
411
MỐIQUANHỆGIỮANGUYÊNTẮCTHIẾTKẾVÀ
VĂNHÓATRONGTHIẾTKẾĐỒHỌA
TrầnThịPhươngHiếu
Email:ttphieu@ntt.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.894
Tómtắt:SảnphẩmThiếtkếđồhọangoàisửdụngcácnguyêntắcthiếtkếđểmanglại
sựhàihòavềmặtthẩmmỹ,côngnăngcònthểhiệnbảnsắcvănhóacụthể.Thiếtkếđồhọa
đóngvaitròquantrọngtrongviệctruyềntảithôngđiệpvănhóa,bảotồnvàpháthuygiátrị
truyềnthống,khuyếnkhíchsựsángtạo,khácbiệtđộcđáolêncácsảnphẩmứngdụng,giới
thiệuvănhóadântộctrongbốiảnhtoàncầuhóa.Đồngthời,vănhóatạicácquốcgia,khu
vực,châulụccóquanniệmthẩmmỹriêng,quyếtđịnhtrựctiếpđếncáchthứcsửdụngcác
nguyêntắcthiếtkếđểtạoracácsảnphẩmphùhợpphảnánhsựtôntrọngvănhóa.
Từkhóa:thiếtkếđồhọa,nguyêntắcthiếtkế,vănhóa,bảotồndisản
1
TrườngĐạihọcNguyễnTấtThành
I.Đặtvấnđề
Thiếtkếđồhọadầntrởthànhmột
trongnhữngthànhtốquantrọngtrongđời
sốnghiệnđại.Nguyên tắcthiết kếđóng
vaitròcốtlõitrongThiếtkếđồhọa,góp
phầntạorasảnphẩmmangtínhthẩmmỹ
cao,truyềntảithôngđiệprõràng,thểhiện
sự chuyên nghiệp. Nguyên tắc thiết kế
ngoàiviệctạonênsựhấpdẫnchocácsản
phẩm mà còn lồng ghép các yếu tố văn
hóatạonênsựhòaquyệnliênkếtchặtchẽ,
thuhútngườitiêudùng.
Hiện nay vấn đề toàn cầu hóa có
ảnh hưởng rất lớnđến văn hóa cácquốc
giatrongđócóViệtNamTheonghịquyết
HộinghịTrungương5khóaVIII“Vềxây
dựngvàpháttriểnnềnvănhóaViệtNam
tiêntiến,đậmđàbảnsắcdântộc”(Quân,
2005).Gìngiữ,đềcao,pháthuynhữnggiá
trị văn hoángườiViệt,nhữnggiátrịlàm
nênbảnsắcvănhoácủadântộcViệtNam,
conngườiViệtNamvàđấtnướcViệtNam.
Việcgìngiữvănhóatrởnêncấpthiếtvà
quantrọngvừagìngiữ,vừagiớithiệuvăn
hóatruyềnthống.Bàinghiêncứunàytập
trungphântíchvaitrògiữanguyêntắcthiết
kếvớivănhóatruyềnthống.
II.Nộidung
2.1.NguyêntắcThiếtkếđồhọavà
mốiquanhệvớivănhóa
Cácnguyêntắcthiếtkếcơbản:
2.1.1.NguyêntắcSựđồngnhất

412
Mỗinền văn hóa sẽ cóquan niệm
riêngvềtínhhàihòa,đanxenlinhhoạtcác
yếu tốtạonênsựthốngnhấttrongnghệ
thuật trang trí. Trong văn hóa phương
Đôngđềcaosựhòahợpgiữaconngười,
thiênnhiên,vũtrụ.Quanniệmâmdương
-ngũhànhlàhệtưtưởngchiphốitưduy
nghệthuậtcủangườiphươngĐông.Âm
Dươngđượccoilàhaimặtđốilậpnhưng
bổsungchonhauthểhiệnđặcbiệtởhình
dạngvàtínhchấttriếtlý:âmthểhiệnsự
tối,mềmmại,nữtính,tĩnh…vàdươngthể
hiện sựsáng,rắn rỏi,tính nam,động….
Ngũ Hành gồm nămyếu tố cơ bản,vận
độngtheoquyluậttươngsinhtươngkhắc:
Kim-Mộc-Thủy-Hỏa-Thổ.Màusắc
trongtranhđượclựachọntheongũhành
quanniệm:Kim:trắng,ánhkimmangđến
cảmgiácthanhsạch,mạnhmẽ,Mộc:xanh
láẩndụchosinhsôi,pháttriển,Thủy:đen,
xanhnướcbiểnmanglạicảmgiácutĩnh,
sâulắng,Hỏa:đỏ,camthểhiệnsựnóng,
cảmgiácmạnh,Thổ:vàng,nâumangđến
cảmgiáctrungtâm,ổnđịnh.Mỗitácphẩm
khôngchỉđểthưởngthứcnghệthuậtmà
cònphụcvụnhucầutínngưỡng,sựhòa
nhậpvớithiênnhiên,vũtrụ.TrongThiết
kếđồhọa,NguyêntắcSựđồngnhấtđược
ứngdụngdựatrênnềntảngthẩmmỹvàtư
duythẩmmỹcủatừngnềnvănhóa.Trong
khiphươngTâyvớiquanniệmkhoahọc
trongnghệthuậtthìnguyêntắcthiếtkếSự
đồngnhấtbảmbảochứcnăngtừngvịtrí,
tạonêntrậttựnhấtđịnhchohệthốnghóa
thiếtkế,thìtrongvănhóaphươngĐông
sựđồngnhấtlàsựhàihòacảmxúctrong
bốcụcthiếtkếvềnhịpđiệu,vềđốixứng
mangtínhbiểutượng.
Hình1:“NgũHổ”TranhHàngTrống
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,
2020)
Tranh “Ngũ Hổ” là thể loại tranh
tiêu biểu của dòng tranh Tranh Hàng
Trống, thườngđượcdùng làm tranh thờ
với mong ước trấn yểm những cái xấu.
Theo những chuyên gia về văn hóa dân
gian,ngườixưaquanniệm“NgũHổ”biểu
tượngchosựdũngmãnh,kỳbíđượcmiêu
tảbằngcácmàusắctượngtrưngcủaquy
luậtNgũHànhmộtcáchuyểnchuyển,sắc
độnhẹnhàng,nétvẽmềmmại.
2.1.2.NguyêntắcCânbằng
Là sự đốixứng, tương đương giữa
cácyếutốnhưhìnhdáng,màusắc…tạo
cảmgiáchàihòatrongkhônggianthiếtkế.
Nền văn hóa Châu Á như Trung
Quốc,ViệtNamquanniệmvềcănbằng
chính là triết lý. Trong quan niệm về
mỹ thuật truyền thống hình tròn là biểu
tượngcủaviênmãn,biểutrưngchocuộc
sốnhạnhphúc,trọnvẹn,hoặcbiểutrưng
chosựtuầnhoànluânhồi,sựtiếpnối,sự

413
táisinh,hìnhtròncònlàbiểutượngcho
mặttrời,mặttrăng…,hìnhvuônglàbiểu
tượng cho ổn định, vững chắc. Ở mặt
Trống đồng, mặt trống hình tròn và các
hoa vănhìnhtrònnhưxoắnốc,mặttrời
tượngtrưngchovũtrụ.Cáchọatiếthoa
văntrêntrốngđồngmanggiátrịvănhóa
độc đáo. “Biểu tượng gốc Chim - Rồng
này truyền nghĩa cho cáccặp mặt trời -
mặttrăng,lửa-nước,núi-sông…tương
ứngcáccặpbiểutượngVậtTổpháisinh
nhưhươu,hổ,lợn,rùa,ráicá,rắn,ếch…
tínngưỡngVậtTổcùngvớicácniềmtin
vậtlinhgiáo,samangiáo,tưduymathuật,
đặcbiệtlàmathuậtmôphỏng,tưduybiểu
tượngâm-dươnglưỡngphân,lưỡnghợp
đãtạonêntâmthứcĐôngSơn,phầncốt
lõicủaýthứctộcngườicủacưdânLạc
Việt.”(Tạ,2017).
Hình2:MặttrêntrốngđồngKínhHoa
Nguồn:NgànNămVănHiếnQuốcGiaViệtNam-ThousandYearsOfVietNamNationalCivilization(Bộ
VănHóa,ThểThaoVàDuLịch,2024)
Hình3:“Bùanêu”và“ThầnHổtrấntrạch”
Nguồn:TranhdângianNamBộ(Bình,2024)

414
TrongquanniệmphươngĐôngcổ
thìhìnhvuôngtượngtrưngchođất,lànơi
sinh sống của con người, trong văn hóa
Nhogiáo,hìnhvuôngvớicáccạnhvuông
biểutrưngchođứctínhchínhtrực,ngay
thẳng.Nguyêntắcsựcânbằngtrongquan
niệmphươngTâydựatrêntưduyvềtính
ổn định, cấu trúc rõ ràng, tỷ lệ hài hòa,
khoahọcvìthếảnhhưởngđếnquanniệm
thiếtkếchínhxác,trậttự,tạonênnềntảng
thiếtkếhiệnđại.Trongkhiđótrongquan
niệm văn hóa phương Đông chú trọng
nhịpđiệuhơntỷlệ,sựcânbằnglàsựhài
hòachứkhôngphảisựbằngnhau.
2.1.3.NguyêntắcTươngphản
Sựđốilậpgiữacácyếutốnhưmàu
sắc,hìnhdạnggiúplàmnổibậtđốitượng
đểtạođiểmnhấnthuhút.
Hìnhâmdươnglàhìnhtươngvềsự
đối lập, tương phản biểu tượng triết học
PhươngĐông,chorằngnguyênlýđốilập
hìnhthànhnênmọivậttrongvũtrụ.Hình
âmdươngbaoquanhlàhìnhtrònbiểutrưng
chovũtrụ,chosựvậnhànhtuầnhoàn,vô
tận.hìnhtrònđượcchialàmhaiphầnmàu
đen - trắng, được chia đôi bằng nét uốn
lượn,tượngtrưngchoâmvàdương.Mỗi
bênđềucómộtchấmtrònmangtínhchất
của phần kia, thể hiện tư tưởng: “Trong
Dương có Âm - Trong Âm có Dương”.
TrongTranhĐôngHồthườngmangbiểu
hiệncủatriếtlýâmdươngkhôngchỉtrên
bứctranhLợnâmdươngđãquáquenthuộc
với ngườiViệt, màcòn thể hiện qua cặp
tranhnhưÔngTơcưỡirồngbiểutrưngcho
tínhdương,BàNguyệtcưỡiphượngbiểu
trưngchotínhâm.
Hình4:“Lợnăncâyráy”
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,2020)
Hình5:BộtranhHàngTrống:“ÔngTơ-BàNguyệt”
Nguồn:DòngTranhDânGianHàngTrống(Hòa,2020)

415
2.1.4.NguyêntắcNhấnmạnh
Hình6:TranhcuộnPhậtgiáo
Nguồn:TranhdângianNamBộ(Bình,2024)
Là làm nổi bật yếu tố quan trọng
của đốitượng cần chúý hơnso vớicác
đốitượngkhácnhưthayđổimàusắc,sự
kháckhácbiệtvềkíchthước,sựsắpxếpvị
trí...ĐiềunàyrấtrõtrongTranhthờ,các
vịquantrọngnằmởvịtrítrungtâmtrang
trọngcủabứctranhvàcókíchthướclớn
hơnvớicácnhânvậttrongtranhcònlại
tạonênsựthuhútánhnhìnđặcbiệt.Đối
với quan niệm của phươngTây, nguyên
tắcNhấnmạnhgâysựchúý,tạonênhiệu
ứngthịgiácrõràng.
2.1.5.NguyêntắcNhịpđiệu
Làsựlặplạicóquyluậtcủacácyếu
tốnhư: hình dang, màu sắc, kích thước,
khoảng cách, đường nét nhằm tạo cảm
giác chuyển động như đều đặn, ngẫu
nhiên,xenkẽ,tăngdần.
Nguyên tắc nhịp điệu thường xuất
hiệntrongmỹthuậttruyềnthốngnhưhọa
tiếttrangtrítrênđình,chùa,miếu,gốmsứ,
hoavănvảitruyềnthốngViệtNam.Cáchọa
tiếttrangtrícósựlặplạicótổchứcmanggiá
trịvănhóa,trongkhiđónghệthuậtphương
Tâyxemnhịpđiệulàcấutrúccótrậttự.
Hình7:BệđáhìnhhoasenthờiLý
Nguồn:NgànNămVănHiếnQuốcGiaViệtNam-ThousandYearsOfVietNamNationalCivilization(Bộ
VănHóa,ThểThaoVàDuLịch,2024)
2.2.Vănhóaảnhhưởngđếncách
ápdụngcácnguyêntắcthiếtkế.
2.2.1.Đặc điểm thẩm mỹ gắn liền
vớiđặctrưngtừngnềnvănhóa
Đặcđiểmvănhóamỗikhuvựckhác
nhauđềucóquanđiểmnghệthuậtriêng
tạonêndấuấnđộcđáo.Sựkhácbiệtnày
tạonênsựphongphúkhôngchỉthểhiện
trênbềmặtmanghìnhthứcnghệthuậtnhư
chấtliệu,hìnhkhối,bốcụcsắpxếp,màu
sắc,thêmvàođó,ởmỗichâulục,mỗiđất
nướcvàkểcảmỗikhuvựctrongđấtnước
đấyđềucónhữngcáchthểhiệnthẩmmỹ
khácbiệtchịuảnhhưởngbởitínngưỡng,

