Một số vấn đề cần chú ý trong
chăn nuôi bò sữa
Người ta có thể ví con bò sữa như một cỗ máy. Để cho máy chạy
khoẻ, hiệu quả cao ta phải chọn mua loại máy tốt, phải thường xuyên chăm
sóc, bảo dưỡng. Để cho máy hoạt động được thì ta phải cung cấp nhiên liệu
cho nó. Máy càng tinh vi, hiện đại thì nhiên liệu cũng càng phải có chất
lượng cao.
Con bò sữa là một “cỗ máy” hiện đại. Chính vì vậy, việc chọn mua,
chăm sóc, nuôi dưỡng và khai thác phải đặc biệt cẩn thận.
Trong chăn nuôi bò sữa chúng ta cần chú ý những vấn đề sau đây:
1 - Về viêc chọn mua bò sữa
Câu hỏi đặt ra là nên chọn mua giống bò nào? Câu trả lời tưởng chừng
đơn giản: cứ chọn bò Hà Lan thuần, có năng suất sữa cao mà nuôi! Thực tế
không đơn giản như vậy và cũng không nên tuỳ tiện mà phụ thuộc vào trình
độ kỹ thuật, kinh nghiệm chăn nuôi của chủ hộ, cũng như các điều kiện
chăm sóc, nuôi dưỡng và chuồng trại (điều kiện kinh tế và hạ tầng kỹ thuật)
của mỗi gia đình. Những gia đình mới bắt đầu chăn nuôi bò sữa, do còn
thiếu kinh nghiệm (và đôi khi cả khả năng kinh tế còn hạn chế) nên chọn
mua bò lai F1 (Lai Sind x Hà Lan) hoặc bò lai F2 (F1 x Hà Lan). Không nên
chọn mua bò Hà Lan thuần hoặc bò lai có tỷ lệ máu bò Hà Lan cao (F3,
F4...). Bởi vì bò sữa Hà Lan thuần hoặc bò lai có tỷ lệ máu bò Hà Lan càng
cao (bò F3, F4-7/8 và 15/16 máu bò Hà Lan) thì càng “ khó tính”, càng kém
chịu đựng được điều kiện nóng ẩm và kham khổ do thiếu thốn thức ăn. Khi
nhiệt độ lên trên 340C, bò có tỷ lệ máu bò Hà Lan cao thường thở dốc, xù
lông, năng suất sữa giảm. Mặt khác, tỷ lệ nhiễm bệnh tăng, đặc biệt là các
bệnh ký sinh trùng đường máu và bệnh tụ huyết trùng. (thực tế chăn nuôi bò
sữa ở nước ta chỉ ra rằng, bò sữa Hà Lan thuần thích hợp nhất ở một số vùng
như Mộc Châu - Sơn La, Đức Trọng - Lâm Đồng - nơi có khí hậu mát mẻ,
nhiệt độ bình quân hàng năm 210C).
Dù có nuôi bò lai F1 hoặc F2… việc chọn con có năng suất cao
(tương ứng với từng giống) rất quan trọng. Hiện nay, giá bò sữa thường tính
theo năng suất. Vì vậy, khi mua bò, nếu là bò đang khai thác sữa, cần kiểm
tra năng suất sữa thực tế. Cũng phải xem xét nó đang tiết sữa kỳ thứ mấy,
tháng thứ mấy của chu kỳ (thông qua sổ sách-nếu có, hỏi người chủ, quan
sát và xem răng để định tuổi...). Giả sử là bò F2, đang tiết sữa tháng thứ hai
của chu kỳ 3 mà mỗi ngày chỉ vắt được 10 lít sữa thì phải dè chừng!
Việc không thể xem nhẹ là kiểm tra hình dạng và cấu trúc bầu vú,
cũng như hệ thống mạch máu tuyến vú. Xin nhớ là chỉ có bầu vú phát triển,
mềm mại, các tĩnh mạch nổi rõ, cuộn lên như sợi dây thừng thì mới cho
nhiều sữa (vì máu vận chuyển các chất đến bầu vú để tạo sữa và để tạo ra 01
lít sữa cần 540 lít máu chảy qua bầu vú).
Ngoài ra, cũng nên nhớ rằng, chỉ khi nào bò đẻ mới cho ra hai sản
phẩm quan trọng nhất là bê và sữa. Vì vậy, khi mua bò cần chú ý kiểm tra cơ
quan sinh dục, đối với loại bò trưởng thành đã đẻ cũng như đối với bò cái tơ
chưa đẻ lứa nào. Việc kiểm tra này cần trông cậy vào các bác sỹ thú y
chuyên khoa bằng quan sát cơ quan sinh dục bên ngoài và sờ khám qua trực
tràng để xem cơ quan sinh dục của con bò ấy có phát triển bình thường
không? tử cung, buồng trứng... có bị viêm nhiễm, teo nhỏ không?... Tức là
phải biết được con bò ấy có đẻ được không và sinh đẻ có tốt không?
2 - Về việc nuôi dưỡng
Cũng như một số động vật khác, bò sữa cần một lượng dinh dưỡng để
duy trì cuộc sống (hô hấp, hoạt động tim mạch, vận động... ). Ngoài ra, bò
sữa cần một lượng dinh dưỡng rất lớn cho tăng trọng, nuôi thai và sản xuất
sữa. Chúng ta hãy thử hình dung: hàm lượng vật chất khô (các chất đạm,
đường, mỡ, khoáng...) trong sữa trung bình là 12% (tức là trong 1kg sữa có
chứa 120g vật chất khô). Như vậy, một con bò sữa (giả sử nặng 400kg) có
sản lượng sữa trung bình 4.000 kg/chu kỳ thì trong thời gian một chu kỳ nó
tạo ra một lượng vật chất khô 480kg, nghĩa là lớn hơn rất nhiều so với khối
lượng cơ thể bản thân nó. Mà các chất này chỉ có thể được tạo ra trong sữa,
từ thức ăn cung cấp cho con bò. Điều đó muốn nói lên rằng, việc cung cấp
thức ăn đầy đủ, với chất lượng tốt cho bò sữa quan trọng biết chừng nào.
Chúng ta không thể có nhiều sữa, sữa chất lượng tốt khi chỉ cho bò ăn rơm
lúa hoặc các thức ăn kém phẩm chất. Cũng giống như chúng ta không thể đổ
xăng chất lượng kém vào xe máy mà nó có thể chạy khỏe được!
Nuôi dưỡng bò sữa thực chất là nuôi dưỡng các loài vi sinh vật sống
trong dạ cỏ. Nuôi dưỡng bò sữa đúng kỹ thuật tức là tạo các điều kiện thuận
lợi nhất cho hệ vi sinh vật trong dạ cỏ phát triển bình thường. Chúng ta phải
cung cấp khẩu phần thức ăn cân đối, phù hợp với nhu cầu dinh dưỡng của
từng con; không thay đổi thức ăn đột ngột; chia thức ăn tinh ra thành nhiều
bữa... Trong nuôi dưỡng bò sữa, điều cần chú ý là bảo đảm đầy đủ khẩu
phần thức ăn thô xanh. Chính thức ăn thô xanh là yếu tố cơ bản cho hệ vi
sinh vật dạ cỏ hoạt động bình thường, bò cho năng suất sữa cao và chất
lượng sữa tốt. Muốn vậy, phải lưu ý áp dụng các biện pháp giải quyết thức
ăn thô xanh như trồng ngô dày, trồng cỏ… Trong điều kiện của miền Bắc
nước ta, do vụ đông - xuân khô hanh kéo dài thường thiếu cỏ và các loại
thức ăn xanh khác, cần áp dụng biện pháp ủ chua để dự trữ, chủ động có đủ
thức ăn thô xanh quanh năm.
Thức ăn của bò sữa rất đa dạng, các loại phế phụ phẩm nông nghiệp,
công nghiệp chế biến cũng là nguồn thức ăn rất có giá trị nuôi bò sữa. Việc
tận dụng các nguồn thức ăn này kết hợp với việc áp dụng các biện pháp kỹ
thuật để xử lý, bảo quản cho phép chúng ta hạ giá thành sản phẩm và nâng
cao hiệu quả kinh tế chăn nuôi bò sữa một cách đáng kể. Đây chính là một
trong những bí quyết quan trọng để thành công. Bởi vì chi phí thức ăn chiếm
khoảng 70% trong tổng chi chăn nuôi bò sữa!
Do đặc điểm tiêu hoá thức ăn của bò sữa :
- Nên sử dụng nguồn đạm vô cơ (phân urê) để bổ sung vào khẩu phần
thức ăn. Đây là cách bổ sung đạm rẻ tiền và mang lại hiệu quả cao
- Không cần cho ăn thêm bột cá, gây lãng phí và tốn kém
- Không cần đun nấu thức ăn cũng như không hoà loãng thức ăn như
nuôi lợn. Cho ăn sống, khô và uống nước sạch, uống nước tự do. Nên lưu ý
là nước uống đối với bò sữa cũng quan trọng như thức ăn vậy !
3 - Về vấn đề chăm sóc và khai thác sữa
Việc chẩn đoán và điều trị một số bệnh của bò sữa nên trông cậy vào
bác sỹ thú y có chuyên môn trong lĩnh vực bệnh bò sữa
Chúng tôi khuyến nghị bà con nên tuân thủ nguyên lý “phòng bệnh
hơn chữa bệnh”. Đừng lơ là biện pháp phòng bệnh và/hoặc tiết kiệm một
chút tiền mà sẽ phải bỏ ra khoản tiền lớn để điều trị, thậm chí mất cả con bò.
Các biện pháp phòng bệnh chủ yếu là:
- Thường xuyên vệ sinh chuồng trại, bảo đảm chuồng trại luôn trong
tình trạng sạch sẽ, thông thoáng
- Diệt ruồi, muỗi và các loài ký sinh ngoài da
- Nuôi dưỡng đúng quy trình kỹ thuật
- Áp dụng các biện pháp phòng bệnh viêm vú
- Tiêm điều trị dự phòng ký sinh trùng đường máu
- Tiêm phòng bệnh tụ huyết trùng, dịch tả, lở mồm long móng
Một vấn đề quan trọng khác là làm sao để bò đẻ càng nhiều càng tốt,
tốt nhất là năm một. Chỉ khi bò chửa, đẻ ta mới có sữa, có bê con. Như vậy,
ngoài các biện pháp kỹ thuật chăm sóc, nuôi dưỡng và phòng trị bệnh, vấn
đề đặt ra là phải phát hiện động dục kịp thời, phối tinh với chất lượng tốt,
đúng kỹ thuật, đúng thời điểm, để làm sao bò cái sớm có chửa lại sau khi đẻ,
tức là rút ngắn khoảng cách lứa đẻ. Bỏ lỡ, hỏng một chu kỳ động dục là
chúng ta chẳng những mất đi một lượng sản phẩm đáng kể mà còn phải chịu
thêm nhiều chi phí cho thức ăn, nhân công... do phải "nuôi báo cô". Muốn
vậy, không nên coi phát hiện động dục là một công việc tuỳ tiện, ngẫu nhiên
mà là công việc có chương trình, có kế hoạch. Để nâng cao hiệu quả, cần có
quyển sổ theo dõi động dục và các diễn biến quá trình sinh sản của từng con
bò cái: ngày đẻ, đẻ như thế nào (đẻ dễ hay khó), ngày động dục, ngày phối,
phối loại tinh gì, ai phối...
Cuối cùng, cũng cần nói thêm: vắt sữa là một công việc nặng nhọc,
nhưng cũng nên nhớ là bò sữa cho ra nhiều sữa khi nó ở trong trạng thái
thoải mái, bò sữa cũng có “tình cảm“ với người nuôi nó. Chính vì vậy, ngoài
việc cần tuân thủ các quy định kỹ thuật vắt sữa như đúng giờ giấc, vệ sinh
vắt sữa... chủ nuôi hoặc những người hàng ngày trực tiếp chăm sóc, cho bò
ăn nên đảm nhiệm công việc vắt sữa. Không nên thuê người vắt sữa “gọi là
chuyên nghiệp“ bên ngoài (như hiện tượng đã và đang diễn ra ở một số nơi).
Bởi vì những người này, vì chạy theo lợi nhuận và/hoặc thậm chí tác trách
nên họ rất tuỳ tiện về giờ giấc, về kỹ thuật vắt sữa. Họ là tác nhân làm
“hỏng“ bò sữa, làm lây truyền bệnh viêm vú và các bệnh khác từ con bò này
sang con bò khác
