Miễn dịch huỳnh quang trực tiếp
trong chẩn đoán bệnh da
(Kỳ 3)
Ths Trần Mẫn Chu
Trưởng khoa xét nghiệm
P. Viện trưởng Viện Da liễu Quốc gia
Lắng đọng ở khoảng gian bào của tế bào biểu mô :
Sự lắng đọng huỳnh quang của IgG và bổ thể C3 ở vị trí này chỉ gặp ở bệnh
nhân Pemphigus, đặc biệt ở những bệnh nhân pemphigus chưa điều trị, không phải
tất cả các vị trí của da đều có sự lắng đọng này.
Lắng đọng ở vùng màng đáy:
Sự lắng đọng ở vùng này rất phức tạp, vì sự lắng đọng này gặp ở nhiều
bệnh như : bệnh da có bọng nước, bệnh mạch máu, bệnh Collagen và một số bệnh
khác. Nên chú ý tới kiểu lắng đọng ( hạt, dải ) loại Ig lắng đọng
( IgG, IgA, IgM ) và kèm theo lắng đọng ở mạch máu hay không để phân
biệt các bệnh khác nhau.
- Dạng dải: Dạng này gợi ý nhóm bệnh pemphigoid, Ly thượng bì bọng
nước bẩm sinh, Viêm da bọng nước do lắng đọng IgA thành dải, hoặc porphyrias.
+ IgG và/hoặc IgM, không có IgA: Gợi ý bệnh Pemphgoid, IgG và IgM
cùng lắng đọng gặp ở 80% trường hợp, nhưng cũng có khi lắng đọng ở da bình
thường( hiếm). Lắng đọng thành dải của IgG ở bệnh pemphigoid cũng có thể gặp
trong ly thượng bì bọng nước mắc phải, để phân biệt hai bệnh cần quan sát vị trí
bọng nước dưới kính hiển vi điện tử hoặc dùng kỹ thuật muối bão hoà làm tách
màng đáy để xác định vị trí lắng đọng của huỳnh quang miễn dịch tại vùng nào
của màng đáy, trong pemphigoid huỳnh quang miễn dịch sẽ lắng đọng ở phía trên
laminar densa, còn ly thượng bì bọng nước mắc phải sẽ lắng đọng ở phía dưới
laminar densa.
+ Chỉ có IgA : Gặp trong viêm da bọng nước do lắng đọng của IgA và viêm
da bọng nước mạn tính trẻ em.
+ IgA cùng với IgG và/ hoặc IgM : khi IgA kết hợp với các Ig khác thì
không chẩn đoán được các bệnh
+ IgG thành dải và/ hoặc IgM ở vùng màng đáy và quanh các huyết quản:
gặp trong Porphyrias ( 90 %)
+ Bổ thể: Lắng đọng thành dải của bổ thể có thể đơn độc, cũng có thể kết
hợp với các Ig.
- Lắng đọng kiểu hạt:
Lắng đọng kiểu hạt gặp ở nhiều bệnh, đặc biệt ở Lupus ban đỏ, viêm mao
mạch dị ứng, viêm da dạng herpes.
+ IgG và/ hoặc IgM, không có IgA gặp chủ yếu ở lupus ban đỏ hệ thống và
mạn tính (90%). IgM thường gặp trong bệnh phong, viêm mao mạch dị ứng.
Lắng đọng của IgG dạng hạt ở mô da bình thường được gọi là Lupus band
test.
+ Chỉ có IgA: gặp trong viêm da dạng herpes, đây là xét nghiệm rất nhạy và
đặc hiệu cho bệnh viêm da dạng herpes, lắng đọng ở các nhú trung bì.
+ Bổ thể: có thể chỉ có bổ thể C3, cũng có thể kết hợp với các Ig khác trong
các bệnh trên. nếu chỉ có lắng đọng của bổ thể C3 thì không có giá trị chẩn đoán
bệnh.
Lắng đọng miễn dịch ở khoảng gian bào và vùng màng đáy:
- Lắng đọng dạng hạt của Ig và /hoặc bổ thể C3 ở vùng màng đáy cùng với
lắng đọng ở thượng bì thường gặp trong bệnh pemphigus da mỡ.
Lắng đọng ở mạch máu:
Lắng đọng của Ig và / hoặc bổ thể C3 cùng với hoặc không fibrin ở quanh
các huyết quản của trung bì gặp ở khoảng 1/3 đến 2/3 bệnh nhân bị bệnh viêm
mao mạch dị ứng: Henoch – schonlein, viêm mao mạch mạng lưới, hồng ban đa
dạng, lupus ban đỏ…, lắng đọng này chỉ gặp trong giai đoạn sớm của bệnh < 12
giờ và có thể ở da bình thường của người tiêm Histamine. Sự lắng đọng này chỉ có
thể chẩn đoán bệnh chứ không có giá trị chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh, tuy
nhiên nếu lắng đọng IgA thì nhiều khả năng hướng tới bệnh Henoch- schonlein.
Lắng đọng huỳnh quang miễn dịch ở nhân tế bào biểu mô gai:
Lắng đọng Ig ở nhân tế bào, kết hợp với kháng thể kháng nRNP hướng tới
bệnh Mixed connective tissue hay SLE.
Lắng đọng ở các thể Cytoid :
Lắng đọng của các Ig ở các thể cytoid, là những thể tròn, hoặc hình Oval ở
trung bì nông, ngay sát thượng bì hoặc ở lớp sâu của thượng bì (thể Civatte), gặp
trong bệnh viêm da dạng lichen, đặc biệt ở bệnh lichen phẳng.