411
MIQUANHỆGIỮANGUYÊNTẮCTHITKẾVÀ
VĂNHÓATRONGTHIẾTKẾĐỒHA
TrầnThịPhươngHiếu
Email:ttphieu@ntt.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.894
Tómtắt:SảnphẩmThiếtkếđồhọangoàisửdụngcácnguyêntắcthiếtkếđểmanglại
sựhàihòavềmặtthẩmmỹ,côngnăngcònthểhiệnbảnsắcvănhóacụthể.Thiếtkếđồhọa
đóngvaitròquantrọngtrongviệctruyềntảithôngđiệpvănhóa,bảotồnvàpháthuygiátrị
truyềnthống,khuyếnkhíchsựsángtạo,khácbiệtđộcđáolêncácsảnphẩmứngdụng,giới
thiệuvănhóadântộctrongbốiảnhtoàncầuhóa.Đồngthời,vănhóatạicácquốcgia,khu
vực,châulụccóquanniệmthẩmmỹriêng,quyếtđịnhtrựctiếpđếncáchthứcsửdụngcác
nguyêntắcthiếtkếđểtạoracácsảnphẩmphùhợpphảnánhsựtôntrọngvănhóa.
Từkhóa:thiếtkếđồhọa,nguyêntắcthiếtkế,vănhóa,bảotồndisản
1
TrườngĐạihọcNguyễnTấtThành
I.Đặtvấnđề
Thiếtkếđồhọadầntrởthànhmột
trongnhữngthànhtốquantrọngtrongđời
sốnghiệnđại.Nguyên tắcthiết kếđóng
vaitròcốtlõitrongThiếtkếđồhọa,góp
phầntạorasảnphẩmmangtínhthẩmmỹ
cao,truyềntảithôngđiệprõràng,thểhiện
sự chuyên nghiệp. Nguyên tắc thiết kế
ngoàiviệctạonênsựhấpdẫnchocácsản
phẩm mà còn lồng ghép các yếu tố văn
hóatạonênsựhòaquyệnliênkếtchặtchẽ,
thuhútngườitiêudùng.
Hiện nay vấn đề toàn cầu hóa có
ảnh hưởng rất lớnđến n a cácquc
giatrongđócóViệtNamTheonghịquyết
HộinghịTrungương5khóaVIIIVềy
dựngvàpháttriểnnềnvănhóaViệtNam
tiêntiến,đậmđàbảnsắcdântộc”(Quân,
2005).Gìngiữ,đềcao,pthuynhữnggiá
trị văn hoángườiViệt,nhữnggiátrịm
nênbảnsắcvănhoácủantộcViệtNam,
conngườiViệtNamvàđấtnướcViệtNam.
Việcgìngiữnhóatrởnêncấpthiếtvà
quantrọngvừagìngiữ,vừagiớithiệun
hóatruyềnthống.Bàinghiêncứunàytập
trungphântíchvaitrògiữanguyêntắcthiết
kếvớivănhóatruyềnthống.
II.Nộidung
2.1.NguyêntắcThiếtkếđồhọavà
mốiquanhệvớivănhóa
cnguyêntắcthiếtkếcơbản:
2.1.1.NguyêntắcSựđồngnhất
412
Mỗinền văn hóa sẽ cóquan niệm
riêngvềtínhhàihòa,đanxenlinhhoạtcác
yếu tốtạonênsựthốngnhấttrongnghệ
thuật trang trí. Trong văn hóa phương
Đôngđềcaosựhòahợpgiữaconngười,
thiênnhiên,vũtrụ.Quanniệmâmơng
-ngũhànhlàhệtưtưởngchiphốitưduy
nghệthuậtcủangườiphươngĐông.Âm
Dươngđượccoilàhaimặtđốilậpnhưng
bổsungchonhauthểhiệnđặcbiệtởhình
dạngvàtínhchấttriếtlý:âmthểhiệnsự
tối,mềmmại,nữtính,tĩnh…vàdươngthể
hiện sựsáng,rắn rỏi,tính nam,động….
Ngũ Hành gồm nămyếu tố cơ bản,vận
độngtheoquyluậttươngsinhtươngkhắc:
Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-Thổ.Màusắc
trongtranhđượclựachọntheongũhành
quanniệm:Kim:trắng,ánhkimmangđến
cảmgiácthanhsạch,mạnhm,Mộc:xanh
ẩndụchosinhsôi,pháttriển,Thủy:đen,
xanhnướcbiểnmanglạicảmgiácutĩnh,
ulắng,Hỏa:đỏ,camthểhiệnsựnóng,
cảmgiácmạnh,Thổ:vàng,nâumangđến
cảmgiáctrungtâm,ổnđịnh.Mỗitácphẩm
khôngchỉđểthưởngthứcnghệthuậtmà
cònphụcvụnhucầutínngưỡng,sựhòa
nhậpvớithiênnhiên,vũtrụ.TrongThiết
kếđồhọa,NguyêntắcSựđồngnhấtđược
ứngdụngdựatrênnềntảngthẩmmỹvàtư
duythẩmmỹcủatừngnềnvănhóa.Trong
khiphươngTâyvớiquanniệmkhoahọc
trongnghệthuậtthìnguyêntắcthiếtkếSự
đồngnhấtbảmbảochứcnăngtừngvịtrí,
tạonêntrậttựnhấtđịnhchohệthốnghóa
thiếtkế,thìtrongvănhóaphươngĐông
sựđồngnhấtlàsựhàihòacảmxúctrong
bốcụcthiếtkếvềnhịpđiệu,vềđốixứng
mangtínhbiểutượng.
nh1:“NgũHổ”TranhHàngTrống
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,
2020)
Tranh “Ngũ Hổ” là thể loại tranh
tiêu biểu của dòng tranh Tranh Hàng
Trống, thườngđượcdùng làm tranh thờ
với mong ước trấn yểm những cái xấu.
Theo những chuyên gia về văn hóa dân
gian,ngườiaquanniệm“NgũHổ”biểu
tượngchosựdũngmãnh,kỳbíđượcmiêu
tảbằngcácmàusắcợngtrưngcủaquy
luậtNgũHànhmộtcáchuyểnchuyển,sắc
độnhẹnhàng,nétvẽmềmmại.
2.1.2.NguyêntắcCânbằng
Là sự đốixứng, ơng đương giữa
cácyếutốnhưhìnhng,màusắc…tạo
cảmgchàihòatrongkhônggianthiếtkế.
Nền văn hóa Châu Á như Trung
Quốc,ViệtNamquanniệmvềcănbằng
chính là triết lý. Trong quan niệm về
mỹ thuật truyền thống hình tròn là biểu
tượngcủaviênmãn,biểutrưngchocuộc
sốnhạnhphúc,trọnvẹn,hoặcbiểutrưng
chostuầnhoànluânhồi,sựtiếpnối,sự
413
isinh,hìnhtròncònlàbiểuợngcho
mặttrời,mặttrăng…,hìnhvuônglàbiểu
tượng cho ổn định, vững chắc. Ở mặt
Trống đồng, mặt trống hình tròn và các
hoa vănhìnhtrònnhưxoắnốc,mặttrời
tượngtrưngchovũtrụ.Cáchọatiếthoa
ntrêntrốngđồngmanggiátrịvănhóa
độc đáo. “Biểu tượng gốc Chim - Rồng
y truyền nghĩa cho cáccặp mặt trời -
mặttrăng,lửa-nước,núi-sông…tương
ứngcáccặpbiểutượngVậtTổpháisinh
nhươu,hổ,lợn,rùa,ráicá,rắn,ếch…
tínngưỡngVậtTổcùngvớicácniềmtin
vậtlinhgiáo,samangiáo,tưduymathuật,
đặcbiệtlàmathuậtmôphỏng,tưduybiểu
tượngâm-ơnglưỡngphân,lưỡnghợp
đãtạonêntâmthứcĐôngSơn,phầncốt
lõicủaýthứctộcngườicủadânLạc
Việt.”(Tạ,2017).
nh2:MặttrêntrốngđồngKínhHoa
Nguồn:NgànNămVănHiếnQuốcGiaViệtNam-ThousandYearsOfVietNamNationalCivilization(Bộ
VănHóa,ThểThaoVàDuLịch,2024)
nh3:“Bùanêu”và“ThầnHổtrấntrạch”
Nguồn:TranhdângianNamBộ(Bình,2024)
414
TrongquanniệmphươngĐôngcổ
thìhìnhvuôngtượngtrưngchođất,lànơi
sinh sống của con người, trong văn hóa
Nhogiáo,hìnhvuôngvớicáccạnhvuông
biểutrưngchođứctínhchínhtrực,ngay
thẳng.Nguyêntắcsựcânbằngtrongquan
niệmphươngTâydựatrêntưduyvềtính
ổn định, cấu trúc rõ ràng, tỷ lệ hài hòa,
khoahọcvìthếảnhhưởngđếnquanniệm
thiếtkếchínhxác,trậttự,tạonênnềntảng
thiếtkếhiệnđại.Trongkhiđótrongquan
niệm văn hóa phương Đông chú trọng
nhịpđiệuhơntỷlệ,sựcânbằnglàsựhài
hòachứkhôngphảisựbằngnhau.
2.1.3.NguyêntắcTươngphản
Sựđốilậpgiữacácyếutốnhưmàu
sắc,hìnhdạnggiúplàmnổibậtđốitượng
đểtạođiểmnhấnthuhút.
Hìnhâmdươnglàhìnhtươngvềsự
đối lập, tương phản biểu tượng triết học
PhươngĐông,chorằngnguyênđốilập
hìnhthànhnênmọivậttrongtrụ.Hình
âmơngbaoquanhlàhìnhtrònbiểutrưng
chovũtrụ,chosựvậnhànhtuầnhoàn,vô
tận.hìnhtrònđượcchialàmhaiphầnu
đen - trắng, được chia đôi bằng t uốn
lượn,tượngtrưngchoâmdương.Mỗi
bênđềucómộtchấmtrònmangtínhchất
của phần kia, thể hiện tư tưởng: “Trong
Dương có Âm - Trong Âm có ơng”.
TrongTranhĐôngHồthườngmangbiểu
hiệncủatriếtlýâmdươngkhôngchỉtrên
bứctranhLợnâmdươngđãquáquenthuộc
với ngườiViệt, màcòn thể hiện qua cặp
tranhnhưÔngTơcưỡirồngbiểutrưngcho
tínhdương,BàNguyệtcưỡiphượngbiểu
trưngchotínhâm.
nh4:“Lợnăncâyráy”
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,2020)
nh5:BộtranhHàngTrống:“ÔngTơ-BàNguyệt”
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,2020)
415
2.1.4.NguyêntắcNhấnmạnh
nh6:TranhcuộnPhậtgiáo
Nguồn:TranhdângianNamBộ(Bình,2024)
Là làm nổi bật yếu tố quan trọng
của đốitượng cần chúý hơnso vớicác
đốitượngkhácnhưthayđổimàusắc,sự
kháckhácbiệtvềkíchthước,sựsắpxếpvị
trí...ĐiềunàyrấtrõtrongTranhthờ,các
vịquantrọngnằmởvịtrítrungtâmtrang
trọngcủabứctranhcókíchthướclớn
hơnvớicácnhânvậttrongtranhcònlại
tạonênsthutánhnhìnđặcbiệt.Đối
với quan niệm của phươngTây, nguyên
tắcNhấnmạnhgâysựchúý,tạonênhiệu
ứngthịgiácrõràng.
2.1.5.NguyêntắcNhịpđiu
Làsựlặplạicóquyluậtcủacácyếu
tốnhư: hình dang, màu sắc, kích thước,
khoảng cách, đường nét nhằm tạo cảm
giác chuyển động như đều đặn, ngẫu
nhiên,xenkẽ,tăngdần.
Nguyên tắc nhịp điệu thường xut
hintrongmỹthuttruynthốngnhưhọa
tiếttrangtrítrênđình,chùa,miếu,gốmsứ,
hoanvảitruyềnthngViệtNam.Cácha
tiếttrangtrísựlplạitổchứcmanggiá
trvănhóa,trongkhiđónghệthutphương
Tâyxemnhịpđiệulàcấutrúctrậttự.
nh7:BệđáhìnhhoasenthờiLý
Nguồn:NgànNămVănHiếnQuốcGiaViệtNam-ThousandYearsOfVietNamNationalCivilization(Bộ
VănHóa,ThểThaoVàDuLịch,2024)
2.2.Vănhóaảnhhưởngđếncách
ápdụngcácnguyêntắcthiếtkế.
2.2.1.Đặc điểm thẩm mỹ gắn liền
vớiđặctrưngtừngnềnvănhóa
Đặcđiểmvănhóamỗikhuvựckhác
nhauđềucóquanđiểmnghệthuậtriêng
tạonêndấuấnđộcđáo.Sựkhácbiệtnày
tạonênsựphongphúkhôngchỉthểhiện
trênbềmặtmanghìnhthứcnghệthuậtnhư
chấtliệu,hìnhkhối,bốcụcsắpxếp,màu
sắc,thêmvàođó,ởmỗichâulục,mỗiđất
nướcvàkểcảmỗikhuvựctrongđấtnước
đấyđềucónhữngcáchthểhiệnthẩmmỹ
khácbiệtchịuảnhhưởngbởitínngưỡng,