Một số biến đổi về nhà ở của người Mông tại xã Ngọc Chiến, huyện Mường La, tỉnh Sơn La

TẠP HÍ KHOA HỌ<br /> Khoa học X hội Số 13 6/2018) tr. 78 - 85<br /> <br /> MỘT SỐ BIẾN ĐỔI VỀ NHÀ Ở CỦA NGƯỜI MÔNG<br /> TẠI XÃ NGỌC CHIẾN, HUYỆN MƯỜNG LA, TỈNH S N LA<br /> <br /> Lê V n Minh Nguyễn Thị Huyền<br /> Trường Đại học Tây Bắc<br /> <br /> Tóm tắt: Biến đổi đang là vấn đề tiếp nối, chuyển mình của văn hóa, trong đó nhà ở của người Mông<br /> đã và đang có sự đan xen giữa truyền thống và hiện đại, từ nhận thức của chính cộng đồng người cho đến tác<br /> động từ các yếu tố bên ngoài. Trong bài viết này, nhóm tác giả tập trung nghiên cứu, đưa ra một số biến đổi về<br /> nhận thức, nguyên vật liệu, kỹ thuật làm nhà, phong tục tập quán. Từ đó chỉ ra xu thế và nguyên nhân của những<br /> biến đổi liên quan đến loại hình nhà ở của người Mông xã Ngọc Chiến.<br /> Từ khóa: Nhà ở, người Mông, biến đổi, truyền thống.<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> <br /> Ngọc Chiến là một trong 16 xã của huyện Mường La, cách trung tâm huyện 34 km.<br /> Phía đông giáp x Túc Đán huyện Trạm Tấu, t nh Yên Bái; phía tây giáp xã Nặm Păm; ph a<br /> nam giáp xã Chiềng Muôn, huyện Mường La, t nh S n a; ph a ắc giáp xã Nặm Khắt,<br /> huyện Mù Cang Chải, t nh Yên Bái. "Xã có tổng diện tích tự nhiên 21.639 ha, trong đó đất<br /> nông nghiệp 14.649,24 ha; đất phi nông nghiệp 723,35 ha (đất chuyên dùng 137,26 ha, đất ở<br /> 53,88 ha); đất chưa sử dụng 6.266,41 ha. Đất đai chủ yếu là đất đồi, thích hợp trồng trọt và<br /> chăn nuôi. Xã Ngọc chiến có địa hình đồi núi dốc, chia cắt mạnh với những dãy núi cao và<br /> khe suối. Xen kẽ giữa những dãy núi là thung lũng, phiêng bãi, ruộng nước tương đối bằng<br /> phẳng,... đây là địa bàn sinh sống của đồng bào các dân tộc Thái, Mông, La Ha và Kinh. Tính<br /> đến năm 2015, dân số toàn xã có 10.629 nhân khẩu (2124 hộ). Trong đó, dân tộc thái có<br /> 7.001 nhân khẩu (65,95%); dân tộc Mông có 3.276 nhân khẩu (31,1%), La Ha, Kinh,... sinh<br /> sống tại 33 bản..." [2].<br /> gười Mông ở Ngọc Chiến thuộc 2 nhóm: Mông Đu Mông Đen) và Mông ềnh<br /> (Mông Hoa). gười Mông là tộc người còn nhiều giá trị văn h a t ị mai một nhất so với các<br /> tộc người khác cùng sinh sống như: nghề thủ công chế tác khèn, nhuộm chàm, thêu dệt thổ<br /> cẩm, rèn... Đặc biệt là loại h nh cư trú/nhà ở mang dấu ấn tộc người, nhà ở của người Mông có<br /> những đặc trưng về kiến trúc không lẫn với nhà ở của cộng đồng người khác trong vùng. Tuy<br /> nhiên, trong quá trình sinh sống giao lưu trao đổi đ n nhận tiếp thu những tác động của điều<br /> kiện t nhiên. Trong đ yếu tố bị tác động và chịu ảnh hưởng nhiều và rõ nét nhất là nhà ở.<br /> <br /> 2. Nhà ở của người Mông tại xã Ngọc Chiến hiện nay<br /> <br /> Nhà ở của người Mông xã Ngọc Chiến làm bằng gỗ p mu trên núi cao n i m y mù<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 10/01/2018. Ngày nhận đăng: 9/4/2018<br /> Liên lạc: ê Văn Minh e-mail: leminhctct@gmail.com<br /> 78<br /> bao phủ. Họ san nền bằng ph ng đ d ng nhà nhà thường d a vào núi hoặc n i c địa thế<br /> d a lưng vững chắc kiêng quay lưng ra các khe sông suối, v c sâu. Chất liệu làm nhà là gỗ,<br /> tre, nứa... đ tận dụng s phong phú về nguyên vật liệu trong t nhiên. Nhà thấp, ít cửa (cửa<br /> nhỏ, hẹp) có tác dụng giúp cho không gian mát mẻ về mùa hè, ấm áp về mùa đông ngoài ra<br /> còn có th giúp chống thú dữ và sư ng mù ao phủ. hà thông thường có 3 gian, 2 chái, cửa<br /> ra vào gồm một cửa chính và 2 cửa phụ, bên cạnh đ còn c 2 cửa sổ, không có cửa sổ hậu vì<br /> thế nhà người Mông thường ít cửa h n so người Kinh. Mái nhà không lợp ng i như người<br /> Thái mà được lợp hoàn toàn bằng gỗ.<br /> Gian bên phải vào là bếp và buồng ngủ gia chủ; gian ên trái vào là giường khách, bếp<br /> sưởi hoặc bếp lò; gian giữa rộng h n hai ên và đặt bàn thờ tổ tiên đồng thời là n i tiếp<br /> khách và ăn uống của gia đ nh. Gian ngủ của vợ chồng con cái được bố tr k n đáo đ đảm<br /> bảo sinh hoạt riêng tư. Các cửa được mở vào trong và thường có bục, cửa phụ dành cho phụ nữ<br /> mới sinh đ qua lại khi gia đ nh c khách mới mở và đi cửa chính. Trong nhà có chiếc cột trụ<br /> đặt ở vì của gian giữa nối với nóc nhà. Cột được đẽo vuông hoặc tròn c đường kính 6 - 8 cm.<br /> Khi trong nhà có công to việc lớn, gia chủ thắp hư ng lên àn thờ và ở chân cột trụ đ báo<br /> cáo với tổ tiên và thổ công biết. gười Mông thường lấy đá xếp thành tường bao hoặc rào<br /> bằng tre, phên gỗ đ che chắn xung quanh nhà.<br /> Theo quan niệm của người Mông cho rằng, mọi thành viên sống trong nhà đều khỏe<br /> mạnh làm ăn phát đạt là nhờ những l c lượng siêu nhiên phù hộ. L c lượng siêu nhiên theo<br /> văn h a Mông gồm các loại ma ng trong ngôi nhà như: "Xử ca, là ma có vị trí quan trọng<br /> trong hệ thống các ma nhà người Mông. Xử ca gắn liền với ý niệm giàu có, nhất là về tiền<br /> bạc. Nơi thờ xử ca là tấm ván hậu gian giữa nhà. Nơi thờ được gián hai miếng giấy bản màu<br /> vàng và bạc cắm 3 (hoặc 9) lông gà, bôi ít máu gà. Mỗi năm cúng xử ca một lần vào đêm 30<br /> tết... Ma cột chính: cột chính là cột giữa của vì kèo thứ 2... cột tượng trưng cho sự hưng thịnh<br /> của gia đình, liên quan đến sức kh e và vận mệnh của gia đình... Ma cửa (xìa mềnh) có nhiệm<br /> vụ như người lính gác cửa, ngăn ma ác vào nhà, bảo vệ gia súc, bảo vệ của cải, bảo vệ các<br /> hồn ngăn cho các hồn trong nhà không b đi... Ma buồng (đá trùng), Ma bếp (đá kho trù), Ma<br /> bếp lửa ở gian giữa (hú sinh), Ma bảo vệ hồn lúa, hồn ngô" [3]. Đối với người Mông, nhà ở<br /> cũng c linh hồn của ngôi nhà, chính là những con người sống trong đ . gôi nhà ở vừa đại<br /> diện cho văn h a vật th của tộc người vừa chứa đ ng trong đ những giá trị văn h a tinh thần.<br /> <br /> 3. Biến đổi liên quan đến nhà ở truyền thống của người Mông<br /> 3.1. Nhận thức<br /> Mỗi một thế hệ khác nhau sẽ c những nhận thức khác nhau về nhà ở truyền thống.<br /> Khi nghiên cứu, chúng tôi giới hạn ở 3 nh m đối tượng ch nh, đ là người già phụ nữ và<br /> thanh niên. Với 18 n c nhà ở các ản c các ạng ki u như nhà lợp gỗ nhà lợp tôn hoặc nhà<br /> x y với kết cấu h nh áng không giống nhau. Đ tiến hành phỏng vấn s u nh m nghiên cứu<br /> đ chia thành nhiều đợt điền đ làm rõ vấn đề xoay quanh iến đổi về nhận thức trong cộng<br /> đồng th hiện ở 4 phư ng iện c ản đ là: ạng thức nhà t nh tiện ch của ngôi nhà nguyên<br /> vật liệu và sinh hoạt trong nhà. Qua đ , c cái nh n sinh động h n về vấn đề nhà ở của cộng đồng.<br /> - Nhóm thứ nhất: Người già là nh m đối tượng c ý thức ảo vệ g n giữ những giá trị<br /> 79<br /> văn hóa của n tộc m nh cao nhất. Họ là những người đ gắn với ngôi nhà gần hết cuộc<br /> đời. Từ khi sinh ra lớn lên rồi lập gia đ nh sinh con đẻ cái đều ở trong nhà. Do nhận thức kh<br /> thay đổi người Mông vẫn cảm thấy thuận tiện sinh sống trong nhà cũ. Tuy nhiên về phư ng<br /> iện nguyên vật liệu th lại l a chọn làm nhà gỗ ởi t nh thuận tiện. Về sinh hoạt trong nhà đa<br /> số đều cho rằng việc ph n chia khu v c sinh hoạt là cần thiết và nên uy tr những kiêng kỵ<br /> trong ngôi nhà ở mà cha ông đ lại. nh m này, với 15 người được phỏng vấn th 13 người<br /> c mong muốn ở nhà gỗ truyền thống như trước đ y chiếm tỷ lệ 86,6%.<br /> - Nhóm thứ hai: Hiện nay với s tiến ộ về mọi mặt cho thấy phần lớn số phụ nữ<br /> Mông vẫn muốn ở nhà gỗ truyền thống nhưng lại muốn đặt ếp ên ngoài ngôi nhà. Họ cho<br /> rằng, ch nh ếp củi sử ụng nhiều năm đ làm ngôi nhà xấu đi ảnh hưởng đến sức khỏe... và<br /> cần loại ỏ ần những kiêng kỵ trong sinh hoạt trong nhà. ụ th phỏng vấn 18 nữ th 11<br /> người đồng ý với nhận định cần tách rời ếp với nhà chiếm tỷ lệ 61 1%. Đ y là tỷ lệ khá cao<br /> tuy nhiên đàn ông lại cho rằng ch nh ếp củi làm cho nhà ở c độ ền cao h n ởi kh i ếp<br /> giúp gỗ ền h n ấm h n đặt ếp ên ngoài nhà.<br /> - Nhóm thứ ba: Thanh niên là thế hệ kế thừa những giá trị truyền thống quý áu của<br /> cộng đồng ản sắc văn hóa của mỗi tộc người c th được g n giữ lưu truyền hay không là<br /> phụ thuộc vào họ. ởi vậy nhận thức của thanh niên về giá trị của nhà ở truyền thống là rất<br /> quan trọng. Phần lớn thế hệ thanh niên người Mông hiện nay th ch và l a chọn ạng nhà hiện<br /> đại thay thế cho nhà ở ằng gỗ nền đất hoặc một ộ phận th ch nửa hiện đại nửa truyền<br /> thống. h m này c 60% 20 người/12 người được hỏi) cho rằng sinh sống trong nhà hiện đại<br /> nhà x y vách c nhiều ổ điện) thuận tiện h n.<br /> Qua tổng hợp ý kiến của 3 nh m đối tượng n i trên c th thấy: những người lớn tuổi<br /> yêu quý giá trị truyền thống h n thế hệ đi sau. Dù ở ất cứ nh m đối tượng nào th họ đều t<br /> nhiều yêu th ch nhà ở truyền thống. Tuy nhiên c xu hướng l a chọn những loại nguyên vật<br /> liệu mới cho nhà ở. ếu điều kiện cho phép th họ vẫn muốn sử ụng gỗ đ làm các ộ phận<br /> ch nh của ngôi nhà như cột xà k o...<br /> <br /> 3.2. Nguyên vật liệu<br /> guyên vật liệu ch nh gồm các loại gỗ đ làm hệ thống cột k o xà mái… là tre nứa<br /> và các loại y lạt m y đ uộc thắt các mối nối "bản thân những nguyên liệu đó là tự nhiên,<br /> nhưng với bàn tay con người nó không còn là cái tự nhiên thuần túy nữa mà đã trở thành văn<br /> hóa... Đó là ý tưởng khôn khéo để duy trì thế cân bằng giữa con người và môi trường một cách<br /> bền vững nhất" [4].<br /> Trong ối cảnh hiện nay s nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa cùng với quá tr nh<br /> đô thị hóa đang được đẩy mạnh. hà ở là một trong những phư ng iện chịu ảnh hưởng mạnh<br /> mẽ và iến đổi khá s u sắc. S iến đổi c th nhận thấy trước tiên đ là iến đổi về nguyên<br /> vật liệu. Đ thay thế cho nguồn nguyên liệu c sẵn trong t nhiên ngày càng khan hiếm người<br /> ta đ t m ra nhiều sản phẩm mới vừa đa ạng lại phù hợp với nhiều ạng thức nhà. hà ở của<br /> người Mông cũng c một số iến đổi về nguyên vật liệu làm nhà. Tuy rằng, không nhiều<br /> nhưng ễ àng nhận ra được và c ấu hiệu ngày càng gia tăng.<br /> Hầu hết nhà ở được làm mới hoặc sửa chữa gia cố lại đều c s thay thế trong nguyên<br /> <br /> 80<br /> liệu làm nhà. Thay ằng lợp mái gỗ họ chuy n sang lợp tôn ng i tấm lợp gạch hoa gạch<br /> nung... Hệ thống vách thưng quanh nhà và các uồng ằng gỗ cố định đ được thay ằng ván<br /> mỏng r m. S iến đổi này cho thấy người Mông khá cởi mở linh động trong việc sử ụng<br /> nguyên liệu làm nhà. hanh ch ng tiếp thu các loại chất liệu mới khi nguồn nguyên liệu sẵn<br /> c trong t nhiên ngày càng khan hiếm.<br /> <br /> 3.3. Kỹ thuật làm nhà<br /> Thay đổi về nguyên vật liệu kéo theo s thay đổi về kỹ thuật làm nhà. Qua quá tr nh<br /> giao thoa văn hóa với các tộc người khác sống trong vùng cũng tác động và thúc đẩy s iến<br /> đổi về mặt kỹ thuật. Về mặt chuẩn ị nguyên vật liệu o c s trợ giúp của các loại máy m c<br /> phư ng tiện hiện đại nên quá tr nh khai thác vận chuy n vật liệu trở nên đ n giản và tốn t thời<br /> gian công sức. Việc chế tác các ộ phận làm nhà cũng ễ àng h n. Họ không còn ùng r u đ<br /> chặt c y đẽo cột hay ổ lỗ cột... mà c các ụng cụ như: cưa đục ào máy cắt... thay thế.<br /> guyên liệu đổi mới th kỹ thuật làm nhà cũng đổi mới cho phù hợp. gười ta không<br /> th áp ụng kỹ thuật ng nhà thủ công đối với loại vật liệu hiện đại. V ụ như việc lợp mái<br /> gỗ thay ằng ằng lợp tôn hay tấm lợp ằng xi măng th ắt uộc họ phải áp ụng kỹ thuật<br /> mới; hoặc việc thay đổi tảng kê ch n cột từ đá t nhiên cột chôn xuống đất sang đổ khuôn ê<br /> tông x y trụ cũng cần học hỏi về mặt kỹ thuật.<br /> <br /> 3.4. Phong tục tập quán<br /> gười Mông là cộng đồng c ý thức t giác tộc người rất cao. V vậy phong tục tập<br /> quán trong việc làm nhà ở sinh hoạt trong nhà của họ khá rõ nét. Tuy nhiên ưới s tác động<br /> của đời sống kinh tế - x hội trong ối cảnh mới cùng với quá tr nh giao thoa văn hóa với các<br /> tộc người khác họ đ c những iến đổi cho phù hợp. Một số phong tục không còn th ch hợp<br /> với nếp sống mới đ ị xóa ỏ.<br /> gười Mông trước đ y mỗi khi làm nhà phải xem đất xem hướng và cả xem tuổi làm<br /> nhà. Quá tr nh xem xét l a chọn còn kéo ài cho đến khi hoàn thành ngôi nhà. Tất cả mọi<br /> công việc đều phải theo s ch ẫn của những người cao tuổi c nhiều kinh nghiệm hoặc thầy<br /> cúng. ho đến nay họ không còn quá coi trọng những vấn đề này nữa. hững n i gần đường<br /> giao thông, n cư tập trung đông đúc sẽ được chọn làm nhà ở đ thuận tiện cho sinh hoạt và<br /> sản xuất. Hướng nhà sẽ quay ra mặt đường chứ không chọn l a kỹ càng như trước. Một số<br /> th i quen trong quá tr nh làm nhà cũng không còn phố iến. Đi n h nh như việc t m chọn<br /> khai thác gỗ một số loại gỗ mà các cụ cho rằng không làm nhà được như những loại gỗ tạp...<br /> th ngày nay cũng lại được ùng. Hoặc trước đ y ch lấy một cột trên một c y gỗ th nay tận<br /> ụng hết những phần còn lại vào những ộ phận chi tiết th ch hợp.<br /> Trước kia sinh hoạt trong nhà ở phải kiêng kỵ rất nhiều chủ yếu liên quan đến người<br /> phụ nữ đặc iệt là con u trong gia đ nh. Họ không được đi cửa ch nh ngồi ở ục cửa<br /> chính... nhưng đến nay rất nhiều gia đ nh đ không còn uy tr tập tục này nữa. on u c<br /> th đi lại hoặc ước vào những khu v c khác khi c việc cần thiết. lẽ o thay đổi trong<br /> phong tục tập quán nên ngày nay đa số nhà mới ng thường không làm các vách ngăn phòng<br /> hoặc các thanh gỗ làm ục cửa nữa.<br /> 81<br /> 4. u thế biến đổi<br /> <br /> Thay đổi iễn ra ở nhiều phư ng iện từ nguyên liệu làm nhà kỹ thuật ng nhà cho<br /> đến ố tr mặt ằng sinh hoạt và đ c những thay đổi về nhận thức về nhà ở. "Trong quá<br /> trình tương tác với tự nhiên và xã hội, con người sáng tạo ra văn hóa. Những giá trị văn hóa<br /> được tích lũy, truyền lại, được tái tạo trong cộng đồng đã tạo ra tính ổn định, tính bền vững<br /> của văn hóa" [1]. Họ không ch làm nhà gỗ nền đất đ ở mà c một số hộ đ chuy n sang ở<br /> nhà x y với những thiết ị hiện đại. Xuất phát từ nhiều lý o khiến đồng ào không uy tr<br /> nhà ở truyền thống c th o nguồn tài nguyên khan hiếm công sức và chi ph ỏ ra ng<br /> một ngôi nhà tốn kém ễ xảy ra hỏa hoạn... những ộ khung nhà ị án đi đ lấy tiền x y nhà<br /> theo lối hiện đại.<br /> Tuy nhiên người Mông x gọc hiến huyện Mường a t nh S n a vẫn ưa chuộng<br /> nhà ở làm ằng gỗ p mu và lợp mái ằng gỗ tấm. Một xu thế đang ần trở nên phổ iến<br /> trong những năm gần đ y, đ là họ cải tiến mô h nh nhà ở cho phù hợp với nhu cầu và lối<br /> sống hiện đại. hững ngôi nhà được ng mới hoặc cải tạo lại lợp mái ng i thưng ván mỏng<br /> c đánh vecni xung quanh. Quanh nhà được x y tường ao nền đổ ê tông hoặc lát gạch<br /> vuông vắn tận ụng làm không gian sinh hoạt. Ít t ch trữ lư ng th c trên gác cách ài tr theo<br /> lối truyền thống nhưng một số nhà không còn đặt ếp trong nhà nữa.<br /> ên cạnh những iến đổi về h nh thức sinh hoạt trong nhà ở cũng c những thay đổi.<br /> Quan hệ gia đ nh nh đ ng h n nên mặt ằng sinh hoạt cũng thay đổi theo tập quán mới.<br /> Đám cưới đám tang không còn nhiều cổ tục và kéo ài thời gian mà đ n giản phạm vi thời<br /> gian cũng rút ngắn lại. Điều này cho thấy người Mông cũng khá cởi mở và th ch ứng một<br /> cách linh hoạt trước s u nhập của yếu tố văn hóa mới. S iến đổi cũng iễn ra với mức độ<br /> nhanh chậm tuỳ từng vùng. những n i gần người Kinh tiếp giáp với những khu v c phát<br /> tri n hay gần đường cái th s iến đổi sẽ nhanh h n. V ụ như người Mông ở các ản ven<br /> đường gần trung t m x gọc hiến sống xen kẽ với người Kinh, Thái th đa số chuy n sang<br /> làm nhà lợp mái tôn hoặc nhà xây.<br /> <br /> 5. Nguyên nhân biến đổi<br /> <br /> Trong những năm gần đ y nhà ở đang ần iến đổi và mai một t nh truyền thống vốn c .<br /> S thay đổi ắt nguồn từ nhiều nguyên nh n khác nhau như: o nhận thức về ngôi nhà của đồng<br /> ào Mông thay đổi o tác động của đời sống kinh tế - x hội và đặc iệt là điều kiện t nhiên.<br /> <br /> 5.1. Nhận thức của cộng đồng<br /> <br /> Trước đ y khi chưa ổn định được chỗ ở cùng với cuộc sống còn nhiều kh khăn. Nhà<br /> ở của người Mông chủ yếu là những ngôi nhà nhỏ thấp mang t nh chất đặc trưng riêng iệt<br /> hoặc c những ngôi nhà còn khá tạm ợ. Qua quá tr nh phát tri n l u ài đời sống được n ng<br /> cao và c t ch lũy về của cải vật chất th ngôi nhà cũng được cải tạo cho phù hợp với cuộc<br /> sống. hà ở trở nên kiên cố rộng r i và chắc chắn h n đảm ảo được nhu cầu sinh hoạt cho<br /> cả gia đ nh. gười Mông cũng giống như người Thái trong vùng và một số tộc người khác<br /> <br /> 82<br /> trước kia đều t m nh chuẩn ị nguyên vật liệu và làm nhà. hưng ngày nay quan niệm của<br /> đồng ào đ cởi mở h n họ c th t làm nhà hoặc thuê những nh m thợ c chuyên môn về làm<br /> nhà cho m nh. Đ y cũng là một trong những lý o nhà ở của người Mông c một số thay đổi về<br /> cấu trúc và kỹ thuật khác với nhà Mông xưa.<br /> goài ra một số quan niệm trong việc làm nhà cũng c s thay đổi. Trước đ y việc<br /> chọn hướng làm nhà c những quy định rất khắt khe. Tùy từng mức độ mà họ sẽ làm hướng<br /> nhà khác nhau hoặc nhà nào cũng phải c cột ma nhà nhưng hiện nay còn lại rất t khi c việc<br /> trong gia đ nh họ mới ng cột ma nhà lên. ho đến nay quan niệm này vẫn được uy tr<br /> nhưng không phải tất cả mọi gia đ nh đều tu n theo. hà ở hiện nay cột được kê ch n tảng đ<br /> tránh mục mối mọt gia tăng độ ền cho hệ thống cột nhà. Xuất phát từ quan niệm c y cột<br /> ch nh là gạch nối giữa trời và đất ùng đ định m - ư ng mà nhà ở xưa phải chôn cột. Từ<br /> chỗ một số cột phải chôn ch n, rồi sau đ họ ch đ lại một số hàng cột thường là cột hiên) là<br /> kê tảng. Tuy nhiên, ngày nay là tất cả cột đều kê trên tảng điều này cho thấy s iến đổi trong<br /> quan niệm iễn ra từ từ và ần mất đi.<br /> Việc ố tr không gian sinh hoạt trong nhà ở về c ản vẫn ố tr theo ki u truyền<br /> thống nhưng đ c một số iến đổi đ phù hợp với nhu cầu trong đời sống hiện nay. Từ không<br /> gian mở mang t nh cộng đồng s ph n chia khu v c sinh hoạt ch mang t nh ắt uộc đ<br /> chuyến sang ố tr không gian sinh hoạt mang t nh cá nh n. Trong nhà c thêm một số trang<br /> thiết ị như: àn ghế tiếp khách giường ngủ phư ng tiện nghe nh n hiện đại trong nhà ố tr<br /> thêm n i đ con cái học tập n i xem TV ti vi) của cả gia đ nh.<br /> gười Mông xưa c nhiều kiêng kỵ và quy định khắt khe khi sống trong nhà. Hiện<br /> nay quan niệm đối với vấn đề này đ khá “thoáng”. h ng hạn như phụ nữ người Mông khi<br /> có khách không được ăn và ngồi cùng m m trong nhà... nhưng nay tập quán này đ thay đổi<br /> nh đ ng h n. Hoặc là việc người con u kiêng lên khu trên khu gác chứa đồ) của ngôi<br /> nhà họ cũng c những “mẹo” đ h a giải. V ụ như họ phải ước lên đ lấy đồ vật g đ ,...<br /> th người đ sẽ n i ra miệng mục đ ch của m nh với gia đ nh hoặc nh n lúc không c người ở<br /> nhà th mới lên. Xưa kia người Mông ở nhà gỗ thưng k n thấp đ tránh thú ữ mọi sinh hoạt<br /> đều iễn ra trong nhà. hưng ngày nay không phải đối ph với điều đ nữa họ ần chuy n<br /> không gian sinh hoạt thoáng h n c những kho th c ngô đặt riêng iệt cối xay lò r n cũng<br /> đặt ngoài nhà. Điều này cho thấy c s thay đổi về quan niệm của đồng ào đối với t nh tiện<br /> ch của ngôi nhà.<br /> <br /> 5.2. Tác động của điều kiện kinh tế - xã hội<br /> <br /> Trong những năm 1960 và những năm trước đổi mới một ộ phận người Kinh từ ưới<br /> xuôi i n lên S n a khai hoang theo ch nh sách của Đảng và hà nước. Trải qua quá tr nh<br /> chung sống cộng đồng người Kinh đ c những ảnh hưởng mạnh mẽ đến cộng đồng người<br /> Mông. "Bất kỳ một nền văn hóa cụ thể nào cũng là nền văn hóa của một cộng đồng trong một xã<br /> hội cụ thể. Vì vậy, sự biến đổi của xã hội có liên quan chặt chẽ tới biến đổi văn hóa" [1, tr 47].<br /> hà ở là một trong số những yếu tố chịu s ảnh hưởng và iến đổi ễ nhận thấy nhất. oại<br /> <br /> 83<br /> h nh nhà ở thay đổi một ộ phận cư n từ ở nhà đất gỗ chôn cột đ chuy n sang ở nhà kê<br /> tảng nhà x y. Tiếp thu kỹ thuật ng và công cụ làm nhà của người Kinh như là cách liên kết<br /> ộ v k o với hệ thống mộng ghép phức tạp h n học hỏi cách trốn cột đ mở rộng không gian<br /> sinh hoạt... Vấn đề phát tri n kinh tế - x hội n ng cao chất lượng cuộc sống của đồng ào<br /> n tộc thiếu số ở vùng s u vùng xa được chú trọng. Tuy nhiên o đặt mục tiêu phát tri n kinh<br /> tế lên hàng đầu mà vấn đề g n giữ ản sắc văn hóa không được đề cao. Tài nguyên rừng ần<br /> mất đi nhà ở - một i u hiện của văn hóa vật chất tộc người cũng theo đ mà c s mai một.<br /> Hiện nay trước s tăng trưởng mạnh mẽ của nền kinh tế và quá tr nh giao lưu hội<br /> nhập. Đời sống vật chất của đồng ào ngày càng được cải thiện chất lượng cuộc sống ngày<br /> càng được n ng cao. ác phư ng tiện truyền thông phát tri n mạnh mẽ tăng cường giao lưu<br /> ảnh hưởng giữa các cộng đồng người. Một ộ phận người Mông tiếp thu những yếu tố văn<br /> hóa ên ngoài như học tập kỹ thuật làm nhà của người Kinh ố tr không gian sinh hoạt phù<br /> hợp với nhu cầu của cuộc sống hiện đại. Một ộ phận chuy n h n sang ở nhà x y mà không<br /> uy tr nhà gỗ nữa. S thay đổi ki u áng nhà khiến cho cảnh quan truyền thống làng ản<br /> người Mông c phần ị phá vỡ mất đi t nh hài hòa giữa con người với môi trường t nhiên<br /> xung quanh.<br /> <br /> 5.3. Tác động của điều kiện tự nhiên<br /> Thời gian gần đ y tài nguyên rừng đang ần iến mất ởi quá tr nh khai thác một<br /> cách ồ ạt thiếu khoa học. ác loại c y quý c nguy c ị tuyệt chủng. hững cánh rừng p<br /> mu trên địa àn x gọc hiến cũng đ ị khai thác đến cạn kiệt. goài mục đ ch khai thác<br /> tài nguyên rừng đ làm nhà còn phục vụ cho các nhu cầu khác nhằm phát tri n kinh tế.<br /> Việc tàn phá tài nguyên thiên nhiên cùng với quá tr nh công nghiệp hóa đ g y ô nhiễm<br /> môi trường iến đổi kh hậu và mất c n ằng sinh thái. Mọi mặt của đời sống ị ảnh hưởng.<br /> guồn gỗ không còn, o đ số lượng nhà gỗ cũng sụt giảm. ác loại thảo mộc không còn sẵn<br /> c các loại gỗ to và c chất lượng tốt độ ền cao nay rất hiếm. Thay vào đ , người Mông đ<br /> chuy n sang ùng một số nguyên vật liệu khác. on người không những chinh phục t nhiên<br /> mà còn cải tạo chung sống hòa đồng với t nhiên. hà ở là i u hiện của s th ch nghi giữa tộc<br /> người với môi trường xung quanh. Khi mất c n ằng sinh thái cuộc sống của con người cũng ị<br /> ảnh hưởng theo chiều hướng xấu như x i mòn lũ lụt hạn hán, đặc iệt vụ lũ lịch sử ở Mường<br /> a năm 2017, trong đ x gọc hiến cũng ị ảnh hưởng... ởi vậy việc g y ng và hồi sinh<br /> lại nguồn tài nguyên là vấn đề cấp thiết.<br /> <br /> 6. Kết luận<br /> Nhà ở là n i ảo tồn những giá trị văn h a truyền thống và quý báu của cộng đồng<br /> người Mông. Phản ánh nếp sống gia đ nh và các mối quan hệ xã hội của họ. Nhà ở truyền<br /> thống của người Mông xã Ngọc Chiến đ và đang trong quá tr nh iến đổi mạnh mẽ. S biến<br /> đổi ấy diễn ra ở nhiều phư ng iện nhưng ễ nhận thấy nhất là ở 4 phư ng iện chính, đ là:<br /> nguyên vật liệu làm nhà, tính tiện ích của ngôi nhà, cấu trúc ngôi nhà đặc biệt là cấu trúc<br /> ngoại thất và bố cục bên trong nhà, nhận thức của cộng đồng về nhà ở cùng như giá trị của nó.<br /> <br /> 84<br /> Những yếu tố này làm cho nhà ở truyền thống của người Mông đang iến đổi nhanh và mạnh<br /> cả về hình dáng, cấu trúc và nếp sinh hoạt trong nhà.<br /> Nguyên nhân dẫn tới thay đổi là o tác động của điều kiện khách quan như: tác động<br /> của điều kiện kinh tế xã hội trong thời đại mới điều kiện t nhiên quá tr nh giao lưu tiếp biến<br /> văn h a. ên cạnh đ yếu tố quyết định đến s biến đổi xuất phát từ chính chủ th văn h a tác<br /> động của nhiều yếu tố mà nhận thức của cộng đồng Mông đối với nhà ở thay đổi. Tuy nhiên, s<br /> biến đổi, tiếp thu những yếu tố văn h a mới của nhà ở cũng c th coi là một tất yếu, phù hợp<br /> với quy luật phát tri n.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1] Trần Lê Bảo (2016), Văn hóa Việt Nam (một số vấn đề về văn hóa Việt Nam và văn hóa<br /> Việt Nam hiện đại), x Đại học quốc gia Hà Nội.<br /> [2] Đảng bộ huyện Mường La, t nh S n a an hấp hành Đảng bộ xã Ngọc Chiến<br /> (2017), Lịch sử đảng bộ xã Ngọc Chiến (1945 - 2015), Tài liệu phục vụ Hội thảo ưu<br /> tại Văn phòng Đảng ủy xã Ngọc Chiến.<br /> [3] Trần Hữu S n 1996) Văn hóa Mông x Văn h a n tộc, Hà Nội.<br /> [4] gô Đức Thịnh (2010), Bảo tồn, làm giàu và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống<br /> Việt Nam trong đổi mới và hội nhập, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> <br /> TRANSFORMATION IN DWELLING OF HMONG PEOPLE<br /> IN NGOC CHIEN COMMUNE, MUONG LA DISTRICT,<br /> SON LA PROVINCE<br /> <br /> Le Van Minh, Nguyen Thi Huyen<br /> Tay Bac University<br /> <br /> Abstract: Transformation is a continuation and movement of the culture in which the Mong’s houses<br /> have been interwoven between tradition and modernity, from the perception of the community itself to the impact<br /> of external factors. The article focuses on cognitive changes, materials, home building techniques, and<br /> customary practices. It then shows the tendency and causes of transformation in housing type of Mong people in<br /> Ngoc Chien commune.<br /> <br /> Keywords: Dwelling, Mong people, transformation, tradition.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 85<br />