BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------
Phan Thị Thanh Hương
NGHIÊN CỨU THỰC VẬT RỪNG NGẬP MẶN CÓ HOẠT
TÍNH SINH HỌC TẠI VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY
VÀ ĐỀ XUẤT KHẢ NĂNG SỬ DỤNG BỀN VỮNG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
Hà Nội – 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------
Phan Thị Thanh Hương
NGHIÊN CỨU THỰC VẬT RỪNG NGẬP MẶN CÓ HOẠT
TÍNH SINH HỌC TẠI VƯỜN QUỐC GIA XUÂN THỦY VÀ
ĐỀ XUẤT KHẢ NĂNG SỬ DỤNG BỀN VỮNG
Chuyên ngành: Thực vật học
Mã số: 9 42 01 11
LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS.TS. Trần Huy Thái
2. TS. Nguyễn Hoài Nam
Hà Nội – 2018
MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn
Lời cam đoan
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt
Danh mục bảng
Danh mục hình
Danh mục ảnh
MỞ ĐẦU…………………………………………………………………………………………....................
1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU…………….
3
1.1. Định nghĩa rừng ngập
mặn…………………………………………
3
1.2. Phân bố và hiện trạng rừng ngập mặn…………………..............
4
1.2.1. Phân bố, hiện trạng rừng ngập mặn trên thế giới………………..
4
1.2.2. Phân bố, hiện trạng rừng ngập mặn ở Việt Nam………………....
1.2.3. Các tác nhân gây ảnh hưởng tiêu cực đến HST rừng ngập mặn
5
6
1.3. Giá trị, vai trò của rừng ngập mặn………………………………
6
1.3.1. RNM là nơi lưu trữ, cung cấp nguồn tài nguyên động thực vật…
6
1.3.2. RNM có vai trò sinh thái – môi trường vô cùng to lớn…………...
9
1.3.3. Giá trị du lịch sinh thái của rừng ngập mặn……………………...
11
1.4. Đa dạng thực vật ngập mặn………………………………………
11
11
1.4.2. Đa dạng thực vật ngập mặn ở Việt Nam………………………….
13
1.5. Các nghiên cứu về cấu trúc và sinh khối rừng ngập mặn………
15
15
1.5.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam……………………………………….
17
1.6. Các nghiên cứu về hóa học và hoạt tính sinh học các loài
TVNM……………………………………………………………...
19
1.6.1. Nghiên cứu hóa học các loài thực vật ngập mặn…………………
19
1.6.2. Nghiên cứu hoạt tính sinh học các loài thực vật ngập mặn……...
27
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU……………………………………………………………
31
2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu………………………………………
31
2.2. Nội dung nghiên cứu…………………………………………………
33
2.3. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………
34
2.3.1. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm hệ thực vật bâc cao có mạch….
34
2.3.2. Phương pháp nghiên cứu cấu trúc, sinh khối quần xã thực vật
ngập mặn…………………………………………………………………..
37
40
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN…………………………….
45
3.1. Đặc điểm hệ thực vật BCCM ở VQG Xuân Thủy ……………...….
45
3.1.1. Xác định tên loài và xây dựng danh lục các loài thực vật………….
45
3.1.2. Đa dạng các bậc taxon thực vật BCCM VQG Xuân Thủy…………
46
3.1.3. Đa dạng về dạng sống……………………………………………….
52
3.1.4. Đa dạng các yếu tố địa lý thực vật………………………………….
55
3.1.5. Giá trị sử dụng các loài thực vật……………………………………
56
3.1.6. Loài quí hiếm có giá trị bảo tồn trong hệ thực vật…………………
59
3.2. Nghiên cứu cấu trúc và sinh khối một số quần xã TVNM đặc trưng
ở VQG Xuân Thủy………………………………………………………..
59
3.2.1. Phân loại kiểu thảm TVNM thực thụ đặc trưng của VQG Xuân
Thủy ……………………………………………………………………….
59
3.2.2. Mô tả cấu trúc và xác định sinh khối của 6 quần xã TVNM thực
thụ đặc trưng ở VQG Xuân Thủy…………………………………………
59
3.3. Kết quả thu mẫu và sàng lọc hoạt sinh học các mẫu thực vật thu
được………………………………………………………………………..
80
3.3.1. Kết quả thu mẫu..................................................................................
80
3.3.2. Kết quả sàng lọc hoạt tính sinh học các mẫu thực vật.....................
82
3.4. Kết quả nghiên cứu thành phần hóa học 2 loài thực vật ngập
mặn……………………………………………………………...................
88
3.4.1. Kết quả phân lập các hợp chất từ cây Bần chua ………………….
88
3.4.2. Kết quả phân lập các hợp chất phân lập từ cây Đước vòi ………..
102
3.5. Kết quả đánh giá hoạt tính sinh học các hợp chất phân lập được
từ hai loài Đước vòi và Bần chua ………………………………………
113
3.5.1. Kết quả đánh giá hoạt tính kháng VSVKĐ…………………………
113
3.5.2. Kết quả đánh giá hoạt tính gây độc tế bào………………………….
114
3.6. Đề xuất biện pháp bảo tồn hệ sinh thái RNM và hướng sử
dụng loài có triển vọng ở VQG Xuân
Thủy……………………………………
114
3.6.1. Đề xuất biện pháp bảo tồn hệ sinh thái RNM…………………….
114
3.6.2. Đề xuất hướng sử dụng đối với loài có triển vọng về hoạt tính
sinh học…………………………………………………………….
122
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ…………………………………………….
128
NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN……………………………
131
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ…………………….
132
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………..
133
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BCCM
Bậc cao có mạch
CHCl3
Chloroform
CH2Cl2
Dichloromethan
COSY
Correlated Spectroscopy
13C-NMR
Carbon - 13 Nuclear Magnetic Resonance
Spectroscopy (Phổ cộng hưởng từ hạt nhân)
DEPT
Distortionless Enhancement by Polarization
Transfer
DMSO
Dimethyl sulfoside
ESI-MS
Electron Spray Ionization Mass Spectroscopy (Phổ
khối lượng phun mù điện tử)
EtOAc
Ethyl acetate
HR-ESI-MS
Hight Resolution Electron Spray Ionization Mass
Spectroscopy (Phổ khối lượng phun mù điện tử
phân giải cao)
1H-NMR
Proton Nuclear Magnetic Resonance Spectroscopy
(Phổ cộng hưởng từ hạt nhân 1H)
HMBC
Heteronuclear Multipe Bond Coherence (Tương tác
dị hạt nhân qua nhiều liên kết)
HSQC
Heteronuclear Single Quantum Coherence (Tương
tác dị hạt nhân qua một liên kết)
IC50
Inhibitory concentration 50% (Nồng độ ức chế
50%)
J; δ
Hằng số tương tác; độ dịch chuyển hóa học
KDTSQ
Khu dự trữ sinh quyển
MeOH, MeOD
Methanol
MIC
Minimum Inhibitory Concentration (Nồng độ ức
chế tối thiểu)
NOESY
Nuclear Overhauser Effect Spectroscopy