Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Nâng cao năng lực cạnh tranh cho cà phê Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

*****************

NGUYỄN MẠNH TUẤN

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH

CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Kinh tế chính trị

Mã số: 60.31.01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. MAI THỊ THANH XUÂN

Hà Nội – 2009

MỤC LỤC

Trang

LỜI MỞ ĐẦU

ch ¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ kinh nghiÖm

quèc tÕ vÒ c¹nh tranh vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh

tranh s¶n phÈm

1.1. C¹nh tranh, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ c¸c nh©n tè ¶nh h ëng ®Õn

n¨ng lùc c¹nh tranh

1.1.1. Khái niệm c¹nh tranh, c¸c cÊp ®é c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh

1.1.2 C¸c nh©n tè ¶nh h ëng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh

1.2 Vai trò của viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh s¶n phÈm ®èi víi

doanh nghiÖp

1.2.1. T¨ng doanh thu, thÞ phÇn vµ lîi nhuËn cho doanh nghiÖp

1.2.2. T¹o dùng th ¬ng hiÖu vµ n©ng cao vÞ thÕ cña doanh nghiÖp

1.3. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm

1.3.1. ThÞ tr êng vµ thÞ phÇn

1.3.2. Chi phÝ s¶n xuÊt

1.3.3. Lîi nhuËn

1.3.4. Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu

1.4. Kinh nghiệm cña mét sè n íc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh

tranh cña ngµnh cµ phª

1.4.1. Kinh nghiệm cña Braxin

1.4.2. Kinh nghiệm cña Colombia

1.4.3. Bµi häc rót ra cho ViÖt Nam

CHƢƠNG 2: Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ

phª ViÖt Nam tõ n¨m 2000 ®Õn nay

2.1. Kh¸i qu¸t vÒ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª ë ViÖt Nam tõ n¨m

2000 ®Õn n¨m 2008

2.1.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt

2.1.2. VÒ xuÊt khÈu

2.2. Ph©n tÝch thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam

2.2.1. C¹nh tranh vÒ chÊt l îng vµ chñng lo¹i

2.2.2. C¹nh tranh vÒ chi phÝ vµ gi¸ c¶

2.2.3. C¹nh tranh thÞ tr êng

2.3. Đánh giá chung vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ phª ViÖt Nam

2.3.1. Nh÷ng ®iÓm m¹nh

2.3.2. Nh÷ng h¹n chÕ vµ th¸ch thøc ®Æt ra cho ngµnh cµ phª ViÖt Nam

CHƢƠNG 3: Gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh

cña cµ phª ViÖt Nam

3.1. Dù b¸o thÞ tr êng cµ phª trong nh÷ng n¨m tíi

3.1.1. Bèi c¶nh míi t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª

3.1.2. Dù b¸o thÞ tr êng cµ phª thÕ giíi ®Õn n¨m 2015

3.2. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña cµ

phª ViÖt Nam

3.2.1. T¨ng c êng ®Çu t cho nghiªn cøu khoa häc, ®æi míi c«ng nghÖ

chÕ biÕn

3.2.2. Ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu tËp trung, chuyªn canh, c«ng nghÖ cao

3.2.3. §a d¹ng ho¸ c¸c chñng lo¹i s¶n phÈm cµ phª

3.2.4. X©y dùng th ¬ng hiÖu m¹nh cho cµ phª ViÖt Nam

3.2.5. N©ng cao hiÓu biÕt cña ng êi d©n vÒ kinh tÕ thÞ tr êng vµ héi nhËp

kinh tÕ quèc tÕ

3.2.6. N©ng cao vai trß cña HiÖp héi cµ phª ca cao ViÖt Nam( Vicofa)

KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t

ASEAN: (The Association Of South East Asian Nations): HiÖp héi c¸c quèc

Gia §«ng Nam ¸.

ICO : (The International Coffee Organization): Tæ chøc Cµ phª thÕ giíi.

OECD : (The Organization for Economic Cooperation And Deverlopment):

Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.

VICOFA: (The Vietnam Cocoa – Coffee Asociation): HiÖp héi Cµ phª Ca

Cao ViÖt Nam

Wto : (The world Trade Organization): Tæ chøc Th ¬ng m¹i ThÕ giíi.

Wef: (The world Economic Forum): DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi.

ISO: (The International Organization for Standardiration): HiÖp héi

Tiªu chuÈn quèc tÕ.

CECAFE: (The Council of Brazilian Green Coffee Exporters): Hội đồng Các

Nhµ xuÊt khÈu cµ phª Braxin.

FNC: (The Colombian Coffee Federation): Liªn ®oµn cµ phª quèc gia

Colombia.

GCI : (The Growth Competitiveness Index) n¨ng lùc c¹nh tranh t¨ng tr ëng.

WIPO : (The World Intellectual Property Organization): Tæ chøc së h÷u

trÝ tuÖ thÕ giíi.

Danh môc b¶ng biÓu

B¶ng 2.1: Thèng kª s¶n l îng cµ phª c¸c n íc trªn thÕ giíi tõ

2002 - 2007

B¶ng 2.2: Sản xuất và xuất khẩu cà phê của Việt Nam (2000 - 2008).

B¶ng 2.3: Khèi l îng nhËp khÈu cµ phª ViÖt Nam cña 10 n íc hµng

®Çu trong c¸c vô cµ phª tõ 2000/01 ®Õn 2006/07

B¶ng 2.4: C¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt trung b×nh cho 1 tÊn cµ phª.

B¶ng 2.5: Diện tích và đơn giá xuất khẩu của cà phê Việt Nam từ

2000 - 2008

B¶ng 2.6: ThÞ phÇn cµ phª ViÖt Nam trªn thÕ giíi.

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài.

Quá trình toàn cầu hóa mang đến nhiều cơ hội phát triển cũng đặt ra

không ít những thách thức cho nền kinh tế cũng như các doanh nghiệp, trong

đó có cả các doanh nghiệp kinh doanh cà phê Việt Nam. Cạnh tranh không

chỉ diễn ra ở thị trường nước ngoài mà ở ngay cả thị trường trong nước.

Sau mấy chục năm phát triển ngành cà phê nước ta đã đạt được rất nhiều

thành tựu đáng tự hào. Từ một nước không có trên bản đồ cà phê thế giới, nay

đã vươn lên đứng thứ hai trên thế giới, thậm chí năng suất thuộc hàng cao

nhất thế giới. Nếu như những năm 80 của thế kỷ trước cả nước chỉ có khoảng

hơn 22 ngàn ha cà phê, xuất khẩu hàng năm không quá 10.000 tấn thì đến

hiện nay cả nước đã có trên 500 ngàn ha cà phê, với sản lượng hàng năm đạt

khoảng 800 ngàn tấn và trở thành nước xuất khẩu cà phê Robusta lớn nhất thế

giới. Trong lĩnh vực nông sản thì cà phê đã trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ

lực, chỉ sau lúa gạo.

Tuy nhiên, khi nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế

thế giới thì những yếu kém của ngành cà phê Việt Nam ngày càng bộc lộ rõ

ràng hơn. Dù là một nước xuất khẩu cà phê lớn trên thế giới, nhưng cà phê

Việt Nam không những không chi phối được giá cả, mà ngược lại, tình trạng

đó là do năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam quá yếu kém, chất lượng

cà phê quá thấp, dẫn đến các nhà nhập khẩu có cớ ép giá.

Vấn đề làm thế nào để nâng vị thế ngành cà phê Việt Nam lên ngang tầm

trên thị trường quốc tế đang là câu hỏi đặt ra cho nhiều cấp, nhiều ngành và

nhiều giới. Để góp phần nhỏ bé và trả lời câu hỏi trên tôi chọn đề tài “Nâng

cao năng lực cạnh tranh cho cà phê Việt Nam” để làm luận văn thạc sĩ kinh

tế của mình.

2. Tình hình nghiên cứu.

Vấn đề cạnh tranh và nâng cao năng lực cạnh tranh luôn là vấn đề nóng

đối với mọi quốc gia và mọi doanh nghiệp. Đã có các cơ quan, các nhà nghiên

cứu, các nhà hoạch định chính sách đề cập đến vấn đề này, trong đó nổi bật là:

- “Đề án phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006 - 2010”– Bộ Thương

mại, 2005. Đề án này đã tìm ra các giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu nói chung

của Việt Nam giai đoạn 2006-2010.

- “Tiêu thụ nông sản Việt Nam: thực trạng và những vấn đề đặt ra trong

hội nhập kinh tế quốc tế”. Đề tài NCKH, ĐHQG Hà Nội Của Phan Huy

Đường. Đề tài nghiên cứu thực trạng và giải pháp cho tiêu thụ nông sản ở

Việt Nam trong tiến trình hội nhập.

- “Phát triển công nghiệp chế biến nông sản ở Việt Nam” - NXB

Chính Trị Quốc Gia Hà Nội, 2006 Của Mai Thị Thanh Xuân, Ngô Đăng

Thành .Đánh giá thực trạng công nghiệp chế biến nông sản ở Việt Nam,

định hướng mục tiêu phát triển công nghiệp chế biến nông sản đến năm

2010 và đưa ra một số giải pháp chủ yếu phát triển công nghiệp chế biến

nông sản ở Việt Nam.

- “Một số nguyên nhân làm suy yếu năng lực cạnh tranh của cà phê Việt

Nam”, (2002), tạp chí phát triển kinh tế tháng 9/2002 Của Trần Ngọc Hưng .

Đánh giá những nguyên nhân quan trọng nhất làm suy yếu năng lực cạnh

tranh của cà phê Việt Nam.

- “Cà phê Việt Nam- những vấn đề cần cải thiện”(2006), Tạp chí thương

mại số 32/2006 Của Hoàng Lan . (Tác giả đưa ra những phân tích sâu sắc nhất

về thực trạng của cà phê Việt Nam và một số gợi ý về những giải pháp nên

được áp dụng.

- “Cà phê Việt đối mặt với thách thức mới”,(2008), Vneconomy số ngày

13/08/2008 Của Hồ Khánh Thiện. (Thị trường trong nước cũng như thị trường

quốc tế đã có rất nhiều thay đổi và tác giả tập trung nghiên cứu và đưa ra

những thách thức mới đối với cà phê Việt Nam.

Và còn rất nhiều nghiên cứu của các cơ quan, các tác giả khác.

Tuy vậy, các công trình nghiên cứu trên mới chỉ đề cập đến hoạt động

xuất khẩu nông sản nói chung mà chưa nghiên cứu chuyên sâu vào hoạt động

xuất khẩu cà phê, nhất là trong bối cảnh Việt Nam trở thành thành viên chính

thức của WTO. Vì vậy, vấn đề làm thế nào để nâng cao năng lực cạnh tranh

cho cà phê vẫn luôn cần phải được tiếp tục nghiên cứu.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.

Mục đích

- Trên cơ sở tìm ra được những nguyên nhân căn bản làm giảm năng lực

cạnh tranh của cà phê Việt Nam để từ đó khuyến nghị một số giải pháp khắc

phục những yếu kém ấy.

Nhiệm vụ

- Xác định các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh và lợi thế cạnh

tranh của sản phẩm cà phê.

- Phân tích, đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của cà phê xuất

khẩu ở Việt Nam thời gian qua.

- Tìm ra nguyên nhân của tình trạng năng lực cạnh tranh thấp kém của

cà phê ở Việt Nam và tìm giải pháp khắc phục.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu.

- Đối tượng: Nghiên cứu năng lực cạnh tranh sản phẩm.

- Phạm vi nghiên cứu:

+ Về không gian: Sản phẩm cà phê của Việt Nam.

+ Về thời giam: Từ năm 2000 đến nay.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu.

- Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử

đặc biệt là phương pháp của kinh tế chính trị.

- Ngoài ra đề tài này cũng sử dụng thêm phương pháp phân tích tổng

hợp, phương pháp thống kê, dự báo và một số mô hình minh họa các số liệu

về tình hình sản xuất, xuất khẩu cà phê thời gian qua.

6. Đóng góp của luận văn.

- Đưa ra hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh và các nhân tố

tạo dựng lợi thế cạnh tranh bền vững của cà phê Việt Nam.

- Khuyến nghị các giải pháp thích hợp giúp ngành cà phê Việt Nam đạt

được lợi thế cạnh tranh bền vững trong quấ trình hội nhập kinh tế quốc tế.

7. Kết cấu của luận văn.

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung luận văn được chia làm 3

chương :

Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận và kinh nghiệm quốc tế về cạnh tranh

và nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm.

Chƣơng 2: Thực trạng năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam từ năm

2000 đến nay.

Chƣơng 3: Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của cà phê Việt

Nam.

CHƢƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ

VỀ CẠNH TRANH VÀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH SẢN PHẨM

1.1. Cạnh tranh, năng lực cạnh tranh và các nhân tố ảnh hƣởng đến năng

lực cạnh tranh

1.1.1. Khái niệm cạnh tranh, các cấp độ cạnh tranh và năng lực cạnh tranh

1.1.1.1. Cạnh tranh

Cạnh tranh là khái niệm được dùng phổ biến trong các nghiên cứu gần

đây, nhưng thế nào là cạnh tranh thì vẫn còn những cách hiểu khác nhau. Các

học giả thuộc trường phái tư sản cổ điển cho rằng "Cạnh tranh là cuộc đấu

tranh đối kháng giữa các nhà sản xuất hàng hoá nhằm giành điều kiện thuận

lợi nhất về sản xuất và tiêu thụ hàng hoá nhằm thu lợi nhuận tối đa". Theo

cách hiểu này thì cạnh tranh là hoạt động tranh đua giữa nhiều người sản xuất

và kinh doanh trong nền kinh tế thị trường bị chi phối bởi quan hệ cung cầu

nhằm giành các điều kiện sản xuất, tiêu thụ và thị trường có lợi nhất. Theo từ

điển Encarta thì, cạnh tranh là hành động ganh đua nhằm chiến thắng hoặc

thực hiện một việc tốt hơn những người khác [34]. Theo cách hiểu này thì

cạnh tranh đơn giản là hoạt động ganh đua của các cá nhân nhằm giành lợi thế

hơn những cá nhân khác. Trong Đại từ điển tiếng Việt, "cạnh tranh được hiểu

là việc tranh đua giữa những cá nhân, tập thể có chức năng như nhau, nhằm

giành phần hơn, phần thắng về mình”và "năng lực cạnh tranh là khả năng

giành thắng lợi trong cuộc cạnh tranh của những hàng hóa cùng loại trên cùng

một thị trường mục tiêu"[6]. Quan điểm này nói rõ hơn về cạnh tranh bình

đẳng giữa những cá nhân hoặc tập thể có cùng điều kiện ganh đua nhằm giành

phần lợi nhất về mình.

Cũng đề cập đến “cạnh tranh”một số nhà khoa học Việt Nam cho

rằng, cạnh tranh là vấn đề giành lợi thế về giá cả hàng hoá - dịch vụ (mua và

bán) và đó là phương thức để giành lợi nhuận cao cho các chủ thể kinh tế. Nói

khác đi, mục đích trực tiếp của cạnh tranh trên thị trường của các chủ thể kinh

tế là giành lợi thế để hạ thấp giá các yếu tố “đầu vào”của chu trình sản xuất

kinh doanh sao cho mức chi phí thấp nhất. Như vậy, trên quy mô toàn xã hội,

cạnh tranh là phương thức phân bổ các nguồn lực một cách tối ưu và do đó

nó trở thành động lực bên trong thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Mặt khác, đi

cùng với tối đa hoá lợi nhuận của các chủ thể kinh doanh, cạnh tranh cũng là

yếu tố thúc đẩy quá trình tĩch luỹ và tập trung tư bản không đồng đều ở các

doanh nghiệp. Như vậy, cạnh tranh cũng là môi trường phát triển mạnh mẽ

cho các chủ thể kinh doanh thích nghi được với các điều kiện thị trường, đào

thải các doanh nghiệp ít khả năng thích ứng với thị trường, dẫn đến quá trình

tập trung hoá kinh tế trong từng ngành, vùng, quốc gia...

Các khái niệm cạnh tranh kể trên đều đề cập đến nội dung chủ yếu của

cạnh tranh ở các góc độ khác nhau song vẫn chưa thực sự đầy đủ, bởi vì có

nhiều hình thức cạnh tranh không chỉ bằng giá. Ngoài ra, ở mỗi thời kỳ lịch

sử khác nhau thì quan niệm và nhận thức về cạnh tranh là khác nhau và phạm

vi cũng như cấp độ cũng khác nhau. Xét theo hướng tiếp cận của nội dung đề

tài, chúng tôi trình bày khái niệm cạnh tranh như sau: Cạnh tranh là một quá

trình tranh đấu mà trong đó, các chủ thể kinh tế chủ động ganh đua nhau, tìm

mọi biện pháp (kể cả nghệ thuật lẫn thủ đoạn kinh doanh) để đạt được mục

tiêu kinh tế chủ yếu của mình như: hướng đến vị thế thống lĩnh thị trường, tạo

dựng lòng trung thành của khách hàng, cũng như đảm bảo tiêu thụ có lợi

nhất, tối đa hóa lợi nhuận. Mục đích cuối cùng của các chủ thể kinh tế trong

quá trình cạnh tranh là tối đa hoá lợi ích: đối với người kinh doanh là lợi

nhuận, còn đối với người tiêu thụ là tối đa hóa độ thỏa dụng, đối với các quốc

gia là người dân được hưởng cuộc sống hạnh phúc, ấm no, an toàn, lâu dài và

khỏe mạnh so với người dân của quốc gia khác.

1.1.1.2. Năng lực cạnh tranh

Theo diễn đàn cấp cao về cạnh tranh công nghiệp (HLFIC) của Tổ chức

Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), năng lực cạnh tranh là "khả năng của

các doanh nghiệp, các ngành, các quốc gia hoặc khu vực tạo ra thu nhập

tương đối cao hơn và mức độ sử dụng lao động cao hơn, trong khi vẫn đối

mặt với cạnh tranh quốc tế"{20}. Khái niệm này đã phản ánh đầy đủ nội hàm

của năng lực cạnh tranh ở cả cấp độ doanh nghiệp, ngành và cấp độ quốc gia.

Trong phạm trù quản trị chiến lược, năng lực cạnh tranh hay lợi thế cạnh

tranh của một ngành được hiểu là khả năng của một ngành đạt được tỉ suất lợi

nhuận cao hơn tỉ suất lợi nhuận bình quân của ngành. Khái niệm này chỉ rõ

bản chất của lợi thế cạnh tranh là hướng tới mục tiêu lợi nhuận nhưng lại

không giúp nhiều cho việc phân tích các yếu tố tạo nên năng lực cạnh tranh

được hiểu là khả năng của một ngành đạt được tỉ suất lợi nhuận cao hơn tỉ

suất lợi nhuận bình quân của ngành.

Có thể thấy, năng lực cạnh tranh là một trong những khái niệm khó có

sự thống nhất vì nó được áp dụng với cả hai cấp độ: cấp vi mô bao gồm năng

lực cạnh tranh của doanh nghiệp và các ngành kinh doanh và cấp vĩ mô bao

gồm năng lực cạnh tranh của quốc gia và thậm chí là của một khu vực hoặc

đôi lúc chúng ta lại thấy nó được sử dụng theo nghĩa hẹp như quan hệ giữa tỉ

giá với xuất nhập khẩu. Đối với một doanh nghiệp hoặc một ngành kinh

doanh, năng lực cạnh tranh gắn với mục tiêu duy trì sự tồn tại và thu được lợi

nhuận trên thị trường nội địa hoặc thị trường quốc tế trong khi đối với một

quốc gia, năng lực cạnh tranh lại gắn với mục tiêu cải thiện mức sống và phúc

lợi cho người dân. Hai cấp độ này không tách rời mà thực tế chúng bổ sung

cho nhau.

Năng lực cạnh tranh thường được sử dụng đồng nghĩa với sức cạnh

tranh. Sức cạnh tranh là khả năng giành được thị phần lớn trước các đối thủ

cạnh tranh trên thị trường, kể cả khả năng giành lại một phần hay toàn bộ thị

phần của đồng nghiệp . Một ngành được coi là có sức cạnh tranh và được đánh

giá là có thể đứng vững cùng các nhà sản xuất khác, khi các sản phẩm thay thế

hoặc các sản phẩm tương tự được đưa ra với mức giá thấp hơn các sản phẩm

cùng loại; hoặc cung cấp các sản phẩm tương tự với các đặc tính về chất lượng

và dịch vụ ngang bằng hay cao hơn. Nhìn chung, khi xác định sức cạnh tranh

của một doanh nghiệp hay một ngành cần xem xét đến tiềm năng sản xuất kinh

doanh một hàng hoá hay một dịch vụ ở mức giá ngang bằng hay thấp hơn mức

giá phổ biến mà không phải trợ cấp. Diễn đàn cao cấp về cạnh tranh công

nghiệp của tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) đã đưa ra một khái

niệm vừa phản ánh được cho cả doanh nghiệp, ngành và quốc gia là “Sức cạnh

tranh là khả năng của các doanh nghiệp, ngành, quốc gia, khu vực trong việc

tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh quốc tế”[20].

Như vậy, có thể thấy các thuật ngữ năng lực cạnh tranh, sức cạnh tranh,

khả năng cạnh tranh và tính cạnh tranh đều có cùng nội hàm và có thể thay

thế lẫn nhau.

Từ khái niệm năng lực cạnh tranh có thể đưa ra khái niệm về năng lực

cạnh tranh của ngành cà phê như sau: năng lực cạnh tranh của cà phê là khả

năng cung ứng các sản phẩm hoặc dịch vụ với giá trị gia tăng cao hơn, hoặc

khác biệt hóa so với đối thủ cạnh tranh chính trên thị trường mục tiêu trên cơ

sở tạo dựng và khai thác một cách hiệu quả các nguồn lực của ngành và thực

hiện các tiên đoán tương lai về cơ hội thị trường. Để đạt được giá trị gia tăng

cao hơn, một ngành, một doanh nghiệp sản xuất ra sản phẩm có giá thành thấp

hơn giá thành của các đối thủ cạnh tranh, hoặc có sự khác biệt sản phẩm trên

một phương diện nào đó để có thể định giá bán của mình cao hơn so với giá

của đối thủ cạnh tranh, hoặc là phải có được cả hai yếu tố này. Trong trường

hợp thứ nhất, chúng ta nói doanh nghiệp đó có lợi thế cạnh tranh bằng chi phí

thấp và có thể thực hiện các chiến lược hạ chi phí; còn trong trường hợp thứ

hai, doanh nghiệp có lợi thế cạnh tranh bằng sự khác biệt (về chất lượng, dịch

vụ, giao hàng,...) để có thể sử dụng các chiến lược khác biệt hóa.

Như vậy, việc nâng cao năng lực cạnh tranh là kết quả của sự nỗ lực có

chủ định của doanh nghiệp hoặc ngành kinh doanh nhằm tạo dựng và khai

thác một cách hiệu quả và hiệu suất các nguồn lực mà doanh nghiệp sở hữu

hoặc có khả năng tiếp cận. Doanh nghiệp kinh doanh có thể tạo dựng được

năng lực cạnh tranh trên cơ sở tiếp cận và khai thác tốt các yếu tố môi trường

kinh doanh thuận lợi của quốc gia khi phải đối mặt với cạnh tranh quốc tế.

Cần lưu ý rằng, năng lực cạnh tranh cũng bao hàm cả các yếu tố tạo dựng nên

nó như sự khác biệt hóa với đối thủ trên thị trường mục tiêu. Năng lực cạnh

tranh không chỉ đánh giá dựa trên những nguồn lực hiện tại mà nó đánh giá

dựa trên việc tiên đoán đúng về các cơ hội thị trường trong tương lai.

Tùy theo các tiêu chí khác nhau người ta phân chia năng lực cạnh tranh ra

1.1.1.3. Các cấp độ cạnh tranh

thành các cấp độ khác nhau. Dưới đây là các cách phân loại cạnh tranh phổ biến.

(*). Cạnh tranh cấp độ quốc gia

Theo Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) năm 1997, “Năng lực cạnh tranh

của một quốc gia là năng lực của nền kinh tế quốc dân nhằm đạt được và duy

trì mức tăng trưởng cao trên cơ sở các chính sách, thể chế bền vững tương đối

và các đặc trưng kinh tế khác”. Như vậy, năng lực cạnh tranh cấp quốc gia có

thể được hiểu là việc xây dựng một môi trường cạnh tranh kinh tế chung, đảm

bảo phân bổ có hiệu quả các nguồn lực, để đạt và duy trì mức tăng trưởng cao,

bền vững. Môi trường cạnh tranh kinh tế chung có ý nghĩa rất lớn đối với việc

thúc đẩy quá trình đầu tư, tự điều chỉnh, lựa chọn của các nhà kinh doanh, các

doanh nghiệp theo các tín hiệu thị trường được thông tin đầy đủ. Mặt khác,

môi trường cạnh tranh thuận lợi sẽ tạo khả năng cho chính phủ hoạch định

chính sách phát triển, cải thiện đầu tư, tăng cường hợp tác quốc tế và hội nhập

ngày càng có hiệu quả, đồng thời có ảnh hưởng quyết định đến năng lực cạnh

tranh của doanh nghiệp.

Cạnh tranh cấp độ quốc gia thể hiện ở các khía cạnh về độ mở cửa nền kinh

tế, vai trò của chính phủ, các yếu tố về tài chính, công nghệ, cơ sở hạ tầng, lao động,

thể chế pháp luật và năng lực quản trị.

Từ năm 2000, WEF điều chỉnh lại các nhóm tiêu chí, gộp thành ba

nhóm lớn để đánh giá năng lực cạnh tranh quốc gia là: Sáng tạo kinh tế, khoa

học công nghệ, tài chính, quốc tế hoá. Trong đó, trọng số của sáng tạo kinh tế,

khoa học công nghệ đã tăng mạnh từ 1/9 lên 1/3. Năm 2004 hệ thống tiêu chí

được điều chỉnh và duy trì đến năm 2005 và phân thành nhóm chỉ tiêu cạnh

tranh doanh nghiệp và nhóm chỉ tiêu cạnh tranh tăng trưởng.

(*). Cạnh tranh ngành.

Là khả năng bù đắp chi phí, duy trì lợi nhuận và được đo bằng thị

phần của sản phẩm, dịch vụ do ngành đó cung cấp cho thị trường. Cạnh

tranh ngành thể hiện ở việc thu hút và sử dụng có hiệu quả các yếu tố sản

xuất đầu vào nhằm giảm thiểu chi phí và đạt lợi ích kinh tế cao, bền vững.

(*). Cạnh tranh sản phẩm

Năng lực cạnh tranh sản phẩm là khả năng đáp ứng, thoả mãn yêu cầu

của người tiêu dùng, của nhà sản xuát về chất lượng, mẫu mã, kiểu dáng, tốt

hơn các sản phẩm khác cùng loại. Bất kỳ một sản phẩm nào đáp ứng tốt nhất

nhu cầu của người tiêu dùng và được người tiêu dùng chấp nhận rộng rãi thì

được coi là sản phẩm có năng lực cạnh tranh cao.

Năng lực cạnh tranh của sản phẩm hàng hoá được hình thành bởi năng

lực cạnh tranh của các doanh nghiệp. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm hàng

hoá và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là hai phạm trù khác nhau nhưng

có quan hệ hữu cơ với nhau. Năng lực cạnh tranh của hàng hoá có được do

năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp tạo ra; nhưng năng lực cạnh tranh của

doanh nghiệp không chỉ do năng lực cạnh tranh của hàng hoá mà có, năng lực

cạnh tranh của doanh nghiệp còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nữa như đã

đề cập (nguồn lực và năng lực bản thân doanh nghiệp). Tuy nhiên, năng lực

cạnh tranh của sản phẩm hàng hoá có ảnh hưởng lớn và thể hiện năng lực cạnh

tranh của doanh nghiệp. Trong phân tích có thể thông qua năng lực cạnh tranh

của sản phẩm để đo lường năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bởi đây là các

yếu tố dễ định lượng và nhận biết được. Tuy nhiên để phân tích sâu hơn năng

lực cạnh tranh của doanh nghiệp, xét về mặt dài hạn và các nhân tố bền vững

thì phải phân tích các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

1.1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh.

1.1.2.1. Các yếu tố đầu vào.

Yếu tố quyết định đến năng lực cạnh tranh của các ngành cụ thể là các

nhân tố liên quan đến sản xuất cần thiết cho cạnh tranh trong một ngành nhất

định. Các nhân tố này có thể chia thành: nhân tố vốn, nguồn nhân lực, nguồn

nguyên liệu.

- Yếu tố vốn: Là lượng tiền cần có của bất kỳ một doanh nghiệp hay một

ngành nào để tạo dựng những yếu tố cơ bản ban đầu và duy trì hoạt động,

phát triển mở rộng cho các ngành, các doanh nghiệp ấy. Tuỳ vào từng loại

hình doanh nghiệp mà nguồn vốn lớn hay nhỏ. Vốn nhiều hay ít quyết định

chất lượng trang thiết bị, nguyên liệu đầu vào, do đó quyết định chất lượng

sản phẩm của doanh nghiệp. Yếu tố vốn được đánh giá là một trong những

nhân tố quan trọng nhất có tác động trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của

doanh nghiệp, mọi doanh nghiệp đều không thể phát triển mạnh nếu không

huy động được lượng vốn đủ cho mục tiêu của mình.

- Nguồn nhân lực: Là lực lượng lao động cần phải có của mọi doanh

nghiệp dù lớn hay nhỏ. Nguồn nhân lực trong doanh nghiệp, gồm cả các nhà

quản trị doanh nghiệp và người lao động, trong đó trình độ các nhà quản trị có

tác động lớn đến toàn bộ các chỉ số khác nhau của quá trình sản xuất; từ năng

suất lao động đến chiến lược kinh doanh, tổ chức lao động và tiêu thụ sản

phẩm. Đây là nhân tố quan trọng thứ hai quyết định đến năng lực cạnh tranh

của doanh nghiệp, của sản phẩm.

Chất lượng nguồn nhân lực ngày càng quan trọng, do đó, việc nâng cao

trình độ lao động ở các doanh nghiệp cũng ngày càng được quan tâm hơn.

Chất lượng nguồn nhân lực thường tạo ra những lợi thế ban đầu cho doanh

nghiệp và cần phải được nâng cao thường xuyên.

- Nguồn nguyên liệu: Là những vật liệu thô ban đầu làm đầu vào cho quá

trình sản xuất của các doanh nghiệp.

Chất lượng của nguồn nguyên liệu đầu vào có tác động rất lớn đến chất

lượng của sản phẩm đầu ra. Với những nguồn nguyên liệu đầu vào có chất

lượng tốt, ít tạp chất sẽ làm giảm thời gian và chi phí sơ chế cho doanh

nghiệp, nâng cao chất lượng sản phẩm sản xuất ra.

- Công nghệ: Là những tiến bộ khoa học kỹ thuật được áp dụng vào quá

trình sản xuất. Yếu tố công nghệ cũng ngày càng trở lên quan trọng trong

cạnh tranh. Bất cứ một doanh nghiệp nào áp dụng được khoa học công nghệ

cao vào sản xuất đều có lợi thế cạnh tranh rất lớn. Công nghệ giúp các doanh

nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, đổi mới mẫu mã, giảm thời gian sản

xuất, giảm chi phí...giành nhiều lợi nhuận.

1.1.2.2. Chiến lược kinh doanh

Là cách thức hoạt động của mỗi doanh nghiệp trong việc đưa sản phẩm

ra thị trường nhằm giành được thị phần cao nhất. Mỗi doanh nghiệp sẽ có một

chiến lược kinh doanh khác nhau dựa trên cơ sở phân tích lợi thế cạnh tranh

của doanh nghiệp so với đối thủ khác(kể cả những doanh nghiệp trong cùng

hệ thống ngành nghề), các chiến lược phân tích thị trường tập trung vào sản

phẩm, dịch vụ, hoặc những mảng thị trường nhất định.

Bất kỳ một doanh nghiệp nào khi bắt đầu hoạt động cũng phải có chiến lược

kinh doanh của mình, và chiến lược kinh doanh có thể thay đổi trong quá trình

hoạt động tuỳ vào tình hình của mỗi doanh nghiệp. Chiến lược kinh doanh có

ảnh hưởng trực tiếp tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, tới sự thành bại

của một doanh nghiệp. Bởi lẽ, chiến lược kinh doanh là hướng đi của doanh

nghiệp và khi đã đánh giá sai thị trường, đi sai hướng phát triển thì doanh

nghiệp sẽ phải chịu rất nhiều rủi ro.

1.1.2.3. Chất lượng và giá cả hàng hoá

Sản phẩm có chất lượng là những hàng hóa và dịch vụ đáng tin cậy,

thực hiện tốt các chức năng đã được thiết kế. Sản phẩm chất lượng cao sẽ

mang lại uy tín cho doanh nghiệp, do đó tạo ra khả năng cạnh tranh bền vững.

Hơn thế nữa, sản phẩm có chất lượng cũng có tác động nâng cao hiệu suất chi

phí, nhờ vậy giảm chi phí sản xuất trên một đơn vị sản phẩm. Chất lượng sản

phẩm cao hơn có nghĩa là công nhân sẽ không lãng phí thời gian làm ra các

phế phẩm hay đưa ra những dịch vụ kém chất lượng, thời gian để sửa lỗi sẽ ít

hơn. Điều này sẽ mang lại năng suất lao động cao hơn và giảm chi phí sản

xuất. Nói tóm lại, chất lượng sản phẩm cao không những giúp doanh nghiệp

bán sản phẩm với giá cao hơn mà còn giúp họ giảm chi phí sản xuất. Như vậy,

chất lượng sản phẩm có tác động kép đến năng lực cạnh tranh của doanh

nghiệp. Đối với nhiều ngành, chất lượng sản phẩm đang dần thay thế về mặt

chi phí và việc nâng cao chất lượng đã trở thành yếu tố bắt buộc cho sự sống

còn của doanh nghiệp. Trong bối cảnh hiện nay đối với mặt hàng cà phê nói

riêng thì việc nâng cao chất lượng là việc làm mang tính bắt buộc nếu muốn

nâng cao hình ảnh của một nước sản xuất cà phê lớn nhất nhì thế giới, đồng

thời đem lại nguồn lợi lớn cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh cà phê,

người trồng cà phê và cả nền kinh tế.

Khi sản phẩm được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm cả thời gian, thiết kế,

dịch vụ hậu mãi, chất lượng sản phẩm cũng được hiểu theo nghĩa rộng hơn

bao hàm cả chất lượng của thiết kế, các quá trình, dịch vụ hậu mãi là những

yếu tố quan trọng tạo ra sự khác biệt cho sản phẩm của doanh nghiệp so với

đối thủ cạnh tranh.

Giá cả hàng hoá cũng là một trong những yếu tố cực kỳ quan trọng

trong chiến lược kinh doanh của các doanh nghiệp quyết định đến sự thành

bại trong kinh doanh của các doanh nghiệp. Và tiêu chí quan trọng nhất quyết

định đến yếu tố giá cả đó là hiệu suất sử dụng chi phí đầu vào của mỗi doanh

nghiệp. Doanh nghiệp là nơi biến đổi các đầu vào sản xuất thành đầu ra sản

phẩm. Đầu vào bao gồm các yếu tố sản xuất cơ bản như lao động, vốn, đất

đai, quản lý, bí quyết công nghệ,... Sản phẩm đầu ra bao gồm hàng hóa và

dịch vụ của doanh nghiệp. Tính hiệu suất được đo lường bằng quan hệ giữa

giá trị đầu ra (số lượng sản phẩm được sản xuất) và chi phí cần thiết (đầu

vào). Hiệu suất càng cao thì chi phí sản xuất càng thấp. Chính vì vậy, tính

hiệu suất giúp doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh về mặt chi phí.

Yếu tố quyết định đến hiệu suất của doanh nghiệp là năng suất, trong

đó có năng suất lao động. Năng suất lao động được đo lường bằng giá trị tăng

thêm tính trên mỗi đơn vị nguồn lực. Như vậy, doanh nghiệp nào có năng suất

cao nhất chắc chắn sẽ có chi phí sản xuất thấp nhất. Nói cách khác, doanh

nghiệp đó có lợi thế cạnh tranh về mặt chi phí.

1.1.2.4. Uy tín của doanh nghiệp

Uy tín của doanh nghiệp là hình ảnh, là tên tuổi của một doanh nghiệp đã

được khẳng định bằng chất lượng, bằng thời gian kiểm định thực tế.

Tất cả các doanh nghiệp khi làm tốt chiến lược sản phẩm sẽ tạo ra được uy tín

nhất định. Trong giai đoạn cạnh tranh khốc liệt như hiện nay cũng như trong

bất cứ hoàn cảnh nào của nền kinh tế thì uy tín của doanh nghiệp luôn là yếu

tố sống còn đối với bất cứ doanh nghiệp nào.Uy tín của doanh nghiệp có được

sau khi sản phẩm của doanh nghiệp đã ra thị trường, chính vì vậy uy tín của

doanh nghiệp phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng sản phẩm cũng như chiến

lược quảng bá sản phẩm của doanh nghiệp. Và khi đã làm tốt những yếu tố

trên đây thì uy tín doanh nghiệp chính là thước đo sự phát triển của bất cứ

doanh nghiệp nào, nếu giữ được uy tín thì doanh nghiệp sẽ liên tục phát triển

và ngược lại. Chính vì vậy, có thể nói rằng, tất cả những yếu tố trên đây là

một chuỗi mắt xích quan trọng tạo nên sức mạnh nội tại cho mỗi sản phẩm.

Uy tín sẽ tôn vinh giá trị của doanh nghiệp lên những tầm cao mới kéo theo

các lợi ích kinh tế to lớn, do đó, khi một doanh nghiệp bị mất uy tín hay đơn

thuần chỉ là những dấu hiệu làm méo mó hình ảnh, doanh nghiệp sẽ phải gánh

chịu những hậu quả nặng nề không thể đo đếm được. Chúng ta có những ví dụ

hết sức điển hình như:

Thị trường máy văn phòng trên thế giới đã chứng minh sự sụp đổ của

thương hiệu Xerox Hoa Kỳ, khi tập đoàn này bị phanh phui ra trước công

luận những hành động gian lận tài chính của mình. Từ một tập đoàn với

thương hiệu nổi tiếng thế giới, là nơi đã phát minh ra các loại máy in, máy

photocopy công nghệ cao, đã xây dựng nên thương hiệu Xerox nổi tiếng, đã

bị đưa đến bên bờ vực phá sản.

Ví dụ trên đây phần nào cho thấy uy tín có giá trị như thế nào đối với

doanh nghiệp, và những hệ luỵ khôn lường khi doanh nghiệp bị sụt giảm hoặc

đánh mất uy tín của mình.

1.1.2.5. Các đối thủ cạnh tranh

Bất kỳ một doanh nghiệp nào khi tham gia vào thị trường đều có rất

nhiều đối thủ cạnh tranh. Đối thủ cạnh tranh là những doanh nghiệp trong

cùng một ngành, một quốc gia hoặc ở các quốc gia khác sản xuất các sản

phẩm cùng loại, cùng bán ra thị trường.

Các đối thủ cạnh tranh là một nhân tố quan trọng tác động mạnh mẽ

đến các doanh nghiệp. Trong chiến tranh ta có câu “biết mình biết người thì

trăm trận trăm thắng”, áp dụng vào chiến lược phát triển sản phẩm của bất kỳ

doanh nghiệp nào cũng luôn đúng. Mỗi sản phẩm doanh nghiệp làm ra luôn

phải xem xét đến tất cả những doanh nghiệp là đối thủ cạnh tranh với mình

xem mình có những điểm mạnh và yếu ở đâu để kịp thời khắc phục. Vì cạnh

tranh là yếu tố luôn luôn tồn tại trong kinh doanh, cạnh tranh là động lực của sự

phát triển, chính vì vậy tất cả mọi doanh nghiệp khi xây dựng chiến lược phát

triển đều phải đặt chiến lược cạnh tranh vào một trong những yếu tố quan trọng

nhất đối với sự sống còn của doanh nghiệp. Xem xét và nghiên cứu cặn kẽ

được đối thủ cạnh tranh của mình thì cơ hội chiến thắng và phát triển của

doanh nghiệp sẽ là rất lớn. Trong kinh doanh, đối với những đối thủ mạnh các

doanh nghiệp yếu hơn cần tránh đối đầu trực tiếp, tránh nguy cơ bị loại khỏi thị

trường, tiến tới liên kết các doanh nghiệp lại với nhau tạo thành những tập đoàn

mạnh.

1.1.2.6. Sự khác biệt của hàng hoá cung ứng cho thị trường

Trong khi chất lượng sản phẩm và hiệu suất chi phí thể hiện khả năng

cạnh tranh hiện tại của doanh nghiệp, khả năng đổi mới thể hiện khả năng duy

trì và phát triển năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp trong tương lai.

Đổi mới bao gồm những tiến bộ về các loại sản phẩm, quá trình sản xuất, hệ

thống quản lý, cơ cấu tổ chức và các chiến lược do doanh nghiệp đưa ra nhằm

mục tiêu cuối cùng là phải đổi mới được kiểu dáng, mẫu mã sản phẩm.

Ngày nay, đổi mới được coi là một yếu tố quan trọng mang lại lợi thế

cạnh tranh bền vững, tạo ra sự khác biệt riêng có đối với các đối thủ cạnh tranh.

Mặc dù không phải đổi mới nào cũng thành công nhưng khi đã thành công, nó

sẽ tạo ra năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Lý do là đổi mới thành công sẽ

mang lại cho doanh nghiệp yếu tố “duy nhất”mà các doanh nghiệp khác không

có (cho đến khi họ bắt chước được). Yếu tố duy nhất này khiến doanh nghiệp

khác biệt với đối thủ và bán được sản phẩm với giá cao.

Tốc độ đổi mới nhanh hơn hay thời gian đổi mới ngắn hơn sẽ tạo ra lợi thế đi

trước của doanh nghiệp so với đối thủ cạnh tranh. Tỷ lệ đổi mới thành công cao

hơn đồng nghĩa với hiệu suất chi phí tốt hơn.

Môi trường kinh tế và pháp lý là khuôn khổ, phạm vi hoạt động của

1.1.2.7. Môi trường kinh tế và pháp lý

doanh nghiệp. Môi trường kinh tế có tác động gián tiếp làm tăng khả năng

cạnh tranh của doanh nghiệp. Môi trường kinh tế thông thoáng, tạo điều kiện

thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển kinh doanh và ngược lại. Môi trường

pháp lý là những thể chế pháp luật giúp doanh nghiệp hoạt động trong khuôn

khổ có lợi cho nền kinh tế. Mọi hoạt động vượt ra ngoài khuôn khổ pháp lý

đều gây hại cho nền kinh tế, làm giảm sức cạnh tranh.

1.2. Vai trò của việc nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp

Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là xu thế tất yếu, là động lực

thúc đẩy phát triển. Do đó, nâng cao năng lực cạnh tranh là vấn đề mà bất cứ

doanh nghiệp nào muốn tồn tại và phát triển cũng đều phải làm. Việc nâng

cao năng lực cạnh tranh có những vai trò hết sức to lớn đối với sự phát triển

của các doanh nghiệp, thể hiện ở:

1.2.1. Tăng doanh thu, thị phần và lợi nhuận cho doanh nghiệp

Doanh thu và lợi nhuận là hai yếu tố quan trọng nhất mà bất cứ doanh

nghiệp nào cũng cần phải giành lấy phần lớn nhất. Tất cả những việc mà các

doanh nghiệp phải làm để tăng năng lực cạnh tranh cho mình đều nhằm mục

đích tăng doanh thu và thu thật nhiều lợi nhuận. Để tối đa hoá lợi nhuận các

doanh nghiệp luôn phải nâng cao khả năng cạnh tranh thông qua việc đổi mới

công nghệ, hợp lý sản xuất để đa dạng hoá mẫu mã và nâng cao chất lượng,

hạ giá thành sản phẩm. Một doanh nghiệp được coi là có năng lực cạnh tranh

cao khi được khách hàng đánh giá sản phẩm của họ có chất lượng tốt, giá

thành rẻ hơn so với các mặt hàng cùng chủng loại, khi đó doanh nghiệp sẽ

tăng được doanh số bán hàng, doanh thu cũng tăng theo. Bên cạnh đó, việc

nâng cao năng lực cạnh tranh cũng giúp cho doanh nghiệp mở rộng thị

trường, tăng thị phần. Mỗi loại sản phẩm, dịch vụ có chất lượng tốt, giá thành

rẻ sẽ được người tiêu dùng chấp nhận trên phạm vi rộng lớn, do đó, thị phần

của doanh nghiệp sẽ tăng theo khi doanh nghiệp nâng cao chất lượng cũng là

nâng cao năng lực cạnh tranh của mình.

1.2.2. Tạo dựng thương hiệu và nâng cao vị thế của doanh nghiệp

Kinh tế thị trường ngày càng cạnh tranh khốc liệt, vai trò của thương

hiệu ngày càng được đề cao. Thương hiệu là hình ảnh của doanh nghiệp được

tạo nên thông qua chất lượng và uy tín của doanh nghiệp. Hàng hoá của một

doanh nghiệp có chất lượng tốt, doanh nghiệp làm ăn có uy tín sẽ nâng cao

khả năng cạnh tranh trên thị trường, từ đó dần tạo dựng thương hiệu cho

doanh nghiệp. Ngược lại, khi doanh nghiệp đã có thương hiệu, sản phẩm sản

xuất ra sẽ có thị trường tiêu thụ ngày càng rộng lớn, doanh thu ngày càng tăng

lên giúp doanh nghiệp đứng vững trên thị trường.

1.3. Tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của sản phẩm

Năng lực cạnh tranh sản phẩm được đánh giá từ nhiều góc độ khác

nhau .Những tiêu chí cơ bản thường được sử dụng đó là:

Vị thế cạnh tranh của doanh nghiệp được thể hiện qua thị phần và tốc độ

1.3.1. Thị trường và thị phần

tăng trưởng doanh số của sản phẩm chính của doanh nghiệp.

Thị trường là những địa bàn mà một doanh nghiệp chiếm lĩnh được để phân

phối hàng hoá hoặc các dịch vụ của mình. Qua thị trường người ta cũng có thể

đánh giá được thị phần của một doanh nghiệp bằng phương pháp điều tra số

liệu của các doanh nghiệp cùng cung cấp một loại hàng hoá hoặc dịch vụ trên

thị trường. Doanh nghiệp nào đưa được nhiều sản phẩm đến tay người tiêu

dùng hơn thì doanh nghiệp đó chiếm thị phần lớn hơn và ngược lại. Thị phần

là phần thị trường tiêu thụ sản phẩm mà doanh nghiệp chiếm lĩnh.

Thị phần = Doanh số bán hàng của doanh nghiệp/Tổng doanh số của thị trƣờng.

Thị phần nói rõ phần sản phẩm tiêu thụ của riêng doanh nghiệp so với tổng

sản phẩm tiêu thụ trên thị trường. Để giành giật mục tiêu thị phần trước đối

thủ, doanh nghiệp thường phải có chính sách giá phù hợp thông qua mức

giảm giá cần thiết, nhất là khi bắt đầu thâm nhập thị trường mới.

1.3.2. Chi phí sản xuất

Chi phí sản xuất là số tiền mà một nhà sản xuất hay doanh nghiệp phải

chi để mua các yếu tố đầu vào cần thiết cho quá trình sản xuất hàng hoá nhằm

mục đích thu lợi nhuận. Trong nền kinh tế hàng hoá, bất cứ một doanh nghiệp

nào cũng phải quan tâm đến chi phí sản xuất. Việc giảm được chi phí sản xuất

cũng đồng nghĩa với việc tăng lợi nhuận. Tuy nhiên, chi phí sản xuất chỉ là

một phần của chi phí sản phẩm. Khi cấu thành giá của một sản phẩm, phải

xem xét toàn bộ chi phí, không thể chỉ nhìn thấy mỗi chi phí sản xuất. Có ba

yếu tố chính cấu thành chi phí sản xuất đó là: nguyên liệu trực tiếp, lao động

trực tiếp, chi phí sản xuất chung. Trong kinh tế, chi phí sản xuất chiếm một vị

trí cực kỳ quan trọng và có quan hệ với nhiều vấn đề khác nhau của một

doanh nghiệp cũng như của xã hội. Chi phí sản xuất không chỉ là mối quan

tâm của doanh nghiệp, của nhà sản xuất mà còn là mối quan tâm của người

tiêu dùng và của cả xã hội. Giảm chi phí sản xuất làm tăng lợi nhuận của

doanh nghiệp, tăng tính cạnh tranh của hàng hoá, đồng thời cũng làm tăng lợi

ích cho người tiêu dùng.

1.3.3. Lợi nhuận

Do có sự chênh lệch giữa giá trị hàng hoá và chi phí sản xuất tư bản chủ

nghĩa, nên sau khi bán hàng hoá theo đúng giá trị, nhà tư bản không chỉ bù lại

đủ số tiền đã ứng ra, mà còn thu được một số tiền lời ngang bằng m. Số tiền

lời này gọi là lợi nhuận, ký hiệu là p. Lợi nhuận là giá trị thặng dư khi được

quan niệm là con đẻ của toàn bộ tư bản ứng ra, là kết quả hoạt động của toàn

bộ tư bản đầu tư vào sản xuất kinh doanh.

Công thức tính lợi nhuận: p = W - k.

Công thức W = k + m chuyển thành W = k + p, có nghĩa là giá trị hàng hóa tư

bản chủ nghĩa bằng chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa cộng với lợi nhuận. Lợi

nhuận là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư, nó phản ánh sai lệch bản

chất bóc lột của chủ nghĩa tư bản. Cái khác nhau giữa bỏ m và p ở chỗ, khi nói

m là hàm ý so sánh nó với v, còn khi nói p lại hàm ý so sánh với (c + v); p và m

thường không bằng nhau, p có thể cao hơn hoặc thấp hơn m, phụ thuộc vào giá

cả bán hàng hóa do quan hệ cung - cầu quy định. Nhưng xét trên phạm vi toàn

xã hội, tổng số lợi nhuận luôn ngang bằng tổng số giá trị thặng dư.

1.3.4. Giá trị kim ngạch xuất khẩu

Giá trị kim ngạch xuất khẩu thể hiện ở giá trị gia tăng trên mỗi đơn vị

hàng hóa xuất khẩu. Một mặt hàng được coi là có giá trị gia tăng cao khi mỗi

đơn vị số lượng hàng hóa đó xuất đi mà thu về được một khoản lợi nhuận cao

nhất. Đối với một ngành hàng cũng vậy nếu cùng số lượng xuất đi so với các

đối thủ khác mà lại thu về được một khoản lợi nhuận lớn hơn thì người ta nói

rằng ngành hàng của nước đó có giá trị hàng xuất khẩu cao, vị thế cạnh tranh

của ngành hàng đó là lớn nhất. Công thức tính hệ số lợi thế so sánh (RCA) do

nhà kinh tế học Balassa đề xuất vào năm 1965 giúp ta xác định được tương

đối lợi thế cạnh tranh của mối sản phẩm của mỗi nước:

RCA2 = (Xj – Mj)/(Xj + Mj)

Xj là kim ngạch xuất khẩu sản phẩm j và Mj là kim ngạch nhập khẩu

sản phẩm j của một quốc gia.

Hệ số RCA2 có giá trị từ -1(hoàn toàn không có lợi thế so sánh) đến

+1(có lợi thế so sánh rõ rệt). Nếu hệ số RCA2 có giá trị lớn hơn 0 thì nước i

có lợi thế so sánh ở sản phẩm j, còn nếu hệ số RCA2 có giá trị nhỏ hơn 0 thì

nước i có bất lợi thế so sánh ở sản phẩm j, giá trị RCA2 gần bằng 0 là tình

trạng không rõ ràng.

1.4. Kinh nghiệm của một số nƣớc về nâng cao năng lực cạnh tranh của

ngành cà phê

1.4.1. Kinh nghiệm của Braxin

Braxin, nước sản xuất và xuất khẩu cà phê số một thế giới, đã xuất khẩu

gần 1,7 triệu tấn trong năm 2008, tăng 4,4% so với năm 2007. Hội đồng xuất

khẩu cà phê Braxin (CeCafe) cho biết, kim ngạch xuất khẩu cà phê của nước

này trong năm 2008 đạt mức kỷ lục 4,7 tỷ USD, tăng 22,1% so với năm trước,

chiếm tới 31,5% thị phần toàn cầu. Đức, Mỹ, Italia và Bỉ là những thị trường

quan trọng của nước này. Có thể khẳng định rằng ngành cà phê của Braxin

trong rất nhiều năm tới vẫn sẽ giữ vị trí số một thế giới về sản xuất và xuất

khẩu cà phê của thế giới. Những nét nổi bật trong sản xuất và xuất khẩu cà

phê ở Braxin là:

Thứ nhất,

Ở Braxin, hầu hết cà phê đều được trồng và sản xuất tại các nông trường

lớn, chuyên canh, được áp dụng những kỹ thuật tiên tiến và công nghệ chế

biến hiện đại, chủng loại cà phê cũng rất đa dạng chủ yếu là cà phê hảo hạng

và cà phê cao cấp…Các chuyên gia của ICO hầu hết đều đánh giá chung

ngành cà phê của Braxin mang tính truyền thống cao, chất lượng tốt, hiện đại.

Điểm nổi bật ở đây chính là ở chỗ khi cà phê của Braxin được trồng hầu hết

tại các nông trường lớn sẽ rất dễ cho việc quản lý khối lượng đầu ra, dễ áp

dụng khoa học kỹ thuật, việc quy hoạch cũng đơn giản hơn rất nhiều.

Thứ hai,

Vì là nước sản xuất, xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới nên khi lượng

cung tăng cao có thể ảnh hưởng tới giá cả trên thị trường, Braxin đã cắt giảm

cung bằng cách chuyển ngay khu vực trồng cà phê năng suất thấp, chất lượng

kém sang trồng cây ăn quả hoặc cây công nghiệp khác. Đây được coi là một

biện pháp kiên quyết nhằm ổn định lượng cung và là một cách hữu hiệu để

điều tiết giá cả, giữ cho mức giá luôn ổn định. Bên cạnh đó, việc gia tăng giá

trị cà phê xuất khẩu được Braxin coi là giải pháp cực kỳ quan trọng để thoát

khỏi tình trạng khủng hoảng cây cà phê hiện nay.

Thứ ba,

Chính phủ Braxin đã có chương trình hỗ trợ tín dụng( cho vay lãi suất

thấp, thời hạn dài) cho các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu cà phê rang sang

cà phê hòa tan, cà phê đặc sản, đồng thời sẽ tài trợ chi phí nghiên cứu và phát

triển cho các nhà sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm cà phê chế biến. Chính

phủ Braxin muốn ngành công nghiệp cà phê của mình đi theo hướng xuất

khẩu cà phê chế biến mới do đó đang có kế hoạch hỗ trợ cho các nhà máy chế

biến mới.

Thứ tư,

Braxin là một nước sản xuất cà phê hàng đầu thế giới, nên Braxin nhận

thức rất rõ tầm quan trọng của tiêu thụ cà phê trong nước và đang rất tích cực

khuyến khích điều này. Để đạt mức tăng trưởng cao trong tiêu dùng trong

nước, các nhà rang xay Braxin thuyết phục người tiêu dùng nghèo và cao tuổi

rằng ca phê là loại thức uống có lợi cho sức khỏe và tăng cường thể lực. Một

cuộc điều tra do ngành cà phê Braxin tiến hành cho thấy hơn 90% số người

được hỏi cho biết có uống cà phê. Trong năm 2008, tiêu thụ cà phê ở thị

trường nội địa Braxin ước đạt 18,1 triệu bao, tương đương 5,6 kg/người – con

số cao kỷ lục và ấn tượng nhất kể từ năm 1997 trong khi thị trường nội địa

Việt Nam tiêu thụ chỉ trong khoảng 70.000 - 100.000 tấn, một con số quá

thấp. Ngành cà phê Braxin vẫn đang đặt mục tiêu tiếp tục đẩy mạnh tiêu thụ

trong nước bằng các chương trình quảng cáo, khuyến mãi rầm rộ.

1.4.2. Kinh nghiệm của Colombia

Ở Colombia có một tổ chức là Liên đoàn nông dân trồng cà phê quốc gia

(FCN) hoạt động rất hiệu quả, góp phần to lớn tạo nên hình ảnh của cà phê

Colombia. FCN bao gồm gần như toàn bộ những người trồng cà phê

Colombia với số lượng gần 500.000 thành viên. Là một tổ chức duy nhất và

lớn nhất nên khi gia nhập tổ chức thì người trồng cà phê Colombia sẽ được

đảm bảo rất nhiều quyền lợi, và tăng thêm sức mạnh cho mình. Những lợi ích

to lớn mà FCN mang lại cho người nông dân Colombia là:

- Đại diện thương mại cho các thành viên, đảm bảo giá giúp nông dân

chống lại những thay đổi thất thường của giá cả thế giới. Những khoản doanh

thu tăng thêm sẽ được để giành cho việc duy trì mức giá tối thiểu đề phòng

lúc giá thế giới sụt giảm.

- Luôn luôn thu mua cà phê cho nông dân với mức giá ổn định và trả tiền

trực tiếp cho người dân

- FCN sử dụng tất cả các phương tiện quảng cáo và marketing hiện đại

nhằm nâng cao tên tuổi cà phê Colombia trên khắp thế giới, tạo điều kiện

thuận lợi để cà phê Colombia thâm nhập thị trường.

- FCN đã thiết kế được một biểu tượng trên đó thể hiệt tất cả các thương

hiệu cà phê có nguồn gốc từ Colombia- hình ảnh Juan Valdez và biểu tượng.

Mặc dù vẫn xếp sau Việt Nam nhưng với những chính sách đúng đắn và

một liên đoàn lâu đời, chuyên nghiệp thì ngành cà phê nước ta cũng cần phải

học hỏi rất nhiều, đặc biệt là cách tạo dựng thương hiệu của FCN Colombia.

1.4.3. Bài học rút ra cho Việt Nam

Có thể khẳng định mỗi quốc gia đều có những chiến lược phát triển kinh

doanh đúng đắn cho mặt hàng cà phê nước mình. Mặc dù vậy, qua những nét

nổi bật của ngành cà phê hai nước Braxin và Colombia chúng ta có thể rút ra

một số kinh nghiệm quý báu cho ngành cà phê nước ta:

- Xoá dần các mô hình nhỏ lẻ phân tán của người dân bằng cách vận

động họ tham gia vào hợp tác xã, nông trường lớn mà ở đó quyền lợi của họ

được đảm bảo. Xây dựng các vùng chuyên canh, công nghệ cao về cà phê dựa

trên những nghiên cứu về chất đất, địa hình nhằm nâng cao chất lượng cho cà

phê Việt Nam.

- Xác định kênh tiêu thụ nội địa như một kênh tiêu thụ chính nhằm giành

lại lợi thế sân nhà.Từ lâu nay, thị trường nội địa hầu như không được các

doanh nghiệp cà phê trong nước quan tâm, cà phê sản xuất ra chủ yếu phục vụ

nhu cầu xuất khẩu, do đó, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược cụ thể

để phát triển mạnh thị trường trong nước.

- Xây dựng thương hiệu mạnh cho cà phê Việt Nam bắt đầu từ việc nâng

cao chất lượng cà phê ở tất cả các khâu từ trồng trọt đến sản xuất.

- Thành lập quỹ bình ổn quốc gia có khả năng sẵn sàng thu mua cà phê

cho người dân với mức giá ổn định, hỗ trợ người dân mỗi khi thị trường có

biến động lớn.

- Chính phủ và ngành cà phê cần hỗ trợ mạnh mẽ để nâng cao hơn nữa

vai trò của hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam (Vicofa), để hiệp hội phát huy tốt

vai trò của mình là đưa khoa học công nghệ đến với người dân, cập nhật

thông tin thường xuyên cho toàn ngành cà phê, là cầu nối phản ánh thông tin

nhanh nhất từ người trồng cũng như các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu cà

phê tới chính phủ......

Một số kinh nghiệm trên đây có thể để ngành cà phê Việt Nam tham

khảo và học hỏi và từ đó chúng ta sẽ rút ra được những giải pháp tốt nhất cho

việc nâng cao năng lực cạnh tranh của cà phê sẽ được phân tích rõ nét ở

chương 3 của luận văn này.

CHƢƠNG 2

THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

TỪ NĂM 2000 ĐẾN NAY

2.1. Khái quát về sản xuất và xuất khẩu cà phê ở Việt Nam từ năm 2000

đến năm 2008

2.1.1. Tình hình sản xuất

Việt Nam là một nước có khí hậu nhiệt đới nóng ẩm nằm trong vành

đai nhiệt đới Bắc Bán cầu. Điều kiện khí hậu và địa lý rất thích hợp đã đem

lại cho cà phê Việt Nam một hương vị rất riêng. Miền địa lý khí hậu phía

Nam thuộc khí hậu nhiệt đới nóng ẩm thích hợp với cà phê Robusta (hạt

nhỏ, nhiều cafeine, nồng độ mạnh và đặc biệt là vị rất đắng). Miền khí hậu

phía Bắc có mùa đông lạnh và có mưa phùn thích hợp với cà phê Arabica

và là vùng quy hoạch chủ yếu phát triển cà phê Arabica của Việt Nam

(Arabica là loại cà phê hạt dài, ít cafeine, đặc biệt hương rất thơm, được

trồng ở độ cao trên 600m, có vị hơi chua đặc trưng).

Cà-phê ở Việt Nam được trồng nhiều tại các tỉnh Tây Nguyên với hơn

600 nghìn ha, đạt sản lượng gần 700 nghìn tấn/năm. Sự phát triển của cây cà-

phê Việt Nam là thành tựu lớn trong thế kỷ 20. Từ chỗ không được ghi vào

bản đồ các nước trồng cà-phê thế giới, đến nay, diện tích cà-phê của Việt

Nam đã đứng vị trí thứ hai chỉ sau Braxin về cà-phê xuất khẩu trên thị trường

thế giới, và là nước duy nhất có năng suất cà-phê vối cao kỷ lục. Ðó cũng là

một trong những nguồn xuất khẩu chính, mang lại cơ hội công ăn việc làm và

thu nhập ngày một cao cho người sản xuất kinh doanh cà-phê. Ngành cà phê

Việt Nam trong một thời gian không dài, kể từ sau năm 1975 đã có những

bước phát triển vượt bậc với tốc độ kỷ lục so với nhiều nước trồng cà phê

khác trên thế giới. Đến nay, Việt Nam đã có diện tích khoảng 500.000 ha với

lượng cà phê xuất khẩu hàng năm khoảng 1 triệu tấn. Cà phê Việt Nam đã có

mặt trên 70 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Từ năm 1999, cùng với cộng đồng cà phê thế giới ngành cà phê nước ta

trải qua một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng. Giá cà phê liên tục xuống thấp

đến mức kỷ lục trong vòng mấy chục năm lại đây. Thấp nhất là năm 2001 giá

chỉ còn 5000đ/kg sau đó lên lại, năm 2002-2003 được 10.000đ/kg đến cuối

2004 chỉ còn 8500đ/kg. Khủng hoảng đã kéo theo những hậu quả xấu cho sản

xuất và đời sống. Nông dân thu nhập thấp không đủ trang trải cho cuộc sống

hàng ngày và đầu tư cho tái sản xuất. Đã có những vườn cà phê bị bỏ không

chăm sóc. Và cũng có tình hình chặt phá vườn cà phê để trồng cây khác, kể cả

cây lương thực. Từ năm 2004, giá cà phê bắt đầu được cải thiện và giá lên cao

vào các năm 2006, 2007 tuy còn thấp nhiều so với giá cà phê các năm 1995-

1998 nhưng với người trồng cà phê thì mức giá hiện nay đã có sức hấp dẫn

đáng kể. Cà phê được bán với giá từ 25- 30 triệu đồng Việt Nam 1 tấn. Và có

lúc lên trên 30 triệu đồng 1 tấn. Lúc này lại có hiện tượng ngược lại trước đây

là người ta lại trồng mới, mở mang diện tích cà phê.

Cà phê được trồng tập trung chủ yếu ở các tỉnh Đắc Lắc, Lâm Đồng, Gia

Lai, Đồng Nai, Bình Phước. Sản lượng cà phê nhân của 5 tỉnh này đã chiếm

hơn 90% tổng sản lượng cà phê cả nước, trong đó Đắc Lắc chiếm từ 50-60%,

luôn là tỉnh dẫn đầu về diện tích và sản lượng cà phê của cả nước. Do điều

kiện tự nhiên(đất đai, khí hậu, thời tiết) của các tỉnh phía Nam phù hợp với

sinh trưởng và phát triển cây cà phê vối(robusta) nên vừa qua diện tích cà phê

này đã được mở rộng(chiếm 95% sản lượng cà phê cả nước). Cà phê chè

(Arabica) chỉ có thể phát triển ở một số vùng phía Bắc Việt Nam. Miền Bắc là

nơi khai nguyên của cây cà phê Việt Nam kể từ khi nó du nhập vào Việt Nam,

các tỉnh Tuyên Quang, Sơn La là những nơi có diện tích trồng cà phê nhiều

nhất ở miền Bắc.

Riêng tỉnh Lâm Đồng diện tích cà phê vụ 2007/08 đạt 128.272 ha so với

vụ trước 2006/ 07 tăng 8,4% ước tính vụ tới 2008/09 diện tích cà phê tỉnh

Lâm Đồng sẽ đạt 131.590 ha so với vụ trước tăng gần 3%.

Tỉnh Sơn La năm 2007 đã trồng mới 250 ha, năm 2008 trồng mới 300 ha,

kế hoạch năm 2010 Sơn La sẽ có 8000 ha cà phê Arabica. Với khoảng hơn

500.000 ha cà phê, sản xuất ra khoảng trên dưới 1 triệu tấn/năm, Việt Nam

đang dẫn đầu thế giới về sản lượng cà phê, cạnh tranh với Braxin vị trí dẫn

đầu thế giới.

Việt Nam cũng đang trở thành nước có vị trí tuyệt đối về sản xuất cà

phê vối (Robusta), với sản lượng hàng năm đạt trên 52 triệu bao nhờ thay đổi

vùng đất trồng loại cà phê này, chuyển từ vùng thấp, nóng ẩm lên vùng đất

cao nguyên.Trên thế giới, Việt Nam chiếm vị trí độc tôn về sản xuất cà phê ở

Bắc bán cầu, trong khi các đối thủ cạnh tranh đều nằm ở phía Nam bán cầu,

đây là một ưu thế cho cà phê Việt Nam. Niên vụ 2007-2008, các nước phía

Nam bán cầu mất mùa cà phê, nhờ vậy Việt Nam có được cơ hội chi phối thị

trường thế giới.

Bảng 2.1 Thống kê sản lƣợng cà phê các nƣớc trên thế giới từ 2002 - 2007

Sản lượng cà phê (nghìn bao).

(R/A) T.4-T.3

48.480

32.944

33740

Braxin

(R/A) T.10-T.9

11.555

11.000

15950

Việt Nam

11.889

11.550

(A) T.10-T.9

12400

Colombia

(R/A) T.4-T.3

6.785

6.750

7000

Indonesia

(A/R) T.10-T.9

4.683

4.630

4850

Ấn §é

(A) T.10-T.9

4.000

4.200

4350

Mexico

(A) T.10-T.9

3.693

4.500

5733

Ethiopia

4.070

3.675

(A/R) T.10-T.9

4000

Guatemala

2.900

2.750

(A) T.4-T.3

3190

Peru

2.900

2.750

(R/A) T.10-T.9

2750

Uganda

20.853

22.102

11758

Các nước khác

121.808

106.851

105721

Niên vụ 2002 2005 Quốc gia 2007

Tổng sản lƣợng

(Nguồn Vicofa)

Bảng thống kê trên đây cho thấy những năm trở lại đây Việt Nam luôn

là nước đứng thứ hai thế giới về mức tăng sản lượng cà phê ( trừ một vài năm

do tác động của thế giới).

2.1.2. Về xuất khẩu

Trong vài năm trở lại đây, Việt Nam đã vươn lên đứng thứ hai thế giới về

xuất khẩu cà phê. Không những thế, với tổng kim ngạch xuất khẩu xấp xỉ 1,5

tỉ USD/năm, cà phê Việt Nam đã trở thành mặt hàng xuất khẩu mũi nhọn.

Về mặt sản lượng,

Ngành cà phê Việt Nam đã phát triển nhanh chóng về mở rộng diện tích,

thâm canh tăng năng suất và tăng khối lượng cà phê xuất khẩu. Đến nay cà

phê đã trở thành một mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực, chiếm 1 tỷ trọng

khá lớn trong các mặt hàng nông sản xuất khẩu của cả nước. Cà phê là mặt

hàng nông sản quan trọng thứ hai của Việt Nam sau lúa gạo. Khác với gạo, cà

phê sản xuất ra hầu hết dành cho xuất khẩu, tiêu thụ nội địa chỉ chiếm khoảng

5-7% sản lượng. Năm 2007 lần đầu tiên Việt Nam xuất khẩu trên 1 triệu tấn

cà phê, giá bình quân đạt 1.529 USD/tấn, nâng giá trị xuất khẩu đạt mức kỷ

lục 1,6 tỷ USD.

Trong bối cảnh giá cà phê thế giới tăng cao theo chiều hướng tích cực,

và kim ngạch xuất khẩu cả năm 2008 đạt mức 2,022 tỷ USD, khối lượng xuất

khẩu đạt 1004 tấn, cà phê trở thành một trong những mặt hàng xuất khẩu hàng

đầu, giá trị chỉ sau dầu thô, hàng dệt may, dày dép và thuỷ sản. Sang đến 6

tháng đầu năm 2009, lượng cà phê xuất khẩu đạt 731.856 tấn với kim ngạch

1,09 tỷ USD, mặc dù giảm 11,39% về kim ngạch nhưng lại tăng 23,67% về

lượng [24, ngày 30/08/09].

Bảng 2.2

Sản xuất và xuất khẩu cà phê của Việt Nam (2000 - 2008)

Đơn giá bình Sản lượng xuất Kim ngạch xuất quân Năm khẩu (1.000 tấn) khẩu (triệu USD) ( USD/T)

658,36 2000 733,9 501,5

400,37 2001 931,2 391,3

427,81 2002 718,6 322,3

643,57 2003 749,2 504,8

647,53 2004 974,8 641,0

789,20 2005 892,0 735,0

1188,00 2006 648,1 770,0

1529,20 2007 1.046 1600,0

(Nguồn: VICOFA)

2014,4 2008 1.004 2,022

Nếu so với năm 2000 thì kim ngạch xuất khẩu đã tăng gần 4 lần. Đây là

một bước tăng rất đáng kể, hầu như không có nông sản nào có thể đạt được.

Cùng với sự phục hồi của đơn giá, xuất khẩu cà phê Việt Nam đã đứng thứ

nhì thế giới sau Braxin. Bảng thống kê cũng cho thấy từ năm 2000 trở lại đây,

sản lượng, kim ngạch xuất khẩu và đơn giá có sự tăng trưởng khá mạnh và ổn

định theo từng năm.

Về mặt thị trường,

Thị trường xuất khẩu cà phê của nước ta được đánh giá là tương đối ổn

định. Đức tiếp tục là thị trường tiêu thụ số 1 của cà phê Việt Nam, tiếp đến là

Mỹ, Tây Ban Nha và Italia….Xuất khẩu cà phê sang thị trường Đức trong

tháng 8/2008 đạt 5.084 tấn với kim ngạch 11,79 triệu USD, giảm 39,53% về

lượng và giảm 38,06% về kim ngạch so với tháng 7/2008. Tính chung 8 tháng

đầu năm xuất khẩu cà phê sang Đức đạt 91.151 tấn với kim ngạch 194,26

triệu USD, giảm 31,89% về lượng và giảm 4,24% về kim ngạch so với cùng

kỳ năm 2007.Tiếp đến xuất khẩu cà phê sang thị trường Mỹ trong tháng

8/2008 cũng sụt giảm mạnh đạt 3.909 tấn với kim ngạch 8,57 triệu USD, giảm

48,12% về lượng và giảm 48,13% về kim ngạch so với tháng trước. Tính

chung 8 tháng đầu năm 2008 xuất khẩu sang thị trường này đạt 70.619 tấn với

kim ngạch 148,33 triệu USD giảm 25,71% về lượng nhưng lại tăng 3,8% về

kim ngạch.

Thị trường tiêu thụ cà phê lớn thứ 3 của nước ta là Italia - nước ta cũng là

nước xuất khẩu cà phê lớn thứ 2 của Italia, chỉ sau Brazil, nhưng tiềm năng

thương mại giữa 2 nước trong lĩnh vực này vẫn còn rất lớn và cần tiếp tục

được khai thác. Trong tháng 8/2008, xuất khẩu cà phê sang thị trường này

cũng giảm khá mạnh so với tháng trước đạt 5.544 tấn với kim ngạch 12,59

triệu USD, giảm 21,96% về lượng và giảm 21,4% về kim ngạch so với tháng

trước. Tính đến hết tháng 8, xuất khẩu sang thị trường này đạt 57.491 tấn với

kim ngạch 121,14 triệu USD, giảm 19,02% về lượng nhưng lại tăng 11,07%

về kim ngạch. Thống kê trong 8 vụ cà phê gần nhất, trung bình mỗi năm,

Italia nhập của Việt Nam 66.000 tấn cà phê, năm cao nhất lên tới 90.000 tấn,

chiếm 8,13% lượng cà phê xuất khẩu, đưa Italia trở thành bạn hàng lớn thứ 4

của Việt Nam, chỉ sau Đức, Mỹ và Tây Ban Nha. Bỉ cũng nằm trong top đối

tác nhập khẩu cà phê lớn nhất của Việt Nam và là nước nhập khẩu cà phê đặc

biệt quan trọng trong Liên minh châu Âu (EU). Như vậy, Bỉ sẽ là thị trường

đầy tiềm năng để các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam hướng tới…

Trong tháng 8/2008 xuất khẩu cà phê sang thị trường này cũng có xu hướng

sụt giảm so với tháng trước, chỉ đạt 2.887 tấn với kim ngạch 6,5 triệu USD.

Tính đến hết tháng 8 xuất khẩu sang thị trường này đạt 40.953 tấn với kim

ngạch đạt 87,32 triệu USD, tăng 55,58% về lượng và tăng 120,21% về kim

ngạch. Bên cạnh đó, xuất khẩu cà phê sang một số thị trường như Trung

Quốc, Philippine, Newzealand, Hy Lạp tuy lượng xuất không nhiều nhưng lại

có mức tăng đột biến so với tháng trước…Ở khu vực châu Á thì Nhật Bản là

nước nhập khẩu lớn nhất với 45 ngàn tấn(năm 2007), Hàn Quốc: gần 40 ngàn

tấn… [25, ngày 03/05/09].

Bảng 2.3

(Nguồn: Báo cáo thường niên, Bộ Nông nghiệp và PTNT)

Những con số trên đây cho chúng ta thấy được những bước phát triển

vượt bậc của ngành cà phê Việt Nam. Mặc dù vậy, chúng ta cũng vẫn phải

nhìn nhận một cách khách quan rằng, cà phê xuất khẩu của Việt Nam vẫn

Về mặt giá cả,

chưa tương xứng với tiềm năng của nó.

Đã từ lâu chúng ta có thói quen chào bán và xuất khẩu cà phê sơ chế

theo tiêu chuẩn 13 - 5 - 1 (thuỷ phần, hạt đen vỡ, tạp chất …) với giá thưòng

thấp so với thị trường cùng loại, cụ thể so với giá LIFFE (London) bị trừ từ

120 – 240 USD/ tấn, nông dân và nhà xuất khẩu Việt Nam bị thua thiệt lớn.

Sự thua thiệt này có xuất phát điểm là do sân chơi chưa cân sức với các nước

nhập khẩu lớn thường ép các nước sản xuất mà chất lượng hàng hoá chưa

theo tiêu chuẩn quốc tế, mặt khác do sự yếu kém của chúng ta về điều hành,

quản lý chất lượng hàng xuất khẩu, cũng do khó khăn về tài chính và quy mô

của từng doanh nghiệp, sự lạc hậu trong công nghệ chế biến sau thu

hoạch.v.v.v..

Từ khi Việt Nam gia nhập tổ chức Thương mại thế giới (WTO), chúng

ta bắt đầu bước vào sân chơi toàn cầu, và các nhà nhập khẩu cũng phải tính

đến sự bình đẳng đối với chúng ta, giá cà phê xuất khẩu của Việt Nam đã

được cải thiện gần sát hơn với giá thị trường thế giới. Với tổng sản lượng cà

phê xuất khẩu hàng năm từ 900.000 đến 1.000.000 tấn/năm, đạt kim ngạch

1,8 – 2 tỷ USD, ngành cà phê nước ta đang hướng tới xuất khẩu cà phê sạch

chất lượng cao (tạp chất từ 0% đến tối đa là 0,5%, tính lỗi hạt và thuỷ phần

không quá 12,5% để có giá cao hơn từ 50USD đến 100USD/tấn, theo đó, kim

ngạch cũng tăng thêm từ 50 triệu USD đến 100 triệu USD. Con số này không

những nói lên về giá trị mà còn thể hiện rõ chất lượng - thương hiệu cà phê

Việt Nam trên thị trường thế giới.

Về kim ngạch xuất khẩu,

Xét về giá trị, kim ngạch xuất khẩu cà phê Việt Nam từ năm 2001 đến

nay tăng liên tục với mức trung bình gần 31%/năm. Riêng 2 năm sau khi

nước ta gia nhập WTO, kim ngạch xuất khẩu cà phê tăng tới 53% và đạt

mức 2,022 tỷ USD trong năm 2008. Như vậy, cà phê là một trong không

nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực, với kim ngạch từ 2 tỷ USD trở lên. Hiệp

hội Cà phê – Ca cao Việt Nam dự báo, xuất khẩu cà phê Việt Nam trong

năm 2009 ước đạt 980 nghìn tấn với giá trung bình khoảng 1.800 USD/T,

tương đương với kim ngạch khoảng 1,764 tỉ USD, giảm 8,6% về lượng và

giảm 17,4% về trị giá so với năm 2008.

Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng cà phê trên thế giới ngày càng tăng

cao, ngành cà phê Việt Nam đang tự tin hướng đến ngôi vị chi phối thị trường

cà phê thế giới trong những năm tới. Tuy đứng sau Braxin về sản lượng cà

phê nói chung nhưng Việt Nam có lợi thế chính là có sản lượng cà phê

robusta (cà phê vối) lớn nhất và giá thành sản xuất thấp nhất thế giới, phù hợp

hơn với nhu cầu tiêu dùng đại đa số người bình dân trên thế giới. Bên cạnh

đó, việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã mang lại cho

ngành cà phê Việt Nam một “sân chơi”khổng lồ với hơn 5 tỷ người tiêu thụ

và kim ngạch nhập khẩu trị giá 635 tỷ USD/năm. Đây là cơ hội “vàng”đối với

Việt Nam. Với những thuận lợi sẵn có trên, theo đánh giá của các chuyên gia

thị trường trong và ngoài nước, ngành cà phê Việt Nam hoàn toàn có cơ hội

phát triển mạnh mẽ cả về giá và thị trường trong thời gian tới.

2.2. Phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam

2.2.1. Cạnh tranh về chất lượng và chủng loại

Trước hết chúng ta có thể khẳng định, cà phê Robusta Việt Nam có chất

lượng cao, thậm chí cao hơn hẳn cà phê cùng chủng loại của nhiều nước khác,

điều này cũng đã được các nhà nhập khẩu lớn công nhận. Đó là vì cà phê

Robusta vốn có nguồn gốc phát sinh từ những vùng thấp nóng ẩm ở châu Phi,

nay được đưa lên trồng ở các cao nguyên có độ cao trên mặt biển như vậy,

biên độ nhiệt độ ngày đêm lớn nên chất lượng sản phẩm cà phê ở đây hơn hẳn

ở các vùng thấp. Khi người ta ca ngợi cà phê vối Buôn Ma Thuột chính là vì

nó được trồng ở độ cao như thế cộng với đất badan có độ màu mỡ lý tưởng

cho cây cà phê. Chất lượng là khâu then chốt quyết định kết quả xuất khẩu

của tất cả các mặt hàng, đặc biệt cà phê lại là mặt hàng đòi hỏi chất lượng cao.

Sản phẩm cà phê Việt Nam hầu hết được bắt đầu từ những giống đã

được chọn lựa qua nhiều thập kỷ, lại được gieo trồng trên những vùng đất có

khí hậu thích hợp, đặc biệt trên những vùng cao từ 500m trở lên, cà phê càng

có ưu thế tạo hương vị thơm ngon, đặc biệt được nhiều người ưa chuộng. Các

nhà nghiên cứu và lai tạo giống của Việt Nam đã hoạt động rất tích cực và

đến nay đã tạo ra được giống cà phê vối lai chất lượng tốt.

Tuy nhiên vấn đề chất lượng đặt ra ở đây là tác động tổng hợp của cả quá

trình trồng trọt, thu hái, chế biến. Đó là lý do cà phê Việt Nam chiếm tới 66%

tổng khối lượng cà phê không đạt tiêu chuẩn theo nghị quyết 420 của ICO

năm 2007. Sự chậm trễ áp dụng tiêu chuẩn chất lượng mới( 4193-2005) của

Việt Nam đã làm tăng lượng cà phê bị loại theo phân loại của LIFFE. Dưới

con mắt của khách hàng nước ngoài cũng như Ủy ban điều hành tổ chức Cà

phê quốc tế (ICO), hình ảnh của cà phê Việt Nam trong thị trường thế giới

đang rất mờ nhạt. Hiện tại, cà phê có xuất xứ từ Việt Nam khi xuất khẩu

thường bị trừ lùi so với giá chuẩn tại các sàn giao dịch cà phê trên thế giới

như Luân - đôn, Niu - Oóc.. Rõ ràng, trên thực tế, cà phê xuất khẩu của Việt

Nam đang bị bắt chẹt về chất lượng, từ đó bị ép giá bán trên thị trường thế

giới; trong khi đó, chúng ta chưa có một hướng đi đúng nhằm thoát khỏi sự ép

giá của các đối tác.

Tháng 5/2008, nhận xét của ICO về tình hình thực hiện chương trình

cải tiến chất lượng cà phê năm 2007 cho thấy rất rõ thái độ chưa nghiêm túc

của Việt Nam trong việc tuân thủ chất lượng sản phẩm theo chuẩn quốc tế,

đặc biệt về số lỗi và độ ẩm. Theo ông Đoàn Triệu Nhạn - nguyên Chủ tịch

Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, dù cà phê Robusta của Việt Nam có chất

lượng cao, nhưng đa số các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê Việt Nam vẫn áp

dụng bộ tiêu chuẩn cũ 4193:93 trong quan hệ mua bán cà phê với nhà nhập

khẩu. Cụ thể, các chỉ tiêu đó bao gồm: cỡ hạt, tỉ lệ tạp chất, tỉ lệ hạt đen, sâu,

nâu, vỡ tính theo phần trăm khối lượng. Cái lợi từ việc áp dụng tiêu chuẩn cũ

này là đơn giản, chi phí thấp. Tuy nhiên, cách phân loại này là quá sơ sài,

không đánh giá đầy đủ chất lượng sản phẩm (cà phê quả xanh được thu hoạch

và chế biến, nếu không bị đen, vỡ, thì không ảnh hưởng đến kết quả phân

hạng theo tiêu chuẩn này, nhưng nếu áp dụng tiêu chuẩn “kỹ tính” hơn thì sẽ

“tụt hạng” trông thấy, (theo ICO, thu hái quả xanh được xem là lỗi rất nặng),

và tình trạng thu hoạch quả xanh vẫn tiếp diễn, làm cho chất lượng cà phê của

Việt Nam không được cải thiện, thua thiệt vì dễ dãi. Để cà phê Việt Nam tạo

dựng được thương hiệu đích thực trên thị trường thế giới và đem về giá trị

xuất khẩu ngày càng cao, chắc chắn Việt Nam còn có nhiều điều cần làm, từ

đầu tư cho sản xuất, đến thu hái, bảo quản, chế biến, tạo dựng thương hiệu...

Tuy nhiên, theo một số chuyên gia trong ngành, việc cần làm ngay bây giờ

chính là sớm áp dụng Tiêu chuẩn TCVN 4193-2005. Đây là một tiêu chuẩn đã

được xây dựng từ năm 1996 trên cơ sở đúc kết từ nhiều nước trên thế giới.

Tiêu chuẩn này áp dụng phân loại theo cách tính lỗi để phù hợp với cách phân

loại của ICO. Năm 2005, Việt Nam đã ban hành tiêu chuẩn này, tuy nhiên,

đây là tiêu chuẩn có tính chất tự nguyện áp dụng, chưa bắt buộc nên thời gian

qua việc áp dụng còn rất hạn chế. Mặt khác, cũng có nhiều nguyên nhân chủ

quan làm cho việc áp dụng tiêu chuẩn này còn chậm trễ đó là:

Thứ nhất, vẫn chưa có văn bản qui phạm pháp luật hoặc qui chuẩn

kỹ thuật bắt buộc áp dụng TCVN 4193:2005 đối với cà phê nhân. Trong

thực tế, do chưa có sự vào cuộc của nhiều doanh nghiệp và người sản xuất,

nên chưa có những biện pháp khắc phục khó khăn, khó áp dụng trọn vẹn

TCVN 4193:2005.

Thứ hai, lý do làm cho không ít doanh nghiệp còn chần chừ là do phần

lớn các hợp đồng xuất khẩu cà phê hiện nay vẫn theo hình thức thoả thuận

về chất lượng, dựa theo cách phân loại cũ, chủ yếu dựa vào 3 tiêu chí giản

đơn: độ ẩm, tỉ lệ hạt đen, tỉ lệ hạt vỡ vì thế họ lo ngại nếu đồng loạt áp dụng

kiểm tra chất lượng cà phê xuất khẩu trước khi thông quan ngay tại thời

điểm này sẽ đảo lộn kế hoạch xuất khẩu cà phê, đặc biệt là các hợp đồng đã

ký kết trước đây.

Bên cạnh đó, còn có một nguyên nhân cực kỳ quan trọng nữa là nếu

chế biến cà phê theo TCVN 4193-2005 thì rõ ràng doanh nghiệp không có

lợi nhuận. Lý do chính là ít có nhà nhập khẩu nào chịu mua cà phê R2A và

R2B theo tiêu chuẩn TCVN 4193-2005, hoặc mua với giá thấp hơn giá thành

sản xuất từ 70 - 90 USD/tấn. Gần như các nhà nhập khẩu chỉ mua sản phẩm

R2 để đưa về chế biến, phân loại lại để bán trên các thị trường kỳ hạn với giá

cao hay thấp tùy chất lượng. Hiện cà phê theo TCVN 4193-2005 xuất khẩu

được chỉ chiếm khoảng 1,5% sản lượng. Sau khi đưa nguyên liệu là cà phê

nhân R2 (độ ẩm 13%, tạp chất 1%, đen vỡ 5%, hạt trên sàng 13 đạt 90%)

tương đương 270 lỗi với số lượng 5.038 kg vào chế biến thì thu hồi được

4.121 kg loại cà phê R2A - 120 lỗi (tương ứng TCVN 4193-2005), tỷ lệ thu

hồi đạt 81,8%. Hao hụt trong quá trình chế biến là 0,6%; còn cà phê thứ

phẩm là 887 kg, tỷ lệ 17,6%. Tổng chi phí cho quá trình chế biến bình quân

129,7 USD/tấn.Tương tự, đưa 5.040 kg cà phê R2 (270 lỗi) vào chế biến

thành loại R2B - 150 lỗi thì thu hồi được 4.348 kg (tỷ lệ 86,27%); cà phê thứ

phẩm là 675 kg (13,39%); chi phí chế biến 101,5 USD/tấn. Như vậy, giá

thành chế biến 1 tấn cà phê R2 - 270 lỗi để cho ra loại R2A - 120 lỗi hoặc

R2B - 150 lỗi mất từ 100 đến 130 USD, trong khi giá bán cao hơn cà phê R2

bình thường chỉ từ 30 - 40 USD/tấn. Nhưng điều quan trọng hơn, là người ta

sẽ làm gì với lượng cà phê thứ phẩm, ước tính khoảng 15%? Sản lượng cà

phê Việt Nam mỗi năm gần 1 triệu tấn, nếu chế biến theo TCVN 4193-2005

thì cà phê thứ phẩm sẽ có khoảng 150.000 tấn. Ở các nước sản xuất cà phê

đồng thời cũng có lượng tiêu thụ nội địa lớn thì cà phê thứ phẩm được tận

dụng vào công nghiệp thực phẩm, bánh kẹo, nước giải khát... Còn ở Việt

Nam các ngành công nghiệp sử dụng nguyên liệu cà phê còn chưa phát triển

mạnh nên việc xử lý lượng cà phê thứ phẩm vẫn là bài toán chưa có lời giải.

Mặc dù vậy, thời gian gần đây, chất lượng cà phê Việt Nam đã có nhiều

tiến bộ. Thực tế, tình trạng cà phê còn độ ẩm cao như thời kì cuối thập niên 90

đã được khắc phục. Tỷ lệ cà phê Việt Nam vượt qua mức đánh giá khắt khe

của thị trường Luân Đôn ngày càng cao mặc dù trước đây cà phê Việt Nam

thất bại trên thị trường này do độ ẩm của sản phẩm cao gây nấm mốc. Một số

loại cà phê hảo hạng của Việt Nam hạt nhẵn, đều cỡ, không tạp chất đã đạt

được mức giá FOB cao hơn giá của thị trường Luân Đôn (khoảng 2200USD/

tấn). Sở dĩ cà phê Việt Nam đạt được tiêu chuẩn cao hơn một cách nhanh

chóng là do giống cà phê lai cho tỷ lệ hạt lớn hơn so với các nước khác. Khả

năng cà phê Việt Nam cho chất lượng cao là có căn cứ khi chúng ta đảm bảo

được các yêu cầu về tiêu chuẩn trồng, thu hái và chế biến biến cà phê, sử

dụng nhiều phân hữu cơ, chỉ thu hái quả chín, xát tươi ngay không ủ đống.

Nhưng chúng ta cũng phải thẳng thắn thừa nhận rằng, chất lượng cà

phê của chúng ta thấp như hiện nay nguyên nhân lớn nhất vẫn thuộc về người

trồng cà phê, những người trực tiếp sản xuất ra cà phê. Hiện nay việc sản xuất

cà phê đều mang tính tự phát, nhỏ lẻ, phân tán và thiếu sự liên kết giữa bốn

nhà. Thực tế cho thấy chỉ có chưa tới 20% diện tích cà phê của nước ta hiện

đang do các công ty, nông trường hoặc các chủ trang trại lớn quản lý, có đầu

tư quy trình kỹ thuật tiên tiến; còn lại trên 80% diện tích là do người dân quản

lý với diện tích vừa nhỏ, lẻ vừa phân tán và mang tính độc lập. Diện tích canh

tác trung bình của mỗi hộ dân chỉ từ 0,5 đến 1 hécta. Chính vì sự nhỏ lẻ này

đã dẫn đến làm cho chi phí đầu tư tăng cao, sản phẩm làm ra không đều và

kém ổn định, khó tiếp cận với những tiến bộ khoa học, thị trường tiêu thụ và

kể cả các dịch vụ như vay vốn, xây dựng thương hiệu, chứng chỉ chất lượng…

Bên cạnh đó, người trồng cà phê còn thiếu sự tư vấn về kỹ thuật của các nhà

khoa học, thiếu sự hỗ trợ của Nhà nước và thiếu cả những cam kết, hợp đồng

tiêu thụ sản phẩm của nhà doanh nghiệp…Cũng chính vì quy trình sản xuất

quá manh mún và nhỏ lẻ như vậy, nên chất lượng cà phê sản xuất ra của Việt

Nam luôn luôn thấp mặc dù đã có rất nhiều cố gắng. Cà phê Việt Nam xuất

khẩu đi các nước trên thế giới luôn bị ép giá dẫn đến thua thiệt rất nhiều. Đơn

giản nhất, khâu thử nếm trên thị trường thế giới là bắt buộc trước khi xuất

khẩu thì ở Việt Nam khâu này thường bị bỏ qua, tạp chất theo quy định Việt

Nam là 1% trong khi quốc tế là 0,2%. Chất lượng không được nâng cao trong

khi hàng hoá qua các nhà nhập khẩu trung gian vẫn đi thẳng tới thị trường tiêu

thụ. Đến lúc này, các điểm yếu của chất lượng cà phê Việt Nam mới bộc lộ,

gây thiệt hại lớn về kinh tế lẫn uy tín cho ngành cà phê Việt Nam. Bởi thế,

người mua thường mua hàng Việt Nam với giá thấp hơn so với cà phê của

Braxin, Indonesia...Ngoài ra, người nông dân còn chưa có ý thức tạo sản

phẩm tốt. Nguyên nhân chính là sản phẩm tốt hay xấu đều bán được cho các

cơ sở chế biến mà giá cả không chênh lệch nhiều. Hầu hết nông dân trồng cà

phê của nước ta chế biến cà phê theo phương pháp khô (thu hoạch về rồi phơi

khô cả quả dưới trời nắng sau đó xay xát) vì phương pháp chế biến này không

đòi hỏi khắt khe về chất lượng quả thu hoạch. Nếu thu hoạch tỷ lệ quả chín

càng cao thì càng tốt nhưng vẫn chấp nhận các quả xanh già, quả ương, quả khô

trên cây, rụng dưới đất, kể cả những chùm quả. Công tác thu hoạch cà phê của

nông dân gồm các công việc chính là: hái quả, vận chuyển quả về nơi chế biến

và lưu giữ quả trước khi phơi sấy. Trong đó 2 công đoạn gồm thu hái và lưu giữ

quả tươi ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng sản phẩm cà phê sau cùng.

Trong mỗi vụ thu hoạch, nông dân thường hái chỉ từ 2 đến 3 đợt nên

trong khối lượng quả có 51,6% quả chín, 32,4% quả xanh, 9,2% quả chín nẫu

và 4,5% quả khô. Nguyên nhân dẫn đến việc nông dân thu hoạch cà phê tập

trung từ 2-3 đợt là do sợ mất trộm, tiết kiệm nhân công.Việc lưu giữ quả cà

phê tươi sau thu hoạch hoặc trước khi phơi là rất phổ biến. Trung bình, nông

dân lưu giữ quả tươi trong bao bì hoặc ủ thành đống từ 6 - 7 ngày; cá biệt có

những hộ lưu giữ trên 10 ngày. Lý do lưu giữ cà phê tươi trước khi phơi là do

không có đủ diện tích sân phơi vào thời điểm thu hoạch rộ, thiếu nhân công

trong mùa thu hoạch và nhiều người cho rằng việc ủ quả sẽ làm cho vỏ quả bớt

cứng giúp phơi nhanh khô hơn và công việc xát khô tách bỏ vỏ quả sau này sẽ dễ

dàng hơn.Tuy nhiên, nông dân không biết rằng, việc ủ quả lâu đã gây ảnh hưởng

trầm trọng đến chất lượng sản phẩm cà phê, đặc biệt là các quả cà phê xanh hoặc

non được thu hoạch lẫn lộn, sau khi ủ sẽ làm tăng tỷ lệ hạt đen và hạt nâu. Theo

cách tính lỗi của TCVN 4193 thì một hạt xanh non được tính 0,2 điểm lỗi nhưng

một hạt đen lại bị tính 1 điểm lỗi, cao gấp 5 lần hạt xanh non. Từ hạt xanh non

sau quá trình ủ đã chuyển sang đen hoặc đen một phần đã làm tăng 49,4 điểm lỗi

trong mẫu 300g cà phê nhân. Bên cạnh đó, trong quá trình ủ thì có tới 3,4% hạt

chuyển sang màu nâu do lên men đã làm tăng thêm 19 điểm lỗi....

Trong chế biến khô, sân phơi là phương tiện quan trọng nhất. Theo tính

toán thì 1 ha cà phê cần tới 99m2 sân phơi. Hiện tại, tình trạng nông dân phơi

cà phê trên sân đất là rất phổ biến. Hiện nay, có tới 66% số hộ dân phơi cà

phê trên sân đất, trong đó có 16,5% số hộ phơi cà phê hoàn toàn trên sân đất;

số còn lại phơi kết hợp vừa trên sân đất, sân xi măng, sân gạch và bạt. Chỉ có

khoảng 20% số hộ phơi hoàn toàn trên sân xi măng và chỉ có khoảng 0,2% số

hộ sử dụng máy để sấy cà phê.Theo nhiều nông dân cho biết, việc phơi cà phê

trên sân đất có ưu điểm là đối phó tốt với thời tiết bất lợi như trời mưa vì sân

đất không đọng nước. Tuy nhiên, việc phơi cà phê trên sân đất sẽ làm tăng

thêm mùi vị bẩn trong tách cà phê sau này.Trong phương pháp phơi cũng còn

nhiều khác biệt, có khoảng 44% số hộ phơi nguyên cả quả, 40% số hộ kết hợp

vừa phơi nguyên quả và xát dập và có khoảng 4% số hộ là xát dập cà phê

hoàn toàn trước khi phơi. Việc xát dập cà phê trước khi phơi có ưu điểm là rút

ngắn thời gian phơi nhưng lại dễ làm cà phê mất phẩm cấp nếu gặp trời mưa.

Nông dân cũng chưa áp dụng đúng yêu cầu kỹ thuật trong quá trình phơi cà

phê. Yêu cầu kỹ thuật trong khi phơi là phải làm giảm độ ẩm của cà phê càng

nhanh càng tốt bằng cách cào, đảo nhiều lần trong ngày. Tuy nhiên, hiện nay,

nông dân thường ít cào, đảo cà phê trong quá trình phơi, bình quân chỉ khoảng

từ 1-2 lần/ngày và khi cà phê gần khô thì tăng số lượng cào, đảo lên 4-5

lần/ngày đây hoàn toàn ngược lại với yêu cầu kỹ thuật là cào, đảo nhiều hơn

lúc cà phê còn ẩm, ướt cao. Việc áp dụng kỹ thuật phơi không đúng cũng đã

làm tăng lượng cà phê bị nhiễm nấm mốc trong giai đoạn phơi đầu tiên.

Đã đến lúc chúng ta cần có một cuộc cách mạng thực sựu trong khâu thu

hoạch và chế biến mà trước hết phải làm ngay từ người nông dân.

2.2.2. Cạnh tranh về chi phí và giá cả

Việt Nam là quốc gia được công nhận có chi phí sản xuất cà phê thấp

nhất nhưng cho sản lượng cao nhất trong số các nước xuất khẩu cà-phê

Robusta. Do có điều kiện thiên nhiên cực kỳ tốt phù hợp với điều kiện sống

của cây cà phê nên với một lượng đầu tư phù hợp giống các nước khác thì cây

cà phê Việt Nam luôn cho năng suất cao hơn hẳn, khoảng trên 2 tấn/ha

Bảng 2.4: Cơ cấu chi phí sản xuất trung bình cho 1 tấn cà phê

Tổng chi Chi phí/Tổng STT Khoản kinh phí phí (đ/tấn) chi phí

1 Phân bón 4.061.508 40,03 %

- Phân hoá học 3.547.294 34,96%

- Phân hữu cơ 514.214 5.07%

2 Thuốc BVTV, thuế, lệ phí 2.500.571 24,64%

3 Chi phí lao động 1.372.283 13,52%

- Chi phí thuê ngoài 1.343.979 13,24%

0.28% - Chi phí lao động tự làm 28.304

4 Chi khác 2.212.960 21,81%

10.147.322 100% Tổng chi

(Nguồn: Bộ Nông nghiệp và PTNT)

Nhìn vào bảng số liệu trên đây chúng ta thấy, những yếu tố chiếm chi phí

cao nhất trong sản xuất cà phê, Việt Nam đều có khả năng tự chủ. Phân bón

sản xuất trong nước nên giá thành thấp, mua bán dễ dàng. Thuốc bảo vệ thực

vật chúng ta cũng ít phải nhập, hầu hết đều có trong nước nên giá thành cũng

thấp. Chi phí nhân công lao động của Việt Nam được đánh giá là rẻ nhất trong

hiệp hội cà phê thế giới.

Về mặt giá cả, mặc dù là một cường quốc về cà phê nhưng với vị thế

như của Việt Nam hiện nay thì dường như chúng ta đang bị loại khỏi cuộc

chơi trên sân chơi của xuất khẩu cà phê thế giới.Thông thường trong kinh

doanh, quốc gia nào làm chủ được về sản lượng một mặt hàng nào đó thì sẽ

đóng vai trò quan trọng trong điều tiết giá cả thị trường. Thế nhưng, ngành cà

phê VN thì ngược lại. Người trồng cà phê và các DN xuất khẩu VN bị đẩy ra

khỏi “cuộc chơi”do không kiểm soát được giá, mặc dù VN là một cường quốc

cà phê. Nguyên nhân là do phần lớn người trồng cà phê và DN không đủ tiềm

lực về tài chính, nên phải bán vội cà phê ngay sau thu hoạch để lấy tiền trả nợ

vay và duy trì sản xuất. Đến cuối vụ, khi giá lên cao thì trong kho chỉ còn lại

rất ít. Điển hình là cuối quý III/2005, khi giá cà phê xuất khẩu trên thị trường

tăng đến trên 1.000 USD/tấn và giá DN thu mua cho nông dân cũng đạt con

số 18.000 đồng/kg, cao nhất trong vòng 5 năm kể từ năm 2000 . Thế nhưng

lượng hàng trong dân và trong kho DN cũng chỉ còn lại khoảng 40.000 tấn.

Người trồng và xuất khẩu cà phê VN lại tiếc hùi hụi vì bị mất cơ hội.

Bảng 2.5

Diện tích và đơn giá xuất khẩu của cà phê Việt Nam từ 2000 - 2008

Năm DT tăng giảm so với năm trước Diện tích (1000 ha)

Đơn giá xuất khẩu bình quân năm (USD/tấn) 658,36 2000 533 0

2001 400,37 535 2.000

2002 427,81 500 -35.000

2003 643,57 513 13.000

2004 647,53 510 -3.000

2005 788,83 500 -10.000

2006 1188,03 470 -30.000

2007 1548,75 489 19.000

2008 2014,4 500 11.000

( Nguồn: vicofa)

Đơn giá xuất khẩu năm cao nhất đạt 2.393,56 USD/tấn (1995). Giá này

cứ giảm dần đến năm 2005. Năm thấp nhất 2001 giá chỉ còn 400,37 USD/tấn,

chỉ còn bằng 16,73% của 6 năm về trước, (chưa tính tỷ giá USD với đồng nội

tệ). Từ năm 2006 - 2007 giá mới phục hồi nhưng mức cao nhất cũng chỉ bằng

10 năm về trước. Những con số trên đây cho chúng ta thấy rằng, mặc dù có

diện tích trồng tương đối lớn nhưng cà phê Việt Nam chưa thể chi phối thị

trường thế giới. Giá cả của cà phê nước ta phụ thuộc rất nhiều vào các nước

nhập khẩu, do chất lượng không cao nên việc cà phê Việt Nam bị ép giá là

chuyện đương nhiên. Bên cạnh đó, cà phê chúng ta sản xuất ra và xuất khẩu

hầu hết là xuất khẩu thô, chưa qua chế biến sâu nên giá trị không cao, vì vậy,

quyền quyết định giá không thuộc về chúng ta mà thuộc về các nhà nhập khẩu

cà phê để sản xuất cà phê tinh chế phục vụ người tiêu dùng, cà phê Việt Nam

sản xuất ra vẫn chỉ là nguyên liệu sản xuất cho các nhà rang xay ở các nước

nhập khẩu. Ngành cà phê Việt Nam vẫn chưa thể định đoạt được giá trên thị

trường thế giới khi chưa có một ngành công nghiệp chế biến hiện đại, sản

xuất ra nhiều loại cà phê cao cấp phục vụ trực tiếp người tiêu dùng.

2.2.3. Cạnh tranh thị trường

Hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo ra những cơ hội lớn cho ngành nông

nghiệp nước ta phát huy lợi thế về điều kiện tự nhiên, sinh thái để phát triển

những sản phẩm có tính cạnh tranh cao. Cà-phê là một trong những nông sản

điển hình đó. Mặc dù gia nhập thị trường thế giới muộn hơn nhiều so với các

nước sản xuất cà-phê truyền thống, nhưng Việt Nam đã nhanh chóng chiếm

lĩnh thị trường ở nhiều nước, trong đó có những thị trường rất khó tính như

Mỹ, Ðức và các nước châu Âu khác. Hầu hết các thị trường xuất khẩu của

Việt Nam trong những năm gần đây đều có những bước phát triển vững chắc.

Thị phần cà phê xuất khẩu của Việt Nam tại Đức tăng đều từ 13%, lên 15%

và hiện nay ổn định ở mức trên 16%, thị trường Mỹ, Italia…cũng đều tăng ổn

định. Ngoài ra, Cà phê Việt Nam cũng đang ngày càng mở rộng thị trường

sang nhiều thị trường tiềm năng khác như Bỉ, Marốc, Rumani…Xét trên

phương diện thị trường thế giới, thị phần cà phê Việt Nam cũng có những

bước tăng trưởng mạnh mẽ và ổn định những năm gần đây:

Bảng 2.6: Thị phần cà phê Việt Nam trên thế giới.

Các nước xuất Năm 2000 2005 2008 khẩu cà phê

100% 100% 100% ThÕ giíi

Việt Nam 10% 15% 20%

Braxin 30% 40% 31,5%

Colombia 9% 11% 13,5%

Indonexia 6% 9% 12%

Các nước khác 40% 25% 23%

(Nguồn: Vicofa)

Trong những năm gần đây, Việt Nam luôn giữ vững vị thế là nước có

thị phần cà phê đứng thứ hai thế giới. Nếu xét riêng cà phê Robusta thị

phần cà phê luôn đạt mức rất cao, có năm chiếm tới 40% - 50% thị phần

thế giới, nhưng cà phê Arabica của Việt Nam thì lại phát triển rất kém.

Chính vì lẽ đó, mặc dù là một nước có sản lượng cà phê cao nhất thế giới

nhưng Việt Nam vẫn chưa có được vị thế thống trị, chưa có ảnh hưởng lớn

đối với thị trường thế giới, bởi cà phê xuất khẩu của Việt Nam phần lớn là

cà phê thô, mới có rất ít lượng cà phê chế biến cao cấp của Việt Nam trên

thị trường thế giới. Đối với mỗi loại hàng hoá, khả năng chiếm lĩnh thị

trường phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng, mẫu mã, giá cả….Cà phê cũng

vậy. Do đó, cà phê Việt Nam muốn giành được thị phần ngày càng cao thì

việc cần làm trước tiên là phải tập trung nâng cao chất lượng, sản xuất

nhiều loại cà phê cao cấp, phục vụ trực tiếp người tiêu dùng, có như vậy,

thị phần cà phê Việt Nam trên thế giới mới thực sự ổn định và bền vững

chứ không chỉ chiếm thị phần cao dựa vào sản lượng sản phẩm thô. Như

vậy, tiềm năng cho cà phê Việt Nam là rất lớn, tuy nhiên, thách thức cũng

là không nhỏ trong việc giành thị phần, vị thế trên thương trường. Hướng

đi sắp tới cho cây cà phê là Việt Nam không nên chú trọng vào việc mở

rộng diện tích trồng mà cần phải phát triển theo chiều sâu, đầu tư vào công

nghệ sản xuất, nâng cao chất lượng của sản phẩm từ khâu thu hoạch cho

đến chế biến. Đồng thời các doanh nghiệp cũng cần có sự liên kết, hợp tác

với nhau để chủ động về giá cà phê Việt Nam trên thế giới. Có như vậy, cà

phê mang thương hiệu Việt Nam mới thực sự chiếm lĩnh thị trường quốc tế,

góp phần giúp nước ta ngày càng hội nhập một cách tích cực, sâu rộng hơn

so với thị trường thế giới

2.3. Đánh giá chung về năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam

Thứ nhất, Chất lượng cà phê ngày càng được cải thiện.

2.3.1. Những điểm mạnh

Cà phê Việt Nam vốn được đánh giá là có hương vị rất thơm ngon

nhưng do khâu thu hái và chế biến đã làm giảm rất nhiều chất lượng. Đứng

trước yếu cầu ngày càng cao của thị trường thế giới và sự cạnh tranh ngày

càng lớn từ các quốc gia trồng cà phê khác, cà phê Việt Nam phải nhanh

chóng cải thiện chất lượng bằng việc sử dụng công nghệ ngày càng hiện đại

để giữ lại được hương vị tự nhiên của nó.

Với những thuận lợi do thiên nhiên mang lại( đất tốt, khí hậu thích

hợp...) cà phê Việt Nam có những hương vị rất đặc trưng. Hiện nay, đã có rất

nhiều công ty sản xuất và xuất khẩu cà phê lớn của nước ta đầu tư thiết bị

đồng bộ, sản xuất ra những sản phẩm có chất lượng rất tốt, điển hình như

Vinacafe Biên Hoà, Trung Nguyên....Với hệ thống sân phơi, kho chứa đảm

bảo, máy móc sản xuất hiện đại, các sản phẩm cà phê do các doanh nghiệp

sản xuất ra ngày càng chiếm lĩnh được thị trường, được nhiều người tiêu dùng

chấp nhận.

Thứ hai, Chi phí sản xuất cà phê tương đối thấp.

Với dân số trên 80 triệu người hiện nay, nền kinh tế lại phát triển mạnh

về nông nghiệp do vậy mà lượng nhân công dành cho ngành cà phê của Việt

Nam cũng rất dồi dào. Theo đánh giá của hiệp hội cà phê thế giới thì giá thuê

nhân công trong ngành cà phê của Việt Nam cũng rẻ hơn rất nhiều so với các

nước cùng trong hiệp hội, đây là một yếu tố vô cùng thuận lợi cho ngành cà

phê của nước ta cạnh tranh về giá thành xuất khẩu so với các nước khác. Với

bất cứ ngành sản xuất nào mà có thể sử dụng nhân công tại chỗ, nhân công

nội địa hoàn toàn thì khả năng giành thắng lợi trong cuộc chiến về giá cả là rất

lớn so với các đối thủ khác.

Ngoài ra, năng suất cây trồng cao cũng là nhân tố quan trọng làm giảm

giá thành, tăng khả năng cạnh tranh cho cà phê Việt Nam. Năng suất cà phê

Việt Nam hiện nay cao nhất thế giới khoảng trên 2tấn/ ha, và còn có khả năng

tiếp tục tăng cao hơn nữa, trong khi Braxin, nước đứng đầu thế giới về sản

xuất cà phê năng suất hàng năm cũng chỉ khoảng trên dưới 1,5tấn/ ha.

Bên cạnh đó, một yếu tố quan trọng nữa làm cho chi phí sản xuất cà phê

của nước ta thấp đó là do chúng ta tự chủ được nguồn thuốc trừ sâu, thuốc bảo

vệ thực vật trong nước, ít phải nhập khẩu. Những nhân tố trên đây là quan

trọng nhất góp phần làm giảm chi phí sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh cho

cà phê Việt Nam.

Thứ ba, thị trường tiêu thụ cà phê ngày càng phát triển cả chiều rộng và

chiều sâu.

Cà phê Việt Nam những năm gần đây được xuất khẩu vào ngày càng

nhiều nước trên thế giới. Số lượng các nước nhập khẩu cà phê của Việt Nam

tăng dần theo từng năm và đến hiện nay thì chúng ta đã xuất khẩu sang đén

trên 70 nước trên thế giới. Với chính sách mở cửa hội nhập ngày càng sâu

rộng của chính phủ, chắc chắn những năm tới thị trường xuất khẩu cà phê

Việt Nam sẽ được mở rộng hơn nữa.

Bên cạnh đó, thị phần nhập khẩu cà phê Việt Nam của các nước trên thế

giới cũng tăng lên theo từng năm. Những thị trường nhập khẩu cà phê lớn đều

tăng như: Đức từ 15% năm 2005 lên 16% năm 2008, Mỹ từ 11% lên 13,2%,

Italia từ 7% lên 8,13%.....Ngoài các thị trường lớn truyền thống thì hiện nay,

thị phần nhập khẩu cà phê Việt Nam tại các thị trường mới cũng ngày càng

tăng lên.

2.3.2. Những hạn chế và thách thức đặt ra cho ngành cà phê Việt Nam.

2.3.2.1. Những hạn chế

(*) Chất lượng thấp

Tuy là nước có tiềm năng và thế mạnh trong việc trồng và xuất khẩu

sản phẩm cà phê nhưng giá trị mặt hàng cà phê xuất khẩu của Việt Nam chỉ

đứng thứ 4-5 thế giới do chất lượng cà phê xuất khẩu luôn có sự bất ổn, kỹ

thuật bán hàng và sự phối hợp chưa có hiệu quả giữa các nhà xuất khẩu cà

phê. Nguyên do của tình trạng trên chính là sự phát triển ồ ạt và bột phát của

người nông dân nhằm tăng diện tích và sản lượng cà phê. Sự phát triển thiếu

quy hoạch cùng việc phụ thuộc quá nhiều vào tập quán canh tác, thu hái, bảo

quản và chế biến cà phê của người dân Việt Nam (vốn đã lạc hậu, tuỳ tiện...)

chính là nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng và giá trị mặt

hàng cà phê xuất khẩu của Việt Nam.

Theo ICO cho biết, tính từ tháng 3.2007 trở về trước, cà phê có nguồn

gốc từ Việt Nam bị thải loại chiếm tới 88% tổng số cà phê bị loại thải của thế

giới. Như vậy, giá trị xuất khẩu cà phê Việt Nam và uy tín về chất lượng cà

phê của Việt Nam đã bị sụt giảm nghiêm trọng. Bên cạnh những diễn biến bất

thường của thời tiết, sự thoái hoá của nguồn tài nguyên đất, yếu tố nóng vội

của người nông dân trong quá trình canh tác... còn phải kể đến sự lạc hậu và

thiếu đồng bộ trong quy trình khai thác, bảo quản và chế biến các sản phẩm từ

mặt hàng cà phê. Theo đó, mặc dù là nước xuất khẩu cà phê đứng thứ 2 thế

giới nhưng số lượng các đơn vị, doanh nghiệp thu mua, chế biến nguồn

nguyên liệu này của Việt Nam được coi là mạnh lại chỉ đến trên đầu ngón tay

(10/140 doanh nghiệp).

Ngoài ra, việc suy giảm chất lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam còn

do thiếu sự hướng dẫn của các cơ quan quản lý chuyên môn trong việc phổ

biến và áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật cho mặt hàng cà phê xuất khẩu. Đa

phần các doanh nghiệp thu mua và chế biến cà phê Việt Nam đều là các

doanh nghiệp vừa và nhỏ, tiềm lực tài chính còn hạn chế, thiết bị công nghệ

còn lạc hậu và thiếu sự gắn kết chặt chẽ với người dân từ khâu trồng đến quá

trình thu mua, bảo quản và chế biến. Chất lượng cà phê xuất khẩu của Việt

Nam không ổn định còn là do tâm lý ”ăn sổi ở thì”đã tồn tại từ bao đời nay

của người nông dân Việt Nam. Người dân trồng cà phê bằng mọi giá, bất chấp

các loại giống tốt - xấu (nhất là sử dụng giống cây thực sinh ươm bằng hạt,

dẫn đến cây có năng suất và chất lượng kém). Thống kê cho thấy, 50% số hộ

nông dân trồng cà phê sử dụng phân bón không đúng cách, việc chăm sóc cây

cà phê cũng tiến hành không đúng quy trình kỹ thuật, việc thu hái cà phê

xanh, cà phê non vẫn thường xuyên xảy ra... Cùng với đó là việc phát triển tự

phát các loại cây trồng không theo quy hoạch và phá rừng để trồng cà phê

đang có xu hướng gia tăng tại nhiều địa phương chính là nguyên nhân khách

quan ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng sản phẩm, gây biến động cung -

cầu trên thị trường và tác động xấu đến môi trường sinh thái. Chất lượng cà

phê được quyết định từ những người sản xuất, từ khâu chọn giống đến chăm

sóc thu hái, chế biến, nhưng do hiện nay các doanh nghiệp vẫn còn mua bán

theo kiểu “có gì mua nấy”, mức độ chênh lệch giá giữa chất lượng tốt với xấu

không đủ kích thích người sản xuất đầu tư nâng cao chất lượng. Chính vì vậy

mà hàng chục năm qua mặc dù ngành cà phê đã rất cố gắng để nâng cao chất

lượng cà phê xuất khẩu, nhưng đều không đạt được hiệu quả mong muốn do

thiếu vắng vai trò của các doanh nghiệp.

(*) Đầu tư cho khoa học kỹ thuật còn ít, công nghệ chế biến lạc hậu

Mặc dù là một nước sản xuất cà phê lớn trên thế giới nhưng công nghệ

chế biến của Việt Nam thì lại quá yếu kém, mới chỉ có Vinacafe Biên Hoà là

có công nghệ tiên tiến nhất ở trong nước, còn hầu hết các nhà máy chế biến

khác đều có công nghệ hết sức lạc hậu cần được thay thế, đổi mới cho phù

hợp với yêu cầu chất lượng sản phẩm của thị trường.

Việc chế biến cà phê chủ yếu thực hiện ở quy mô nhỏ, hộ gia đình là

chủ yếu, sử dụng công nghệ đơn giản, sân phơi không đạt tiêu chuẩn, nhưng

lại đảm nhận chế biến tới 80% tổng sản lượng cà phê của cả nước. Những yếu

kém trong khâu thu hoạch cũng góp phần làm cho chất lượng cà phê xấu và

không đồng đều, tỷ lệ hạt vỡ cao, nhiều tạp chất, độ ẩm lớn và tất nhiên để có

thể xuất khẩu được cần phải chế biến lại làm tăng giá thành mà giá bán cũng

không thể cao.

Chế biến quy mô trung bình và quy mô lớn tập trung chủ yếu vào các

nhà máy, nông trường thuộc doanh nghiệp nhà nước và công ty liên doanh,

chưa khai thác được nguồn vốn hết sức to lớn trong dân qua các hình thức

hợp tác liên doanh, công ty cổ phần. Kinh tế quốc doanh chưa đảm đương

được vai trò chủ đạo trong chế biến cà phê. Theo Vinacafe, với năng lực chế

biến hiện nay của doanh nghiệp cũng chỉ có thể chế biến được khoảng 10%

sản lượng cả nước, qua đó cũng cho thấy, công nghệ chế biến không phát

triển kịp với sự gia tăng của sản xuất.

Ngoài thiết bị chế biến không được đầu tư đúng mức, hạ tầng cơ sở,

nhất là sân phơi cũng không được đảm bảo, một lượng lớn cà phê được phơi

ngay trên đường cái, trên sân đất. Các loại thiết bị công nghệ chế biến sản

xuất trong nước hoạt động không ổn định, tỷ lệ hạt lỗi và tạp chất còn cao

cũng là một trong những nguyên nhân làm cho cà phê có chất lượng không

đồng đều.

Một ví dụ điển hình về trường hợp của tỉnh Đắc Lắc, một tỉnh sản xuất

cà phê lớn của cả nước, vậy mà cũng chưa có một nghiên cứu nào chế tạo

được một dây chuyền thiết bị chế biến cà phê đồng bộ, hoàn chỉnh, có quy mô

phù hợp với các mô hình sản xuất của tỉnh. Ngay cả vấn đề xử lý nước thải

khi chế biến cà phê cũng chưa được giải quyết triệt để.

(*) Đầu tư cho xây dựng và quảng bá thương hiệu cà phê còn quá ít

Thực tế cho thấy, có rất ít thương hiệu của các doanh nghiệp cà phê đạt

các giải thưởng về thương hiệu như: Hàng Việt Nam chất lượng cao, giải Sao

vàng đất Việt, giải thương hiệu mạnh. Điển hình như Vinacafe nhiều năm liền

là hàng Việt Nam chất lượng cao, trong top 10 sản phẩm được người tiêu

dùng ưa thích nhất, nhãn hiệu uy tín tại Việt Nam, nhãn hiệu xuất khẩu uy tín,

thương hiệu mạnh 2006, giải thưởng WIPO của tổ chức sở hữu trí tuệ thế

giới. Còn cà phê Trung Nguyên được người tiêu dùng bình chọn là sản phẩm

đứng đầu ngành thức uống không cồn trong cuộc bình chọn là hàng Việt Nam

chất lượng cao do báo Sài Gòn Tiếp Thị tổ chức, 8 năm lièn đạt thương hiệu

hàng Việt Nam chất lượng cao (2000- 2007), giải thương hiệu nổi tiếng Việt

Nam năm 2006 do Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam cấp, giải

thương hiệu mạnh Việt Nam năm 2006 do thời báo kinh tế Việt Nam phối

hợp cục xúc tiến thương mại(Bộ Công Thương) tổ chức…

Quảng cáo mới chỉ xuất hiện trên một số tạp chí chuyên ngành như

Tạp chí cà phê, tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn với tần suất

khiêm tốn, dù nhiều doanh nghiệp đã xuất bản Catalogue giới thiệu về doanh

nghiệp và sản phẩm nhưng nội dung và thiết kế còn quá nhiều hạn chế. Trong

ngành cà phê chi phí dành cho quảng cáo chỉ chiếm 0,03% tổng chi phí giành

cho xúc tiến thương mại. Gần đây, các doanh nghiệp đã nhận thức được tính

tiện ích của thương mại điện tử trong hoạt động xúc tiến thương mại nên một

số doanh nghiệp đã tiến hành lập email, website. Tuy nhiên, đa số các doanh

nghiệp mới chỉ có email, số doanh nghiệp lập website còn rất hạn chế, chỉ

chiếm 31%, thêm vào đó chất lượng các website đã lập còn rất yếu kém do

các doanh nghiệp chưa đầu tư nhiều nên thiết kế đơn điệu, nội dung thông tin

ít và không cập nhật, do đó, hiệu quả của việc xúc tiến thương mại thông qua

website còn thấp. Chỉ có một số ít các doanh nghiệp quảng bá trên truyền hình

vì chi phí quá cao. Công tác xúc tiến thương mại của các doanh nghiệp cà phê

chủ yếu vãn diễn ra dưới hình thức tham gia hội chợ, triển lãm, chi phí cho

thực hiện hình thức này chiếm hơn 90% chi phí giành cho xúc tiến thương

mại. Đặc biệt, vài năm qua, các doanh nghiệp cà phê còn có thêm cơ hội

quảng bá thương hiệu qua các sự kiện như tuần lễ văn hoá cà phê, ly cà phê

lớn nhất Việt Nam, Festival cà phê, công bố thương hiệu cà phê Buôn Ma

Thuột ra thế giới.

Nguyên nhân của tình trạng các doanh nghiệp cà phê Việt Nam có tỷ

lệ đầu tư thấp cho thương hiệu so với các doanh nghiệp cùng ngành trong khu

vực là do:

- Thứ nhất, khái niệm về thương hiệu mới chỉ được đề cập nhiều đến

trong vài năm trở lại đây, do các doanh nghiệp trong nước đặc biệt là các

doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp còn đang rất dè

dặt trong việc đầu tư vào công tác marketing và quảng cáo sản phẩm để xây

dựng thương hiệu. Phần lớn các doanh nghiệp vẫn coi đây là chi phí hơn là

một khoản đầu tư.

- Thứ hai, nền kinh tế nước ta phần lớn là các doanh nghiệp vừa và nhỏ,

tiềm lực kinh tế còn hạn chế nên việc đầu tư cho xây dựng thương hiệu chưa

thể so sánh với các tập đoàn đa quốc gia lớn mạnh trên thế giới.

- Thứ ba, nhiều doanh nghiệp vẫn xác định mục tiêu về lợi nhuận là ngắn

hạn, trước mắt, thiếu chuyên môn xây dựng thương hiệu, sản phẩm chưa đạt

dược chất lượng nhất quán mà khách hàng yêu cầu, đầu tư là muốn thấy kết

quả ngay không theo dõi thị trường và sự phát triển chung của thương hiệu.

2.3.2.2. Những thách thức

(*) Thiếu quy hoạch trong sản xuất cà phê

Cả nước ta hiện nay có đến hơn 80% diện tích cà phê là do các hộ nông

dân trực tiếp quản lý, số diện tích cà phê còn lại thuộc các doanh nghiệp Nhà

nước quản lý, nhưng sau khi thực hiện cơ chế giao khoán đến từng người lao

động thì số diện tích này thực chất cũng do hộ nông dân quản lý. So với

nhiều nước trồng cà phê trên thế giới thì các hộ nông dân trồng cà phê của

Việt nam đều thuộc dạng nhỏ, lẻ, diện tích hẹp trung bình từ 0,5 – 1ha và

mang tính tương đối độc lập. Số hộ gia đình có diện tích lớn trên 5 ha và sản

xuất dưới hình thức trang trại chiếm một tỷ lệ không đang kể. Do hình thức tổ

chức sản xuất dưới dạng hộ gia đình phân tán, nhỏ lẻ và tương đối độc lập

dẫn đến suất đầu tư/ tấn sản phẩm của từng hộ gia đình nói riêng và toàn

ngành cà phê nói chung tăng cao do hộ gia đình nào cũng phải tự mua sắm

máy bơm, phương tiện vận chuyển, máy xay xát v.v… đầu tư xây dựng sân

phơi, kho tàng, v.v… nhưng hiệu quả sử dụng thấp vì chỉ sử dụng trong một

khoảng thời gian ngắn trong năm từ đó làm tăng chí phí sản xuất dẫn đến hiệu

quả kinh tế thấp. Việc tiếp cận với những tiến bộ khoa học công nghệ cũng

như các dịch vụ khác như vay vốn tín dụng, ngân hàng v.v… cũng hết sức

khó khăn, do diện tích nhỏ, manh mún và khả năng tài chính hạn hẹp. Nguồn

tài nguyên bị khai thác cạn kiệt, trong đó đặc biệt là nguồn nước ngầm và tài

nguyên rừng. Cũng do hình thức tổ chức theo kiểu sản xuất, nhỏ lẻ, phân tán

và tính độc lập tương đối của các hộ gia đình nên sản phẩm làm ra không

những chất lượng không cao mà còn không ổn định do điều kiện hiểu biết và

mức độ đầu tư cho khâu thu hái chế biến khác nhau, từ đó làm cho chất lượng

cà phê của toàn ngành bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Việc xây dựng thương

hiệu, chứng chỉ chất lượng hàng hóa khó có thể thực hiện được.

Bên cạnh đó, nhiều diện tích cà phê đã chuyển sang giai đoạn già cỗi,

phát triển không theo quy hoạch.

Theo số liệu thống kê của Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt nam thì trong

tổng số trên 500.000 ha cà phê của cả nước hiện nay chỉ có khoảng

274.000ha, chiếm 54,8% được trồng ở giai đoạn sau năm 1993, trong độ tuổi

từ 10 - 15 năm. Đây là số diện tích cà phê đang ở giai đoạn sung sức và cho

năng suất cao nhất. Trong những năm tới sản lượng cà phê Việt nam phụ

thuộc chủ yếu vào diện tích này. Trong khi đó số diện tích cà phê còn lại có

139.600 ha , chiếm 27,9% được trồng trong giai đoạn từ 1988 - 1993, đến

nay ở tuổi từ 15 - 20 năm, phần lớn diện tích này đã bắt đầu chuyển sang giai

đoạn già cỗi và khả năng cho năng suất giảm dần. Số diện tích cà phê trồng từ

trước năm 1988 đến nay đã trên 20 năm tuổi có tới 86.400ha chiếm 17,3%.

Những diện tích này đã già cỗi và không còn khai thác có hiệu quả cần phải

được thay thế.

Như vậy có thể thấy rằng trong thời gian 5 - 10 năm tới sẽ có trên 50% diện

tích cà phê của Việt nam đã hết thời kỳ kinh doanh có hiệu quả phải cưa đốn

phục hồi hoặc phải trồng lại. Cùng với diện tích cà phê già cỗi tăng lên thì

tổng sản lượng cà phê của cả nước sẽ giảm xuống, không còn khả năng duy trì

ở con số khoảng 1 triệu tấn như hiện nay.

Mặc dù một số năm gần đây do giá cả tăng cao, số diện tích cà phê trồng mới

được tăng lên đáng kể, có năm tới gần 30.000ha. Nhưng hầu hết, những diện

tích trồng mới này không nằm trong vùng quy hoạch, chủ yếu là được trồng

trên những nơi không thích hợp như tầng đất nông, độ dốc lớn, nơi thiếu

nguồn nước tưới v.v… và không ít trong số đó là đất rừng. Do vậy, dù diện

tích trồng mới có tăng lên, nhưng do được trồng ở những vùng không thích

hợp sẽ khó có thể đạt được hiệu quả kinh tế cao do năng suất thấp và chi phí

sản xuất tăng cao. Số diện tích trồng mới này không những không đủ bù đắp

phần sản lượng thiếu hụt của những diện tích cà phê già cỗi phải thanh lý, mà

còn đe dọa trực tiếp đến tính bền vững của những diện tích cà phê còn lại do

môi trường bị hủy hoại, trong đó đặc biệt là nguồn nước tưới.

Cùng với việc mở rộng diện tích không theo quy hoạch, ngành cà phê Việt

nam trong những năm qua, đặc biệt là giai đoạn từ 1990 trở đây do có nhiều

năm giá cà phê lên cao người trồng cà phê đã loại bỏ cây che bóng, đồng thời

tăng cường bón phân hóa học, lượng nước tưới v.v… nhằm mục đích đạt

được năng suất tối đa. Những biện pháp thâm canh cao độ này không những

đã làm cho cây cà phê nhanh chóng bị kiệt sức, sớm già cỗi mà còn làm cho

môi trường đất bị ô nhiễm nghiêm trọng, làm phát sinh nhiều loại sâu, bệnh

hại, trong đó đặc biệt là nấm bệnh và tuyến trùng hại rễ. Thực tế trong những

năm qua đã có hàng chục ngàn ha cà phê bị bệnh không có khả năng phục hồi

phải thanh lý và nhiều diện tích cà phê già cỗi sau khi thanh lý cũng không có

khả năng trồng lại được cà phê.

(*) Thiếu hụt lao động, trình độ của người nông dân về kinh tế thị trường

còn nhiều hạn chế, chi phí sản xuất ngày một tăng cao

Quá trình canh tác, chăm sóc và thu hoạch cây cà phê đòi hỏi rất nhiều

công lao động. Để thực hiện các khâu chăm sóc làm cỏ, bón phân, tưới nước,

phòng trừ sâu bệnh hại v.v… và thu hoạch trong một năm, trung bình 1 ha cà

phê cần từ 300 - 400 công lao động, trong đó riêng công thu hái chiếm tới trên

50%. Trước đây vào thời kỳ thu hoạch cà phê thường có hàng ngàn lao động

từ các tỉnh ven biển miền Trung và đồng bằng sông Cửu long đến vùng Tây

nguyên để tham gia thu hái cà phê, nhưng bắt đầu từ một hai năm trở lại đây

số lao động ở các vùng này đến Tây nguyên vào mùa thu hoạch cà phê đã

giảm đi rõ rệt. Do mang tính chất thời vụ rất khắt khe, trong khoảng thời gian

thu hái rất ngắn chỉ khoảng 2 tháng đòi hỏi số công lao động rất lớn chiếm

trên 50% số công trong năm đã làm cho tình trạng thiếu hụt lao động càng trở

nên trầm trọng, từ đó đẩy giá ngày công lên cao. Trước sức ép về thiếu hụt lao

động và chi phí ngày công tăng cao, để giảm chi phí công thu hái người nông

dân có xu hướng giảm số lần thu hái xuống còn một đến 2 lần dẫn đến chất

lượng cà phê bị giảm sút do thu hái quả xanh và thiếu hụt điều kiện phơi xấy.

Quá trình công nghiệp hóa không những không thu hút được lực lượng lao

động đến từ các vùng khác mà ngay cả một bộ phận lực lượng lao động thanh

niên trẻ, khỏe từ các vùng trồng cà phê về các thành phố, khu công nghiệp

làm cho lực lượng lao động trong ngành cà phê ngày càng thiếu hụt trầm

trọng. Như vậy có thể thấy trước rằng trong những năm tới việc thiếu hụt lao

động sẽ là một áp lực nặng nề cho người trồng cà phê và chi phí công lao

động sẽ ngày càng chiếm một tỷ lệ lớn trong các khoản chi phí sản xuất. Lợi

thế cạnh tranh về giá ngày công lao động rẻ trong ngành cà phê Việt nam so

với các nước khác sẽ không còn.

Cùng với sự thiếu hụt lao động và chi phí nhân công tăng cao, giá cả

vật tư phân bón, xăng dầu v.v… cũng đang có xu hướng ngày càng tăng cao

sẽ làm cho chi phí sản xuất tăng lên, lợi nhuận thu được từ sản xuất cà phê sẽ

ngày một giảm sút. Thực tế trong năm vụ 2007 – 2008 tuy giá cà phê có tăng

cao nhưng do chí phí công lao động và vật tư phân bón v.v… tăng cao nên

người trồng cà phê vẫn không thu được nhiều lợi nhuận. Cùng với đó, sự hiểu

biết về kinh tế thị trường của người trồng cà phê vẫn còn rất hạn chế. Người

nông dân vẫn chỉ chú trọng đến việc bán ra những gì mình có mà không biết

thị trường thật sự cần gì, có những yêu cầu gì. Chất lượng cà phê làm ra theo

tiêu chuẩn của chính người nông dân, họ chưa nắm được hết yêu cầu chất

lượng của thị trường, dẫn đến bị thải loại và ép giá

(*) Các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê trong nước đang mất dần lợi thế từ

khi gia nhập WTO

Trước đây các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê trong nước hầu như chiếm

độc quyền trong việc thu mua cà phê trực tiếp từ các hộ gia đình và các doanh

nghiệp sản xuất cà phê để xuất khẩu, do vậy mà các doanh nghiệp này chưa

thực sự quan tâm đến người sản xuất, mối liên kết giữa người sản xuất với các

nhà doanh nghiệp hầu như không tồn tại. Do không có mối liên kết nên một

khi giá cà phê lên cao các doanh nghiệp thường gặp khó khăn là khó có thể

thu mua được số lượng lớn trong một thời gian ngắn để xuất khẩu. Hơn nữa

do nguồn tài chính có hạn, phần lớn phải vay ngân hàng nên dễ gặp phải rủi

ro khi đến hạn giao hàng mà vẫn chưa thu mua đủ số lượng. Ngược lại khi giá

cà phê xuống thấp thì người sản xuất lại gặp rất nhiều khó khăn do chưa bán

được sản phẩm, trong khi đó lại phải cần vốn để đầu tư chăm sóc vườn cây,

phải đi vay ngân hàng làm tăng thêm chi phí sản xuất. Chất lượng cà phê

được quyết định từ những người sản xuất, từ khâu chọn giống đến chăm sóc

thu hái, chế biến, nhưng do hiện nay các doanh nghiệp vẫn còn mua bán theo

kiểu “có gì mua nấy”, mức độ chênh lệch giá giữa chất lượng tốt với xấu

không đủ kích thích người sản xuất đầu tư nâng cao chất lượng. Chính vì vậy

mà hàng chục năm qua mặc dù ngành cà phê đã rất cố gắng để nâng cao chất

lượng cà phê xuất khẩu, nhưng đều không đạt được hiệu quả mong muốn do

thiếu vắng vai trò của các doanh nghiệp. Tuy nhiên, sau 2 năm Việt Nam gia

nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã

từng bước trực tiếp tham gia thu mua sản phẩm cà phê từ các hộ nông dân và

các doanh nghiệp sản xuất cà phê trong nước. Bằng cách, thông qua các tổ

chức cấp chứng chỉ về chất lượng sản phẩm như UTZ Certified, Rein Fruit

Alliance, Organic Coffee, 4 C v.v…để thiết lập mối liên kết trực tiếp với

người sản xuất. Do được hỗ trợ về mặt kỹ thuật, được đảm bảo cam kết với

giá mua cao hơn, người nông dân rất dễ sẵn sàng chấp thuận tham gia vào các

tổ chức này và từ đó các doanh nghiệp nước ngoài sẽ kiểm soát được sản

lượng, chất lượng cà phê cũng như chi phí sản xuất thực tế của từng vùng.

Với nguồn tài chính dồi dào, đến một lúc nào đó các doanh nghiệp nước ngoài

sẽ là người quyết định giá mua cà phê của người nông dân.

CHƢƠNG 3

GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH

CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

3.1. Dự báo thị trƣờng cà phê thế giới trong những năm tới

Nền kinh tế nước ta đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế

3.1.1. Bối cảnh mới tác động đến hoạt động sản xuất và xuất khẩu cà phê

thế giới, chính vì vậy chúng ta cũng sẽ phải tuân thủ mọi điều kiện mà sân

chơi thế giới đặt ra. Ngành cà phê cũng là một ngành hàng phải chịu nhiều tác

động cả tích cực và tiêu cực của quá trình hội nhập. Tác động của hội nhập

đến sức cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam nói chung và của ngành cà phê

Việt Nam nói riêng thể hiện trên hai mặt:

*Tác động tích cực,

Thứ nhất, Việt Nam từng bước mở rộng được quan hệ với các đối tác, do

đó mở rộng được thị trường. Đến nay chúng ta đã có quan hệ thương mại với

hơn 230 quốc gia và vùng lãnh thổ. Những sản phẩm hàng hoá nông sản, hàng

công nghệ phẩm với số lượng lớn mà nền kinh tế nước ta sản xuất ra đã có thị

trường tiêu thụ rộng lớn. Riêng cà phê, mỗi năm Việt Nam xuất khẩu gần 1

triệu tấn hạt. Tiếp theo, chúng ta từng bước hoàn thiện thể chế của nền kinh tế

thị trường, thu hút nguồn vốn công nghệ, kinh nghiệm tổ chức quản lý để

nâng cao năng lực cạnh tranh. Cà phê dần trở thành một ngành hàng xuất

khẩu quan trọng trong nền nông nghiệp hàng hoá. Việc hội nhập sẽ tạo ra thị

trường rộng lớn để tiêu thụ cà phê Việt Nam, các doanh nghiệp xuất khẩu cà

phê Việt Nam sẽ có thể xuất khẩu trực tiếp vào các nước thuộc WTO.

Thứ hai, quá trình hội nhập buộc các doanh nghiệp Việt Nam phải cạnh

tranh nhiều hơn với các doanh nghiệp nước ngoài, do đó, thúc đẩy các doanh

nghiệp phải đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng cà phê. Hệ thống cơ sở

vật chất chế biến cà phê (sân phơi, kho chứa...) và mạng lưới tiêu thụ cà phê

cũng được phát triển mạnh trong quá trình hội nhập. Quan trọng hơn, qua hội

nhập, đội ngũ các nhà kinh doanh đã có bước tiến lớn trong hiểu biết thị

trường cà phê thế giới, trong buôn bán kinh doanh cà phê trên thương trường.

Thương hiệu cà phê Việt Nam, thương hiệu Trung Nguyên… dần dần được

khẳng định trên thị trường thế giới.

Thứ ba, với việc trở thành thành viên của WTO, Việt Nam sẽ được đối

xử bình đẳng hơn với các nước khác trong quan hệ thương mại. Các doanh

nghiệp xuất khẩu cà phê của Việt Nam sẽ chịu ít cản trở hơn từ các nước nhập

khẩu, có tiếng nói hơn trong tổ chức.

*Tác động tiêu cực

Bên cạnh đó, hội nhập cũng có không ít những tác động tiêu cực đến

ngành cà phê nước ta, thể hiện ở:

Thứ nhất, hàng hoá Việt Nam không những phải cạnh tranh trên thị

trường thế giới mà còn phải cạnh tranh ngay cả trên “ sân nhà”. Tham gia vào

tổ chức là chúng ta được quyền tự do xuất khẩu vào các nước trong tổ chức

nhưng đồng thời các nước đó cũng được quyền tự do xuất khẩu hàng hoá vào

nước ta. Với một nền công nghiệp sản xuất còn yếu kém thì việc phải cạnh

tranh khốc liệt với các nhà sản xuất nước ngoài mạnh về tài chính và công

nghệ sẽ làm cho các doanh nghiệp Việt Nam vô cùng khó khăn. Với các

doanh nghiệp cà phê Việt Nam bắt đầu chú trọng đến thị trường trong nước

thì cũng là lúc phải cạnh tranh với nhiều hãng cà phê lớn trên thế giới đã thâm

nhập vào thị trường nước ta.

Thứ hai, gia nhập WTO, sức ép yêu cầu về chất lượng hàng hoá nhất là

hàng nông sản của thế giới ngày càng khắt khe hơn trong khi công nghệ sản

xuất của Việt Nam vẫn còn rất lạc hậu chưa đáp ứng được. Do vậy, dù được

xếp vào nhóm hàng hoá có khả năng cạnh tranh hiện nay cùng với hạt điều,

lúa gạo, hạt tiêu, một số trái cây đặc sản (vải, bưởi), thuỷ sản, may mặc, giầy

dép,... ngành hàng cà phê cũng phải chịu khá nhiều tác động tiêu cực. Xuất

khẩu cà phê Việt Nam hàng năm tăng dần về số lượng song do công nghệ chế

biến, bảo quản còn lạc hậu, khách hàng thường vin cớ chất lượng thấp để ép

giá vì vậy trị giá kim ngạch tăng không tương xứng. Các doanh nghiệp kinh

doanh cà phê Việt Nam cũng như ở các nước đang phát triển khác thường sử

dụng công nghệ kém hiện đại hơn so với các công ty lớn ở các nước phát triển

và vì vậy còn phải sử dụng nhiều nhân công hơn cho một đơn vị sản phẩm

làm cho giá thành tăng cao, sức cạnh tranh giảm đi.

Thứ ba, đối với mặt hàng cà phê, hiện nay hầu hết các chính sách thuế

của các nước nhập khẩu cà phê đều rất bất lợi đối với nước ta. Bởi vì Việt

Nam không nằm trong số những nước được ưu tiên về thuế quan đối với các

sản phẩm cà phê hòa tan khi tham gia vào các thị trường truyền thống như

Mỹ, Nhật Bản và EU…Các nước này áp dụng thuế nhập khẩu gần như bằng

0% đối với hầu hết các nước xuất khẩu cà phê ở Châu Mỹ. Trong khi đó mức

thuế này áp dụng với Việt Nam là từ 2,6% đến 3,1%. Hơn nữa, nhiều nước sử

dụng hàng rào phi thuế quan như là biện pháp bảo hộ ngành công nghiệp cà

phê trong nước như hạn ngạch nhập khẩu và thuế tiêu thụ cao. Đây là một cản

trở rất lớn đối với Việt Nam.

Bên cạnh đó, một thách thức lớn nữa đối với hoạt động kinh doanh cà phê

là các doanh nghiệp sẽ không được hưởng sự bảo trợ của Nhà nước do một trong

những cam kết quan trọng khi VN gia nhập tổ chức Thương mại thế giới WTO

là nhà nước sẽ không can thiệp sâu vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Trong tình huống đó, các hiệp hội doanh nghiệp ngành nghề sẽ đóng một vai trò

hết sức quan trọng, vừa đại diện, vừa là định hướng giúp các doanh nghiệp nhỏ

và vừa thực hiện một cách đầy đủ các cam kết WTO.

3.1.2. Dự báo thị trường cà phê thế giới đến 2015

Mức tiêu thụ cà phê toàn cầu dự báo sẽ tăng từ 2-2,5% trong giai đoạn từ

nay đến 2015, từ khoảng 125 triệu bao năm 2008 lên 130,73 triệu bao năm

2010 và có thể đạt 140 triệu bao vào năm 2015.

Mức tiêu thụ của tại các nước đang phát triển dự báo sẽ đạt mức 33,54

triệu bao vào năm 2010, với mức tăng tiêu thụ bình quân là 2,5%/ năm, đưa tỷ

trọng của các nước đang phát triẻn trong tổng mức tiêu thụ cà phê toàn cầu

lên 30% trong năm này. Thu nhập và dân số tăng lên ở các nước đang phát

triển là những yếu tố dẫn đến mức tăng tiêu thụ cao của các nước ở khu vực

này. Tuy nhiên, về cơ cấu sản phẩm tiêu thụ, các nước đang phát triển vẫn tập

trung ở các sản phẩm có mức giá thấp.

Tốc độ tiêu thụ cà phê của các nước phát triển đạt khoảng 1,3%/ năm, dự

báo khoảng 97,19 triệu bao năm 2010. EU vẫn là khu vực tiêu thụ cà phê lớn

nhất thế giới, chiếm 1/3 tổng mức tiêu thụ của các nước phát triển, trong đó

nhu cầu dự báo sẽ tăng nhanh ở Hy Lạp, Italia và Bồ Đào Nha trong khi mức

tiêu thụ bình quân đầu người ở Anh vẫn khá thấp. Tiêu thụ cà phê ở khu vực

Bắc Mỹ chiếm khoảng 24% trong tổng nhu cầu tiêu thụ của các nước phát

triển. Tăng trưởng tiêu thụ ở các nước Châu Âu khác dự báo cũng sẽ đạt ở

mức cao, khoảng 1,8%/ năm. Mỹ là thị trường tiêu thụ đồng thời là thị trường

nhập khẩu lớn thứ hai thế giới sau EU, do đó, đây sẽ là một thị trường tiềm

năng, có ý nghĩa chiến lược cả về kinh tế và chính trị đối với Việt Nam trong

quan hệ Việt - Mỹ.

Nhật Bản là thị trường quan trọng của xuất khẩu cà phê Việt Nam. Năm

2008, xuất khẩu cà phê của Việt Nam sang Nhật đạt được những thành công

rất đáng mừng và năm 2009 được dự báo sẽ tiếp tục tăng nhẹ. Năm 2008 kim

ngạch xuất khẩu cà phê Việt Nam sang Nhật đạt 127,48triệu đô la, chiếm 6%

trong tổng kim ngạch xuất khẩu cà phê của cả nước( 2,12 tỉ đô la). Cà phê

Việt Nam xuất khẩu sang Nhật chủ yếu là loại cà phê chưa rang xay chiếm tới

99%. Năm 2008, lượng cà phê Việt Nam xuất khẩu sang Nhật tăng 30,84% và

kim ngạch tăng 72,06% so với năm 2007. Với tình hình kinh tế khó khăn của

Nhật, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cà phê Việt Nam sang thị trường này

nhiều khả năng sẽ chậm lại trong một hai năm tới.

Ngoài ra, những thị trường tiềm năng cho xuất khẩu cà phê toàn cầu

được dự báo còn có Bỉ, Rumani, Slovenia, Áo, Thuỵ Sĩ, Thuỵ Điển, Hàn

Quốc.

Trong đó, Bỉ là thị trường tiềm năng nhất với kim ngạch nhập khẩu cà

phê 11 tháng của năm 2008 gần 1,1, tỷ đô la Mỹ, đồng thời cũng là thị trường

có tăng trưởng nhập khẩu cà phê lớn nhất( tăng 99,07% so với năm 2007).

Năm 2009, tăng trưởng kinh tế của Bỉ sẽ đạt khoảng 0,2%, nhu cầu nhập khẩu

cà phê theo đó cũng tăng nhẹ.

Rumani là thị trường tiềm năng nhập khẩu cà phê có tốc độ tăng trưởng

kinh tế lớn nhất trong năm 2008 với tốc độ 8,6%. Năm 2009, với tốc độ tăng

trưởng kinh tế khoảng 4,8%, Rumani được kỳ vọng sẽ là một trong những thị

trường có tiềm năng nhập khẩu cà phê rất lớn.

Slovakia là một trong số ít các thị trường có tăng trưởng nhập khẩu cà

phê lớn hơn 50% trong 11 tháng năm 2008. Với tốc độ tăng trưởng kinh tế

khá ổn định( năm 2008 đạt 7,4%, năm 2009 dự báo đạt 5,6%), Slovakia sẽ

tiếp tục là thị trường có tăng trưởng nhập khẩu cà phê lớn của thế giới.

Các thị trường tiềm năng khác như áo, Thuỵ Sỹ, Thuỵ Điển, Hàn Quốc,

Bồ Đào Nha, được dự báo cũng sẽ tiếp tục tăng kim ngạch nhập khẩu cà phê

trong năm 2009. Đây sẽ là những thị trường xuất khẩu rất tốt cho ngành cà

phê các nước trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm kéo theo nhu cầu tiêu

dùng cà phê ở các thị trường chính giảm đi.

3.2. Một số giải pháp chủ yếu nâng cao năng lực cạnh tranh của cà phê

Việt Nam

3.2.1. Tăng cường đầu tư cho nghiên cứu khoa học, đổi mới công nghệ chế

biến

Công nghiệp chế biến nông sản của Việt Nam trong đó có cà phê,

hiện nay vẫn còn rất lạc hậu so với thế giới, chưa đáp ứng được yêu cầu của

toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế. Hầu hết các cơ sở chế biến cà phê

hiện nay đều có quy mô nhỏ, phân tán, phát triển tự phát, sử dụng thiết bị

công nghệ lạc hậu nên cà phê của Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu dưới dạng

sơ chế. Mặc dù cà phê Việt Nam được nhiều khách hàng quốc tế đánh giá là

ngon, nhưng do sử dụng công nghệ chế biến khô lẫn nhiều quả xanh nên đã

làm giảm hương vị tự nhiên, không thu hút được khách hàng, vì vậy, phải bán

với giá thấp hơn cà phê cùng loại của nhiều nước khác. Do đó, việc đầu tư

cho khoa học và đổi mới công nghệ là giải pháp quan trọng nhất và cần làm

thường xuyên bao gồm:

- Đầu tư nhiều hơn cho việc nghiên cứu tạo giống cà phê cho năng suất

cao, chất lượng tốt.

Có thể khẳng định, đến thời điểm, này sự đầu tư cho cà phê của nước ta

còn quá ít. Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng các giống cà phê vẫn chưa cho

ra chất lượng tốt như mong muốn. Mặt khác, chúng ta mới có một viện và

một trung tâm nghiên cứu về cà phê. Khâu nghiên cứu chọn giống đòi hỏi đầu

tư nhiều hơn nữa cho việc nhập nội giống, tăng cường khoa học và trang thiết

bị để theo kịp các nước có ngành cà phê phát triển hơn hàng trăm năm như

Braxin, Colombia, Indonexia. Do đó, cần đầu tư hơn nữa cho viện và trung

tâm nghiên cứu, phát huy vai trò và đẩy lên một cấp độ chuyên nghiệp hơn.

- Đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ chế biến hiện đại để nâng cao chất

lượng cà phê.

Thực trạng công nghiệp chế biến cà phê của nước ta còn rất lạc hậu so

với thế giới, cà phê được chế biến chủ yếu được thực hiện ngay tại các hộ gia

đình(chiếm 80%) với các phương thức chế biến hết sức thô sơ làm giảm chất

lượng cà phê. Do đó, cần xây dựng đồng bộ cơ sở vật chất kỹ thuật chế biến

để đáp ứng liên hoàn công nghệ chế biến sản phẩm. Nên xây dựng các cụm

chế biến công nghiệp bao gồm: công nghệ chế biến ướt và khô, hệ thống sấy,

xay xát, đánh bóng, sân phơi, kho….Trong chế biến sản phẩm cà phê nên

chọn dây chuyền có quy mô vừa và nhỏ nhưng thiết bị công nghệ hiện đại.

Kinh nghiệm cho thấy, thị trường tiêu thụ cà phê chính là ở các nước công

nghiệp phát triển do đó nên nhập công nghệ chế biến ở ngay các nước đó.

Việc nhập có thể thông qua các hợp đồng liên doanh do các đối tác đầu tư

thiết bị. Đồng thời cũng thực hiện các biện pháp thu hút đầu tư nước ngoài

vào lĩnh vực chế biến cà phê. Bên cạnh đó, Việt Nam nên thành lập các doanh

nghiệp cơ khí thiết bị chế biến cà phê để sản xuất và cung ứng các máy móc

thiết bị chuyên dùng trong công nghiệp chế biến cà phê.

Bên cạnh việc xây dựng các cụm chế biến, cũng cần phải nâng cấp công

trình công nghệ chế biến. Công nghệ chế biến cà phê nhân sống xuất khẩu cần

phải trải qua hai giai đoạn là sơ chế và chế biến sâu. Hiện nay, có hai phương

pháp chế biến được sử dụng là phương pháp chế biến khô và chế biến ướt.

* Phương pháp chế biến Khô: trái cà phê được phơi khô dưới nắng trời

trên nền sân xi măng hoặc gạch của các nông trại, và sẽ được đảo trộn liên tục

cho khô đều. Sau khoảng 4 tuần cà phê sẽ đạt độ khô mong muốn. Khi đó

máy bóc vỏ sẽ được sử dụng nhằm loại bỏ lớp vỏ quả.

* Phương pháp chế biến Ướt: Trong khi phương pháp chế biến Khô tách

bỏ lớp vỏ thịt sau khi trái cà phê được phơi khô thì phương pháp chế biến Ướt

lớp vỏ thịt sẽ được làm sạch và làm mềm và tách ra bằng máy xát vỏ. Trái cà

phê sau khi loại bỏ lớp vỏ thịt sẽ được ủ lên men trong 24 - 36 giờ, công đoạn

này sẽ làm mất đi lớp chất nhầy. Tiếp đến, hạt cà phê được phơi trên nền sân

xi măng hoặc được sấy khô bằng máy. Sau đó, máy bóc vỏ sẽ giúp bóc đi lớp

vỏ thóc.

Để thực hiện tốt và có hiệu quả công đoạn sơ chế, chế biến cà phê nhân

cần phải:

- Đầu tư xây dựng đầy đủ hệ thống sân phơi đúng kỹ thuật, không để

đống quả tươi nhằm hạn chế tỷ lệ hạt đen vỡ, hạt bị nấm mốc. Hạn chế phơi

trên sân đất, trên đường giao thông để không bị lẫn cát, đá và mùi đất. Mở

rộng sân phơi để đảm bảo 1ha cà phê có 100m2 sân phơi (theo đúng tiêu

chuẩn của Vinacafe), khuyến khích đầu tư các nhà máy kinh doanh dịch vụ

chế biến cà phê để đảm nhận được sản lượng cà phê trong dân, khu vực có

công nghệ chế biến thô sơ, sân phơi và kho chứa không đúng tiêu chuẩn.

- Đầu tư xây dựng cơ sở chế biến theo phương pháp ướt đảm bảo màu

sắc, hương vị, chất lượng sản phẩm để bán theo tiêu chuẩn thử nếm, nâng cao

chất lượng xuất khẩu.

- Nghiên cứu, trang bị hoàn thiện các thiết bị xay xát tươi, xát khô, hệ

thống sấy nhập ngoại hoặc chế tạo trong nước với quy mô nhỏ và vừa cho hộ

gia đình hoặc nhóm hộ gia đình. Đồng thời khuyến khích các đơn vị, cá nhân,

hộ gia đình có điều kiện đầu tư những công nghệ hiện đại hơn để làm vệ tinh

cho các doanh nghiệp lớn.

Trong những năm gần đây công nghệ chế biến cà phê ở Việt Nam đã có

nhiều tiến bộ. Người ta đã trang bị thêm nhiều thiết bị hiện đại, chất lượng tốt

trong chế biến. Tuy nhiên, với cà phê Arabica thì chế biến vẫn còn là một

khâu có nhiều khó khăn, đặc biệt là ở khâu đầu tiên lột vỏ quả, làm sạch nhớt.

Nhiều nơi có khó khăn vì lượng nước sạch dùng cho chế biến quả lớn và nó

cũng dẫn đến khó khăn về xử lý nước thải để không gây ô nhiễm môi trường.

Hiện nay, một số doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư các trang thiêt bị chế biến

nhập ngoại như máy phân loại chọn màu để sản xuất ra những sản phẩm có

chất lượng cao, dễ tiêu thụ và tất nhiên giá bán cũng cao hơn so với những lô

hàng chỉ khống chế tỷ lệ hạt đen vỡ 3% mà lâu nay các doanh nghiệp đang áp

dụng. Việc đầu tư công nghệ trong sản xuất và chế biến cà phê mang lại hiệu

quả rất khả thi. Tuy nhiên, việc thực hiện đầu tư công nghệ và nâng cấp cơ sở

hạ tầng cũng cần chú ý các điểm sau:

- Đầu tư nâng cấp, mở rộng cơ sở hạ tầng và công nghệ chế biến phải

được tiến hành trên cơ sở điều tra khảo sát hết sức chi tiết năng lực chế biến

của từng đơn vị, từng địa phương, lượng mưa, phương pháp chế biến…. để có

biện pháp đầu tư thích hợp, tránh lãng phí do sử dụng không hết công suất

thiết kế làm tăng giá thành sản xuất.

- Đầu tư công nghệ chế biến phải được thực hiện tập trung, không đầu tư

khắp các địa phương, xây dựng vùng trọng điểm đầu tư là Tây Nguyên và

Đông Nam Bộ để có các chính sách ưu đãi đầu tư thích hợp, các doanh nghiệp

nên trang bị máy phân loại chọn màu có nguồn gốc từ nước ngoài nhằm một

mặt nâng cao chất lượng cà phê, mặt khác phân loại chọn màu có thể sử dụng

chế biến các loại nông sản khác như đậu, gạo,…. Do đó, doanh nghiệp có thể

khai thác hiệu suất của thiết bị cao hơn.

Chế biến cà phê nhân xuất khẩu: Đây là công đoạn chế biến quan trọng

sau thu hoạch, được thực hiện trong các doanh nghiệp nhà nước và các đại lý

thu mua chế biến xuất khẩu. Với công đoạn này cần được đầu tư dây chuyền

công nghệ tái chế, sàng phân loại, sàng tạp chất, hệ thống sấy khô đảm bảo độ

ẩm, đánh bóng và chọn mặt hạt đen vỡ. Khuyến khích các doanh nghiệp và

các cơ sở chế biến xây dựng nhà kho bảo quản, đổi mới công nghệ các thiết bị

tiên tiến hiện đại đánh bóng, sấy khô và tách màu bằng Laser để nâng cao sức

cạnh tranh của cà phê Việt Nam, đảm bảo trên 80% lượng cà phê xuất khẩu

đạt loại tốt, giá cao.

Thêm vào đó, một khi đứng trước những yêu cầu ngày càng khắt khe về

chất lượng cà phê xuất khẩu thì các doanh nghiệp nên là những người đi đầu

trong việc nâng cao chất lượng của nguyên liệu đầu vào cà phê. Bởi lẽ các

doanh nghiệp giống như những nhà trung gian giúp đưa sản phẩm từ tay

người nông dân ra thị trường. Chính vì lẽ đó nếu doanh nghiệp kiên quyết

nâng cao chất lượng cà phê đầu vào sẽ là một khâu rất quan trọng trong việc

nâng cao chất lượng của cà phê chế biến. Nhằm thực hiện điều này các bước

mà doanh nghiệp nên làm ngay đó là:

- Cải tiến công tác thu mua, khuyến khích rồi dần dần tiến tới bắt buộc

nâng cao chất lượng cà phê thu mua từ người nông dân bằng việc không thu

mua cà phê có lẫn quá nhiều quả xanh. Bên cạnh đó thì phải xây dựng và phát

triển nhiều hơn hệ thống thu mua, giá thu mua phải hấp dẫn hơn, các dịch vụ

đưa ra phải tiện ích và hiệu quả hơn.

- Luôn tuân thủ một cách nghiêm ngặt các tiêu chuẩn của nhà nước đã

ban hành trên cơ sở cập nhật nhất để tạo dựng thương hiệu và hình ảnh cà phê

Việt Nam trên thị trường thế giới. Tất cả các công ty cùng đồng tình thực hiện

việc kiểm soát cà phê thu mua vào theo TCVN 4193-2005.

- Ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với giá cả phù hợp tạo điều kiện cho

nông dân có thể yên tâm thu hoạch quả đúng tầm chín.

Để có thể thực hiện tốt nhất những biện pháp nói trên thì các công ty cà

phê phải liên kết lại được với nhau cùng thống nhất cách thức thu mua và

tuyên truyền đến người nông dân. Và có lẽ ở đây, vai trò của Hiệp hội Vicofa

lại phải là tổ chức trung gian hỗ trợ các doanh nghiệp liên kết với nông dân

trong quá trình tuyên truyền.

Bên cạnh đó, để tăng cường đầu tư cho nghiên cứu khoa học và đổi mới công

nghệ, ngành cà phê rất cần có sự hỗ trợ từ phía nhà nước về mặt tài chính. Vì

hầu hết các doanh nghiệp cà phê nước ta đều là doanh nghiệp vừa và nhỏ,

tiềm lực kinh tế yếu, nên việc chính phủ tạo mọi điều kiện cho vay vốn phát

triển sản xuất sẽ tạo động lực hơn để mở rộng sản xuất, tăng sức cạnh tranh.

Do đó, chính phủ nên chỉ đạo các ngân hàng phải có bộ phận chuyên trách,

thẩm định các dự án trồng cà phê của người dân để mở rộng hơn đối tượng

được vay vốn của ngân hàng.

Ngoài chính sách về tín dụng, nhà nước cần tạo môi trường cạnh tranh

lành mạnh cho cà phê Việt Nam ở trong và ngoài nước. Chính phủ cần xây

dựng môi trường pháp lý rõ ràng minh bạch, ổn định, nhất quán trong quyết

định và thực thi các chính sách, cơ chế điều hành liên quan đến sản xuất nâng

cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm xuất khẩu nhất là với các chính sách về

các chi phí đầu vào bao gồm cơ sở hạ tầng máy móc cồng nghệ vật tư thiết bị

cung cấp dịch vụ... Đẩy mạnh việc xúc tiến thương mại ở cấp Chính phủ:

Nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức xúc tiến ở các thị trường ngoài

nước. Nhà nước giao cho các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài có trách

nhiệm thu thập và cung cấp định kỳ về tình hình tiêu thụ cà phê, giá cà phê,

các đối thủ cạnh tranh, các điều kiện thâm nhập thị trường ở nước sở tại... để

giúp các doanh nghiệp trong nước có chiến lược tiếp cận thị trường. Xây dựng

chiến lược đào tạo dài hạn về nhân lực cho ngành cà phê, đào tạo kỹ lưỡng để

mỗi cán bộ, công chức, doanh nhân sản xuất kinh doanh cà phê phải là những

người giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ và thạo về ngoại ngữ, nhanh nhậy trong

việc cập nhật, phân tích, xử lý thông tin, dự báo được sự vận động của giá cả

thị trường một cách sát thực.

3.2.2. Phát triển vùng nguyên liệu tập trung, chuyên canh, công nghệ cao

Xuất phát từ thực tế là hầu hết diện tích trồng cà phê nước ta đều do các

hộ gia đình nhỏ lẻ quản lý, nên việc đầu tư cho khoa học kỹ thuật rất hạn chế,

tỷ lệ suất đầu tư/ tấn sản phẩm của từng hộ gia đình nói riêng và toàn ngành

cà phê nói chung còn tăng cao. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó,

trong đó có nguyên nhân từ việc mỗi hộ gia đình đều tự mua sắm máy bơm,

phương tiện vận chuyển, máy xay xát v.v… đầu tư xây dựng sân phơi, kho

tàng, v.v… nhưng có tính thời vụ, chỉ sử dụng trong một khoảng thời gian

ngắn, làm tăng chí phí sản xuất dẫn đến hiệu quả kinh tế thấp. Việc tiếp cận

với những tiến bộ khoa học công nghệ cũng như các dịch vụ khác như vay

vốn tín dụng, ngân hàng v.v… cũng hết sức khó khăn, do diện tích nhỏ, manh

mún và khả năng tài chính hạn hẹp. Cũng do hình thức tổ chức theo kiểu sản

xuất, nhỏ lẻ, phân tán và tính độc lập tương đối của các hộ gia đình nên sản

phẩm làm ra không những chất lượng không cao mà còn không ổn định do

điều kiện hiểu biết và mức độ đầu tư cho khâu thu hái chế biến khác nhau, từ

đó làm cho chất lượng cà phê của toàn ngành bị ảnh hưởng nghiêm trọng

Chính vì lẽ đó, đầu tư phát triển những vùng nguyên liệu tập trung,

chuyên canh, công nghệ cao được coi là một giải pháp hiệu quả giúp nâng cao

chất lượng giống cà phê. Thực hiện tốt giải pháp này sẽ giúp ngành quản lý dễ

dàng hơn các diện tích cà phê hiện có, nâng cao được chất lượng cà phê ngay

từ khâu thu hái và chăm sóc. Để làm được điều này ngành cần đưa ra những

nghiên cứu chính xác các vùng có khả năng phát triển tốt nhất các giống cà

phê sau đó khuyến khích người dân và các công ty đầu tư vào những vùng đã

được quy hoạch.

Với những vùng cà phê đã được quy hoạch tập trung cũng sẽ dễ dàng

đưa các loại giống mới có năng suất tốt vào trồng và áp dụng các biện pháp

khoa học kỹ thuật. Các chuyên gia cũng cho rằng, cơ sở của thương hiệu là

vùng nguyên liệu đồng nhất, chất lượng cao và an toàn. Nhưng thực tế hiện

nay, chỉ mỗi vùng nguyên liệu cà phê Đắc Lăk là tương đối lớn còn những

vùng nguyên liệu khác ở Đông Nam Bộ hay ở Bắc Trung Bộ còn rất manh

mún, nhỏ lẻ. Do đó, cần khuyến khích hơn nữa các hộ nông dân xây dựng các

trang trại cà phê tiến tới trở thành các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh cà

phê, xây dựng các tổ hợp tác, hợp tác xã kiểu mới chuyên sản xuất và kinh

doanh cà phê gắn trực tiếp với hộ nông dân.

Để có được những vùng cà phê tập trung như vậy một mặt cần thực hiện

dồn điền đổi thửa để tạo ra trang trại cà phê có diện tích đủ lớn, đủ điều kiện

áp dụng công nghệ kỹ thuật sản xuất tiên tiến. Mặt khác việc xây dựng dự án

đầu tư phát triển cây cà phê gắn với vùng nguyên liệu và các cơ sở chế biến

theo công nghệ tiên tiến hiện đại, bảo vệ môi trường sinh thái, giữ gìn và phát

huy thương hiệu cà phê.

Ngoài ra, tại các vùng nguyên liệu tập trung, chuyên canh cần xây dựng

và ban hành quy chuẩn về trồng, chăm sóc, thu hái, chế biến đối với cây cà

phê để không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả, đảm bảo tính bền vững

trên cả 3 phương diện: kinh tế, môi trường và xã hội. Một vấn đề quan trọng

là áp dụng thực hành nông nghiệp tốt, thực hành chế biến tốt (GAP và GMP).

Cà phê Việt Nam được đánh giá là có năng suất cao nhất thế giới. Đó là kết

quả của việc thâm canh cao độ vườn cây với việc tăng cường bón phân tưới

nước cho cà phê. Nước, phân, cần, giống là những yếu tố quyết định năng

suất cà phê. Tuy nhiên, cũng không thể lạm dụng quá mức các yếu tố đó. Bón

nhiều phân hoá học, tưới nước với một lượng quá cao, tưới không đúng

phương pháp đều tác động xấu đến đất trồng và qua đó ảnh hưởng đến độ bền

vững của vườn cây. Chúng ta chủ trương xây dựng hệ thống thực hành nông

nghiệp tốt (GAP) trên cơ sở thân thiện với môi trường, thân cận sinh thái.

Vườn cà phê có cây che bóng, có đai rừng, trồng xen theo hướng đa dạng sinh

học, đa dạng sản phẩm.

Để cây cà phê phát triển một cách bền vững, tiếp tục giữ vững là mặt

hàng chiến lược trong những năm tới, Nhà nước mà cụ thể là ngành nông

nghiệp cần có chính sách khuyến khích nông dân chuyển đổi những diện tích

cà phê già cỗi sang cưa ghép bằng các dòng cà phê vối chọn lọc; chuyển

những diện tích cà phê trồng trên những vùng đất không thích hợp sang ca

cao hoặc các loại cây trồng khác có hiệu quả kinh tế hơn.

3.2.3. Đa dạng hoá chủng loại sản phẩm cà phê

Việt Nam gia nhập WTO đã tạo ra một thị trường tiêu thụ rộng lớn,

nhưng đồng thời yêu cầu của thị trường cũng ngày càng khắt khe hơn. Do đó,

ngoài việc nâng cao chất lượng cà phê thì cũng cần chú trọng đến đa dạng

hóa các sản phẩm cà phê xuất khẩu theo hướng tăng tỷ trọng cà phê sau nhân.

Đối với cà phê nhân cần tăng cường xuất khẩu cà phê không có hạt đen,

cà phê chế biến ướt, cà phê hữu cơ để tăng giá trị xuất khẩu. Cà phê chế biến

ướt không chỉ giữ được hương vị tự nhiên của cà phê mà còn nâng cao chất

lượng sản phẩm vì trong phương pháp chế biến ướt chỉ sử dụng được những

quả đã chín, những quả chưa chín phải được chọn lọc bằng tay rồi cho vào

bao nilon cho chín tiếp, đòi hỏi mất nhiều thời gian và công sức. Trong khi đó

ở nước ta, thu hoạch chủ yếu vẫn là tuốt cả cành nên không thể áp dụng

phương pháp chế biến ướt, phải chế biến khô dẫn đến chất lượng kém. Công

nghệ chế biến cà phê nhân của nước ta còn yếu nên mặt hàng cà phê hết sức

đơn điệu, hầu hết là xuất khẩu cà phê nhân sống, không đa dạng được mặt

hàng, chất lượng hàng hoá chưa bắt kịp nhu cầu của thị trường thế giới. Hiện

cà phê xuất khẩu theo TCVN 4193- 2005 chỉ chiếm khoảng 1,5% sản lượng.

Để nâng cao chất lượng, tiến tới xuất khẩu mạnh hai loại cà phê phổ biến

hiện nay cần:

- Đối với cà phê rang xay: Hầu hết các nhãn hiệu cà phê rang xay của

Việt Nam hiện nay (ngoại trừ Vinacafe) đều rất khó xuất khẩu vì pha trộn quá

nhiều phụ gia không có lợi cho sức khoẻ và không hợp “gu” người tiêu dùng

nước ngoài. Cà phê rang xay của Việt Nam đã mất uy tín, do đó, việc mà

ngành cà phê cần làm ngay là thay đổi suy nghĩ của các nhà sản xuất cà phê

rang xay theo hướng làm ra cà phê xay nguyên chất để có cơ hội xuất khẩu

sản phẩm này. Cà phê rang xay vừa phù hợp với xu hướng tiêu dùng trong

nước, nó cũng như những sản phẩm sạch ở các lĩnh vực khác, vừa phù hợp

với điều kiện tài chính, vừa hướng tới sự hưởng thụ của khách hàng. Trong

tương lai gần chúng ta sẽ đẩy mạnh phát triển loại cà phê này và đưa ra thị

trường quốc tế, mà trước hết là thị trường Trung Quốc và Hoa Kỳ.

- Đối với cà phê hòa tan: Nhu cầu của người tiêu dùng trên thế giới cũng

như thị trường nội địa ngày càng tiêu dùng nhiều hơn sản phẩm cà phê hoà

tan. Ở Việt Nam, tính đến thời điểm này, có 5 đơn vị lớn sản xuất cà phê hoà

tan, trong đó, Vinacafe chiếm thị phần lớn nhất, sau đó là đến Nescafe, Trung

Nguyên, Vinamilk (cà phê Moment) và Max Coffee của Singapore. Trong số

các loại cà phê hoà tan đang cạnh tranh trên thị trường thì cà phê hoà tan

nguyên chất chỉ chiếm 14%, còn lại khoảng 86% là cà phê hoà tan 3 trong 1

(thường gọi là cà phê sữa).

Cà phê hoà tan được xem là sản phẩm cà phê chế biến cao cấp, nó đòi

hỏi nhà sản xuất không những có vốn đầu tư lớn mà phải có kỹ thuật, công

nghệ và cả kinh nghiệm nữa. Nói một cách chính xác, thì cà phê hoà tan thể

hiện năng lực của doanh nghiệp chế biến cả về vốn và khoa học kỹ

thuật.Chính vì lẽ đó, hướng phát triển bền vững của cà phê Việt Nam là phải

tăng sản lượng cà phê hoà tan vì nó là nguyên liệu cơ bản để làm ra những

loại cà phê sữa hoà tan, là sản phẩm có giá trị gia tăng cao. Có thể có những

doanh nghiệp sản xuất được cà phê 3 trong 1 nhưng chưa thể sản xuất được cà

phê hoà tan, họ vẫn phải nhập cà phê hoà tan.

Tuy nhiên, để đầu tư một nhà máy cà phê hoà tan đủ tiêu chuẩn chất

lượng xuất khẩu các doanh nghiệp sẽ phải đầu tư một lượng vốn rất lớn và

đây sẽ là trở ngại cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ của nước ta rất cần hỗ trợ

vốn vay của nhà nước.

Bên cạnh đó, hiện nay, các doanh nghiệp cũng nên tìm hiểu và sản xuất

thêm loại cà phê đóng lon rất phù hợp với nhân viên giới văn phòng ở các

nước phát triển, nhiều nhất là Nhật Bản. Trên thị trường Việt Nam mới xuất

hiện loại cà phê lon Birdy của Thái Lan cũng bắt đầu chiếm được cảm tình

của người tiêu dùng. Việc các doanh nghiệp sản xuất cà phê của Việt Nam

càng đưa được nhiều sản phẩm có chất lượng cao, chủng loại đa dạng ra thị

trường sẽ là bước đệm rất tốt cho xây dựng thương hiệu cà phê nước ta.

3.2.4. Xây dựng thương hiệu mạnh cho cà phê Việt Nam

Nói đến thương hiệu thì không chỉ có cà phê mà hầu hết ở các lĩnh vực

kinh tế của Việt Nam trong vài năm trở lại đây mới được thực sự quan tâm.

Đặc biệt khi mà các ngành xuất khẩu hạn chế dần xuất nguyên liệu thô thì yếu

tố thương hiệu mới thực sự trở thành mối quan tâm của mọi ngành và của cả

nền kinh tế.

Ưu thế của sản phẩm có thương hiệu là các doanh nghiệp có thể định giá

cao hơn các sản phẩm cùng loại mà người tiêu dùng vẫn chấp nhận. Đối với

cà phê thì từ khi trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực, vấn đề xây dựng một

thương hiệu mạnh cho cà phê Việt Nam mới trở nên cực kỳ cấp thiết vì chậm

xây dựng ngày nào thì hình ảnh cà phê càng lu mờ ngày đó, thua thiệt ngày

càng lớn. Theo các chuyên gia kinh tế, việc xây dựng thương hiệu trước tiên

phải được xây dựng từ chất lượng. Chúng ta đều thấy rằng hầu hết các thương

hiệu nổi tiếng toàn cầu đều phải xây dựng nên hình ảnh về một sản phẩm có

chất lượng tốt nhất, đáp ứng thỏa mãn nhất mọi nhu cầu của khách hàng (ví

dụ như Honda, Toyota, Canon). Trong lĩnh vực cà phê, chúng ta mới chỉ biết

đến một vài thương hiệu nổi tiếng toàn cầu của nước ngoài mà trong đó có sử

dụng cà phê của Việt Nam làm nguyên liệu sản xuất như (Starbucks,

Tullys… ) Trong khi đó, nước ta là một nước xuất khẩu cà phê lớn trên thế

giới lại không có thương hiệu mạnh cho riêng mình quả là một điều đáng để

suy nghĩ.

Cơ sở căn bản nhất để xây dựng nên một thương hiệu mạnh cần có sự

liên kết chặt chẽ vai trò của cả người trồng cà phê, người thu mua và sản xuất

cà phê cùng các cơ quan quản lý nâng cao chất lượng sản phẩm.

Phát triển nhiều hơn nữa các vùng cà phê chuyên canh, chất lượng cao,

đảm bảo chất lượng để đưa vào các thị trường trọng điểm. Bởi lẽ, đây là bước

đệm quan trọng cho việc xây dựng thương hiệu.

Song song với đó là khuyến khích các doanh nghiệp, các tổng công ty lớn

nhanh chóng sản xuất các dạng cà phê cao cấp mà thế giới đang ưa chuộng và

marketing mạnh vào các thị trường tiềm năng. Ngành cà phê nên chú ý tập trung

khuyến khích phát triển từng loại, từng nhãn hiệu cà phê để tránh dàn trải.

Bên cạnh đó, chính phủ cần có một chiến lược lâu dài để hỗ trợ xuất

khẩu cà phê thành phẩm cũng là một khâu quan trọng trong chiến lược tạo

thương hiệu quen thuộc cho cà phê Việt trên thị trường quốc tế. Chúng ta sẽ

phải chấp nhận giảm bớt số lượng cà phê xuất khẩu trong một thời gian để tập

trung mọi nguồn lực cho việc nâng cao chất lượng tạo uy tín cũng như tạo

những thương hiệu cà phê Việt Nam quen thuộc đối với người tiêu dùng quốc

tế.

Để xây dựng thương hiệu mạnh cho cà phê Việt Nam, điều quan trọng nhất là

phải áp dụng bắt buộc TCVN 4193: 2005.

Từ lâu nay cà phê của Việt Nam bị thải loại ở các cảng của Châu Âu với

số lượng rất lớn, có nhiều ý kiến cho rằng cà phê Robusta của Việt Nam có

chất lượng kém nhưng thực ra cà phê Robusta của chúng ta có chất lượng vào

loại cao trên thế giới; các yếu kém là do kết quả của việc thu hái, chế biến

chưa thực sự phù hợp, khâu mua bán chưa áp dụng tiêu chuẩn TCVN

4193:2005. Mặc dù TCVN 4193:2005 đối với cà phê nhân xuất khẩu đã ban

hành từ năm 2006, nhưng đến nay mới chỉ có khoảng 10% số doanh nghiệp

xuất khẩu cà phê trong nước áp dụng và chỉ chiếm khoảng 1-2% sản lượng cà

phê xuất khẩu.

Tiêu chuẩn TCVN 4193:2005 là căn cứ để đánh giá, phân loại cà phê

theo số lỗi trong một mẫu 300g. Do cà phê Việt Nam không đạt chuẩn ISO,

nên phần lớn phải bán rẻ cho người nước ngoài rồi sau đó họ chỉ cần sàng sảy,

là thu lời lớn gấp bội. Có thể thấy, đây là những lỗi sơ đẳng nhất mà chúng ta

không khắc phục được. Và khi đã bị thải loại trên sàn giao dịch thì các nhà

rang xay ở nước ngoài tha hồ ép giá cà phê của chúng ta vì không thể mang

về nước được, lợi nhuận đương nhiên rơi hầu hết vào túi những nhà rang xay

đó. Cho nên việc quan trọng nhất lúc này là các nhà sản xuất, các doanh

nghiệp, cả người mua và người bán trong và ngoài nước đều phải thực hiện

đúng TCVN 4193:2005. Làm được điều đó, chắc chắn chỉ trong một thời

gian ngắn sẽ đạt được tiêu chuẩn thuỷ phần không cao hơn 12,5% đo theo

phương pháp ISO 6673; tạp chất thấp hơn 0,5%; hạn chế hạt bị mốc, hạt chưa

chín ở mức thấp nhất.

Để thực hiện tiêu chuẩn mới này, vừa thúc đẩy cải thiện chất lượng cà

phê xuất khẩu, vừa đảm bảo không gây ảnh hưởng tiêu cực đến việc sản xuất

và xuất khẩu cà phê của nước ta, cục trồng trọt đã đưa ra lộ trình áp dụng

TCVN 4193: 2005, gồm 3 bước:

- Bước đầu cần tập trung đẩy mạnh tuyên truyền, khuyến khích và có

thưởng cho các doanh nghiệp xuất khẩu nhân cà phê tự nguyện áp dụng toàn

bộ hoặc một số chỉ tiêu chất lượng cà phê nhân theo tiêu chuẩn này ngay từ

niên vụ 2007-2008; hoàn thành việc rà soát, điều chỉnh bổ sung tiêu chuẩn

Việt Nam và tiêu chuẩn ngành đã có, để xây dựng, ban hành quy chuẩn quốc

gia về trồng trọt, thu hoạch, sơ chế, bảo quản, vận chuyển cà phê nhân xuất

khẩu; đồng thời hoàn chỉnh việc xây dựng và phê duyệt đề án nâng cao sức

cạnh tranh của cà phê Việt Nam đến năm 2010 và định hướng 2020.

- Bước tiếp theo cần phổ biến quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về cà phê

nhân xuất khẩu tới các doanh nghiệp, người sản xuất, thu mua, chế biến cà

phê; tiến hành xây dựng mô hình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật này; tổ chức

kiểm tra chất lượng đối với cà phê trước khi thông quan bằng một số chỉ tiêu

chất lượng quan trọng, dễ thực hiện như độ ẩm, các khuyết tật về tạp chất,

hạt mốc.

- Cuối cùng, tiếp tục áp dụng toàn diện các nội dung của quy chuẩn kỹ

thuật quốc gia đối với cà phê nhân xuất khẩu và thực hiện kiểm tra toàn diện

các chỉ tiêu chất lượng cà phê xuất khẩu theo TCVN 4193: 2005 trước khi

thông quan.

Nếu không áp dụng sớm TCVN 4193-2005 thì chắc chắn rằng Việt Nam

vãn mãi chỉ là cường quốc cà phê “nông dân”, chỉ là quốc gia sản xuất nguyên

liệu thô cho nước ngoài thu lợi nhuận của chính nước mình. Việc áp dụng tiêu

chuẩn mới còn được xem là bước đột phá để hướng dẫn nông dân thay đổi tập

quán, tư duy sản xuất và nâng cao chất lượng cà phê cũng là xu hướng tất yếu

trong quá trình hội nhập. Điều cốt yếu lúc này là chúng ta phải áp dụng đồng

bộ tiêu chuẩn chất lượng từ khâu trồng trọt, thu hái cho đến khâu sản xuất

cuối cùng. Vì là nước có sản lượng cà phê lớn trên thế giới nên dần dần chúng

ta cũng phải tiến tới nắm quyền chủ động trong việc chọn đối tác để xuất khẩu

theo tiêu chuẩn mà chúng ta đã đạt được để tránh bị ép giá quá đáng. . Vì vậy,

những việc cần phải làm ngay đối với những nhà kinh doanh xuất khẩu cà-phê

đó là phải tuân thủ những quy định của Nghị quyết 420 của ICO về chất

lượng cà-phê. Nhà nước cần có quy định bổ sung mặt hàng cà-phê nằm trong

danh mục bắt buộc phải kiểm tra chất lượng sản phẩm trước khi thông quan.

Bên cạnh đó, phải lập cơ quan chuyên trách kiểm định chất lượng cà phê

trước để sản phẩm được sản xuất “ sạch” ngay từ khâu đầu đến khâu cuối.

Chúng ta biết rằng từ trước đến nay việc mua bán cà phê của nước ta vẫn

dựa chủ yếu vào sự thỏa thuận giữa người mua và người bán mặc dù việc mua

bán ấy có thể ảnh hưởng không tốt đến hình ảnh của một quốc gia. Các doanh

nghiệp thu mua vẫn thu mua cả quả xanh lẫn quả chín, sau đó sơ chế đơn giản

rồi xuất khẩu làm giảm chất lượng cà phê Việt Nam. Chính vì lẽ đó, nếu một

khi chúng ta đã xác định cà phê là một ngành kinh tế mũi nhọn của quốc gia

thì nên thành lập ngay một cơ quan chuyên trách kiểm định chất lượng bắt

buộc đối với cà phê xuất khẩu, nếu không, chất lượng cà phê Việt Nam sẽ vẫn

mãi bị thả nổi, làm giảm năng lực cạnh tranh trên thị trường thế giới.

Hệ quả thể hiện rõ nhất là chất lượng cà phê kém bị thải loại ở các cảng

của Châu Âu, do chúng ta vẫn bán cà phê ở dạng “xô “, phân loại theo tiêu

chuẩn cũ TCVN 4193-93 (Bản tiêu chuẩn này không xếp hạng theo số lỗi

trong cà phê mà chỉ đánh giá rất đơn giản với 3 chỉ tiêu: hàm lượng ẩm %, hạt

đen vỡ % và tạp chất %). Trong khi cà phê nhân xuất khẩu phải có chứng

nhận kiểm tra chất lượng theo TCVN 4193: 2005. Cho nên nếu có cơ quan

chuyên trách kiểm định chất lượng cà phê, phân loại từ trong nước thì sẽ tránh

được tình trạng bị thải loại đó. Việc thành lập cơ quan chuyên trách này là để

- Kiểm định chất lượng của tất cả các mặt hàng cà phê xuất khẩu theo TCVN

4193: 2005, khi có giấy chứng nhận của cơ quan này thì mới cho thông quan.

- Cập nhật những yêu cầu về chất lượng tới từng doanh nghiệp xuất khẩu

cà phê.

Theo đó sự tồn tại của cơ quan này sẽ góp phần giảm thiểu những trở ngại

trong xuất khẩu cà phê do chất lượng kém mang lại.

Để có thể hoạt động hiệu quả, cơ quan kiểm định này cũng cần phải được

luật hoá để có thể kiểm soát tốt chất lượng của cà phê xuất khẩu.

Bên cạnh đó, cơ quan này cũng sẽ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm nếu

những lượng cà phê đã được xuất khẩu mà bị trả về vì những lỗi đã được kiểm tra.

Chính phủ cần có những biện pháp mạnh nhằm thay đổi và nâng cao tập

quán kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước, góp phần nâng tầm cạnh

tranh cho cà phê Việt Nam.

3.2.5. Nâng cao hiểu biết của người dân về kinh tế thị trường và hội nhập

Có thể coi đây là một bước đi mang tính chiến lược, lâu dài nhằm

kinh tế quốc tế

nâng cao chất lượng cà phê ngay từ khâu đầu tiên . Việt Nam từng được các

chuyên gia của ICO đánh giá là có lực lượng nhân công dồi dào và có chi phí

thuê nhân công rẻ nhất trong các nước hiệp hội cà phê. Đây là một thế mạnh

riêng có của ngành cà phê Việt Nam. Nhưng có một thực tế mà ai cũng phải

thừa nhận đó là, chất lượng lao động trong ngành cà phê của Việt Nam nói

chung còn rất thấp. Hầu hết người trồng cà phê của nước ta đều không qua

một trường lớp đào tạo nào một cách bài bản mà chủ yếu lấy kinh nghiệm để

bù đắp cho kiến thức sách vở. Cũng chính bởi lẽ đó mà người nông dân, khi

thu hoạch cà phê cũng không thể lường hết được việc thu hái theo kiểu tuốt

cành có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cà phê, bởi lẽ, khi chế

biến sẽ bị lẫn quả xanh dẫn đến giảm hương vị của cà phê, từ đó ảnh hưởng

rất lớn đến hình ảnh cà phê nước ta trên thị trường thế giới.

Để thực hiện tốt giải pháp này, ngành cà phê nên phối hợp với sở nông

nghiệp các tỉnh mở các lớp đào tạo ngắn hạn và dài hạn cho người trồng cà

phê. Qua đó, cũng tuyên truyền cho bà con nông dân hiểu tác hại của việc thu

hái không theo tiêu chuẩn kỹ thuật ảnh hưởng ra sao đến chất lượng cà phê,

đồng thời cũng phân tích sâu về lợi ích của việc thu hái có chọn lọc. Còn việc

đào tạo nguồn nhân lực cho nghiệp vụ kinh doanh xuất nhập khẩu thì đòi hỏi

phải là sự kết hợp giữa ngành cà phê với các đơn vị kinh doanh cà phê. Nguồn

nhân lực trong kinh doanh luôn đòi hỏi phải là những người giỏi, năng động,

sáng tạo và có khả năng dự báo cao, nắm bắt xu thế của thị trường tốt sẽ tránh

được nhiều thua thiệt trên thị trường.

Khuyến khích các doanh nghiệp thu mua chủ động nâng cao nhận thức

cho người dân thông qua việc mua các sản phẩm cà phê đã chọn lọc, có chất

lượng với giá cao hơn hẳn sản phẩm chưa chọn lọc, từ đó người dân sẽ biết

cách làm ra những sản phẩm có chất lượng cao nhất. Đặc biệt hiện nay, khi

mà Việt Nam đã là thành viên chính thức của WTO thì việc nâng cao nhận

thức cho người nông dân phải càng được chú trọng hơn bởi yêu cầu chất

lượng của thị trường ngày càng khắt khe hơn. Các doanh nghiệp thu mua cần

cập nhật thường xuyên tiêu chuẩn chất lượng của thị trường thế giới và phổ

biến ngay cho người dân

Nói tóm lại, việc đào tạo nhân lực ở tất cả các khâu như vậy phải được

tiến hành thường xuyên và đồng bộ sẽ là một nhân tố vô cùng quan trọng để

nâng cao năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam.

3.2.6. Nâng cao vai trò của hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam (Vicofa)

Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam ra đời ngày 04/1/1990 đến nay đã được

19 năm. Mặc dù đã có nhiều cố gắng và có những tiến bộ nhưng vai trò của

Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam còn rất mờ nhạt thể hiện ở chỗ:

Chưa có được một chính sách tốt hỗ trợ cho các doanh nghiệp cà phê

trong lĩnh vực xây dựng và quảng bá thương hiệu.

Chưa tạo được một sàn giao dịch nông sản đúng nghĩa tạo điều kiện

thuận lợi cho các doanh nghiệp có thể giao dịch tại đó.

Chưa làm tốt công tác dự báo thị trường, việc cung cấp thông tin đến

người trồng cà phê còn chưa được chú trọng.

Do đó, cần tăng cường hoạt động của Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam

để Hiệp hội thực sự là tổ chức đại diện cho lợi ích của ngành cà phê, phục vụ

sự nghiệp xây dựng một ngành cà phê Việt Nam phát triển bền vững. Trong

xu thế hiện nay, khi sự can thiệp trực tiếp của nhà nước vào hoạt động kinh

doanh của doanh nghiệp bị hạn chế thì vai trò của hiệp hội là rất quan trọng.

Hiệp hội sẽ là cầu nối giữa nhà nước và doanh nghiệp. Qua Hiệp hội, hoạt

động của doanh nghiệp sẽ được phản ánh chính xác và nhanh chóng nhất tới

các cơ quan quản lý của nhà nước, đồng thời cũng có thể đề xuất, tham mưu

cho nhà nước trong việc hoạch định và ban hành các chính sách phù hợp.

Điều này sẽ tạo điều kiện phát huy sức mạnh tổng hợp của các doanh nghiệp

để nâng cao năng lực cạnh tranh trên cơ sở phát triển bền vững.

Hiệp hội nên thiết lập các cơ quan đại diện ở nước ngoài, trước hết là tập

trung ở các thị trường trọng điểm và tổ chức tốt việc nghiên cứu các điều kiện

thâm nhập thị trường nhằm mở rộng thị trường và nâng cao hiệu quả xuất

khẩu cà phê. Và cà phê cũng là một mặt hàng nông sản được chọn trong việc

thí điểm mô hình xây dựng sàn giao dịch nông sản của chính phủ. Vicofa cần

phát huy mạnh mẽ vai trò của mình trong việc phát triển các chức năng của

sàn giao dịch cà phê là thực hiện các giao dịch mua bán cà phê thông qua các

hợp đồng tương lai. Đây là công cụ mà nhờ đó người buôn cà phê có thể giảm

thiểu hoặc quản lý được các rủi ro biến động do thị trường đem lại. Nhưng do

trình độ phát triển thấp và thói quen buôn bán của người Việt Nam nên hình

thức thị trường này sẽ phải phát triển kết hợp với hình thức đấu giá và kinh

doanh thương mại điện tử(B2B).

Bên cạnh đó, dưới sự cho phép của nhà nước, ngành cà phê nên thành lập

quỹ hỗ trợ xuất khẩu ổn định mua cà phê cho người nông dân. Quỹ này có tác

dụng phòng tránh rủi ro cho hoạt động xuất khẩu. Quỹ hỗ trợ xuất khẩu sẽ do

Vicofa thành lập và quản lý sẽ tránh được những quy định cấm trợ cấp của

WTO mà vẫn ổn định được giá cà phê, tạo điều kiện cho những người sản

xuất kinh doanh cà phê đầu tư nâng cao chất lượng và công nghệ chế biến cà

phê. Hiệp hội phải là tổ chức đại diện và bảo vệ quyền lợi của hội viên

trong các quan hệ trong nước và quốc tế.Tập hợp rộng rãi các tổ chức kinh tế

thuộc các thành phần kinh tế, các cơ quan khoa học kỹ thuật và đào tạo trong

ngành cà phê và các ngành có liên quan, tạo ra mối liên hệ liên kết kinh tế ổn

định. Trên cơ sở hợp tác thực hiện khai thác có hiệu quả mọi tiềm năng của

các thành viên, tạo nên sức mạnh tổng hợp của toàn ngành để phát triển sản

xuất cà phê, nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hoá, nâng cao sức cạnh

tranh trên thị trường trong nước và quốc tế.

Liên kết chặt chẽ trong các hoạt động sản xuất kinh doanh, giải quyết những

vấn đề kinh tế, kỹ thuật trong sản xuất và chế biến, cùng nhau xây dựng thị

trường xuất khẩu ổn định, bảo vệ lợi ích của các thành viên và của toàn ngành

cà phê Việt Nam trên thị trường thế giới.

Để Hiệp hội làm được tốt hơn chức năng nhiệm vụ của mình cần có sự

quan tâm hỗ trợ, hợp tác của các cơ quan nhà nước, và tổ chức Hiệp hội phải

được thể chế hóa bằng một văn bản luật chính thức của nhà nước. Hiện nay

mọi hoạt động của Hiệp hội mới chỉ dừng ở mức khuyến cáo, khuyến khích

mà chưa có quyền đưa ra một quyết định nào mang tính bắt buộc đối với các

thành viên của hiệp hội.

KẾT LUẬN

Qua những phân tích và đánh giá trên đây có thể thấy, mặt hàng cà

phê đang ngày càng trở thành một trong những sản phẩm nông sản xuất khẩu

hết sức quan trọng trong ngành nông nghiệp, trong công cuộc phát triển đất

nước. Xuất khẩu cà phê mang lại nguồn ngoại tệ đáng kể hàng năm cho đất

nước. Sản xuất cà phê tạo ra rất nhiều công ăn việc làm cho người dân các

tỉnh Tây Nguyên và nhiều tỉnh thành khác. Chính vì vậy, việc nâng cao năng

lực cạnh tranh cho cà phê Việt Nam là một chiến lược mang tính quốc gia

nhằm đưa cà phê Việt Nam lên vị trí số một thế giới.

Nhưng thực tế hiện nay cho thấy, năng lực cạnh tranh của cà phê Việt

Nam vẫn còn quá thấp, chưa tương xứng với tiềm năng cũng như vị thế trên

thị trường quốc tế. Có quá nhiều yếu tố làm giảm năng lực cạnh tranh nhưng

yếu tố quan trọng nhất vẫn là chất lượng kém. Khâu tổ chức sản xuất, xuất

khẩu cà phê Việt Nam vẫn còn quá nhiều tồn tại. Canh tác, thu hoạch, bảo

quản, sơ chế vẫn chưa đúng quy trình, thiếu sự chọn lọc và hướng dẫn kỹ

thuật của các cơ quan chuyên môn. Cơ cấu sản xuất không hợp lý, mất cân

đối trong đầu tư giữa trồng trọt và chế biến, giữa nguồn sản lượng khổng lồ và

sự thiếu thốn máy móc thiết bị. Hệ thống đánh giá tiêu chuẩn chất lượng chưa

được áp dụng triệt để. Các doanh nghiệp thiếu kinh nghiệm tham gia thương

mại quốc tế, giá cả phụ thuộc giá thế giới, bị động và thiếu ổn định.

Từ những tồn tại trên đây, trong khuôn khổ luận văn đã đề ra một số giải

pháp nhằm cải tiến chất lượng, nâng cao uy tín, tạo dựng thương hiệu với mục

đích cuối cùng là nâng cao năng lực cạnh tranh cho cà phê Việt Nam. Những

giải pháp nổi bật đó là:

- Tăng cường đầu tư cho khoa học kỹ thuật, máy móc thiết bị phục vụ sản

xuất.

- Xây dựng và phát triển những vùng nguyên liệu tập trung chuyên canh.

- Tập trung sản xuất cà phê chất lượng cao, đa dạng chủng loại.

- Nâng cao nhận thức cho người dân về kinh tế thị trường

- Đặc biệt nâng cao vai trò của Hiệp hội cà phê ca cao Việt Nam

Mục tiêu lớn nhất là nâng cao uy tín cho cà phê Việt Nam, tạo dựng

thương hiệu mạnh trên thị trường thế giới.

Nhu cầu thế giới và trong nước ngày càng tăng cao là một yếu tố vô cùng

thuận lợi nhưng đồng thời yêu cầu về chất lượng cũng ngày càng khắt khe

hơn, do đó ngành cà phê cần có những giải pháp quyết liệt để nâng cao chất

lượng, bởi lẽ, chất lượng là nguồn gốc của mọi vấn đề.

Ở Việt Nam có nhiều điều kiện thuận lợi để nâng cao năng lực cạnh

tranh cho cà phê và vấn đề là chúng ta tận dụng và phát huy những lợi thế ấy

như thế nào.Với lợi thế về sản lượng như ngành cà phê hiện nay, thì vấn đề

còn lại là làm sao đưa được những sản phẩm tốt nhất ra thị trường để chiếm

thị phần lớn, cũng như tạo dựng được thương hiệu nổi tiếng cho cà phê Việt

Nam.

Nói tóm lại, cà phê đang trở thành một mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ

lực thì nâng cao năng lực cạnh tranh cũng đang là một yếu tố sống còn đối với

ngành cà phê. Yếu tố sống còn ấy cần sự kết hợp của cả chính phủ, bộ ngành

và toàn thể người trồng cà phê.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn (12/2004), Tăng cường năng

lực hội nhập quốc tế cho ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn

( SCARDII).

2. “Đề án phát triển xuất khẩu giai đoạn 2006 - 2010”– Bộ Thương mại,

2005.

3. Bạch Thụ Cường (2002), “Bàn về cạnh tranh toàn cầu”, NXB Thông

Tấn, Hà Nội

4. Cục Xúc Tiến Thương Mại (2001), “Báo cáo đánh giá tiềm năng xuất

khẩu Việt Nam”, 2001.

5. Nguyễn Văn Dũng (2008), “Cà phê Việt Nam những cơ hội và thách

thức”, Báo Bình Dương, số ngày 06/08/2008.

6. Đại từ điển Tiếng Việt.

7. Phan Huy Đường. “Tiêu thụ nông sản Việt Nam: thực trạng và

những vấn đề đặt ra trong hội nhập kinh tế quốc tế”. Đề tài NCKH,

ĐHQG Hà Nội.

8. Thúy Hiền (2006), “Đâu là giải pháp để ngành cà phê phát triển bền

vững”, Thời báo kinh tế Việt Nam, kinh tế Việt nam và thế giới, số

ngày 19/02/2006, tr 18-20.

9. Hiệp hội cà phê - ca cao Việt Nam (2005), “Báo cáo tổng hợp”, Hà

Nội, 2005.

10. Trần Ngọc Hưng (2002), “Một số nguyên nhân làm suy yếu năng lực

cạnh tranh của cà phê Việt Nam”, tạp chí phát triển kinh tế tháng

9/2002, tr 21-23.

11. Nguyễn Hữu Khải (2000): “Các giải pháp đẩy mạnh và khuyến khích

sản xuất và xuất khẩu một số sản phẩm cây công nghiệp của Việt

Nam”, Luận án tiến sĩ, Hà Nội.

12. Đỗ Ngọc Kiên (2008), “Thương mại công bằng trong kỷ nguyên toàn

cầu hoá: Từ lý thuyết tới thực tiễn” Tạp chí kinh tế đối ngoại, số 28,

tháng 01/ 2008.

13. Hoàng Lan (2006), “Cà phê Việt Nam- những vấn đề cần cải thiện”,

Tạp chí thương mại số 32/2006, tr 32-33.

14. Trần Lê, Cần một chương trình cà phê quốc gia, Thời báo kinh tế Việt

Nam số ngày 10/01/2006.

15. Nguyễn Đình Long, Phạm Đức Minh (2003), “Nâng cao khả năng cạnh

tranh hàng nông sản xuất khẩu”, Viện kinh tế Nông Nghiệp, 2003.

16. Công Luận ( 2006), Vào WTO- ngành cà phê đối mặt với nhiều khó

khăn, Tạp chí thương mại 27/06/2006.

17. Bùi Xuân Lưu (2002), Bảo hộ hợp lý nông nghiệp Việt Nam trong quá

trình hội nhập kinh tế quốc tế, NXB Thống Kê.

18. Hòa Minh (2009), “Cà phê và thị trường nội địa”, Vneconomic, số

ngày 11/05/2009.

19. Đoàn Triệu Nhạn, Phan Quốc Sủng, Hoàng Thanh Tiệm (2000), “Cây

cà phê Việt Nam”, NXB Thông Tấn, Hà Nội, 2000.

20. OECD, “Diễn đàn cấp cao về cạnh tranh công nghiệp (HLFIC)”.

21. Trần Sửu ( 2000), Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong điều

kiện toàn cầu hoá.

22. Nguyễn Phương Thanh (2000), Luận văn tốt nghiệp, Nghiên cứu năng

lực cạnh tranh của một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực, trường đại học

Ngoại Thương Hà Nội.

23. Hồ Khánh Thiện (2008), “Cà phê Việt đối mặt với thách thức mới”,

Vneconomy số ngày 13/08/2008.

24. Thời báo kinh tế Việt Nam, kinh tế 08-09 Việt Nam và Thế Giới, số

ngày 30/08/09.

25. Thời báo kinh tế Sài Gòn số ngày 03/05/09.

26. Thu Đức Thu (2008), “Tiềm năng lớn của cà phê Việt Nam”, Tạp chí

tổng quan số 3, chuyên đề công thương- nông nghiệp 2008.

27. Anh Tuấn ( 2006), Cuộc hành trình đến giảI thưởng WIPPO 2005, tạp

chí thương mại 11/4/2006, tr 21-22.

28. Vũ Trí Tuệ (2006), “Cạnh tranh của ngành cà phê Việt Nam trong hội

nhập kinh tế quốc tế”, tạp chí trung tâm thông tin và dự báo kinh tế- xã

hội quốc gia, ngày 13/06/2006.

29. Vũ Trí Tuệ (2006), Một số nghiên cứu về ngành cà phê Braxin, tạp chí

thương mại số 23/2006.

30. Trần Văn Tùng (2004), Lợi thế cạnh tranh quốc gia và chiến lược

cạnh tranh của công ty, NXB Thế Giới, Hà Nội.

31. Viện khoa học xã hội Việt Nam, viện nghiên cứu Châu Phi và Trung

Đông (2006), Tạp chí nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông, tháng

08/2006.

32. Viện kinh tế Việt Nam, Viện khoa học xã hội Việt Nam (2006), Tạp chí

nghiên cứu kinh tế, số 341, tháng 10/2006.

33. Mai Thị Thanh Xuân, Ngô Đăng Thành “Phát triển công nghiệp chế

biến nông sản ở Việt Nam” - NXB Chính Trị Quốc Gia Hà Nội, 2006.

34. Dictionary of Trade (1997), University of Adelaide, New Dictionary of

Trade, University of Adelaide, NewYork.

35. http://encarta.msn.com/dictionary_1861599120/compete.html

36. www.asset.vn.

37. www.24h.com.vn

38. www.vicofa.org.vn

39. www.agroviet.gov.vn

40. www.vneconomy.com.vn

41. www.ico.org

42. www.worldbank.org.vn

43. www.vnexpress.net

44. www. Mard.gov.vn

45. www. Mot.gov.vn

46. www. Gso.gov.vn

47. www.commodityexpert.com

48. www.wto.org

49. www.vietnam-ustrade

50. www.acpc.org

51. www.weforum.org

52. : http://thongtinthuongmaivietnam.vn, ngày 07/03/08.

Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Nâng cao năng lực cạnh tranh cho cà phê Việt Nam

Trên cơ sở tìm ra được những nguyên nhân căn bản làm giảm năng lực cạnh tranh của cà phê Việt Nam để từ đó khuyến nghị một số giải pháp khắc phục những yếu kém ấy. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

*****************

NGUYỄN MẠNH TUẤN

NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH

CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

Trang

Danh môc b¶ng biÓu

CHƢƠNG 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ

VỀ CẠNH TRANH VÀ NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH SẢN PHẨM

CHƢƠNG 2

THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

TỪ NĂM 2000 ĐẾN NAY

Tổng sản lƣợng

CHƢƠNG 3

GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH

CỦA CÀ PHÊ VIỆT NAM

KẾT LUẬN

Có thể bạn quan tâm

Luận văn Thạc sĩ: Quản lý hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mẫu giáo ở các trường mầm non, huyện Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang

Luận án Tiến sĩ: Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Phú Thọ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Phú Thọ

Câu hỏi Ôn tập Triết học Mác-Lênin tự luận

Vai trò của kinh tế tư nhân trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc: Từ kinh nghiệm của Trung Quốc đến bài học cho Việt Nam

Bài giảng Kinh tế chính trị Mác - Lênin

Tập bài giảng môn Kinh tế chính trị Mác - Lênin

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Bản chất và vai trò của các công ty xuyên quốc gia

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Hàng hóa và liên hệ đến sự phát triển của điện thoại ở Việt Nam hiện nay

Niên luận Kinh tế chính trị: Mô hình kinh doanh ứng dụng dịch vụ công nghệ kết nối vận tải của Công ty Trách nhiệm hữu hạn GRAB

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn của nguyên tắc “tương hợp thị trường” trong quản lý nhà nước về kinh tế - Liên hệ Việt Nam

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Tình hình thất nghiệp ở Việt Nam trong giai đoạn 2010-2016, nguyên nhân và giải pháp

Tiểu luận Kinh tế chính trị Mác-Lênin: Xây dựng chuỗi cung ứng trong các doanh nghiệp Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ tóm tắt: Pháp luật về điều kiện đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực giáo dục, đào tạo ở Việt Nam

Luận văn Thạc sĩ: Sự nghiệp nghiên cứu phê bình văn học của Hoài Thanh

Luận văn Thạc sĩ: Tiểu thuyết của Đỗ Phấn từ góc nhìn sinh thái

Luận văn Thạc sĩ: Giải pháp ứng phó với nhập cư ở Liên minh Châu Âu

Luận văn Thạc sĩ: Diễn ngôn về giới nữ trong văn xuôi nữ Việt Nam đương đại (khảo sát sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Lý Lan, Nguyễn Thị Thu Huệ)

Luận văn Thạc sĩ: Xây dựng mức phát thải tham chiếu rừng khu vực huyện Bảo Lâm tỉnh Lâm Đồng

Luận văn Thạc sĩ: Đặc điểm nhân vật chính trong ba tác phẩm của Franz Kafka: Lâu đài, Vụ án, Hóa thân

Tài liêu mới

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng thuật toán thích nghi và học tăng cường cấu trúc Actor - Critic điều khiển bám quỹ đạo cho robot di động đa hướng mecanum

Luận án Tiến sĩ: Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim, rung nhĩ điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng giải pháp đảm bảo an toàn thông tin cho quá trình học liên kết dựa trên mật mã

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Phát triển năng lực đánh giá công nghệ cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ 11 ở trường trung học phổ thông

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu phân loại chi cầu diệp – Bulbophyllum Thouars (Orchidaceae) ở vùng Tây Nguyên bằng phương pháp hình thái và phân tử

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đặc điểm phân bố và dinh dưỡng của các loài lưỡng cư ở Vườn Quốc gia Bến En và Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa

Luận án Tiến sĩ: Tổng hợp luật dẫn và điều khiển cho một lớp tên lửa đối hải trên cơ sở ứng dụng mạng nơ ron và hệ mờ

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu tổng hợp hệ điều khiển góc Pitch tua bin gió trong điều kiện có nhiễu tác động

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hóa học lipid của hai loài san hô thủy tức Millepora dichotoma và Millepora platyphylla ở Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát phân phối công suất kéo trên cầu chủ động của ô tô con bằng ABS

Luận án Tiến sĩ: Ứng dụng phản ứng Domino vào tổng hợp các dẫn xuất Podophyllotoxin, Pyrimidine và đánh giá hoạt tính sinh học của các chất tổng hợp được

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và một số hoạt tính sinh học của cây chùm ngây (Moringa oleifera)

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và ứng dụng ức chế ăn mòn cho thép của cao chiết xuất từ cây Lộc vừng thuộc họ Lecythidaceae

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán