Âa daûng âäüng váût ...
145
ni tå vaì laìm mäi træåìng trå troüi. Thuäúc træì sáu vaì trë náúm ráút âäüc, noï coï nguäön gäúc cuía
lindane vaì mancozeb aính hæåíng âãún truìng coí vaì truìng coï voí. Thuäúc træì sáu laìm giaím caí
säú loaìi vaì säú læåüng, laìm thay âäøi cáúu truïc thaình pháön loaìi do sæû gia tàng nhiãöu loaìi cuía
nhoïm colpodid. Kãút quaí naìy chæïng toí giaï trë cuía viãûc nghiãn cæïu täøng håüp vaì cuîng âaïnh
giaï tênh âa daûng sinh hoüc trong hãû sinh thaïi. Thuäúc træì sáu êt taïc âäüng lãn truìng coï voí vaì
thuäúc diãût náúm êt taïc âäüng lãn caí hai nhoïm. Nhæîng nghiãn cæïu ngáøu nhiãn (RCB) vaì
nghiãn cæïu keïo daìi 90 ngaìy cáön thiãút âãø xaïc âënh tênh âäüc cáúp thåìi cuía cháút diãût sinh váût.
Cäng nghiãûp hoaï trong näng nghiãûp neïn chàûc nãön âáút, tiãu diãût giun vaì hãû thäúng
dáùn næåïc laìm xäúp âáút vaì pháön låïn khu hãû âäüng váût maì coìn laìm giaím âi khäng gian cuía
caïc häú sinh säúng cuía vi khuáøn vaì boün àn protozoa. Sæû neïn chàût laìm máút sæû âa daûng cuía
nhoïm truìng coï voí vaì haûn chãú nhæîng nhoïm låïn. Sæû giaím khäng gian säúng khiãún chuïng
thiãúu oxy vaì giaím quaï trçnh trao âäøi cháút vaì sæû sinh saín cuía chuïng.
Mäüt pháön täön taûi trong quaín lyï hãû sinh thaïi näng nghiãûp laì baío täön vaì têch luíy âáút,
noï âæåüc quaín lyï bàòng caïch phán têch quáön xaî nguyãn sinh váût âãø âaïnh giaï mæïc âäü hoaût
âäüng sinh hoüc cho saín xuáút näng nghiãûp.
Chæång 7
Tênh Âa Daûng vaì Chæïc Nàng
Cuía Sinh Váût Âáút Cåî Væìa
I. Giåïi thiãûu
Âa daûng caïc quáön xaî vi sinh váût, thæûc váût vaì âäüng váût trong tæû nhiãn laì nhán täú
máúu chäút trong cáúu truïc vaì chæïc nàng cuía hãû sinh thaïi. Hãû sinh thaïi näng nghiãûp âæåüc xáy
dæûng cho mäüt hay mäüt vaìi loaìi âäüng váût hoàûc thæûc váût täön taûi, giaím âi tênh âa daûng âãø
tàng saín pháøm laì thæûc pháøm cho ngæåìi, âäüng váût vaì cháút âäút.
Baíng 7.1: phán chia sinh váût âáút theo kêch cåí vaì säú læåüng
Caïc låïp Thê duûSinh læåüng
(g/m2)
Chiãöu daìi
(mm)
Säú læåüng
(con/m2)
Thæûc váût hiãøn vi Vi khuáøn, náúm,
taío vaì náúm mäúc
1-100 Khäng thãø
tênh
106 - 1012
Âäüng váût hiãøn vi Nguyãn sinh
âäüng váût
1.5-6.0 0.005-0.2 106 - 1012
Âäüng váût cåí væìa Giun troìn, Nhãûn
âáút, Collembola,
Enchytraeidae.
0.01-10 0.2-10 102 - 107
Âäüng váût cåí låïn Cän truìng 0.1-2.5 10-20 102 - 105
Âäüng váût ráút låïn Giun âáút 10-40 20 0 - 103
Säú liãûu tæì Dindal (1990) vaì Lal (1991).
Âãø dãù daìng quaín lyï, caïc chu kyì sinh hoüc âäi khi âæåüc thay thãú bàòng caïc saín pháøm
coï nguäön gäúc dáöu hoía nhæ phán boïn täøng håüp. Trong mæïc âäü quaín lyï cao coï thãø aïp duûng
näng dæåüc vaì chu kyì canh taïc coï thãø gáy aính hæåíng âãún sinh váût âáút, thäng thæåìng thç
laìm thay âäøi thaình pháön loaìi. Nguäön taìi nguyãn váût lyï vaì sinh hoüc âáút (nhæ nhiãût âäü, pH
vaì âàûc tênh giæí næåïc) vaì mäi træåìng säúng cuía vi sinh váût thay âäøi khi mäi træåìng tæû nhiãn
biãún âäøi thaình saín pháøm näng nghiãûp. Sæû thay âäøi vãö taìi saín âáút coï thãø âæåüc phaín aïnh
Âa daûng âäüng váût ...
147
bàòng sæû phán bäú vaì tênh âa daûng cuía âäüng váût âáút cåí væìa. Sinh váût thêch nghi våïi âiãöu
kiãûn váût lyï thay âäøi maûnh seî phaït triãøn trong vuìng näng nghiãûp do âoï giaím âi tênh phong
phuï vaì tênh âa daûng khu hãû sinh váût âáút.
Mäúi quan hãû giæía caïc nhoïm sinh váût vaì caïch quaín lyï trong thäúng näng nghiãûp coï
thãø âæåüc nghiãn cæïu dæåïi tênh huäúng âàûc biãût âãø xaïc âënh mæïc âäü âa daûng. Tháût ra âiãöu
kiãûn lyï tæåíng khoï âaût âæåüc vç taïc âäüng ngæåüc cuía hoaût âäüng näng nghiãûp, chuïng ta khäng
âuí kiãún thæïc âãø xaïc âënh noï laì cáön thiãút coï thãø hay coï thãø laìm tàng gáúp âäi vãö sæû âa daûng
sinh hoüc trong näng nghiãûp so våïi hãû sinh thaïi tæû nhiãn.
Háöu hãút caïc nghiãn cæïu vãö âäüng váût âáút âãöu táûp trung vaìo hãû sinh thaïi ræìng vaì
âäöng coí vç nåi âoï khäng coï sæû quaín lyï chàûc cheí nhæ trãn âäöng ruäüng. Caïc nhaì sinh thaïi
hoüc phaíi quan tám âãún vaìi troì cuía vi sinh váût vaì sinh váût cåí væìa trong hoaût âäüng cuía hãû
sinh thaïi, ngæåüc laûi caïc nhaì khoa hoüc näng nghiãûp táûp trung vaìo vai troì cuía viãûc cäú âënh
âaûm vaì dëch haûi hay bãûnh cuía cáy träöng. Sinh váût cåí væìa coï màût åí moüi mæïc dinh dæåîng
trong maûng læåïi thæïc àn trong âáút vaì aính hæåíng træûc tiãúp âãún nàng suáút sinh hoüc så cáúp
thäng qua hãû rãø vaì aính hæåíng giaïn tiãúp thäng quan sæû phán huíy cháút hæíu cå thaình vä cå.
II. Mäi træåìng säúng
Khäng giäúng nhæ sinh váût âáút cåí låïn nhæ giun âáút, Nhãûn âáút, kiãún vaì mäüt vaìi loaûi
áúu truìng cän truìng, sinh váût âáút cåí væìa khäng coï khaí nàng laì thay âäøi hçnh daûng cuía âáút
vaì nhæ thãú chuïng säúng trong hang hay häúc vaì nhæ thãú chuïng coï thãø di chuyãøn trong âáút.
Täøng säú khoaíng träúng trong âáút nåi chuïng sinh säúng (våïi khoaíng träúng væìa våïi kêch cåí
cuía cå thãø) seî laì vuìng sinh säúng. Khu hãû vi sinh váût tàng lãn vaì chiãúm æu thãú khi thãø têch
khoaíng träúng giaím âi, khi âoï hoaût âäüng cuía sinh váût cåí nhoí vaì væìa bë taïc âäüng cuía sæû cán
bàòng næåïc vaì khäng khê, vi sinh váût hoaût âäüng täúi âa khi læåüng næåïc chiãúm 60% thãø têch
hang. Sæû ngáûp uïng næåïc vaì sæû khä haûn gáy báút låüi cho caïc quáön thãø sinh váût âáút do sæû
thiãúu oxy vaì thiãúu næåïc.
Dæång Trê Duîng GT. 2001
148
Quáön thãø vaì tênh âa daûng cuía sinh váût âáút væìa chiãúm säú læåüng cao nháút trong âáút
xäúp vaì coï nhiãöu cháút hæîu cå vaì phán táöng. Háöu hãút caïc hoaût âäüng sinh hoüc xaíy ra åí táöng
màût våïi âäü sáu 20 cm tæång æïng våïi låïp âáút caìy trong näng nghiãûp. Trong âáút khäng canh
taïc, sinh váût cåí væìa æu thãú trong khoaíng 5 cm. Táön hæîu cå (O) âæåüc têch luíy våïi thæûc váût
(tè lãû C:N cao) vaì saín pháøm thaíi cuía âäüng váût (C:N tháúp). Táöng phán huíy (F hay O1) chæïa
nhæîng cháút phán huíy, bao gäöm häøn håüp cuía maính thæûc váût vaì âäüng váût våïi náúm såüi vaì
náúm baìo tæí. Låïp âáút muìn (H hay O2) chæïa saín pháøm khäng âënh hçnh cuía cháút phán huíy
våïi nhiãöu nguäön khaïc nhau.
Thæûc váût aính hæåíng træûc tiãúp âãún sinh váût âáút qua sæû cung cáúp nhiãöu cháút hæîu cå
vaìo âáút vaì giaïn tiãúp thäng qua hoaût âäüng váût lyï nhæ che maït, baío vãû âáút vaì huït láúy næåïc
vaì cháút dinh dæåîng. Rãø cáy tiãút ra acid amin vaì cháút âæåìng cung cáúp cho vi sinh váût do
váûy sinh váût âáút thæåìng táûp trung quanh nguäön thæïc àn nhæ rãø cáy vaì cháút hæîu cå phán
huíy.
III. Âàûc tênh sinh hoüc vaì sinh thaïi hoüc cuía khu hãû sinh váût âáút
Nhoïm sinh váût âáút cåí væìa coï nhiãöu tênh àn khaïc nhau, nhoïm sau thæåìng tiãún hoïa
vaì maûnh meî hån nhoïm træåïc. Trong pháön naìy nhoïm giun troìn, collembola vaì Nhãûn âáút
âæåüc thaío luáûn sáu hån vç chuïng laì nhoïm sinh váût æu thãú trong khu hãû sinh váût âáút.
Giun troìn ráút æu thãú våïi säú læåüng tæì 6x104-9x106 caï thãø trong mäüt meït vuäng vaì
kêch thæåïc khoaíng 0.3-4 mm, chu kyì sinh saín ngàõn (vaìi ngaìy hay vaìi tuáön) khiãún chuïng
dãù daìng thêch nghi våïi sæû thay âäøi vãö thæïc àn trong mäi træåìng. Vãö pháön dinh dæåîng thç
dãù daìng xaïc âënh, theo cáúu taûo chuïng coï thãø láúy thæïc àn trãn rãø cáy, vi khuáøn, náúm, taío vaì
caí giun troìn khaïc (Wasilewska, 1979).
Nhãûn âáút vaì Collembola coï thãø âaût tè lãû khoaíng 95% trong säú âäüng váût chán khåïp
kêch thæåïc nhoí. Thaình pháön loaìi Nhãûn âáút chuí yãúu nàòm trong 3 bäü phuû laì: Oribatida
(Cryptostigmata), thæåìng chiãúm æu thãú trong táöng hæîu cå åí bãö màût; Mesostigmata
Âa daûng âäüng váût ...
149
(Gamasida) laì nhoïm mäúi ráút hoaût âäüng; Prostigmata (Actinedida) laì nhoïm låïn, coï thaình
pháön phæïc taûp, tênh àn cuía chuïng ráút khaïc biãût, âa pháön laì àn náúm vaì àn thët.
Collembola laì nhoïm phán bäú räüng, chuïng coï khaí nàng trao âäøi cháút, dinh dæåîng
vaì sinh saín nhanh. Sæû phán biãût caïc loaìi trong nhoïm Collembola chuí yãúu dæûa vaìo ruäüt,
haìm âãø xaïc âënh tênh àn cuía chuïng (Swift vaì cäüng sæû, 1979) vç háöu hãút caïc loaìi chuïng âãöu
àn thæûc váût phán huíy vaì vi sinh thæûc váût khaïc. Såüi vaì baìo tæí cuía náúm laì mäüt trong nhæîng
nhán täú aính hæåíng âãún sæû phán bäú cuía Collembola.
Nhæîng loaìi chán khåïp khaïc thæåìng xuyãn xuáút hiãûn trong âáút laì
Pseudoscorpiones, Symphyla, Pauropoda, Protura, Diplura, vaì caïc áúu truìng tiãön træåíng
thaình cuía nhoïm cän truìng biãún thaïi hoaìn toaìn. Kiãún vaì mäúi cuîng coï thãø coï säú læåüng ráút
cao nhæng chuïng laì chán khåïp cåí låïn nãn khäng baìn luáûn åí âáy.
1. Nhoïm àn thæûc váût
Nhoïm giun troìn àn thæûc váût coï thãø chiãúm æu thãú trong hãû sinh thaê näng nghiãûp,
chuïng aính hæåíng âãún nàng suáút sinh hoüc så cáúp vç chuïng láúy næåïc vaì dinh dæåîng tæì âoï
laìm thay âäøi hçnh thaïi vaì hoaût âäüng sinh lyï cuía bäü rãø. Trong nhiãöu muìa vuû, mäúi quan hãû
nghëch giæîa nàng suáút cáy träöng vaì säú læåüng quáön thãø giun troìn àn thæûc váût nhæ
Meloidogyne, Heterodera, Pratylenchus, ... âaî âæåüc Mai (1985); Barker vaì cäüng sæû
(1994) ghi nháûn.
Nhoïm chán khåïp nhoí êt gáy haûi cho cáy träöng, nhæng nhoïm væìa laûi gáy haûi khi
mäi træåìng thiãúu thæïc àn thê duû nhæ caïc loaìi trong giäúng
Onychiurus
caûp rãø cáy gáy haûi
cho cuía caíi âæåìng, tuy váûy sæû thiãût haûi naìy coï thãø giaím khi ta träöng thãm mäüt säú loaìi coía
âàûc biãût hay cung cáúp cháút hæîu cå cho âáút. Mäüt vaìi loaìi Nhãûn âáút thêch àn mä cuía cáy
säúng, nhæng âa säú thêch àn thæûc váût âaî phán huíy. Toïm laûi sæû gia tàng säú læåüng cháút hæîu cå
vaì sæû âa daûng thaình pháön loaìi cáy coí seî laìm gia tàng säú læåüng khu hãû sinh váût âáút cåí væìa.
1. Nhoïm àn vi sinh váût