l ấ ự ệ ữ ệ ắ ờ ạ ợ , rùng r n.
Đó là chuy n v ng i đàn bà m c áo tr ng tho t n tho t hi n ( ệ ề ườ ắ ẩ ệ Tr i Bạ ặ ắ ắ ồ
Tùng Linh): “M i hai r i là kho ng th i gian ng ườ ưỡ ả ờ ườ ẹ ắ i đ p v n hi n đ n. Anh ch c ệ ế ẫ
lúc y s m ra cũng đã h n m t gi . Nhìn lên, c a s là cái khuôn đen ngòm d n vào ấ ớ ơ ộ ờ ử ổ ẫ
m t chút gió r t ch m và r t y u. Ti ng đêm ran trong v ng t i v n gi ng nh bao ấ ế ừ ế ấ ậ ộ ố ẫ ư ố
nhiêu đêm...” [36, tr. 362].
R i th i gian c a nh ng ti ng rên, nghi n răng ken két c a cái đ u lâu ( Cái ủ ữ ủ ế ế ầ ồ ờ
): “Chúng tôi đ đèn r t lâu ch xem, song không th y gì, nh ng khi t t đèn đ u lâu ầ ư ể ấ ấ ờ ắ
lên gi ng n m ch a đ y n a gi , thì cái ti ng nghi n răng lúc nãy l i b t đ u, mà ườ ư ầ ử ằ ờ ế ế ạ ắ ầ
l n này thêm d d i” [36, tr. 226]. ữ ộ ầ
Ma xu ng thang gác cũng g i m t th i gian huy n bí, hoang đ ng. Đó là vào ố ề ợ ộ ờ ườ
ứ lúc n a đêm, th i đi m c a con ma xu t hi n: “M t lu ng gió l nh đ a ra. Sau b c ủ ư ử ể ệ ấ ạ ờ ộ ồ
ván m ng ngăn chúng tôi v i cu i c u thang, tôi đoán th y hình t ố ầ ấ ỏ ớ ượ ng m t ng ộ ườ i
đang nghe ngóng. Chúng tôi th y máu trong m ch nh ch y ch m l i, cùng nhau ư ấ ạ ả ậ ạ
trong cái khung đen đ ng l ng nh hình nhân. R i không đ y m i giây đ ng h t ứ ườ ồ ừ ư ặ ầ ồ ồ
ch nh t cao h n đ u d n d n hi n ra m t ng ữ ệ ậ ầ ầ ầ ơ ộ ườ i. Không: M t thân hình ng ộ ườ i;
i bi t c đ ng! Đ u tóc l th , khuôn m t h c hác, n Không: M t cái thây ng ộ ườ ế ử ộ ầ ơ ơ ặ ố ướ c
da xanh nh t; Ánh n n chi u rõ ràng vào trán nó, lên cái s ng mũi dài c a nó, lên ủ ế ế ợ ố
ng quy n nó; Lên hai má hóp vào sâu và t l ưỡ ề ố ụ i nh th ng; Hai m t nó m nh ng đ c ắ ở ư ư ủ
đ , nhìn th ng vào chúng tôi” [36, tr. 518]. l ờ ờ ẳ
Có th nói, th i gian huy n bí, hoang đ ng là m t bình di n m i trong ể ề ờ ườ ệ ộ ớ
ph ng th c th hi n c a truy n ng n Th L . V i ki u th i gian này, ng ươ ể ệ ế ữ ứ ủ ệ ể ắ ớ ờ ườ ọ i đ c
có th khám phá ra b n lĩnh c a mình: gan d hay y u đu i, bình tĩnh hay run s . Cái ủ ể ế ả ạ ố ợ
hay c a truy n ng n Th L có l ch đó. là ế ữ ủ ệ ắ ẽ ở ỗ
- 68 -
69
S đan xen gi a th i gian s ki n và th i gian tâm lý, th i gian huy n bí, ự ệ ữ ự ề ờ ờ ờ
hoang đ ườ ố ng đã góp ph n tăng thêm tính k ch tính cho câu chuy n và th t s lôi cu n ậ ự ệ ầ ị
. đ c gi ộ ả
3.2. Ngôn ng và gi ng đi u ữ ọ ệ
3.2.1. Ngôn ngữ
Ngôn ng là công c , là ch t li u c b n c a văn h c, vì v y văn h c đ ơ ả ủ ấ ệ ọ ượ c ữ ụ ậ ọ
coi là lo i hình ngh thu t ngôn t ệ ạ ậ ừ . Trong tác ph m văn h c, ngôn ng là m t trong ọ ữ ẩ ộ
nh ng y u t ế ố ữ ộ quan tr ng th hi n cá tính sáng t o và tài năng c a nhà văn. V i m t ạ ể ệ ủ ớ ọ
th gi i c c kỳ giàu có, sinh đ ng cùng v i tính đa nghĩa, ngôn ng văn h c tr thành ế ớ ự ữ ọ ớ ở ộ
m t công c đ c l c trong sáng t o ngh thu t. ụ ắ ự ệ ạ ậ ộ
M i nhà văn l n bao gi cũng là t m g ng v s sáng t o ngôn t ỗ ớ ờ ấ ươ ề ự ạ ừ ấ ấ . D u n
t c các y u t c u thành tác ph m, nh ng có l mang d u n cá c a h in trên t ủ ọ ấ ả ế ố ấ ư ẩ ẽ ấ ấ
nhân nh t chính là ngôn ng . Vì ngôn ng là t ng hoà c a v n s ng, kinh nghi m, trí ủ ố ố ữ ữ ệ ấ ổ
tu , t t ệ ư ưở ọ ng và kh năng sáng t o. Cách s d ng ngôn ng trong tác ph m văn h c ử ụ ữ ả ạ ẩ
ể ệ không ch th hi n cá tính sáng t o, phong cách c a nhà văn mà qua đó còn th hi n ỉ ể ệ ủ ạ
quan ni m v th gi i và con ng i c a tác gi . Tính c m xúc, tính hàm súc, tính đa ề ế ớ ệ ườ ủ ả ả
nghĩa, tính t o hình và bi u c m là nh ng thu c tính c a ngôn ng văn h c- căn c ữ ủ ữ ể ả ạ ộ ọ ứ
t ngôn ng văn h c v i ngôn ng các lo i hình văn b n khác. đ phân bi ể ệ ọ ớ ữ ữ ạ ả
Trong tác ph m t s nói chung và truy n ng n Th L nói riêng có hai hình ẩ ự ự ế ữ ệ ắ
th c ngôn ng đ c bi t quan tr ng nh t quy t đ nh phong cách c a nhà văn đó là ngôn ữ ặ ứ ệ ế ị ủ ấ ọ
ng nhân v t, và ngôn ng tr n thu t. ữ ầ ữ ậ ậ
3.2.1.1. Ngôn ng nhân v t ậ ữ
Ngôn ng nhân v t là m t trong nh ng ph ng ti n quan tr ng đ c nhà văn ữ ữ ậ ộ ươ ệ ọ ượ
i d ng nào s d ng nh m th hi n cu c s ng và cá tính nhân v t. Dù t n t ử ụ ộ ố ể ệ i d ồ ạ ướ ạ ậ ằ
ho c đ c th hi n b ng cách nào, ngôn ng nhân v t bao gi cũng ph i đ ặ ượ ể ệ ữ ậ ằ ờ ả ượ ả c đ m
b o s k t h p sinh đ ng gi a tính cá th và tính khái quát. Do đó, ngôn ng nhân ể ả ự ế ợ ữ ữ ộ
v t trong truy n ng n Th L cũng ph n ánh đ ậ ế ữ ệ ắ ả ượ ộ c đ c đi m ngôn ng c a m t ữ ủ ể ặ
i, m t t ng l p ng i trong xã h i. h ng ng ạ ườ ộ ầ ớ ườ ộ
s , nhân v t là m t y u t hàng đ u. Đi u này Đ i v i m t tác ph m t ộ ố ớ ẩ ự ự ộ ế ố ậ ề ầ
c h th ng nhân v t, tr quy t đ nh s thành công c a tác ph m. Đ xây d ng đ ủ ế ị ự ự ể ẩ ượ ệ ố ậ ướ c
tiên nhà văn ph i ch n m t ngôn ng miêu t ữ ả ọ ộ ả ạ phù h p. Trong đó, ngôn ng đ i tho i ữ ố ợ
c a các nhân v t có m t v trí quan tr ng. ủ ộ ị ậ ọ
- 69 -
70
Ngôn ng đ i tho i cũng là ph ữ ố ạ ươ ể ệ ng ti n đ c l c góp ph n vào vi c th hi n ắ ự ệ ệ ầ
cá tính nhân v t. Trong truy n ng n Th L , nh ng m u đ i tho i dài ng n khác ế ữ ữ ệ ắ ạ ậ ẩ ắ ố
nhau cùng v i ngôn ng miêu t ữ ớ ả ộ đã th hi n cá tính và hành đ ng c a nhân v t m t ể ệ ủ ậ ộ
cách rõ nét. Đ c bi lo i truy n trinh thám, Th L đã s d ng ngôn ng ặ ệ t nh t là ấ ở ạ ế ữ ử ụ ệ ữ
đ i tho i gi a các nhân v t đ tăng thêm k ch tính, gay c n và h p d n cho câu ố ậ ể ữ ấ ẫ ạ ấ ị
chuy n.ệ
): Ta hãy xem cu c đ i tho i gi a Văn Bình và Lê Phong ( ạ ữ ộ ố Gói thu c láố
"- Nhà y, ngoài ông c , Th c, Huy... còn ai n a không? ạ ữ ụ ấ
- Còn th ng nh ằ ỏ
- Bi t r i, nh ng đàn bà? ế ồ ư
- Còn bà c , con sen, nh ng hình nh đi v ng c ư ư ụ ắ ả
- Đi đâu?
- Đâu nh v quê... ư ề
i c n th n? - Đ c r i. Ông c lúc lên có đóng c a d ụ ượ ồ ử ướ ẩ ậ
- Khoá l i n a. Nh ng h i đ làm gì? ạ ữ ỏ ể ư
- Đ bi ể ế t. Ông c c n th ? ị ụ ậ
- .Ừ
- Thôi th là đ ..." [18, tr. 18]. ủ ế
c tính ch t ly kỳ c a v án. Nh ng câu Thông qua đo n đ i tho i, ta th y đ ố ạ ấ ạ ượ ủ ụ ữ ấ
h i tăng ti n làm cho quá trình đi u tra v án nhanh h n và hay h n. Đ ng th i, cũng ụ ỏ ề ế ờ ơ ơ ồ
th hi n s nh y bén, óc phân tích khoa h c c a phóng viên trinh thám Lê Phong. ể ệ ự ạ ọ ủ
Cu c đ i tho i gi a Lê Phong và nhân v t x ng "tôi" khi nói v tên đ y t ậ ư ầ ớ ữ ề ạ ộ ố
trong nhà Lý Tuy t Loan cũng không kém ph n đ c s c và gay c n: ặ ắ ế ấ ầ
"- Tên đ y t v a r i m i đ n ph i không? ầ ớ ừ ồ ớ ế ả
- Vâng, m i đ n ch ng b n hôm nay ớ ế ừ ố
- Nó làm ăn còn v ng l m, ph i không? ụ ả ắ
- Vâng.
- Tên nó là gì?
- Là H ngồ
- Theo trong th thu thân? ẻ ế
- Không. Theo l i nó nói ờ
- Sao ông không xem th c a nó? ẻ ủ
- 70 -
71
- Nó nói là b quên nhà tr ch a tìm th y ỏ ở ọ ư ấ
c sao? - Nó nói th mà ông tin đ ế ượ
- Tr i. Th ra ông bi t t c? ế ờ tr ế ừ ướ
- Không. Tôi v a bi t xong" [19, tr. 72]. ừ ế
Có th th y, nhân v t trinh thám c a Th L là nhân v t hành đ ng, linh ể ấ ế ữ ủ ậ ậ ộ
ho t. B i v y, d i con m t nhà ngh , m i đi u gi d i đ u không th l ở ậ ạ ướ ề ề ắ ọ ả ố ề ể ọ ầ t qua t m
ki m soát c a Lê Phong. Ch b ng nh ng chi ti t nh mà Lê Phong đã nh n ra đ ỉ ằ ủ ữ ể ế ậ ỏ ượ c
tay chân c a b n hung th cài vào. Đó là nhân v t Đan- ng i gi m o làm đ y t ủ ọ ủ ậ ườ ả ạ ầ ớ
ự ệ trong nhà cô Lý Tuy t Loan. Đo n đ i tho i cho ta th y kh năng quan sát s vi c ế ạ ạ ấ ả ố
. Lê Phong qu là m t phóng viên trinh thám tài ba. c a Lê Phong th t tinh t ủ ậ ế ả ộ
Ngôn ng phân tích, phán đoán cũng đ ữ ượ ử ụ ệ c s d ng khá linh ho t trong truy n ạ
trinh thám. Ta th ng xuyên b t g p nh ng đo n văn mà nhân v t phân tích, phán ườ ắ ặ ữ ậ ạ
ng. Ch ng h n nh trong truy n : đoán s v t, hi n t ự ậ ệ ượ ệ Mai H ng và Lê Phong ươ ư ạ ẳ
"- Ông bi t c r i, ông đã theo tôi thì vi c gì còn b t tôi ph i khai ra n a... ế ả ồ ữ ệ ả ắ
- Tao theo mày
- Th sao ông bi t tôi đi xe đ p đ n Mã Mây? ế ế ế ạ
- Tao không theo cũng nh tao theo. Vì tao trông mày tao cũng đ đoán đ ủ ư ượ c,
ng qu n bên ph i. Mày đi mua báo mà đi m t ba d u qu n mày có v t d u xe ấ ế ầ ầ ở ố ấ ầ ả
m i phút... Còn nhi u d u hi u khác n a... Đ y mày xem, nh ng đi u tao ch a bi ữ ươ ư ữ ề ề ệ ấ ấ ế t
c. Th nào nào, nói đi..." [19, tr. 141]. ngay, thì r i th nào tao cũng bi ế ồ t đ ế ượ ế
Trong truy n kinh d , Th L s d ng đo n đ i tho i gi a các nhân v t đ ế ữ ử ụ ậ ể ữ ệ ạ ạ ố ị
ạ tăng thêm s rùng r n, ly kỳ cho câu chuy n. Ta có th th y rõ qua cu c đ i tho i ệ ể ấ ự ộ ợ ố
gi a Tu n và Hoàng Lan H ng ( Tr i B Tùng Linh ): ươ ữ ấ ạ ồ
Em Lan H ng....Em... Em có cho phép anh nói chuy n v i em, nói - ươ ệ ớ
chuy n lâu v i em không? ớ ệ
Thì em đ n đây ch mong đ - ế ỉ ượ c th ... ế
Em đ n m t cách b t ng , m t cách êm nh nh cái bóng hi n lên... - ẹ ư ệ ế ấ ờ ộ ộ
Và anh cũng s nh nàng tiên trong gi c m r i em s bi n m t sao? - ợ ư ẽ ế ơ ồ ấ ấ
Nàng l c đ u khoan thai đ tay v n vai Tu n: ắ ầ ể ấ ị
` - Không, em không bi n v i đâu...đêm nay em còn nói chuy n v i anh, em s ế ệ ộ ớ ẽ
t cho em...” [36, tr. 385]. b u b n v i anh lâu h n đêm hôm nào... Và n u anh bi ầ ế ạ ơ ớ ế
- 71 -
72
Th L đã phân tích cái tình nh th ế ữ ớ ươ ặ ng gi a Tu n và Hoàng Lan H ng c n ươ ữ ấ
ư k , t m , h n n a Tu n v n có s phân tích, quan sát m i c m giác c a mình nh ng ẽ ỉ ọ ả ỉ ơ ự ữ ủ ẫ ấ
ữ cái tình đ m say làm Tu n ch s ng trong m m ng. Th L đã khéo k t h p gi a ế ợ ơ ộ ế ữ ỉ ố ắ ấ
th c và m ng. Do đó mà câu chuy n đôi lúc tr nên rùng r n nh ng sau đó là s gi ự ả i ự ư ệ ộ ợ ở
thích khoa h c. Đi u đó cho th y r ng, Tu n là m t con ng i lý trí, v n đ t nh táo ấ ằ ề ấ ọ ộ ườ ủ ỉ ẫ
đ phân bi ể ệ t th c-h . ư ự
Hay cu c đ i tho i gi a anh trai Th và quan Châu trong Vàng và máu: ạ ữ ộ ố ổ
" - Nh ng mày đ n Văn Dú hay sao mà bi t? ư ế ế
- Tôi Văn Dú v đây... Tôi đi v i m t ng i tên là Nùng Khai... ở ề ớ ộ ườ
- Nó đâu?
- Ch t r i à? ế ồ
- Ph i!ả
- Chúng mày là ng i ườ ở đâu? Đ n đây làm gì? Đ u đuôi th nào, k ra ... ầ ế ể ế
- Mày không bi ế t Văn Dú là ch ghê g m sao? ỗ ớ
- Có ch !ứ
- Th sao còn đ n, đ n làm gì...nói mau?" [36, tr. 27]. ế ế ế
Qua đo n đ i tho i, ta không nh ng th y đ ữ ạ ấ ạ ố ượ ự ế ủ c s bí hi m, kh ng khi p c a ủ ể
hang th n Văn Dú mà còn th y rõ t ch t c a viên quan Nga L c. Đó chính là s bình ấ ầ ố ấ ủ ự ộ
ch t y đã giúp ông m nh d n khám phá tĩnh khi phân tích s vi c. Đ r i chính t ự ệ ể ồ ố ấ ấ ạ ạ
nh ng đi u bí n trong hang Văn Dú và tìm th y kho báu c a ng i Tàu. ủ ữ ề ẩ ấ ườ
c th hi n Nhìn chung, ngôn ng nhân v t trong truy n ng n Th L đ ậ ế ữ ượ ữ ệ ắ ể ệ ở
ệ d ng đ i tho i. Th L đã th t s xu t s c khi nâng ngôn ng đ i tho i trong truy n ạ ậ ự ấ ắ ế ữ ữ ố ạ ạ ố
ng n tr thành ph ở ắ ươ ng ti n khái quát ngh thu t m t cách hi u qu . Có th th y, ộ ể ấ ở ệ ệ ệ ả ậ
truy n ng n Th L , ngôn ng đ i tho i chính là m t ph ế ữ ữ ố ệ ạ ắ ộ ươ ng ti n đ c l c đ nhà ắ ự ệ ể
văn tái hi n tính cách nhân v t và ph n ánh hi n th c c a cu c s ng. ự ủ ộ ố ệ ệ ậ ả
3.2.1.2. Ngôn ng tr n thu t ậ ữ ầ
Bên c nh ngôn ng nhân v t, ngôn ng tr n thu t cũng đóng vai trò đ c bi ữ ầ ữ ạ ậ ặ ậ ệ t
quan tr ng, t o nên l p ngôn t ngh thu t cho tác ph m và t o đ c phong cách ạ ọ ớ ừ ệ ạ ẩ ậ ượ
riêng cho m i nhà văn. ỗ
Trong m i tác ph m văn h c, ngôn ng tr n thu t r t quan tr ng, nó là ữ ầ ậ ấ ẩ ọ ỗ ọ
ph ch đ và t ươ ng ti n c t y u đ b c l ố ế ể ộ ộ ủ ề ệ t ư ưở ơ ng c a tác ph m. Quan tr ng h n, ủ ẩ ọ
- 72 -
73
ngôn ng tr n thu t có tính quy t đ nh trong vi c tác đ ng đ n thái đ ng ữ ầ ế ị ộ ườ ọ ố i đ c đ i ệ ế ậ ộ
ng đ c miêu t và khi ti p nh n đ i t ng trong m t tác ph m nào đó. v i đ i t ớ ố ượ ượ ả ố ượ ế ậ ẩ ộ
Truy n ng n Th L s d ng ngôn ng tr n thu t nh m t bi n pháp ngh ế ữ ử ụ ư ộ ữ ầ ệ ệ ắ ậ ệ
ặ thu t đ góp ph n d n d t c t truy n, tăng thêm s h p d n cho câu chuy n và đ c ậ ể ắ ố ự ấ ệ ệ ầ ẫ ẫ
bi t th hi n quan đi m, cách nhìn c a tác gi v con ng i, cu c s ng và th i đ i. ệ ể ệ ủ ể ả ề ườ ộ ố ờ ạ
Đ i đa s truy n ng n c a Th L đ c tr n thu t t ngôi th nh t. "Tôi" ế ữ ượ ủ ệ ạ ắ ố ậ ừ ầ ứ ấ
i k chuy n v a là m t nhân v t trong truy n. Ch ng h n nh trong v a là ng ừ ườ ể ừ ư ệ ệ ậ ẳ ạ ộ
truy n ệ M t chuy n ghê g m ớ , "tôi" là m t vai chính vì ng ộ ệ ộ ườ ể ậ i k chuy n là nhân v t ệ
ủ chính c a câu chuy n. Nhân v t "tôi" sau khi ch ng ki n và n m tr i c nh kh ng ả ả ủ ứ ệ ế ế ậ
khi p trong cu c đ i đã k l i nh ng c m giác lúc b tên khách h th : " Tôi th c là ộ ờ ể ạ ế ạ ủ ữ ự ả ị
ng i trông m th y mình ch t. M t tôi nóng nh th máu nh ng v t trói d n đòn ườ ư ể ơ ấ ữ ế ệ ặ ắ
không bi ế ấ t đau n a, tr ng ng c đ p đ n t c th , hai tai nghe muôn nghìn ti ng r t ế ứ ữ ự ế ậ ố ở
ng, cái ch t tai quái, n i g o kia t c là m t th đ ng h , mà l . ạ Ồ ! Cái ch t phi th ế ườ ả ạ ứ ồ ứ ế ộ ồ
t, mà g o trong n i t c là nh ng gi ả ứ ạ ữ t n ọ ướ c vô cùng th m kh c, vô cùng kh c nghi ố ả ắ ệ
mau chóng làm sao; g o tuy c đ u đ u t t ứ ề ề ừ ừ ạ mà r i, nh ng thoát ra l ư ơ ố i nào, v c nào ự
là cái ch t nghiêm kh n, kh t khe l i g n ch ng y! Tôi b t đ u nghĩ đ n thân th ế ẩ ắ ạ ầ ắ ầ ừ ế ấ ế
tôi, đ n quê h ng tôi, đ n cu c đ i c a tôi đáng l còn dài, còn bao nhiêu b ế ươ ờ ủ ế ộ ẽ ướ c
t đ p.... đ t nhiên đ n bây gi h nh ng t ạ ộ ố ẹ ế ộ ờ ế là đo n! là tuy t!. Tôi ph i ch t, mà ch t ệ ế ạ ả
b i m t k thâm đ c ở ộ ẻ ộ ở ế đâu ch t đ n, ch t vì m t vi c kỳ quái, vô nghĩa lý, ch t ợ ế ế ệ ộ
th m kín, ch m ch p, gi a lúc kho m nh t nh táo: trong gi bi đát không đ c xuôi ẻ ạ ữ ầ ậ ạ ỉ ờ ượ
ru i...; ch u đ cho m t l i dao bình yên gi t h i: ch t trong lúc làm trò vui m t cho ộ ưỡ ể ỗ ị ế ạ ế ắ
m t con quái v t nó l y câu nguy n r a đ làm l i ti n t ng mình. Bao nhiêu ý nghĩ ề ủ ể ậ ấ ộ ờ ễ ố
chua xót th m thía! " [17, tr. 93-94]. ấ
Thông qua l i k c a nhân v t, ng i đ c không nh ng th y đ c tr ng thái ờ ể ủ ậ ườ ọ ữ ấ ượ ạ
c cái l i tr thù dai tâm lý c a nhân v t "tôi" lúc k c n v i cái ch t mà còn th y đ ề ậ ủ ế ậ ấ ớ ượ ố ả
i Tàu. Đ ng th i câu chuy n góp thêm b ng ch ng đ phanh d ng, dã man c a ng ẳ ủ ườ ứ ệ ể ằ ồ ờ
phui t ộ i ác c a m t lo i ng ộ ủ ạ ườ i quy n th trong xã h i Trung Qu c ngày x a. ộ ư ề ế ố
Có truy n, nhân v t "tôi" l i k câu chuy n kỳ quái x y ra v i nh ng nhân ệ ậ ạ ể ữ ệ ả ớ
v t khác. "Tôi" ậ ở ụ ủ đây là "tôi" ch ng nhân vì h ch là nh ng nhân v t ph c a ứ ữ ậ ọ ỉ
chuy n. C th nh trong truy n ụ ể ệ Đêm trăng, nhân v t "tôi" k v s kỳ d c a cô gái ể ề ự ị ủ ư ệ ậ
Th : "Tôi ch th y m t ng i con gái kỳ d , đang nghi n răng mà l m b m ỉ ấ ổ ộ ườ ẩ ở ướ tr c ế ẩ ị
- 73 -
74
i ch t đ ng i rũ d m t tôi. Nó v n x c nách ng ẫ ặ ố ườ ế ể ồ ướ i chân, trông th ng vào m t tôi ẳ ặ
nh ch mép m t cái r i nói: ộ ế ồ
“- Anh t ng nó là tình nhân tôi h ? Không! Nó là k thù c a tôi. T i sao? Nó ưở ủ ẻ ả ạ
gi t m t anh C m c a tôi. Anh C m là ng i s p l y tôi, mà nó gi ế ủ ấ ẩ ẩ ườ ắ ấ ế ẳ t đi, r i qu ng ồ
xu ng đây cho m t xác. ấ ố
Nói đo n nó ch tay xu ng nh ng dòng n c tr ng xoá i. Ti ng thác ữ ạ ố ỉ ướ ắ d ở ướ ế
ch y nh d d i thêm, nh ng cái tr ng h p y làm tôi quên c ghê r n... Nói xong, ư ữ ộ ư ả ườ ợ ấ ả ợ
nó đ ng d ng hai chân ra, cái mép váy đ ng tr ứ ạ ằ ướ ơ c căng th ng b i hai ng chân h i ẳ ở ố
thô và tr ng. M t tay nó x c ông Ba đ ng d y, m t tay n a nâng ứ ữ ắ ậ ộ ố ộ ở ngang l ng. Tôi ư
toan dò b c đ n g n thì đã th y ng i con gái r ướ ế ầ ấ ườ ướ ồ n mình văng cái ch t xu ng. R i ế ố
không bi t vì quá đà hay c ý, c ng i con gái cũng văng theo...." [36, tr. 118-120]. ế ả ườ ố
t quá đà hay c ý, c ng i con gái cũng văng theo" trên Câu: " R i, không bi ồ ế ả ố ườ
này là m t câu ý nghĩa không cùng: tác gi cùng suy nghĩ v i tác gi ộ ả đã mu n đ c gi ố ộ ả ớ ả
ậ v "cái khí ch t r ng núi, cái tâm h n Th Mán" mà chúng ta đ u ch a hi u rõ. Th t ổ ề ấ ừ ư ề ể ồ
là m t câu truy n ghe s , xây d ng có ngh thu t. ự ệ ệ ậ ộ ợ
K và suy ng m, đó là m t bi u hi n c a cách k chuy n trong truy n trinh ệ ủ ể ể ể ệ ệ ẫ ộ
thám c a Th L . Th L không bao gi ế ữ ế ữ ủ ờ ch u k qua quít, s sài. Ông phân tích m ơ ể ị ổ
ng. Th r i khi đã kh m đ c vào tâm x , l n đ n t n ng n ngu n s vi c, hi n t ẻ ầ ồ ự ệ ế ậ ệ ượ ọ ế ồ ả ượ
trí ng ườ ọ i đ c th t nhi u nh ng chi ti ề ữ ậ ế t có v nh v n v t c a v án r i ông nh ặ ủ ư ụ ụ ẻ ồ ẹ
nhàng đ a ra nh ng câu khái quát, v a nh là b t ng nh ng l i th t hi n nhiên. Đây ờ ư ư ữ ừ ư ấ ạ ể ậ
là m t đo n k theo ki u y: ể ể ấ ạ ộ
" ! Nó qu quy t đ n th là cùng! Cái v t i c Ồ ệ ế ẻ ươ ườ ế ỷ ệ i th n nhiên lúc đ i di n ả ố
ng là ta nghĩ l m, tí n a ta tin r ng nó v i ta sao mà đóng khéo th ... Tí n a ta đã t ớ ữ ế ưở ữ ầ ằ
ch là m t ng ộ ỉ ườ i thi u n thích m o hi m và đ ý đ n v án m ng cũng nh ta... ể ụ ư ữ ể ế ế ạ ạ
ng đâu, chính nó, đã đánh tháo cho hai tên kia, nó toan gi ờ l ữ ạ ổ i lúc ta ch c đu i ự
chúng...
Tr i i! T i sao m t ng i có duyên, m t b c nhân s c đ n th kia, l ờ ơ ạ ộ ườ ộ ự ế ế ắ ạ ọ i h c
th c, l i giàu có, mà l t ng ứ ạ ạ i đi làm nh ng vi c t ữ ệ ố i tăm đ n th . Gi ế ế ế ườ ẳ i ? Hay ch ng
gì cũng đ ng m u v i b n gi t ng i... Th nghĩa là tay kia đã dúng vào máu? Đã ớ ọ ư ồ ế ườ ế
ẳ thành m t k đáng khinh b , đáng thù. T i sao nh ng vi c ghê g m bí m t kia ch ng ộ ẻ ữ ệ ạ ậ ớ ỉ
nh ng vi c dành riêng cho b n m y ông đàn ông thô b , đ c ác kia? H ? T i sao? " l ẽ ữ ỉ ộ ừ ệ ấ ạ ọ
[19, tr. 90-91].
- 74 -
75
Th L cũng t ra là tác gi t tài khi s d ng ngôn ng t c nh đ g i s ế ữ ỏ bi ả ệ ử ụ ữ ả ả ể ợ ự
rùng r n trong truy n kinh d . Văn tr n thu t trong truy n kinh d c a Th L có ế ữ ị ủ ệ ệ ầ ậ ợ ị
nhi u nh ng t ng ch c m giác: "âm u", "rùng r n", "kỳ d ", "ghê r n".... và l ữ ề ừ ỉ ả ữ ợ ợ ị ố i
miêu t v i các c m t nh : "nhi u thanh âm g l ", "nh ng ti ng bí n", "ti ng hát ả ớ ụ ừ ở ạ ư ữ ế ế ề ẩ
quái d nh không ph i c a ng ả ủ ư ị ườ ơ ợ i"... xu t hi n v i t n s cao có tác d ng kh i g i ớ ầ ố ụ ệ ấ
tính hi u kỳ và c m giác rùng r n trong m t th gi i n a h n a th c. ế ớ ử ư ử ự ế ả ợ ộ
Tr c khi xây d ng m t c nh rùng r n, Th L t và hay ướ ế ữ ả ả ộ ả c nh th t tinh t ậ ự ợ ế
làm cho ng ườ ọ ự ơ i đ c d ng tóc gáy: "Gió bên ngoài th i qua, không bu t ngoài b ng h i ằ ổ ố
hang đá. Anh ta run c m c p, hai hàm răng va nhau ngày l nh ạ ở ậ ầ ướ m t m nh. B c ạ ộ
chân đã th y im t i có ti ng kêu "chít chít" nh , v i ti ng thì ấ ừ lâu. Ch c ch c l ố ố ạ ỏ ớ ế ế
th m l n, t ng nh l i m a mai đ c ác c a yêu quái, ng i x m đang v a ngáp ầ ớ ưở ư ờ ồ ổ ủ ừ ộ ỉ
v a bàn nhau. Anh Th nghe th y ti ng l thì s . Anh ta th y yên l ng l i càng ừ ế ấ ổ ạ ặ ấ ợ ạ
ng ng s già...Anh ta cũng không dám nhìn v phía cái xác ch t; l ợ ế ề i t ạ ưở ườ ắ i th t
i g n mình. Anh ta r n ng c s p đ ng xu ng đ t, s p đi l ố ổ ắ ứ ắ ấ ạ ầ ợ ườ ả i lên, kh ngo nh ẽ
đ u nhìn l i" [37, tr. 18-19]. ầ ạ
Nhi u đo n văn, tác gi v a g i lên cái th n c a c nh v a t ề ạ ả ừ ợ ầ ủ ả đ ừ ả ượ c nh ng chi ữ
ti i đ c c m th y đ c khí ch t cái ế ặ ắ ủ ả t đ c s c c a c nh. T c nh hang Văn Dú, ng ả ả ườ ọ ả ấ ượ ấ
th n c a hang th n Văn Dú bí n, rùng r n: ầ ủ ầ ẩ ợ
" Hang th n, trông cũng không to: b cao b ng n a cây g o già m c tr ề ử ằ ạ ầ ọ ướ c
c a. Mi ng hang loe ra nh cái mi ng hũ. Phía trên có ch toác ra nh cái môi rách, ử ư ư ệ ệ ỗ
phía d i có hai t ng đá dài và nh n đâm lên hai bên mép nh hai cái nanh. Trông ướ ả ọ ở ư
vào trong hang càng xa càng r ng, càng đen t i thêm, thăm th m sâu, vô cùng t n. T ộ ố ậ ẳ ừ
ạ trong k đá, bò ra nh ng khúc cây tròn và m c, bám ch t vào mi ng hang...Ti ng h t ữ ẽ ế ệ ặ ố
n ướ c đ ng trên cao v n r i xu ng l p đ p l ẫ ơ ộ ẹ ẹ ế t đ t không d t, nghe m nh h n ti ng ứ ạ ố ộ ơ ọ
chim kêu ríu rít nh ng ng n cây nào. B ng ch c c n gió th i qua, m t lo t n ở ố ơ ạ ướ c ữ ộ ổ ọ ỗ
đ ào xu ng nh muôn nghìn qu chín r ng " [36, tr. 12-13]. ổ ư ụ ả ố
t s hoang man, lo s , không Nghe nh ng câu t ữ ả Văn Dú nh trên, đ c gi ư ộ ả ắ ẽ ợ
bi t rõ th c h nh th nào. Nh ng dù có tâm tr ng ra sao, có nh ng ph n ng tâm ế ự ư ư ế ả ứ ư ữ ạ
linh nh th nào đi n a, thì s tò mò c a b t c đ c gi ấ ứ ộ ư ế ữ ự ủ ả ấ nào cũng s tăng lên r t ẽ
nhi u.ề
- 75 -
76
Nh v y, b ng cách s d ng ngôn t giàu tính ngh thu t cùng v i l i vi ử ụ ư ậ ằ ừ ớ ố ệ ậ ế t
riêng t o nên m ch văn h p d n, truy n ng n Th L đã t o đ ẫ ế ữ ệ ạ ạ ấ ắ ạ ượ ứ ụ c s c thuy t ph c ế
và th t s cu n hút ng i đ c. ậ ự ố ườ ọ
3.2.2. Gi ng đi u ọ ệ
hàng đ u c a phong cách nhà văn, Gi ng đi u ngh thu t không ch là y u t ậ ế ố ệ ệ ọ ỉ ầ ủ
là ph ng ti n bi u hi n quan tr ng c a tác ph m văn h c, mà còn là y u t có vai ươ ế ố ủ ệ ể ệ ẩ ọ ọ
trò th ng nh t m i y u t ấ ọ ế ố ố ế khác c a hình th c tác ph m vào m t ch nh th . Các y u ủ ứ ể ẩ ộ ỉ
t ng, hình t ng ch đ t t ố ư ưở ượ ỉ ượ ả c c m nh n trong m t ph m vi gi ng đi u nào đó, và ạ ệ ậ ọ ộ
nh đó mà thâm nh p vào th gi . Các tác ph m văn h c có giá ế ớ ậ ờ i tinh th n c a tác gi ầ ủ ả ẩ ọ
t, tiêu bi u cho thái đ , c m xúc c a tác gi tr đ u th hi n m t gi ng đi u đ c bi ộ ể ệ ị ề ệ ặ ọ ệ ộ ả ủ ể ả ,
mà mu n hi u tác ph m, ng i ta không th b qua đ c nó. ể ẩ ố ườ ể ỏ ượ
M i tác gi tuỳ theo gi ng đi u c a mình mà có th t o ra b n s c, phong ỗ ả ể ạ ủ ệ ắ ả ọ
cách, cá tính sáng t o riêng. Gi ng đi u càng n i b t bao nhiêu, càng th hi n cá tính ể ệ ổ ậ ệ ạ ọ
ấ sáng t o b y nhiêu. Ta có th th y gi ng đi u trong truy n ng n Th L có tính ch t ể ấ ế ữ ệ ệ ạ ắ ấ ọ
đa thanh.
Ta có th tìm th y trong truy n ng n Th L gi ng đi u c m th ế ữ ọ ệ ể ệ ả ấ ắ ươ ề ng. Ni m
yêu th ng trân tr ng đ i v i con ng ươ ố ớ ọ ườ ủ i c a ông t o cho gi ng văn ông m t h i th ọ ộ ơ ạ ở
m áp, ngay c khi k v s oan trái cay nghi t c a cu c đ i, Th L cũng luôn gi ấ ể ề ự ả ệ ủ ộ ờ ế ữ ữ
con ng ng cam ch u ( ườ ứ i đ ng bên này b v c c a s yêu th ờ ự ủ ự ươ ị Ông Phán nghi n,ệ
Thoa): “Thoa có nghĩ đ n ngày mai c a Thoa không? Tình duyên đ i g i nh ng t ủ ế ở ờ ợ ữ ư
ng gì trong lòng ng t ưở ườ ấ ồ i x u s ? Và nh ng ngày dài n i ti p nhau đi, Thoa ng i ố ế ữ ố
trong câm l ng, ti ng th dài c a Thoa d u nh , có còn mang nh ng c mong tha ủ ữ ẹ ế ặ ở ị ướ
thi t nào n a chăng?” [36, tr. 456]. ế ữ
D ng nh Th L , ta b t g p m t tâm h n luôn luôn rung đ ng tr ườ ư ở ắ ặ ế ữ ộ ồ ộ ướ c
cu c đ i, m t trái tim trong nghìn trái tim. Có l vì th mà ông m i tr i lòng ra đón ộ ờ ộ ẽ ớ ả ế
nh n nh ng n i đau c a cu c đ i. ộ ờ ủ ữ ậ ỗ
Hình nh hai m con m Ké đã đ l i trong lòng đ c gi nh ng xúc đ ng khó ể ạ ụ ẹ ả ộ ả ữ ộ
quên (Ti ng hú ban đêm ): “Đi ch ng ngót m t ngày đ ế ừ ộ ườ ừ ng n a thì đ n cánh r ng ế ữ
Sam Na. Th y g n đó có nhà c a dân c , nên m con quy t đ nh l y làm ch n ư ế ị ỗ ươ ng ử ẹ ấ ầ ấ
ng cho bà m . Sáng ra n u... T đó b t đ u m t cu c đ i v t v nh ng r t sung s ấ ộ ờ ấ ả ắ ầ ư ừ ấ ộ ướ ẹ
đi x i v n ki m c i, t ớ ườ ủ ố ề i v rau cháo bên ng n m i con. S ái ân v i lòng th ồ ự ế ọ ớ ươ ng
- 76 -
77
xót đ i có nh th y cái hình nh c m đ ng nh t trong gian nhà húp túp y” [17, ở ờ ẽ ấ ấ ở ả ả ộ ấ
tr. 40].
R i tình yêu th ng Mí Nàng da di t: “Con yêu ồ ươ ng c l n d n, bà yêu th ầ ứ ớ ươ ế
m nhé, con th ng m nhé. Con kh e đi, con l n đi, con vui v đi đ cho m sung ẹ ươ ẹ ể ẹ ẻ ỏ ớ
ng v i con” [17, tr. 41]. s ướ ớ
V i gi ng đi u c m th ng, Th L đã đánh th c vào tâm h n ng ệ ả ọ ớ ươ ế ữ ứ ồ ườ ọ i đ c
nh ng tình c m thi t tha nh t đ i v i nh ng con ng i đáng th ng trong xã h i. ữ ả ế ấ ố ớ ữ ườ ươ ộ T tấ
c đã đ ả ượ ộ c tri n khai trong cái nhìn đ y thông c m và chia s . Càng th u hi u cu c ể ể ẻ ầ ả ấ
i, càng dành tình c m cho nhân v t mình bao nhiêu, nhà đ i, s ph n c a con ng ờ ủ ậ ố ườ ả ậ
văn càng xoáy sâu vào bi k ch trong đ ng đ i c a nhân v t b y nhiêu đ ng ị ườ ậ ấ ờ ủ ể ườ ọ i đ c
hi u sâu h n n a bi k ch c a con ng ủ ữ ể ơ ị ườ ả i trong cu c đ i. Đó cũng chính là tình c m ộ ờ
i cho nhân v t c a mình s c m thông sâu s c. c a nhà văn mu n g i t ủ ố ử ớ ậ ủ ự ả ắ
Đi u đ c bi t c a ngòi bút Th L đó là ông th u hi u đ ề ặ ệ ủ ế ữ ể ấ ượ ậ c nh ng cung b c ữ
i m t cách sâu s c. Gi ng văn c a ông th m đ m tình th tình c m c a con ng ủ ả ườ ủ ẫ ắ ấ ộ ọ ươ ng
ậ yêu, mà nhà văn đã truy n vào nhân v t c a mình. Nhà văn v a đ ng trên nhân v t, ừ ứ ậ ủ ề
nhìn th y t ấ ấ ả t c nh ng di n bi n tâm tr ng, c m xúc c a nhân v t, đ ng th i hòa ả ủ ữ ễ ế ậ ạ ồ ờ
vào nhân v t vui bu n cùng v i nhân v t c a mình. ậ ủ ậ ớ ồ
Vì v y mà ta cũng b t g p trong truy n ngăn Th L gi ng đi u tâm tình yêu ệ ế ữ ọ ắ ặ ệ ậ
th ươ ng. Ta có th th y qua nh ng l ể ấ ữ ờ i văn m t mà, d u ng t, ch a chan tình yêu ọ ượ ứ ị
th ng trong Tr i B Tùng Linh: ươ ạ ồ
“ Lan H ng i! Lòng anh em chi m đ ươ ơ ế ượ ồ ồ c r i. Chúng ta đã là c a nhau r i, ủ
mà anh ch bi ỉ ế t tên c a em thôi ? ư ủ
- Lan H ng i! Em nói cho anh bi t h t c đi… ươ ơ ế ế ả
- Lan H ng i! Em không mu n th c tình yêu nhau sao? Sao em c mãi ươ ơ ự ứ ố
h ng h ,,,” [36, tr 392]. ữ ờ
Tình c m chân thành c a chàng trai th sinh Tu n nh minh ch ng cho m t tình ư ứ ủ ư ấ ả ộ
yêu trong sáng. Đo n văn trên r t tiêu bi u cho bút pháp lãng m n. ể ạ ấ ạ
Gi ng đi u tâm tình còn th hi n rõ trong nhi u trang vi t v thiên nhiên và ể ệ ệ ề ọ ế ề
con ng i mi n s n c c ( ườ ề ơ ướ Chim đèo). S g p g gi a con ng ỡ ữ ự ặ ườ ữ i và thiên nhiên, gi a
tình và ý đã t o nên m t b n hòa t u tuy t di u c a h nh phúc: “ ! Tình ái th ệ ủ ạ ộ ả Ồ ệ ấ ạ ở ượ ng
du! Th c không còn bài văn nào có nh ng l i đ p đ trong tr o h n đ ữ ự ờ ẹ ẽ ẻ ơ ượ ệ c! Tôi hi n
mi n này, m t con chim ngàn ch bi t có s ng qu n quít v i m t ng ố ấ ớ ộ ườ i thi u n ế ữ ở ỉ ế ề ộ
- 77 -
78
màu tr i xanh riêng đây, ch ca hát v i ánh sáng đây và trong tâm h n ch t phác ờ ở ớ ỉ ở ấ ồ
kia ch ái ân m i v lên nh ng nét đê mê và bao nhiêu ý v ” [36, tr. 344]. ớ ẽ ữ ữ ị
s suy lu n, khoa M t nét n i b t trong truy n trinh thám c a Th L là ệ ổ ậ ế ữ ủ ộ ở ự ậ
nh ng suy ng m, suy t trong cu c đ i cũng nh th hi n ni m khao h c. Bày t ọ ỏ ữ ẫ ư ư ể ệ ề ờ ộ
khát đ c khám phá và lí gi ượ ả i m i ph ọ ươ ữ ng di n cu c s ng khi n nhi u khi nh ng ộ ố ệ ế ề
câu nói, gi ng k c a tác gi , nhân v t mang đ m tính tri ể ủ ọ ả ậ ậ ế t lý, suy ng m, đó cũng là ẫ
gam gi ng a dùng c a nhà văn Th L . ế ữ ọ ư ủ
Th L là nhà văn tr c ti p b c l suy t , suy ng m thông qua l ế ữ ộ ộ ự ế ư ẫ ờ ầ ậ i tr n thu t.
Tr c m t tình hu ng, s ki n, chi ti t, ng i tr n thu t đ a ra l ướ ự ệ ố ộ ế ườ ầ ậ ư ờ i bình lu n, khái ậ
quát có ý nghĩa ch d n cho đ c gi và hóm h nh làm cho câu ỉ ẫ ộ ả . Nh ng nh n xét tinh t ậ ữ ế ỉ
văn cô đ ng. Ch ng h n nh l c a Lê Phong trong Nh ng nét ch ư ờ ẳ ạ ọ i suy lu n tinh t ậ ế ủ ư ữ:
“Tôi g i ông là ông, vì tôi bi t ông không ph i là con gái. Nh ng l i ông khen t ng tôi ọ ế ữ ả ờ ặ
khéo l m, êm ái l m, tôi r t l y làm c m đ ng và c m n ông... Tôi bi t r ng cô ả ơ ấ ấ ắ ả ắ ộ ế ằ
Ki u Anh y chính là ông, và h n th , tôi l i bi t r ng ông vi t th cho tôi b ng th ế ề ấ ơ ạ ế ằ ế ư ằ ứ
c n a trang gi y thì h t m c, nên ng ng l t đ bút máy ngòi x u và cong; ông vi ấ ế ượ ử ừ ự ế ấ ạ i
m t lúc, r i m i ti p theo và lúc g n xong thì tr i m a, m t c n gió th i vào làm t ớ ế ộ ơ ư ầ ổ ờ ộ ồ ờ
gi y ch c bay, ông ph i v i l y tay đè lên vì ông ng i vi t g n c a s ” [36, tr. 254]. ả ộ ấ ự ấ ồ ế ầ ử ổ
Và có l hay h n h t là nh ng suy lu n c a Lê Phong v Mai H ng ( Mai ẽ ươ ữ ủ ề ế ậ ơ
H ng và Lê Phong ): “-Ng ươ ườ i con gái này m i lúc m t kh nghi thêm… Cái án ộ ả ỗ
i kỳ bí hi m kia th c là m t vi c gi t ng i có ph ng pháp r t chu đáo, và m ng t ạ ố ự ể ệ ộ ế ườ ươ ấ
ch đ ng vi c đó h n là nh ng tay gi o quy t ghê g m, trong đó có nh ng ng ả ủ ộ ữ ữ ệ ệ ẳ ớ ườ i
m u trí, h c th c và c ng i nhan s c l ng này… ả ườ ư ứ ọ th ắ ạ ườ
Nh ng đ i v i Đoàn, cô ta là ng i th nào? Chính cô ta đã dùng m t cách ố ớ ư ườ ế ộ
tuy t x o nào ta ch a hi u đ c đ gi t Đoàn, hay cô ta ch là ng ệ ả ư ể ượ ể ế ỉ ườ ệ i có can thi p
i r t đ p, r t kỳ d trong. đ n v án m ng đ c nh t mà l ế ụ ạ ấ ộ ạ i có m t ng ộ ườ ấ ẹ ấ ị ở
ạ ủ Vì tình ? Vì thù ? Hay là m t cu c âm m u vì ti n? Hay là hình ph t c a ư ư ư ề ộ ộ
m t h i đ ng đ ng chính tr ” [19, tr. 49-50]. ộ ộ ồ ả ị
c. Cũng nh Trong m t s truy n c a Th L , ta còn th y có gi ng hài h ế ữ ộ ố ủ ệ ấ ọ ướ ư
nhi u tác gi ề ả trào phúng khác, Th L s d ng th pháp phóng đ i đ tăng thêm k ch ủ ế ữ ử ụ ạ ể ị
tính cho câu chuy n và góp ph n lôi cu n đ c gi . Ta có th th y rõ gi ng đi u hài ệ ầ ố ộ ả ể ấ ệ ọ
h L i t m sét : ướ ủ c c a nhân v t "tôi" trong ậ ưỡ ầ
- 78 -
79
" Tôi bi t r ng cô ta b sét đánh rách h t qu n áo và "g t" h t tóc v i lông ế ằ ế ế ầ ọ ớ ị
mày nh ng không ch t... Nh ng "thiên lôi" gì l i đánh ng i ta m t cách kỳ khôi ư ư ế ạ ườ ộ
th ?" [36, tr .249]. ế
Trong Ti ng hú ban đêm , gi ng hài h ế ọ c đ ướ ượ ữ c th hi n sinh đ ng khi nh ng ể ệ ộ
ng i đi săn đ n nhà m Ké: " ...Ng i n bám l y ng ườ ụ ế ườ ọ ấ ườ ấ i kia th c ch y. B ng th y ạ ụ ỗ
ả g m lên ti ng c c l n, nghe r t d d i. B n con trai không còn h n vía nào. H nh y ọ ầ ấ ữ ộ ự ớ ế ọ ồ
choàng lên cùng kêu thét nh b v t vào l a. Ti ng g m kia l ư ị ứ ử ế ầ ạ ố ộ ầ i r ng, ngày m t g n,
m t l n, m t g p, nh v tr i đ núi bên mình. Anh nào anh n y cũng mong thành ư ỡ ờ ổ ộ ấ ộ ớ ấ
cánh ở ừ ế chân, chui c vào vào cây, đâm c vào b i r m. V đ n làng xóm thì v a h t ụ ậ ề ế ả ả
c s c, h gào lên nh ng ti ng kh n líu l ả ứ ữ ế ả ọ i l ưỡ ạ i mà g i, đ p c a nh phá r i vào ử ư ậ ọ ồ
n m v t vã c xu ng đ t, th không ra h i" [17, tr. 34]. ằ ả ậ ấ ơ ố ở
cũng có s đan xen gi ng hài h Truy n ệ Gói thu c láố ự ọ ướ ề c trong quá trình đi u
tra v án. Ch ng h n nh đo n Lê Phong nói v Nông An Tăng: " Đây, tên ký c a nó ư ạ ủ ụ ề ạ ẳ
đây! Nó "ký tên" hai l n lên cái quai hàm c u anh Văn Bình đ tháo thân, và đ thú t ả ể ể ầ ộ i
luôn th " [18, tr. 54]. ể
i, h n h nh đ a tr đ Hay câu: "Phong quay ra l y thu c lá ng m gi a n c ấ ữ ụ ườ ậ ố ư ứ ẻ ượ c ở ớ
ăn bánh" [18, tr. 128]; R i " Anh làm n b h tôi cái b m t mán r ng kia đi" [18, tr. ộ ặ ỏ ộ ừ ơ ồ
129].
c, Th L đã đem đ n cho đ c gi nh ng giây Có th th y, v i gi ng hài h ớ ể ấ ọ ướ ế ữ ế ộ ả ữ
phút thú v và làm cho câu chuy n thêm ph n h p d n. ệ ầ ấ ẫ ị
Nhìn chung, gi ng đi u trong truy n ng n Th L là gi ng đi u đa thanh. S ế ữ ệ ệ ệ ắ ọ ọ ự
ệ đan xen c a nhi u gi ng đi u đã t o nên tính hi n đ i cho tác ph m. V i gi ng đi u ủ ề ệ ệ ẩ ạ ạ ọ ớ ọ
đa thanh, Th L đã th hi n m t phong cách ngh thu t riêng- đ c đáo và sáng t o. ể ệ ế ữ ệ ạ ậ ộ ộ
3.3. Tình hu ng và chi ti ố t ế
3.3.1. Tình hu ngố
Nhà văn Nguy n Minh Châu đã t ng nh n m nh: “Tình hu ng, đó là s tác ừ ự ễ ấ ạ ố
i gi a con ng i và hoàn c nh. Nh ng nhà văn có tài là nh ng ng i gi đ ng qua l ộ ạ ữ ườ ữ ữ ả ườ ỏ i
t o ra nh ng tình th x y ra truy n v a r t cá bi ạ ừ ấ ế ả ữ ệ ệ ặ t, v a mang tính ph bi n ho c ổ ế ừ
t ượ ng tr ng...” ư
Có th nói, sáng t o tình hu ng (hay còn g i là tình th ) luôn đ c coi là khâu ế ể ạ ố ọ ượ
ể then ch t c a sáng tác truy n ng n. Tình hu ng truy n là nh ng th i kh c tiêu bi u ố ủ ữ ệ ệ ắ ắ ờ ố
trong cu c s ng c a con ng i. T i th i kh c đó, nó đã b c l cái b n ch t trong ộ ố ủ ườ ộ ộ ạ ắ ờ ấ ả
- 79 -
80
quan h gi a các tính cách, gi a nhân v t v i hoàn c nh và th hi n sâu s c ch đ ậ ớ ệ ữ ể ệ ủ ề ữ ả ắ
c a tác ph m. ủ ẩ
Th L có tài trong k t c u chuy n. Ông bi ế ấ ế ữ ệ ế ở ầ t ch n l a tình hu ng m đ u, ọ ự ố
ể th t nút, d n truy n vào nh ng ngõ ngách c a tình th , đi qua nh ng n c phát tri n ữ ữ ủ ế ệ ấ ắ ẫ
bình th t ừ ườ ệ ng đ n cao đi m và có cách k t thúc đ t ng t, sáng t o. L i k chuy n ố ể ể ế ế ạ ộ ộ
lôi cu n, gài nhi u y u t b t ng , tăng cao tr c khi k t thúc, các tình ti t đ ế ố ấ ề ố ờ ướ ế ế ượ ặ c đ t
trong m t c u trúc ch t ch , luôn bi n đ i. ặ ộ ấ ế ẽ ổ
ế ữ Đ c đi m n i b t c a tình hu ng trong h u h t các truy n kinh d c a Th L là ổ ậ ủ ầ ế ị ủ ể ệ ặ ố
tính ch t ly kỳ, rùng r n- nh m t y u t thi pháp bao trùm. Y u t ly kỳ, rùng r n này ư ộ ế ố ấ ợ ế ố ợ
th c ch t là bi u hi n c a s k th a truy n th ng dân t c đ ng th i ti p thu tinh hoa ề ệ ủ ự ế ừ ộ ồ ờ ế ự ể ấ ố
th gi i trong b i c nh xâm th c văn hoá di n ra m nh m đ u th k XX. Cái hoang ế ớ ố ả ẽ ầ ế ỷ ự ễ ạ
đ ườ ớ ng trong truy n dân gian cùng tính truy n kỳ trong truy n c trung đ i pha tr n v i ệ ổ ề ệ ạ ộ
màu s c huy n bí trong văn h c ph ng Đông (nh ề ắ ọ ươ ư Liêu trai chí dị c a B Tùng Linh) ủ ồ
và y u t kinh d c a văn h c ph ng Tây (nh truy n c a Edgar Poe) đã chuy n hoá ế ố ị ủ ọ ươ ệ ủ ư ể
m t cách khá nhu n nhuy n vào các tác ph m. S nh h ng truy n kỳ o n c ngoài ự ả ễ ầ ẩ ộ ưở ả ướ ệ
trong truy n kinh d c a Th L đ c Khái H ng ch ra: " Th c ch t tác gi ế ữ ượ ị ủ ệ ư ự ấ ỉ ả ữ nh ng
Vàng và máu và M t đêm trăng đã t ộ ỏ ủ rõ óc khoa h c c a Edgar Poe và tâm h n thi sĩ c a ọ ủ ồ
B Tùng Linh" [3, tr. 416]. ồ
Nh y u t ờ ế ố kỳ o mà hi n th c cu c s ng đã đ ự ộ ố ệ ả ượ c ph n ánh m t cách quanh ộ ả
co, khúc tri t. Nhi u thiên truy n đã sáng t o đ c nh ng hình t ế ề ệ ạ ượ ữ ượ ữ ng o d , nh ng ị ả
tình ti nhi u tác ph m, truy n r t khác ế t ly kỳ trong khung c nh mê o bi n hoá. ả ế ả Ở ề ệ ấ ẩ
th ng. Ví nh ra m t văn gia có bi ườ ư Vàng và máu là m t truy n ng n mà tác gi ệ ắ ộ t ả ỏ ộ ệ t
đây đã lên t i m t trình đ khá cao. tài. Ngh thu t vi ệ ậ ế t truy n ng n c a Th L ắ ủ ế ữ ở ệ ớ ộ ộ
ỏ Truy n h p d n, ly kỳ, mà xây d ng gi n d , có tính ch t nh m t t n k ch đòi h i ư ộ ấ ự ệ ẫ ấ ấ ả ị ị
i k t, m t v vi c đòi h i m t gi i đ c đi t m t gi ộ ả ế ộ ụ ệ ộ ỏ ả i thích. Th L d n d t ng ế ữ ẫ ắ ườ ọ ừ
b t ng này đ n b t ng khác. Truy n k v nh ng đi u bí n trong hang Văn Dú- ấ ể ề ữ ề ế ệ ẩ ấ ờ ờ
c ta, n i c t gi u vàng c a b n quan đô h Trung Qu c th i nhà Minh xâm l ơ ấ ủ ọ ấ ờ ố ộ c n ượ ướ
và quá trình đi tìm kho báu đ y trông gai, tr ng i, ch t chóc c a nh ng ng ủ ữ ế ầ ạ ở ườ ổ i Th .
Hang Văn Dú t lâu n i ti ng là m t hang th n. Th n núi th ừ ổ ế ầ ầ ộ ườ ạ ng hi n hi n tác h i, ệ ể
gây l m s kh ng khi p, khi n dân c vùng đ u s hãi, lánh xa. M t hôm có hai k ề ợ ự ủ ế ế ắ ả ộ ẻ
m o hi m vào hang, m t k ch t, còn m t k không dám tr v v i ch , đ n trình ở ề ớ ộ ẻ ủ ế ộ ẻ ế ể ạ
ông quan Châu s t i và đ a luôn c m nh gi y l y ở ạ ấ ấ ở ả ả ư ấ tay k ch t. Nh m nh gi y ờ ả ẻ ế
- 80 -
81
này mà ông quan Châu khám phá ra đ c ch đ c a m t v quan Tàu và tìm ra ượ ỗ ể ủ ộ ị
nh ng bí n trong hang Văn Dú. D ng truy n đ n th là đ n gi n. V y mà trong ữ ự ế ệ ế ậ ả ẩ ơ
truy n đã có bi t bao c nh làm ng ệ ế ả ườ ọ ẳ i đ c ph i rùng mình: Cái thây ma treo l ng l ng ủ ả
c a hang, r i nh ng xác ch t, nh ng viên đá gi t ng i, nh ng bóng t i âm u… ở ử ữ ữ ế ồ ế ườ ữ ố
Toàn là nh ng c nh vô hình, nh ng c nh khi p s mà l ế ợ ữ ữ ả ả ạ ấ ế ữ ư ộ i h p d n. Th L đ a đ c ẫ
gi vào ch n mê cung đáng s r i l i tìm đ ng ra b ng l i gi i thích khoa h c. Câu ả ợ ồ ạ ố ườ ằ ố ả ọ
chuy n vì th mà tr nên sinh đ ng, lôi cu n ng ế ệ ở ố ộ i đ c t ườ ọ ừ ầ đ u đ n cu i. Bao nhiêu ố ế
ạ ủ tình hu ng x y ra là g n li n v i b y nhiêu tr ng thái h i h p, run s , kinh ng c c a ớ ấ ồ ộ ề ắ ả ạ ợ ố
ng i đ c. M t câu chuy n hay là ph i đánh vào trí t ng t ườ ọ ệ ả ộ ưở ượ ng c a ng ủ ườ ọ i đ c.
Vàng và máu là m t câu chuy n nh th . ư ế ệ ộ
cũng mang l i cho ng Truy n ệ M t đêm trăng ộ ạ ườ ọ ị i đ c nh ng pha ly kỳ, thú v . ữ
đó bao nhiêu ly kỳ rùng r n đ c dàn d ng công phu, h p d n, nhi u trang vi Ở ợ ượ ự ề ấ ẫ ế t
kéo ng i đ c đi vào nh ng khung c nh r n ng i. M t cô gái ng ườ ọ ữ ả ợ ườ ộ ườ ộ i Th , vào m t ổ
đêm trăng sáng đ n r m t thanh niên ng i Kinh đi ch i v i mình. Truy n t ế ủ ộ ườ ơ ớ ệ ưở ng
đ n th là đ n gi n. Ng ơ ế ế ả ườ ủ ả i trong cu c d ng nh n tính ch t th m ng c a c nh ơ ộ ễ ấ ậ ộ ộ
ơ ộ v t và c nh g p g không h n mà nên này. Th nh ng bên trong c nh v t th m ng ậ ư ế ẹ ậ ặ ả ả ỡ
i ti m n bao nhiêu đi u ph c t p và kỳ d . Th L đã gieo vào tâm trí ng y l ấ ạ ề ẩ ứ ạ ế ữ ề ị ườ i
l đ c bao nhiêu s băn khoăn, suy nghĩ. R i đ t nhiên, tác gi ọ ồ ộ ự ả ạ ẩ ế i đ y tình hu ng đ n ố
cao trào khi n cho ng i đ c đi t ế ườ ọ ừ ng c nhiên này đ n ng c nhiên khác. Đ n bên ạ ế ế ạ
i c u và c u, ng ầ ườ i con gái nh chàng trai kéo m t xác ch t v t ngang thân cây d ộ ế ắ ờ ướ ầ
nói cho chàng trai bi t ng i ch t là ông Ba D t- k đã gi t ng i yêu cô và cô đã ế ườ ế ẹ ẻ ế ườ
gi t h n: “Tôi toan cu n xoay cái dây th ng r i m i h i xem ng i con gái đ nh x ế ắ ớ ỏ ừ ố ồ ườ ị ử
i nh t m t ti ng nghe l nh đ n x trí ra sao, thì b ng th y nó c ỗ ấ ườ ộ ế ế ạ ạ ươ ẩ ng tu . Tôi ng ng ỷ
lên nhìn. Bây gi cô thi u n d u dàng ờ ữ ị ế ở ộ trong l u không còn đó. Tôi ch th y m t ỉ ấ ề
ng i con gái kỳ d , đang nghi n răng mà l m b m tr ườ ẩ ở ướ ế ẩ ị ẳ c m t tôi. Nó trông th ng ặ
vào tôi nh ch mép m t cái r i nói: ế ộ ồ
- Anh t ng nó là tình nhân tôi h ? Không! Nó là k thù c a tôi. T i sao? Nó ưở ủ ẻ ả ạ
gi t anh C m c a tôi. Anh C m là ng i s p l y tôi, mà nó gi ế ủ ẩ ẩ ườ ắ ấ ế ố t đi, r i qu ng xu ng ẳ ồ
đây cho m t xác. ấ
c tr ng xoá i. Ti ng thác Nói đo n nó ch tay xu ng nh ng dòng n ỉ ữ ạ ố ướ ắ d ở ướ ế
ch y nh d d i thêm. Nh ng cái tr ng h p y làm tôi quên c ghê r n.” [36, tr. ư ữ ộ ư ả ườ ợ ấ ả ợ
117-118].
- 81 -
82
K t thúc truy n là cô gái cùng xác ch t văng xu ng d i thác: “ Ng i con ế ế ệ ố ướ ườ
gái r n mình văng cái thây xu ng. R i không bi t vì quá đà hay c ý, c ng i con ướ ố ồ ế ả ố ườ
gái cũng văng theo. M t trăng kia đã kín đáo n mình sau đ nh núi; hai cái thây ng ặ ẩ ỉ ườ i
trên cao r i xu ng m t ti ng g m ghê trong nh ng ti ng thác đ m m không bao ổ ầ ầ ộ ế ữ ế ố ớ ơ
gi ng t” [36, tr. 119-120]. ờ ớ
M t câu chuy n k t thúc l nh lùng và kinh d , c m t ạ ị ả ệ ế ộ ưở ng kinh d ch có lúc ị ỉ
ng ch cho s th t. S th t đây khác v i đ u r i d n d n tan đi nh ầ ồ ầ ầ ườ ự ậ ở ự ậ ỗ ớ Vàng và máu,
còn ph ng ph t m t đi m huy n bí, y là cái tâm h n ng i con gái Th hi n ra bí ề ể ả ấ ấ ộ ồ ườ ổ ệ
n, l nh lùng. Tính huy n bí y chính là m t nét quy n rũ, m t ngh thu t c a tác ẩ ậ ủ ề ệ ế ấ ạ ộ ộ
gi . Tuy ý nghĩa và s th t hi n nhiên d ả ự ậ ể ướ i ánh sáng lý lu n, song tác gi ậ ả ẫ ố v n mu n
gi m t ít s ữ ộ ươ ng mù ph trên câu văn hàng ch , m t không khí huy n o qua bút ữ ề ả ủ ộ
pháp, đ gây m t thi v huy n o. Đó là s hòa h p gi a Edgar Poe và B Tùng Linh ự ề ả ữ ể ộ ợ ồ ị
mà Th L đã ti p nh n. ế ữ ế ậ
ng thiên lôi , c t truy n không có gì ph c t p nh ng tình ti Truy n ệ Bên đ ườ ứ ạ ư ệ ố ế t
i ta s hãi, rùng r n. Tác gi t c tài ngh c a cây bút l ạ i khi n ng ế ườ ợ ợ ả đã bi u di n t ể ễ ấ ả ệ ủ
phân tích chung quanh nh ng s c thái c a c m giác s , t ủ ả ợ ừ ữ ắ ố ố e dè nghi ho c đ n b i r i, ặ ế
kinh hoàng, t th n h n nát th n tính đ n cái s hi n hình là b m t xác ch t ôm ừ ầ ợ ệ ị ộ ế ế ầ ồ
và kéo xe đ n làm c ng l y chân. Nhân v t chính trong truy n là S c- m t anh đi ứ ệ ấ ậ ắ ộ ở ế
thuê cho m t ông giáo s nghiên c u v linh h n h c th ng vi t lách su t đêm ứ ư ề ọ ồ ộ ườ ế ố
tr c m t cái s ng i m t căn nhà h o lánh bên đ ng Thiên Lôi. Nhà ch có ướ ộ ọ i, t ườ ạ ẻ ộ ườ ỉ
ư hai th y trò. Di n m o, nh ng thói quen, cách ph n ng kỳ c c c a ông giáo s , ả ứ ữ ụ ủ ệ ạ ầ
không khí bí n trong phòng, nh t là cái đ u lâu, đã làm cho anh ta đi t n i s này ầ ấ ẩ ừ ỗ ợ
ng và công vi c c a ông đ n n i s khác, đ rút c c v n ch a hi u rõ v chân t ụ ẫ ế ỗ ợ ư ể ể ề ướ ệ ủ
ch mình. ủ
Truy n ệ Cái đ u lâu ầ ộ cũng không kém ph n h p d n. Th L đã xây d ng m t ẫ ế ữ ự ầ ấ
tình hu ng r t thú v mà nguyên nhân là do nh ng ti ng nghi n răng ken két c a cái ủ ữ ế ế ấ ố ị
đ u lâu. Chung đ n nhà Đàm ch i, k cho Đàm nghe v s l ầ ề ự ạ ủ c a cái đ u lâu mà ầ ể ế ơ
Đàm cũng có. Th t là cách d ng truy n đ n gi n mà khéo léo, tài tình. R i câu ự ệ ả ậ ồ ơ
chuy n m ra v i nh ng s kỳ quái do cái đ u lâu mang đ n. Vào lúc n a đêm, khi ự ử ữ ệ ế ầ ở ớ
t đèn đi ng thì cái ti ng nghi n răng l m i ng ọ i t ườ ắ ủ ế ế ạ ắ ầ ộ ữ ộ i b t đ u, m i lúc m t d d i: ỗ
ế “…Tôi ch t nghe th y nh ng ti ng ken két nh hai hàm răng nghi n vào nhau. Ti ng ữ ư ế ế ấ ợ
y nghe m i lúc m t rõ d n, mà lâu đ n g n m t phút” [36, tr. 224-225]. ấ ế ầ ầ ộ ộ ỗ
- 82 -
83
Th L th t có tài trong cách d ng truy n. Trong không gian đêm huy n bí ế ữ ậ ự ề ệ
y, ch c n m t ti ng đ ng nh thôi cũng đ đ làm cho ta ph i rùng mình, s hãi. ấ ộ ế ủ ể ỉ ầ ả ỏ ợ ộ
Qu là m t trí t ng phong phú. K t thúc truy n, tác gi đ cho ng s hãi ả ộ ưở ệ ế ả ể i đ c t ườ ọ ừ ợ
đ n kinh ng c, vì có ai ng đâu câu chuy n kỳ quái y ch gây nên b i con mèo. ế ệ ạ ấ ờ ở ỉ
Đ c truy n khi n ta liên t ng đ n ệ Cái đ u lâu ầ ọ ế ưở ế Con mèo đen bí nẩ c a nhà ủ
văn M Edgar Poe- m t câu chuy n kinh d n i ti ng th gi i. Con mèo đen có tên là ị ổ ế ế ớ ệ ộ ỹ
Pluto, ngu n vui c a nhân v t “tôi”. Anh r t yêu quý nó nh ng vì say r u, anh đã ủ ư ấ ậ ồ ượ
hành hung nó r t dã man. R i bao nhiêu chuy n kỳ quái x y ra trong nhà mà nguyên ệ ả ấ ồ
nhân có l ẽ ấ là do con mèo khi n cho anh ph i khi p s m i l n th y nó: “Nhìn th y ế ợ ỗ ầ ế ấ ả
con quái v t này, tôi nh g p ph i ma, vô cùng ho ng s , bàng hoàng” [36, tr. 30]. Và ư ặ ậ ả ả ợ
cũng ch vì con mèo này, mà anh đã gây nên cái ch t th ng tâm c a ng i v thân ế ỉ ươ ủ ườ ợ
yêu. Toàn câu chuy n ch xoay quanh v con mèo đen bí n nh ng l i làm cho ng ư ệ ề ẩ ỉ ạ ườ i
đ c ph i rùng mình, s hãi. N u ai đó đã m t l n đ c ọ ộ ầ ọ Con mèo đen bí nẩ h n sẳ ế ả ợ ẽ
không bao gi quên. ờ
Th L đã ti p nh n k thu t vi t truy n c a Edgar Poe đ xây d ng nên ế ữ ế ậ ậ ỹ ế ự ủ ể ệ
nh ng trang văn đ c đáo, nhi u tình hu ng truy n h p d n, ly kỳ. N u nh Edgar ữ ư ề ế ệ ấ ẫ ộ ố
Poe là ng i m đ ng cho truy n kinh d th gi i thì có th xem Th L là ng ườ ở ườ ị ế ớ ệ ế ữ ể ườ i
m đ Vi t Nam. ở ườ ng cho truy n kinh d ệ ị ở ệ
ệ Th L có cách d ng truy n đ n gi n mà ch t ch . S ch t ch trong truy n ẽ ự ặ ế ữ ự ẽ ệ ả ặ ơ
trinh thám l i càng hay. Đi u đó góp ph n làm cho tình hu ng c a truy n thêm gay ạ ủ ề ệ ầ ố
c n, bí n. Nhi u truy n còn đ a ng ấ ư ề ệ ẩ ườ ọ ấ i đ c vào nh ng tình hu ng b t ng , gay c n, ữ ấ ố ờ
Nh ng nét ch k t c u theo m đ u- cao trào- k t thúc nh trong truy n trinh thám ( ế ấ ở ầ ư ế ệ ữ ữ,
, Mai H ng và Lê Phong …). Vào truy n bao gi Đòn h nẹ , Gói thu c láố ươ ệ ờ ắ ầ cũng b t đ u
là m t cái án m ng v i m t ít d ki n, khi cu c đi u tra đ n lúc t ữ ệ ế ề ạ ộ ộ ộ ớ ưở ng nh không ư
th phá đ c thì trinh thám tài t xu t hi n, t ể ượ ử ệ ấ ự ồ ế tìm l y m t ít d ki n khác, r i x p ữ ệ ấ ộ
i tay mình cho hung th sa l i. đ t nh m t quân c ặ ư ộ d ờ ở ướ ủ ướ
M đ u là cái ch t c a Đ ng v i nh ng ch hoa vi ở ầ Gói thu c láố ế ủ ườ ữ ữ ớ ế ắ t t t:
“X.A.E.X.E.G” tr ướ c s kinh ng c c a m i ng ạ ự ủ ọ ườ i. R i cu c đi u tra c a Kỳ ề ủ ộ ồ
Ph ng, Mai Trung và Lê Phong v v án. Cái hay c a truy n là tác gi đ cho ươ ề ụ ủ ệ ả ể
ng ườ ọ i đ c nghi v n v Nông An Tăng t ề ấ ừ ầ ẫ đ u đ n cu i truy n. Truy n h p d n ệ ệ ế ấ ố
ng i đ c có l là tình hu ng nhà th ng Ph Doãn khi Lê Phong đóng vai ng ườ ọ ẽ ố ở ươ ủ ườ i
t đ b t hung th . Đ c nh ng trang văn vi b gi ị ế ể ắ ủ ọ ữ ế ề t v đo n này, ng ạ ườ ọ ồ i đ c có lúc h i
- 83 -
84
t là khi Lê h p, có lúc nh nín th vì s m o hi m c a nhân v t Lê Phong. Đ c bi ộ ự ạ ủ ư ể ậ ặ ở ệ
Phong b hung th đâm con dao xu ng ng c. Ta c t ng r ng con đ ứ ưở ủ ự ố ị ằ ườ ệ ng s nghi p ự
c a phóng viên trinh thám Lê Phong đ n đây là ch m h t nh ng cũng chính lúc đó, ủ ư ế ế ấ
Th L l ế ữ ạ ắ i đem tri n khai m t tình hu ng khác, Lê Phong đã không ch t mà còn b t ể ế ố ộ
đ c k t i ph m nguy hi m: “Phong l y ra m t đ p gi y b n dày ngót m t gang ượ ẻ ộ ộ ệ ể ấ ấ ạ ả ộ
anh đ n trong áo s mi: ộ ơ
“- N u không có cái này thì trong làng báo An Nam h n đã b b t đi m t phóng ị ớ ế ẳ ộ
viên, và trong l ng tâm anh có thêm m t án m ng n a. K ra thì tôi không ph i dùng ươ ữ ể ả ạ ộ
cái m u nguy hi m y m i b t đ c anh. Nh ng tôi mu n báo Th i Th ngày mai có ớ ắ ượ ể ấ ư ư ế ờ ố
m t b c nh khác th ng đ kèm vào hai bài t ng thu t. M y khi m t nhà báo ộ ứ ả ườ ể ườ ậ ấ ộ
đ c m t th tài li u hi m có y: m t b c nh ch p gi a lúc hung th đ ượ ộ ứ ả ủ ươ ụ ữ ứ ế ệ ấ ộ ạ ng ph m
i ác! Th c anh là m t ng t ộ ự ộ ườ i đáng cho tôi c m n” [18, tr. 157]. ả ơ
, m đ u là cái ch t c a bác sĩ Đoàn. Trong truy n ệ Mai H ng và Lê Phong ươ ế ủ ở ầ
ộ Cái ch t c a bác sĩ Đoàn đ t ng t, gi a đám đông bác sĩ ch t không k p kêu m t ế ủ ữ ế ộ ộ ị
ủ ắ ti ng hay m t c đ ng gì. Đó là do mũi kim tiêm có thu c đ c c a b n hung th b n ố ộ ủ ọ ộ ử ộ ế
ư vào, và c câu chuy n là không khí đi u tra c a Mai H ng và Lê Phong. Nh ng ươ ủ ệ ề ả
không th y hung th mà ch y u là s đ i m t và đ i trí gi a hai ng i, làm ng ự ố ủ ế ủ ữ ấ ặ ố ườ ườ i
i ph m. B n hung th gi đ c cũng không xác đ nh đ ọ ị c t ượ ộ ủ ế ạ ọ ố t bác sĩ Đoàn ch vì mu n ỉ
chi m pho sách y h c mà trong đó có m t mã n i c t gi u c a. Th t ra, Lê Phong ch ấ ủ ơ ấ ế ậ ậ ọ ỉ
bi c cái ch t c a bác sĩ Đoàn nh c vào Mai H ng. Có m t đi u r t l , là cái t đ ế ượ ề ấ ạ ế ủ ờ ả ươ ộ
án m ng này, Mai H ng đã tra xét ra làm sao, đã do thám th y nh ng gì, nàng đã làm ươ ữ ạ ấ
th nào đ vào đ c Lê Phong, ế ể ượ c sào huy t c a hung th , đã dùng cách gì đ c u đ ủ ể ứ ượ ệ ủ
tác gi đ u không nói đ n. Thành ra cái vi c b t đ ả ề ắ ượ ả ọ ệ c c b n sát nhân là m t vi c ế ệ ộ
r t đ t ng t. ấ ộ ộ
t v đ i th Trong m t s truy n vi ộ ố ệ ế ề ờ ườ ố ng, Th L đ a vào nh ng tình hu ng ế ữ ư ữ
, Vì tình, M t ng r t éo le, ngh ch lý ( ấ ị Thoa, Ông Phán nghi nệ , M t ng ộ ườ i hi m có ế ộ ườ i
say r uượ …). D i cái v b ngoài hài h ẻ ề ướ ướ ủ c, hay éo le, quái d , m t s truy n c a ị ộ ố ệ
Th L đã nêu lên s th t v cái trò đ i oái ăm, ngang trái, d khóc d c i, liên ự ậ ề ế ữ ở ườ ở ờ
quan đ n nhi u h ng ng i cho ng ề ế ạ ườ i trong xã h i cũ. Truy n ộ ệ Vì tình đem l ạ ườ ọ i đ c
m t suy ng m v nhân th . Trên m t chuy n xe l a, m t anh chàng x u trai, th t thà, ế ử ế ề ấ ẫ ậ ộ ộ ộ
. Trong lòng c m t làm quen v i m t thi u n duyên dáng, tình t ế ữ ớ ộ ứ ả ạ ự s tình c đã làm ờ
cho anh g p đ c ng i thi u n , và trong trí đã s p đ t tr c m t cu c tình duyên ặ ượ ườ ặ ướ ữ ế ắ ộ ộ
- 84 -
85
mà b y lâu nay anh v n ch đ i. Lúc xu ng ga, chàng trai l y làm di m phúc đ ờ ợ ễ ấ ẫ ấ ố ượ c
xách va-li cho ng ườ ẹ ứ ầ i đ p. R i đ t nhiên m t cu c khám xét x y ra, cái va-li ch a đ y ồ ộ ả ộ ộ
thu c phi n. Chàng trai b b t, trong lúc đó thì ng ị ắ ệ ố ườ ẹ ố i đ p đã l n bi n đâu m t. C t ế ấ ẩ
truy n th t đ n gi n nh ng ch a đ ng nh ng tình hu ng h p d n ng ứ ự ậ ơ ữ ư ệ ả ẫ ấ ố ườ ọ ạ i đ c. Tho t
đ u, ta ng r ng đây ch là câu chuy n đi tàu, trai gái làm quen nhau r i n y sinh tình ầ ồ ả ỡ ằ ệ ỉ
i ngòi bút c a Th L câu chuy n tình hóa c m là chuy n ng u nhiên, th nh ng d ả ế ư ệ ẫ ướ ế ữ ủ ệ
ra l i b h i ch ng k p hi u nguyên do vì đâu mình b b t. ạ i thành m t v án mà ng ộ ụ ườ ị ạ ị ắ ể ẳ ị
Truy n ệ Mau chí khôn là m t truy n trào l ng t ệ ộ ộ ừ ầ ỏ ị ố đ u đ n cu i. Đ kh i b đ i ế ể ố
ph ng gây s làm nh c thì ng i ta ch đ ng gây s , ti n công tr ươ ụ ự ườ ự ế ủ ộ ướ ố c. Nh ng đ i ư
ph ng l i là ng t: đ ươ ạ ườ i Pháp, thành ra câu chuy n mang m t ý nghĩa đ c bi ệ ặ ộ ệ ượ c
ch i Pháp, đánh Pháp dù có thua đau cũng h d . ả ạ ử
i say r u Truy n ệ M t ng ộ ườ ẫ ượ m ra v i nh ng tình hu ng th t ly kỳ, h p d n. ữ ậ ấ ố ớ ở
Ng i đ c có l i say r u, đúng là khi ườ ọ ẽ cũng ph i m m c ả ỉ ườ i vì hành đ ng c a ng ộ ủ ườ ượ
say thì ng ườ i ta ch ng bi ẳ ế ả t nh ng gì mình đã làm. Th L đã khám phá sâu cái b n ế ữ ữ
t lên nh ng trang văn đ c s c. M t ng i say r u đem ch t đó c a con ng ủ ấ i đ vi ườ ể ế ặ ắ ữ ộ ườ ượ
trút h t c n gi n lên đ u m t con trâu vô t ế ơ ầ ậ ộ ộ ấ i. Sau cái chi n công d t nh d say y, ở ỉ ế ở
h n ta quay l ng đi v nhà, thì cũng là lúc con v t đ t dây mũi đu i theo đ báo thù. ắ ậ ứ ư ể ề ổ
Tác gi t bình th ả ậ th t khéo xây d ng tình hu ng truy n, ch nh ng chi ti ố ự ữ ệ ỉ ế ườ ủ ng c a
đ i s ng thôi mà Th L đã đem đ n cho ng ế ữ ờ ố ế ườ ọ ậ ồ ộ i đ c nh ng c m giác th t h i h p. ữ ả
Ta c t ng t ng c nh con trâu kia đu i Lý Th ch thì m i c m nh n đ c cái hay ứ ưở ưở ớ ả ạ ậ ả ổ ượ
ộ c a câu chuy n. M t cu c đu i b t c th kéo dài mãi: “ Và c th , trên m t ru ng ủ ổ ắ ứ ế ứ ế ệ ặ ộ ộ
man mác và v ng v l ng, ng i đàn ông thì thu h t tàn l c đ tránh xa m t cái th ẻ ạ ườ ắ ườ ự ể ế ộ
ch t ghê g m, còn con v t thì c đ u b ứ ề ế ậ ớ ướ ủ c ti n theo. Cái thân hình kh e m nh c a ế ạ ỏ
ề nó, lúc y nh ch t m t th s c m nh l nh lùng tàn b o” [36, tr. 217]. R i qua nhi u ư ấ ứ ứ ạ ạ ấ ạ ộ ồ
i say r u đ c ng pha h i h p, ng ồ ộ ườ ượ ượ ườ ế ẩ i đ n c u thoát n n, nh ng “ m mê m n, ứ ư ạ ố
m t hai tháng tr i v n ch a hoàn h n” [36, tr. 219]. ư ờ ẫ ấ ồ
Có th nói r ng, tình hu ng truy n là y u t ế ố ể ệ ằ ố ố quan tr ng đ xây d ng c t ể ự ọ
ẳ truy n và góp ph n thành công cho truy n ng n Th L . Tình hu ng truy n ch ng ế ữ ệ ệ ệ ầ ắ ố
nh ng kh c ho tính cách c a nhân v t mà còn ph n ánh đ c h i th cu c s ng, ữ ủ ả ậ ắ ạ ượ ộ ố ơ ở
mang đ n cho ng ế ườ ọ i đ c nh ng c m giác đ c bi ả ữ ặ ệ ắ ủ t khi ti p c n v i truy n ng n c a ế ậ ệ ớ
nhà văn.
3.3.2. Chi ti tế
- 85 -
86
Các ti u ti t c a tác ph m th ng mang s c ch a l n v c m xúc và t ể ế ủ ẩ ườ ứ ớ ề ả ứ ư
ng. Hình t ng ngh thu t c th , g i c m và s ng đ ng là nh chi ti t. Đó là t ưở ượ ậ ụ ể ợ ả ệ ờ ố ộ ế
h u hình và vô h n trong tác ph m, có th nhìn th y đ c nh ng nó không y u t ế ố ữ ể ẩ ấ ạ ượ ư
ch bó g n trong không gian, th i gian, con ng i mà còn có ý nghĩa r ng h n. ờ ọ ỉ ườ ơ ộ
Chi ti t là t i ngh thu t, m t ch nh th ế ấ ả t c nh ng gì t o nên m t th gi ạ ế ớ ữ ộ ệ ậ ộ ỉ ể
ngh thu t. Nó chính là nh ng y u t t kê, b c l ế ố ữ ệ ậ có tính ch t t o hình hay li ấ ạ ệ ộ ộ ạ tr ng
thái c a khách th (chân dung, qu n áo, màu s c, đ ng nét). ủ ể ầ ắ ườ
Tuỳ theo s th hi n c th , chi ti ự ể ệ ụ ể ế t ngh thu t có kh năng th hi n, gi ả ể ệ ệ ậ ả i
thích, làm minh xác c u t ấ ứ ngh thu t c a nhà văn, tr thành tiêu đi m, đi m h i t ở ậ ủ ộ ụ ể ể ệ
ng tác gi trong tác ph m. c a t t ủ ư ưở ả ẩ
Chi ti t ch ng nh ng cho th y quan ni m ngh thu t v con ng i trong hình ế ậ ề ữ ệ ệ ẳ ấ ườ
ng tác gi , không gian và th i gian ngh thu t, mà còn th y tr c ti p th gi t ượ ả ế ớ i ự ế ệ ấ ậ ờ
khách th v i t t c ánh sáng, bóng t i, m l nh. ể ớ ấ ả ố ấ ạ
Th L s d ng chi ti t nh m t y u t ế ữ ử ụ ế ư ộ ế ố ố thi pháp đ góp ph n xây d ng c t ự ể ầ
truy n, làm cho tác ph m tr nên sinh đ ng h n. Th L ti ế ữ ế ệ ẩ ơ ở ộ t ch chi ti ế ế t m t cách ộ
i đ c khó đoán đ c ý đ nh c a tác gi v a đ đ ng ừ ủ ể ườ ọ ượ ủ ị ả . Ngh thu t đ c tr ng trong ậ ặ ư ệ
t c tác ph m c a Th L là ngh thu t móc xích chi ti t. Trong m i l i gi i đáp t ấ ả ế ữ ủ ệ ẩ ậ ế ỗ ờ ả
cho chi ti c d n d t i n ch a nh ng y u t c l tr manh nha bí n c a chi t đ ế ượ ụ ừ ướ ạ ẩ ế ố ữ ứ ẫ ẩ ủ
ti t th hai. C nh v y cho đ n h t câu chuy n, ng ế ư ậ ứ ứ ế ế ệ ườ ọ ạ i đ c luôn ph i trong tr ng ả
thái đi tìm. Nhà văn mu n đánh đ ng i đ c, thách th c ng i đ c và bu c ng ố ố ườ ọ ứ ườ ọ ộ ườ i
c. đ c đ n h t câu chuy n m i d ng l ọ ế ớ ừ ệ ế i đ ạ ượ
Trong các truy n kinh d n i b t là chi ti t ngh thu t g n li n v i vi c t ị ổ ậ ệ ế ậ ắ ệ ả ệ ề ớ
c nh và giàn x p s vi c nh ng khi đ c xong, Th L mu n cho đ c gi ả ế ự ệ ế ữ ư ố ộ ọ ả ấ ằ th y r ng
t c là do trí t ng t ng con ng i gán cho không có gì là huy n bí, ghê s c mà t ề ợ ả ấ ả ưở ượ ườ
ng đó mà thôi. s v t, hi n t ự ậ ệ ượ
t miêu t v hang Văn Dú ( Vàng và máu): Ch ng h n nh nh ng chi ti ư ữ ẳ ạ ế ả ề
“Trong m t năm có nhi u khi tr i đ t đang yên b ng đùng đùng m t c n s m sét. ờ ấ ộ ơ ề ấ ộ ỗ
Trên không khí gió vù, ch p loáng nh g m thiêng vung tít; cây c i v t vã tan nát, ư ươ ố ậ ớ
ng i v t lo s m t h n. Kh p m i nhà đ u khua gõ inh ườ ậ ợ ấ ồ ề ắ ọ ỏ ầ i cùng v i các bà then th y ớ
pháp kêu kh n cho đ n khi nguôi c n. Nh th m i đ tai h i. L i nhi u khi, sau ư ế ớ ỡ ế ề ấ ạ ạ ơ
m t h i giông t d d i, mây đen bi n h t ánh n ng l i r i xu ng; b y gi trên đ nh ộ ồ ố ữ ộ ế ế ắ ạ ọ ấ ố ờ ỉ
núi ch p ch n m t t ng khói ph d n m bay đi... Trong trí t ng t ủ ầ ấ ộ ầ ậ ờ ưở ượ ng c a ng ủ ườ i
- 86 -
87
ồ ấ Th thì c a hang th n trông nh m m m t con yêu hay con h quái g . Cái m m y ộ ư ồ ử ầ ở ổ ổ
, gió bão đ phá h ng các làng. Tr phun ra nh ng h i đ c làm thành d ch t ơ ộ ữ ị ễ ỏ ổ ướ ử c c a
i thì b o có toàn đ u lâu, ng i thì b o có đ các th r n r t…” [36, hang th n, ng ầ ườ ả ầ ườ ứ ắ ế ủ ả
tr. 6-7].
Nh ng chi ti t v hang Văn Dú nh trên cho th y s s hãi, lòng thành kính ữ ế ề ấ ự ợ ư
i dân Th đ i v i núi Văn Dú. c a ng ủ ườ ổ ố ớ
t là chi ti t khám phá m t mã b ng cách th m t mi ng da và h lên Đ c bi ặ ệ ế ậ ấ ằ ướ ế ơ
i m t mã, Th L đã vay m n chi ti t m t mã- gi i mã trong l a. V cách gi ề ử ả ế ữ ượ ậ ế ậ ả
c a Poe, nh ng n i dung đã Vi truy n ệ Con b hung vàng ọ ư ủ ộ ệ t hoá theo ki u nh ng câu ể ữ
th n chú c a các th y đ a lý Tàu: "Mi ng có hai răng; Ba chân b n tay...Tên mày là ủ ệ ầ ầ ố ị
đá; Đá sinh ra tr ng đá; Tr ng đá gi ứ ứ ữ ủ ề c a...Mày gi u mày ch t...” làm tăng s huy n ế ự ầ
bí nh ng cũng g n gũi v i ng i đ c Vi ư ầ ớ ườ ọ ệ t Nam v n quen thu c v i truy n truy n kỳ ộ ớ ệ ề ố
Trung Qu c nh t là mô típ "Tàu đ c a". Nh ki u mô típ này và ki u k t thúc có ờ ể ể ủ ể ế ấ ố
h u c a truy n c tích dân gian: k ác, k x u b tr ng ph t b ng cái ch t, ng ậ ủ ệ ổ ạ ằ ẻ ấ ị ừ ế ẻ ườ ố t i t
c kho báu, tác ph m c a Th L tuy có bóng dáng duy lý c a Edgar Poe s l y đ ẽ ấ ượ ế ữ ủ ủ ẩ
nh ng hoàn toàn Vi t Nam và có giá tr hi n th c và giá tr l ch s đ c đáo c a nó. ư ệ ử ộ ị ệ ị ị ủ ự
Truy n ệ Đêm trăng cũng là m t truy n hay, có nhi u chi ti ộ ệ ề ế t rùng r n, ly kỳ. ợ
i con gái Th tác gi r t khéo t Nh ng s quy n rũ, nh ng c ch bí m t c a ng ữ ậ ủ ử ỉ ự ữ ế ườ ổ ả ả ấ
léo. Ng ng nh hình dung đ i đ c t ườ ọ ưở ư ượ c cái v đ p m c m c và chân th t ra tr ạ ẻ ẹ ậ ộ ướ c
mi n núi r ng v a hùng vĩ v a ghê r . Đo n k t là m t. R i cái c nh đêm trăng ả ắ ồ ở ừ ừ ừ ế ề ạ ợ
m t đo n r t kín đáo: ạ ấ ộ
"Nó đ ng d ng hai chân ra, tóc bay, áo bay, cái mép váy đ ng tr ứ ạ ằ ướ ẳ c căng th ng
gi a hai ng chân thô và tr ng. M t tay nó xách ông ba đ ng d y, m t tay n a nâng ứ ữ ữ ậ ắ ộ ộ ố ở
ngang l ng. Tôi toan dò b c đ n g n thì đã th y ng i con gái r n mình văng cái ư ướ ế ầ ấ ườ ướ
thây ch t xu ng. R i không bi t vì quá đà hay c ý, c ng i con gái cũng văng theo" ế ố ồ ế ả ườ ố
[36, tr. 141]
Đó là cái c nh di n ra sau khi ng i con gái Th đ n d dành m t thi u ễ ả ườ ổ ế ế niên đi ộ ỗ
ch i ng m c nh trăng đ i núi, thác, r ng, r i đ a ng i thi u niên đ n m t cái ắ ả ơ ở ồ ở ở ừ ồ ư ườ ế ế ộ
i c u do c u b c cheo leo và nh v t h cái xác k thù v t v o vào m t cành cây d ầ ờ ớ ộ ắ ẻ ẻ ắ ộ ướ ầ
chính tay nàng gi t đ báo thù cho ch ng. Cái c ch trên này th t là cái c ch c ng ế ể ử ỉ ử ườ i ử ỉ ậ ồ
i s n nhân cho là th ng r ng núi, cái c ch có l ừ ử ỉ ẽ ườ ơ ườ ng mà ta ph i l y làm phi th ả ấ ườ ng,
oanh li t.ệ
- 87 -
88
Trong truy n trinh thám, Th L đã đ a vào các chi ti ế ữ ư ệ ế ụ ệ t v án mang tính hi n
s vi c, các chi ti t nh đ u ăn kh p chính xác. Đ c truy n trinh đ i, th hi n rõ ể ệ ạ ở ự ệ ế ỏ ề ệ ớ ọ
ẩ thám c a th L có th th y tuy m c đ đ m nh t khác nhau trong t ng tác ph m ộ ậ ể ấ ế ữ ừ ứ ủ ạ
nh ng chi ti t này, chi ti t khác đ u g i lên liên t ư ế ế ề ợ ưở ệ ng m nh m đ n nh ng truy n ẽ ế ữ ạ
tiêu bi u nh t làm nên tên tu i Edgar Poe. Các truy n ng nhà xác , Bí ệ Án m ng đ ể ấ ạ ổ ườ
m t c a Marie Rogeo , Mi cũng là m t con ng i ậ ủ ộ ế ườ c a Edgar Poe có nh ng d u v t ủ ữ ấ
, Gói thu c lá trong các truy n ệ Lê Phong phóng viên, Mai H ng và Lê Phong ươ ố c aủ
Th L qua cách t ế ữ ổ ứ ắ ch c s p x p các s ki n. ế ự ệ
cái ch t c a bác sĩ Đoàn Truy n ệ Mai H ng và Lê Phong ươ , đo n đ u di n t ầ ễ ả ạ ế ủ
m t cách nhanh chóng, không m t c đ ng, không m t ti ng kêu. Nh Lê Phong đã ộ ử ộ ộ ế ư ộ
nh n xét: "V ám sát bác sĩ Đoàn t ra b ng ngh thu t gi t ng đây th c đã ụ ậ ỏ ệ ằ ậ ế i ườ ở ự
ti n hành nhanh h n c m i khoa h c khác. B n hung th ra chi u không c n gì pháp ơ ả ọ ủ ề ế ầ ọ ọ
lu t, không s gì chuyên trách" [19, tr. 58]. V ý này, Vũ Ng c Phan trong Nhà văn ề ậ ợ ọ
hi n đ i t nghĩ đó là s hi n đ i gi ạ cho r ng s c u kỳ quá mà hoá v ng nh ng thi ự ầ ụ ư ệ ằ ế ự ệ ạ ế t
ng i ph m mà Th Lũ mu n đ a vào. Khoa h c có th s d ng gây mê i c a t ườ ủ ộ ể ử ụ ư ế ạ ố ọ
ch t đ c đ gi t ng gi y đe d a Lê Phong làm ấ ộ ể ế ườ i không ph n x . R i là nh ng t ạ ữ ả ồ ờ ấ ọ
cho nhân v t cũng nh ng ư ậ ườ ọ ư i đ c không th ph ng đoán. Th L có ch ý khi đ a ế ữ ủ ể ỏ
vào truy n nh ng chi ti t y đ đánh l a đ c gi ữ ệ ế ấ ừ ể ộ ả , bu c ng ộ ườ ọ i đ c ph i theo dõi, ả
ph i chìm đ m trong m t không gian suy t ng. ả ắ ộ ưở
m i chi ti t nh mà chính ng i đ c cũng không Trong truy n ệ Gói thu c lá, ố ỗ ế ỏ ườ ọ
nh n ra là móc xích quan tr ng c a v án. Cái trí t ng t ụ ủ ậ ọ ưở ượ ặ ng phong phú mà ch t
ch c a Th L đã chúng t ế ữ ẽ ủ đ ỏ ượ ờ ử c nh ng v án r t hi n đ i. Cái ch t b t ng n a ạ ế ấ ụ ữ ệ ấ
ớ đêm c a Đ ng trong căn phòng đóng kín ch có mình anh ta khi các b n xem ch p ườ ủ ạ ỉ
bóng v ti p t c đi ch i, l i khai c a các nhân ch ng c a m t ng i Th tr c căn ề ế ụ ơ ờ ứ ủ ủ ộ ườ ổ ướ
nhà c a Đ ng trong đêm x y ra án m ng khi n ng i đ c liên t ườ ủ ế ả ạ ườ ọ ưở ạ ng đ n án m ng ế
t gi ng nói m i l c a m t ng i ngo i qu c trong bí m t, chi ti ậ ế ớ ạ ủ ọ ộ ườ ạ ố V án ph Morgue ố ụ
c a Edgar Poe . Đ i t ủ ố ượ ư ầ ng b tình nghi v i nhi u ch ng c hi n nhiên: b c th c u ứ ể ứ ứ ề ớ ị
ạ c u c a Đ ng, cu i cùng là cái ch t c a Th c khi đu i theo k kh nghi bên c nh ứ ủ ế ủ ườ ẻ ả ạ ổ ố
i Th Nông An Tăng là ki u Poe đã cho"Charles già"dàn t m thi p cũng có tên ng ấ ế ườ ể ổ
Mi cũng là m t con ng i d ng trong ự ộ ườ đ đ t ể ổ ộ ứ i cho chàng trai P v i m t chu i ch ng ớ ộ ỗ
i "gi t ng i v i m c đ tr m tr ng nh t" và c hi n nhiên khi n chàng trai b k t t ế ứ ể ị ế ộ ế ườ ớ ứ ộ ầ ấ ọ
hình. Nào ng k gi t ng b tuyên án t ị ử ờ ẻ ế ườ i không ai khác là k g n gũi nh t, thân tín ẻ ầ ấ
- 88 -
89
ủ nh t, th ng th n nh t, k hăng hái cùng nh n ch c trách tham gia truy tìm hung th : ứ ẻ ấ ắ ậ ấ ẳ
ng i b n đ c ác "Charles già". Chi ti ườ ạ ộ ế ư ủ t Lê Phong tìm hi u v nh ng b c th c a ề ứ ữ ể
Đ ng và các m i quan h c a anh v i Nông An Tăng cũng là cách Poe đã làm trong ệ ủ ườ ớ ố
Bí m t c a Marie Roger thu th p toàn b th t c a cô gái b gi t đ l n ra manh ậ ủ ộ ư ừ ủ ị ế ể ầ ậ
m i th ph m chính là m t thu th có n c da bánh m t, t ng là ng ủ ạ ỷ ủ ố ộ ướ ậ ừ ườ i tình c a cô. ủ
Câu chuy n gi i mã nh ng chuy n khó hi u X.A.E.X.I.G trong t m danh thi p có tên ệ ả ữ ệ ế ể ấ
i Th là Nông An Tăng mà ng c khi b gi m t ng ộ ườ ổ ườ i ch t vi ế t tr ế ướ ị ế ộ t hoá ra là m t
là đã m n ý t ng trong Con cánh cam vàng. t m vé đ c đ c có l ấ ộ ắ ẽ ượ ưở
Nh ng nét ch chi ti t gi ữ ữ h p d n ng ẫ ấ i đ c ườ ọ ở ế ả i m t mã c a bài th ủ ơ Ch i núi ơ ậ
c m tác ả ể . Đ khám phá nguyên do cái ch t bí n c a Tuy t Mai, Lê Phong đã tìm hi u ẩ ủ ể ế ế
t c nh t ký, th t t ấ ả ư ừ ủ ố ủ c a cô, c nh ng bài cô đang xem d . Cu i cùng m u ch t c a ả ữ ậ ấ ở ố
m t b c th có n i dung là m t bài th l c bát. Lê Phong đã nghi n ng m và tinh ý ộ ứ ơ ụ ư ề ẫ ộ ộ
phát hi n nh ng d u hi u khác th ữ ệ ệ ấ ườ ế ng trong t ng nét ch c a bài th bí n và k t ữ ủ ừ ẩ ơ
lu n có "nh ng ti ng đôi cách nhau b i m t nét bút chì d c". V i bi t tài suy đoán, ữ ế ậ ọ ở ớ ộ ệ
anh đã phát hi n nguyên nhân cái ch t oan c c a cô gái đáng th ng qua cách gi ứ ủ ệ ế ươ ả i
mã chìa khoá bài th đ nh m nh Ch i núi c m tác ơ ị ệ ả ơ ể b ng cách nói lái. Nói lái là ki u ằ
ch i ch thú v c a ng i Vi t Nam, không th bình dân hay quý t c, và có l ị ủ ữ ơ ườ ệ ể ộ ẽ ấ r t
đ c a thích th i b y gi t có ba cách nói lái thông th ượ ư ờ ấ ờ . Ti ng Vi ế ệ ườ ng đ i v i các t ố ớ ừ
hai âm ti t: (1) đ i âm sau, gi ch đ u và thành, (2) đ i toàn b , (3) đ i d u thanh. ế ổ ữ ữ ầ ổ ấ ổ ộ
Lê Phong đã ghép các c m ch đôi khác th ng trong m i dòng l c bát và đ c lái ụ ữ ườ ườ ụ ọ
l ạ ả i theo ki u riêng: ghép ph âm đ u ti ng th hai v i v n ti ng th nh t: t ng ớ ầ ứ ứ ụ ế ế ể ấ ầ
đá=đ ng, khôn chép= khép, quy t tâm= tuy t, ai m ng= mai, v i t nh= t i, g i bên= ộ ỉ ế ế ả ả ộ ộ
sinh=x , xa xuôi= xa, d i= l i. Cái m t l nh gi b i, n n phím= ph n, t ộ ả ả ử ử i l ướ ố ướ ậ ệ ả ạ m o
quái ác đ c ghép thành câu rõ r t là " Đ ng khép Tuy t Mai t i ph n b i, x t , coi ượ ế ệ ả ộ ử ử ả ộ
ch ng đó, sa l i" khi n cho Tuy t Mai, ng i t ng tham gia h i kín, bi t rõ chìa ừ ướ ế ế ườ ừ ộ ế
khoá m t mã c a nh ng t trong bài th y, suy s p và đi đ n ch t t . Hoàng ữ ủ ậ ừ ơ ấ ỗ ự ử ụ ế
i đ t th " vì " bài th bí n, d Minh Châu ph i " ph c tài ng ả ụ ườ ặ ẩ ơ ơ ướ i cái m o ch i ch ẹ ơ ữ
thông th ng, tho t đ c lên ai cũng ng c a k th t tình...làm đ c gi ườ ỡ ủ ẻ ấ ạ ọ ộ ả ồ ộ ọ h i h p đ c
ti p truy n, đ bi ệ ể ế ế t nó là th th gì...Hoá ra là " th trinh thám" c a Th L [3, tr. ơ ứ ơ ế ữ ủ
438].
Có th th y, v i vi c s d ng chi ti ệ ử ụ ể ấ ớ ế ọ t nh m t khía c nh c a thi pháp h c, ư ộ ủ ạ
Th L đã r t thành công khi xây d ng c t truy n. Ngh thu t móc xích chi ti ế ữ ự ệ ệ ấ ậ ố ế ộ t- m t
- 89 -
90
li u thu c kích thích ng i đ c nh ng l i là m t th thách l n v i nhà văn. Đi u đó, ề ố ườ ọ ư ạ ử ề ớ ộ ớ
làm cho m i truy n ng n c a Th L đ c bi t h p d n nh ng ng i a khám phá. ế ữ ặ ắ ủ ệ ỗ ệ ấ ữ ẫ ườ ư
M i truy n là m t cu c khám phá, m t chuy n phiêu l u d n sâu vào vùng bí n mà ư ệ ế ấ ẩ ộ ộ ỗ ộ
đó con ng i tr nên quá nh bé. ở ườ ở ỏ
- 90 -
91
Ậ
Ế
* K T LU N
i m đ u phong trào th m i và cũng là nhà văn tài hoa. Ông Th L - ng ế ữ ườ ơ ớ ở ầ
i đ t n n móng v ng ch c cho Th M i mà còn là ng i m không nh ng là ng ữ ườ ặ ề ơ ớ ữ ắ ườ ở
Vi t Nam. Ph i nói r ng dù đ u truy n kinh d , truy n trinh thám ị ầ ệ ệ ở ệ ằ ả ở ấ ị ạ b t kỳ đ a h t
nào, Th L cũng có đóng góp quan tr ng. Th L đã đi qua cu c đ i này b ng t ế ữ ế ữ ằ ộ ọ ờ ấ t
ng và sân c n i đam mê cái đ p và ông đã có nh ng đóng góp l n lao cho văn ch ả ỗ ữ ẹ ớ ươ
t Nam. Ngôi sao y đã t t trên b u tr i nh ng tên tu i và di s n c a ông kh u Vi ấ ệ ấ ắ ư ủ ả ầ ờ ổ
mãi còn đó v i th i gian và trong trái tim ng ờ ớ ườ ọ i đ c bao th h . ế ệ
Kh o sát “ Thi pháp truy n ng n Th L ”, chúng tôi có m t s nh n xét, đánh ế ữ ộ ố ệ ả ậ ắ
giá nh sau: ư
ng văn ch 1. V i m t nh n th c th m m sáng rõ, Th L luôn ch tr ỹ ế ữ ủ ươ ứ ậ ẩ ộ ớ ươ ng
ph i có th hi n rõ t ng ngh thu t, giàu xúc c m th m m , luôn h ể ệ ả t ư ưở ệ ậ ả ẩ ỹ ướ ng đ n cái ế
m i, cái th t. V n đ nâng cao tính dân t c, ch ng lai căng cũng đ c nhà văn quan ề ấ ậ ộ ố ớ ượ
tâm. Th L còn l u ý đ n s công phu trong cách th hi n, t cách l p ý, ch n hình ế ự ể ệ ế ữ ư ừ ậ ọ
nh đ n cách hành văn, dùng t th lo i nào, Th L cũng khám phá v i t t c . ả ế ừ Ở ể ạ ế ữ ớ ấ ả
ni m say mê c a mình, nh ng ủ ư ề ườ i đi tìm Cái Đ p, và mu n đi đ n t n cùng th gi ố ế ậ ế ớ i ẹ
thu n khi ầ ế ủ t c a Cái Đ p. Ông cho r ng tác ph m càng đ p, càng m i thì càng có giá ẩ ẹ ẹ ằ ớ
tr ngh thu t cao. Quan ni m v ngh thu t c a Th L th hi n ý th c cách tân và ế ữ ể ệ ậ ủ ứ ệ ệ ệ ề ậ ị
sáng t o c a ông. ạ ủ
2. Trong hành trình sáng t o truy n ng n đ y n l c, Th L đã t o d ng đ ắ ế ữ ỗ ự ự ệ ạ ạ ầ ượ c
m t th gi i nhân v t đa d ng, v i các ki u con ng i phong phú. Đó là ki u con ế ớ ộ ể ậ ạ ớ ườ ể
ng duy suy lu n khoa h c c a nh ng thám t tài ba ườ i lý trí g n v i s thông minh, t ớ ự ắ ư ọ ủ ữ ậ ử
nh Lê Phong, Mai H ng, Kỳ Ph ng... Đó còn là ki u con ng i cô đ n- bi k ch, ươ ư ươ ể ườ ơ ị
m t d ng th c c a con ng i cá nhân mà văn h c lãng m n t p trung miêu t . Bên ứ ủ ộ ạ ườ ạ ậ ọ ả
i lý trí, con ng i tâm linh cũng đ c nh con ng ạ ườ ườ i cô đ n –bi k ch, ki u con ng ị ể ơ ườ ượ c
Th L khai thác, khám phá tri ế ữ ệ ể ậ t đ . M t khám phá m i trong quan ni m ngh thu t ệ ệ ớ ộ
i c a Th L , có l v con ng ề ườ ủ ế ữ ẽ đó là ki u con ng ể ườ ư ậ i phiêu l u, m o hi m. Nh v y, ư ể ạ
cùng v i các ki u con ng i s ph n, thân ph n, con ng i b n năng, bi k ch, con ể ớ ườ ố ậ ậ ườ ả ị
ng i cá nhân giàu ý th c ph ng kháng... ph bi n trong văn h c lúc b y gi , Th L ườ ổ ế ứ ấ ả ọ ờ ế ữ
i lý đã đóng góp vào l ch s văn h c hi n đ i nh ng ki u con ng ọ ử ữ ệ ể ạ ị ườ i m i m : con ng ẻ ớ ườ
trí, con ng i phiêu l u m o hi m. ườ ư ể ạ
- 91 -
92
3. Không gian- th i gian là m t trong nh ng bình di n ph ữ ệ ờ ộ ươ ể ệ ng th c th hi n ứ
đ c s c trong truy n ng n Th L . Toàn b th gi ắ ặ ắ ộ ế ớ ế ữ ệ ắ i ngh thu t trong truy n ng n ệ ệ ậ
Th L có s k t h p gi a không gian huy n o và không gian hi n th c. Gi a hai ự ế ợ ế ữ ề ả ữ ự ữ ệ
ki u không gian này, và th m chí ngay trong m i không gian đ u có s song hành và ự ề ể ậ ỗ
d ch chuy n. Bên c nh đó còn có s đan xen c a các ki u th i gian: th i gian s ị ự ủ ể ể ạ ờ ờ ự
ki n, th i gian tâm lý và th i gian huy n bí, hoang đ ng. Y u t huy n o, li kỳ, ệ ề ờ ờ ườ ế ố ề ả
rùng r n xu t hi n v i t n su t cao trong các tác ph m, và cũng là th pháp ngh ớ ầ ủ ệ ấ ẩ ấ ợ ệ
thu t đ c s c đ nhà văn tái hi n b c tranh hi n th c sinh đ ng. ậ ặ ắ ể ệ ứ ự ệ ộ
4. Ngôn ng và gi ng đi u cũng là nh ng y u t có đóng góp không nh làm ế ố ữ ữ ệ ọ ỏ
nên thành công cho truy n ng n Th L . Ngôn ng trong truy n ng n Th L có s ế ữ ế ữ ữ ệ ệ ắ ắ ự
k t h p, đan xen hài hoà gi a ngôn ng nhân v t và ngôn ng tr n thu t. Cùng v i đó ế ợ ữ ầ ữ ữ ậ ậ ớ
là gi ng đi u đa thanh trong tác ph m: khi c m th ng, khi tâm tình, có khi l i suy ệ ả ẩ ọ ươ ạ
lu n, hài h ậ ướ c, đã góp ph n tăng tính h p d n cho truy n ng n c a nhà văn. ẫ ắ ủ ệ ầ ấ
5. Truy n ng n Th L còn đ c s c và tinh t ặ ắ ế ữ ệ ắ ế ở ệ ố vi c xây d ng tình hu ng ự
truy n. Truy n ng n c a ông làm cho ng i đ c v a h i h p, v a s hãi tr ủ ệ ệ ắ ườ ọ ừ ợ ồ ộ ừ ướ c
nh ng tình hu ng đ y b t ng , gay c n. Đôi khi ghê s đ n rùng r n mà có th ch ợ ế ữ ể ấ ầ ấ ờ ợ ố ỉ
đ c m t l n thôi ta cũng s nh mãi, cũng có lúc th m r i l ọ ộ ầ ơ ệ ẽ ầ ớ khi đ c nh ng trang văn ữ ọ
vi t v s ph n bi k ch con ng i hay khâm ph c tr c đ u óc sáng su t, tài phán ế ề ố ậ ị ườ ụ ướ ầ ố
ọ đoán s vi c c a các nhân v t trinh thám. Tình hu ng truy n không nh ng kh c h a ự ệ ủ ữ ệ ậ ắ ố
đ c tính cách c a nhân v t mà còn đem đ n cho ng ượ ủ ế ậ ườ ọ ặ i đ c nh ng c m giác đ c ữ ả
bi t khi ti p c n v i truy n ng n c a nhà văn. M t c t truy n hay ph i chăng là nh ệ ắ ủ ế ậ ộ ố ệ ệ ả ớ ờ
s đóng góp c a tình hu ng truy n. ự ủ ệ ố
Y u t chi ti ế ố ế t cũng không kém ph n quan tr ng góp ph n t o nên s thành ọ ầ ạ ự ầ
công truy n ng n Th L . Nhà văn đã t o đ c nh ng chi ti ế ữ ệ ạ ắ ượ ữ ế ừ ấ t v a ly kỳ v a h p ừ
d n ng ẫ ườ ọ ữ i đ c. M i truy n là m t cu c khám phá, m t chuy n phiêu l u vào nh ng ư ệ ế ỗ ộ ộ ộ
vùng bí n. Thông qua chi ti t, ta th y đ ẩ ế ấ ượ ế ữ ậ c kh năng d ng truy n c a Th L th t ệ ủ ự ả
t. khéo léo, tài tình. Truy n ng n Th L vì v y mà có s c cu n hút đ c bi ế ữ ứ ệ ặ ắ ậ ố ệ
Thành công trên nhi u ph ng di n, Th L đã th c s kh ng đ nh đ c tài ề ươ ự ự ế ữ ệ ẳ ị ượ
ệ năng và s c sáng t o c a mình trên đ a h t truy n ng n (truy n kinh d và truy n ạ ủ ứ ệ ệ ắ ạ ị ị
trinh thám). V i nh ng th nghi m m i m , truy n ng n Th L đã góp ph n làm ế ữ ữ ể ệ ẻ ệ ắ ầ ớ ớ
t Nam 1930-1945 nói riêng và góp ph n vào phong phú di n m o truy n ng n Vi ạ ệ ệ ắ ệ ầ
thành t u đa d ng c a văn h c Vi ự ủ ạ ọ ệ t Nam hi n đ i nói chung. ạ ệ
- 92 -
93
- 93 -
94
Ả
Ệ
* TÀI LI U THAM KH O
1. Ph m Đình Ân (2003), “Th L trong T l c văn đoàn”, T p chí Văn h c, s ế ữ ự ự ạ ạ ọ ố
8/2003.
2. Ph m Đình Ân (2004), “Th L v i Phong hoá và Ngày nay”, T p chí Ngh báo, ế ữ ớ ề ạ ạ
s 17-18/2004. ố
3. Ph m Đình Ân (2006), Th L v tác gia và tác ph m ạ ế ữ ề ẩ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ộ
Nhà văn và tác ph m trong tr 4. Lê B o (1997), ả ẩ ườ ặ ng ph thông: Th L , Hàn M c ế ữ ổ
T , T Hanh ử ế , Nxb Giáo d c.ụ
t Nam (1900-1945), 5. Phan C Đ (2007), ự ệ Văn h c Vi ọ ệ Nxb Giáo d c.ụ
6. Nguy n Đăng Đi p (2005), Chân dung các nhà văn hi n đ i ễ ệ ạ , Nxb Giáo d c, Hà ụ ệ
N i.ộ
7. Hà Minh Đ c (1998), Lý lu n văn h c ứ ọ , Nxb Giáo d c, Hà N i. ụ ậ ộ
8. Tr n Thanh Hà (2009), “Th i vàng son c a ti u thuy t trinh thám Vi ủ ế ể ầ ờ ệ ạ t Nam”, T p
chí Văn h c, s 8/2009. ọ ố
9. Lê Bá Hán- Tr n Đình S - Nguy n Kh c Phi (đ ng ch biên) (2000), ễ ử ủ ắ ầ ồ ừ ể T đi n
thu t ng văn h c, ữ ọ Nxb Đ i h c Qu c gia, Hà N i. ạ ọ ậ ố ộ
Vi t Nam văn h c s y u 10. D ng Qu ng Hàm (1993), ả ươ ệ ọ ử ế , Nxb T ng h p Đ ng Tháp. ổ ồ ợ
11. Đ Đ c Hi u, Vũ Đình Liên, Lê Trí Vi n (1957), L c kh o văn h c Vi t Nam , ỗ ứ ễ ể ượ ả ọ ệ
t p III, Nxb xây d ng, Hà N i. ậ ự ộ
12. Đ Đ c Hi u (2000), Thi pháp hi n đ i ỗ ứ ể ạ , Nxb H i nhà văn. ộ ệ
13 Đ Đ c Hi u (2004), T đi n văn h c i. ỗ ứ ể ừ ể ọ , Nxb Th gi ế ớ
14. Lê Đình K (1983), Tuy n t p Th L ỵ ể ậ ế ữ, Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ọ
Vi t Nam thi nhân ti n chi n 15. Nguy n T n Long (1996), ấ ễ ệ ế , Nxb Văn h c.ọ ề
16. Ph m Vĩnh L c (1974), Đi tìm thân th và tác ph m c a Th L ạ ộ ế ữ, T p chí Văn ạ ủ ế ẩ
h c, Sài Gòn, s 10/1974. ọ ố
Ti ng hú ban đêm , Nxb Văn hoá dân t c, Hà N i. 17. Th L (1990), ế ữ ế ộ ộ
, Nxb Văn ngh , Thành ph H Chí Minh. 18. Th L (1995), ế ữ Gói thu c láố ố ồ ệ
Mai H ng và Lê Phong 19. Th L (2003), ế ữ ươ , Nxb Văn h c, Hà N i. ọ ộ
20. Hoàng T Mai (2008), “Ng ố ườ ể ạ i k chuy n và gi ng đi u k chuy n trong lo t ệ ệ ể ệ ọ
truy n r i lo n tâm th n c a Edgar Poe”, T p chí nghiên c u lý lu n, phê bình và l ch ầ ủ ệ ố ứ ạ ạ ậ ị
s văn h c, s 12/2008, tr. 75-85. ử ố ọ
- 94 -
95
Tác gi 21. Nguy n Đăng M nh, Nguy n Đình Chú, Nguyên An (1992), ễ ễ ạ ả văn h c Vi ọ ệ t
Nam, t p II, Nxb Giáo d c. ụ ậ
Vi t Nam văn h c s gi n c tân biên, t p 3, Nxb Sài 22. Ph m Th Ngũ (1965), ế ạ ệ ọ ử ả ướ ậ
Gòn ( Qu c h c tùng th ). ố ọ ư
23. V ng Trí Nhàn (1999), Cánh b m và hoa h ng d ng ươ ướ ướ ươ , Nxb H i Phòng. ả
24. Hoàng Kim Oanh (2009 ), “Th L và năm hình m u truy n trinh thám c a Edgar ế ữ ủ ệ ẫ
Poe”, T p chí Khoa h c xã h i s 9 (133)/2009. ộ ố ạ ọ
ng Linh- Thái Hà, Nxb Văn hoá Thông 25. Edgar Poe (2009), Con mèo đen bí nẩ , Ph ươ
tin.
26. Vũ Ng c Phan (1944), Nhà văn hi n đ i ọ ạ , t p II, Nxb Văn h c, Hà N i. ệ ậ ọ ộ
27. Ph m Phú Phong (1997), Thi pháp và thi pháp truy n ng n ạ ắ , Tr ệ ườ ng Đ i h c Khoa ạ ọ
H c Hu . ế ọ
28. Tr n Đình S (2005), D n lu n thi pháp h c ử ầ ọ , Nxb Giáo d c.ụ ậ ẫ
29. Nguy n Thành (1997), “Nh ng đóng góp c a Th L v truy n ng n”, T p chí ế ữ ề ủ ữ ệ ễ ắ ạ
C a V êt, Qu ng Tr , s 37 (10/1997), tr. 71-74. ị ố ử ả ị
30. Hoài Thanh- Hoài Chân (2008), Thi nhân Vi t Nam ệ , Nxb Văn h c, Hà N i. ộ ọ
Tuy n t p phê bình văn h c Vi t Nam 1900-1945 , 31. Nguy n Ng c Thi n (1997), ọ ệ ễ ể ậ ọ ệ
t p III, Nxb Văn h c, Hà N i. ậ ọ ộ
32. Tzvetan Todorov (2008), Thi pháp văn xuôi, Đ ng Anh Dào-Lê H ng Sâm, Nxb ặ ồ
Đ i h c S ph m. ạ ọ ư ạ
33. Lê Th D c Tú (2003), Quan ni m v con ng i trong ti u thuy t T l c văn ị ụ ệ ề ườ ế ự ự ể
đoàn, Nxb Thanh niên, Hà N i.ộ
34. Tr n Văn Tr ng (2009), “Phong cách ngh thu t Liêu trai chí d ”, T p chí nghiên ệ ậ ạ ầ ọ ị
c u lý lu n, phê bình và l ch s văn h c, s 8/2009, tr. 81-92. ử ứ ậ ố ọ ị
35. Bùi Thanh Truy n (2008), “S đ i m i c a truy n có y u t kỳ o sau 1986 qua ớ ủ ự ổ ế ố ề ệ ả
t Nam, h th ng ngôn t ”, T p chí nghiên c u lý lu n, phê bình Khoa h c xã h i Vi ứ ệ ố ừ ậ ạ ọ ộ ệ
s 12/2008, tr. 49-66. ố
(1997), Truy n ng n Th L 36. Nhi u tác gi ề ả ế ữ, Nxb H i nhà văn. ệ ắ ộ
(2000), Th L , cây đàn muôn đi u 37. Nhi u tác gi ề ả ế ữ ệ , Nxb Văn hóa thông tin, Hà N i.ộ
(2003), Nh ng v n đ lý thuy t l ch s văn h c và ngôn ng 38. Nhi u tác gi ề ả ế ị ữ ử ề ấ ọ ữ, Nxb
Giáo d c, Hà N i. ụ ộ
39. Http: // w.w.w.google.com.vn “Th L ”. ế ữ