1
PHẦ N MỞ ĐẦ U
--- ---
1. Sự cầ n thiế t củ a vấ n đề nghiên cứ u
Trong Quy hoạ ch Tổ ng thể Phát triể n Du lị ch Việ t Nam thờ i kỳ 1995 –
2010 và Chiế n lư ợ c Phát triể n Du lị ch Việ t Nam thờ i kỳ 2001 – 2010, Vùng du
lị ch Bắ c Trung bộ đư ợ c xem là mộ t trong ba vùng du lị ch trọ ng điể m củ a cả
nư ớ c (kéo dài từ Quả ng Bình đế n Quả ng Ngãi) . Đư ợc đánh giá là là vùng du
lị ch có tiề m năng và thế mạ nh để phát triể n hoạ t độ ng du lị ch, vớ i nhiề u di tích
lị ch sử , di tích cách mạ ng và nguồ n tài nguyên tự nhiên phong phú.
Tuy nhiên, đố i vớ i Vùng du lị ch Bắ c Trung Bộ (VDLBTB) cho đế n nay
việ c đầ u tư , khai thác, phát triể n các loạ i hình du lị ch sinh thái (DLST) vẫ n còn rấ t
hạ n chế , chư a mang đầ y đủ nhữ ng đặ c trư ng vố n có củ a nó . Việ c tổ chứ c hoạ t
độ ng DLST ở nhiề u điể m tài nguyên chỉ mớ i dừ ng lạ i ở việ c khai thác phụ c vụ du
lị ch tự nhiên, du lị ch ”đạ i chúng” (mass tourism), do đó đã bắ t đầ u bộ c lộ nhữ ng
yế u kém, gây tác độ ng xấ u đế n môi trư ờ ng, cả nh quan.. Nguyên nhân là do:Chư a
tiế n hành khả o sát, đánh giá kỹ lư ỡ ng và toàn diệ n về tiề m năng du lị ch tự nhiên cũng
như các điề u kiệ n khác để phát triể n DLST; quy mô đầ u tư còn nhỏ , chư a đồ ng bộ lạ i
thiế u quy hoạ ch; độ i ngũ cán bộ quả n lý chư a nhậ n thứ c đầ y đủ về DLST, công tác tổ
chứ c hoạ t độ ng DLST tạ i các điể m tài nguyên còn yế u kém thậ m c hí có nơ i còn buông
lỏ ng hoạ t độ ng này v.v... Do đó, việ c nghiên cứ u để tìm ra hư ớ ng phát triể n DLST tạ i
VDLBTB là rấ t cầ n thiế t.
Xuấ t phát từ tiề m năng, thự c trạ ng và tầ m quan trọ ng nói trên củ a DLST
đố i vớ i Vùng du lị ch Bắ c Trung Bộ . Vì vậ y, tôi đã chọ n vấ n đề : "Nghiên cứ u tiềm
năng và cácgiả iphápphát triển du lị ch sinh tháitạ i một số trọ ng điể mVùng
du lị ch Bắc Trung Bộ"làm luậ n án nghiên cứ u sinh củ a mình.
2. Mụ c tiêu nghiên cứ u
2.1. Mụ c tiêu chung
Từ việ c nghiên cứ u cơ sở lý luậ n , thự c tiễ n và tiề m năng, thự c trạ ng phát
triể n DLST để đư a ra cácgiả iphápphát triển du lị ch sinh tháitạ i một số trọ ng
điể m VDLBTB.
2.2. Mụ c tiêu cụ thể
- Góp phầ n hệ thố ng hoá và làm sáng tỏ nhữ ng vấ n đề lý luậ n và thự c tiễ n
về nghiên cứ u tiề m năng và phát triể n du lị ch sinh thái .
- Nghiên cứ u đánh giá tiề m năng DLST tạ i các trọ ng điể m du lị ch củ a
VDLBTB.
- Đánh giá tổ ng quát thự c trạ ng phát triể n DLST và phân tích các yế u tố
chủ yế u ả nh hư ở ng đế n sự phát triể n DLST tạ i các trọ ng điể m VDLBTB.
- Đề xuấ t đị nh hư ớ ng và mộ t số giả ipháp chủ yế u phát triển DLST tạ i các
trọ ng điể m củ a VDLBTB.
3. Đố i tư ợ ng nghiên cứ u
Là nhữ ng vấ n đề lý luậ n và thự c tiễ n về nghiên cứ u tiề m năng và phát
triể n hoạ t độ ng du lị ch sinh thái tạ i VDLBTB. Các chủ thể : cơ quan quả nlý nhà
2
nư ớ c, tổ chứ c, doanh nghiệp du lị ch, cộ ng đồ ng cư dân đị a phư ơ ng nơ i có tài
nguyên du lị ch.
4. Phạ m vi nghiên cứ u
4.1. Về nộ i dung: Nhữ ng vấ n đề lý luậ n về phát triể n DLST và tiề m năng
DLST; Đánh giá tiề m năng và thự c trạ ng phát triể n DLST và nghiên cứ u các yế u
tố chủ yế u ả nh hư ở ng đế n sự phát triể n DLST tạ i các trọ ng điể m VDLBTB;Đề
xuấ t đị nh hư ớ ng vàmộ t số giả ipháp chủ yế u phát triển DLST tạ i các trọ ng điể m
củ a VDLBTB.
4.2. Về thờ i gian: Thu thậ p tài liệ u thứ cấ p giai đoạ n 2005 – 2010, thu
thấ p các tài liệ u sơ cấ p trong năm 2010 và đầ u năm 2011 .
4.3. Về không gian: Tậ p trung vào các trọ ng điể m VDLBTB, gồ m: (1)
Tiể u vùng 1: Quả ng Bình – phía Bắ c Thừ a Thiên Huế(huyệ n Phong Điề n):Khu
vự c trọ ng điể m gồ m: Vư ờ n quố c gia (VGQ) Phong Nha; Kẻ Bàng –biể n Nhậ t Lệ -
Cả nh Dư ơ ng (Quả ng Bình) và phụ cậ n; Khu vự c biể n Cử a Tùng – Cử a Việ t
(Quả ng Trị ) kéo dài đế n biể n Phong Điề n; Quả ng Điề n (Thừ a Thiên Huế ) và phụ
cậ n. (2) Tiể u vùng 2: Khu vự c biể n Cả nh Dư ơ ng – Lăng Cô - Bạ ch Mã (Thừ a
Thiên Huế ) – Bà Nà (Đà Nẵ ng) và phụ cậ n; Khu vự c biể n Mỹ Khê - Bắ c Mỹ An –
Non Nư ớ c (Đà Nẵ ng) – Cử a Đạ i – Cù lao Chàm (Quả ng Nam) và phụ cậ n; Khu
vự c biể n Mỹ Khê– Cử a Đạ i (Quả ng Ngãi) và phụ cậ n. Luậ n án cũng xem xét thêm
mộ t số điể m tài nguyên bổ sung (ngoài khu vự c trọ ng điể m) đãđư ợ c các đị a
phư ơ ng đư a vào danh mụ c củ a nhằ m đị nh hư ớ ng để phát triể n DLST.
5. Nhữ ng đóng góp mớ i củ a luậ n án
- Về mặ t họ c thuậ t, luậ n án đã làm rõ khái niệ m về du lị ch sinh thái. Khái
niệ m này đề cậ p đế n nộ i dung và phư ơ ng thứ c củ a hoạ t độ ng củ a DLST. Bên cạ nh
đó luậ n án cũng đư a ra quan điể m về phân vị và xác đị nh trọ ng điể m cho
VDLBTB, đồ ng thờ i xây dự ng tiêu chí đánh giá mứ c độ khai thác tiề m năng DLST
cho VDLBTB. Đây là nhữ ng cơ sở khoa họ c để có thể xem xét vậ n dụ ng tạ i các
vùng khácở nư ớ c ta.
- Về mặ t lý luậ n, luậ n án đã tậ p hợ p và làm rõ cơ sở lý luậ n về nghiên cứ u
tiề m năng và phát triể n DLST trên nhiề u khía cạ nh như khái niệ m tài nguyên, tiề m
năng và nghiên cứ u tiề m năng, phân chia lãnh thổ và xác đị nh trọ ng điể m trong
DLST cũng như khái niệ m, đặ c trư ng, vai trò, các yế u tố ả nh hư ở ng v.v… đế n sự
phát triể n DLST. Luậ n án cũng đề cậ p đế n nhữ ng vấ n đề đang đặ t ra cho việ c
nghiên cứ u, triể n khai DLST trên thế giớ i nói chung và Việ t Nam nói riêng. Luậ n
án cũng đã trình bày nhiề u dẫ n liệ u và minh chứ ng về kinh nghiệ m nghiên cứ u tiề m
năng và phát triể n DLST củ a mộ t số nư ớ c trên thế giớ i như Australia, Costa Rica,
Malaysia, Nepal, Indonesia, Thái Lan…; phân tích thự c trạ ng phát triể n DLST ở
Việ t Nam, qua đó rút ra mộ t số bài họ c kinh nghiệ m để vậ n dụ ng cho Việ t Nam và
cụ thể cho VDLBTB.
- Về áp dụ ng lý luậ n vào thự c tiễ n, luậ n án đi vào đánh giá khá đa dạ ng mộ t
số tài nguyên (núi, biể n, đầ m phá, suố i nư ớ c khoáng nóng v.v…) các khu vự c trọ ng
điể m VDLBTB trên khía cạ nh khả năng thu hút và khả năng khai thác. Ngoài ra,
3
bằ ng việ c sử dụ ng mô hình Logit và phư ơ ng pháp đánh giá các yế u tố thành công
then chố t (The critical success factors method – CSFs) đểư ớ c lư ợ ng các yế u tố ả nh
hư ở ng đế n sự phát triể n khách DLST và yế u tố thành công củ a vùng. Đây là nhữ ng
ứ ng dụ ng mớ i, bở i cho đế n thờ i điể m hiệ n nay vẫ n chư a có nghiên cứ u nào áp dụ ng
các phư ơ ng pháp này ở cấ p VDLBTB.
Các đóng góp mớ i về mặ t họ c thuậ t và lý luậ n nói trên đư ợ c vậ n dụ ng trong
toàn bộ nộ i dung phân tích thự c trạ ng và đề xuấ t giả i pháp củ a luậ n án.
Chư ơ ng 1:CƠ SỞ LÝ LUẬ N VÀ THỰ C TIỄ N VỀ
NGHIÊN CỨ U TIỀ M NĂNG VÀ PHÁT TRIỂ N DU LỊ CH SINH THÁI
----------------------
1.1. Mộ t số vấ n đề lý luậ n về nghiên cứ u tiề m năng và phát triể n du lị ch
sinh thái
1.1.1. Mộ t số vấ n đề lý luậ n cơ bả n về du lị ch sinh thái (ecotourism)
Luậ n án đi vào trình bày các vấ n đề về khái niệ m, các đặ c trư ng, phân biệ t
DLST các loạ i hình du lị ch khác; cũng như làm rõ các loạ i hình DLST , phát
triể n DLST và nhữ ng vấ n đề liên quan đế n việ c phát triể n DLST bề n vữ ng.
1.1.2. Vai trò và các yế u tố ả nh hư ở ng đế n việ c phát triể n du lị ch sinh thái
Luậ n án đề cậ p đế n các vai trò củ a việ c phát triể n DLST như vai trò về
kinh tế , xã hộ i, môi trư ờ ng và các vai trò khác… Bên cạ nh đó, luậ n án đi sâu
phân tích các yế u tố ả nh hư ở ng đế n sự phát triể n DLST.
1.1.3. Vấn đề nghiên cứu tiềm năng và phân chia lãnh thổ trong du lịch sinh thái
Nghiên cứ u tiề m năng DLST thự c chấ t là việ c nghiên cứ u giá trị tài nguyên
tự nhiên phụ c vụ DLST. Bên cạ nh việ c khái quát các phư ơ ng pháp đánh giá, luậ n
án đi sâu vào trình bày phư ơ ng pháp “đánh giá tổ ng hợ p”.
Trong phầ n này luậ n án cũng trình b ày việ c phân chia lãnh thổ trong DLST.
Trong đó đi sâu vào cách xác đị nh các khu vự c và tài nguyên trọ ng điể m du lị ch.
1.2. Cơ sở thự c tiễ n vềnghiên cứ u tiề m năng vàphát triể n du lị ch sinh thái
-Luậ n án đã tổ ng hợ p kinh nghiệ m từ thành công củ a các nư ớ c Auxtralia,,
Malaysia, Thái Lan, Indonesia và mộ t số nư ớ c khác, đồ ng thờ i xem xét mộ t số dự
án thuấ t bạ i tạ i Galapagos (Belize), Nepan, Costa Rica v.v…Bên cạ nh đó luậ n án
cũng tổ ng hợ p cơ sở thự c tiễ n tạ i Việ t Nam để đư a ra nhữ ng bài họ c cho việ c
nghiên cứ u tiề m năng và phát triể n DLST tạ i mộ t số trọ ng điể m VDLBTB theo
hư ớ ng hiệ u quả và bề n vữ ng.
- Luậ n án cũng tổ ng hợ p nhữ ng vấ n đề đặ t ra cho việ c nghiên cứ u và phát
triể n DLST trên thế giớ i, cũng như nhữ ng công trình nghiên cứ u có liên quan.
Chư ơ ng 2
ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP GHIÊN CỨ U
2.1. Đặ c điể m đị a bàn nghiên cứ u
- Đặ c điể mtài nguyên du lị ch tựnhiên VDLBTB
Vùng có nhiề u TNDL tự nhiên là cơ sở để phát triể n hoạ t độ ng DLST.
4
Khí hậ u củ a vùng là sự giao thoa giữ a hai miề n khí hậ u Nam - Bắ c, mang tính
chuyể n tiế p gió mùa khá phứ c tạ p. VDLBTB có hệ thố ng độ ng thự c vậ t phong
phú và đa dạ ng.
- Đặ c điể mtài nguyên nhân văn Vùng du lị ch Bắc Trung Bộ:Tài nguyên
du lị ch nhân văn củ a vùng phong phú lạ i có mứ c độ tậ p trung cao, có giá trị về
lị ch sử , văn hoá cao so vớ i các vùng du lị ch khác trong nư ớ c. Điề u này tạ o thuậ n
lợ i cho việ c tổ chứ c các tuyế n tham quan, hấ p dẫ n du khách.
- Hiệ n trạ ng cơ sở vậ t chấ t - kỹ thuậ t phụ c vụ du lị ch: Tính đế n cuố i năm
2010, VDLBTB có 463 khách sạ n,trong đó có 210 khách sạ n đư ợ c xếphạ ng từ
1đế n 5 sao. Số lư ợ ng các công ty lữ hành trên đị a bàn đ ã tăng lên nhanh chóng
trong nhữ ng năm gầ n đây. Hiệ n tạ i các cơ sở và các đị a điể m vui chơ i giả i trí ở
các đị a phư ơ ng đã tăng nhanh so vớ i nhữ ng năm trư ớ c đây, tuy nhiên vẫ n chư a
đápứ ng đư ợ c nhu cầucủ a du khách.
- Cơ sở hạ tầ ng: Giao thông có các tuyến chính: Quố c lộ 1A (Bắc -
Nam), quố c lộ 9 (dài 89 km), đư ờ ng Hồ Chí Minh, quố c lộ 14. Tuyế n đư ờ ng sắ t
xuyên Việ t chạ y qua lãnh thổ các đị a phư ơ ng. VDLBTB có nhiề u cả ng biể n,có
sân bay quố c tế Đà Nẵ ng, sân bay Phú Bài (Huế ), sân bay Chu Lai (Quả ng Ngãi)…
Gần 100% xã, phư ờ ng, thị trấ n đạ t chuẩ n phổ cậ p giáo dụ c THCS. Hệ thố ng đào
tạ o đạ i họ c phát triể n nhanh. Toàn vùng có 82 bệ nh việ n và 926 trạ m y tế xã,
phư ờ ng.Đả mbả o cho việ c chăm sóc sứckhỏ e cho ngư ờ i dân và cả du khách
đế nvùng v.v…
2.2 Phư ơ ng pháp nghiên cứ u
- Luậ n án sử dụ ng hư ớ ng tiế p cậ n: Tiếp cậ n theo vùng, theo lĩnh vự c
nghiên cứ u, theo chính sách, theo sự tham gia và tiế p cậ n trên khía cạ nh trên
khía cạ nh phát triể n bề n vữ ng.
- Phư ơ ng pháp thu thậ p thông tin:Thu thậ p thông tin thứ cấ p ở các cơ
quan trung ư ơ ng và các đị a phư ơ ng. Thông tin và số liệ u sơ cấ p đư ợ c thu thậ p
để cung cấ p dữ liệ u cho phư ơ ng pháp đánh giá các yế u tố ả nh hư ở ng sự phát
triể n khách DLST - Mô hình tư ơ ng quan hồ i quy Logit (721 mẫ u) và điề u tra về
cơ cấ u, đặ c điể m khách DLST (chi tiêu, cơ cấ u theo giớ i tính, độ tuổ i và các chỉ
tiêu khác…) là 1216 mẫ u.
- Phư ơ ng pháp xử lý số liệ u: gồ m kiể m chứ ng số liệ u, phân loạ i số liệ u
theo phư ơ ng pháp phân tổ thố ng kê và xử lý số liệ u dùng chư ơ ng trình EXCEL,
LIMDEP V8.0...
-Các phư ơ ng pháp phân tích như : Phư ơ ng pháp thố ng kê mô tả,phư ơ ng
pháp phân tích đị nh lư ợ ng ,phư ơ ng pháp các yế u tố thành công then chố t
(CSFs), phư ơ ng pháp đánh giá tiề m năng DLST, phư ơ ng pháp chuyên gia.
2.3. Hệ thố ng chỉ tiêu nghiên cứu
Áp dụ ng hệ thố ng chỉ tiêu nghiên cứ u, gồ m hệ thố ng chỉ tiêu đánh giá tiề m
năng DLST và hệ thố ng chỉ tiêu đánh giá kế t quả vàhiệ u quả hoạ t độ ng DLST.
5
Chư ơ ng 3: TIỀ M NĂNG VÀ THỰ C TRẠ NG PHÁT TRIỂ N DU LỊ CH
SINH THÁI VÙNG DU LỊ CH BẮC TRUNG BỘ
------------------------------
3.1. Nghiên cứ u tiề m năng du lị ch sinh thái tạ i mộ t số trọ ng điể m Vùng du
lị ch Bắ c Trung Bộ
3.1.1. Giớ i thiệ u tiề m năng du lị ch sinh thái Vùng du lị ch Bắ c Trung Bộ .
Luậ n án đi sâu giớ i thiệ u mộ t số tiề m năng DLST tiêu biể u gồ m: Tài nguyên
rừ ng, núi; tài nguyên du lị ch biể n – đả o; tài nguyên đầ m phá; tài nguyên sông, suố i,
hồ và các tài nguyên đặ c thùkhác. Nhìn chung, vớ i nguồ n tài nguyên phong phú và
đa dạ ng, VDLBTB có điề u kiệ n phát triể n DLST, tạ o điề u kiệ n cho việ c phát triể n
nhiều loạ i hình DLST như DLST nghỉ dư ỡ ng, vãn cả nh; tìm hiể u độ ng, thự c vậ t;
DLST mạ o hiể m; nghiên cứ u đị a hình, đị a mạ o v.v...
3.1.2. Nghiên cứ u tiề m năng du lị ch sinh thái tạ i mộ t số trọ ng điể m Vùng du
lị ch Bắ c Trung Bộ
3.12.1. Về khả năng thu hút
Thông qua việ c đánh giá cho điể m tài nguyên (xem bả ng 3.2), các tài
nguyên đư ợ c phân loạ i thể hiệ n tạ i bả ng 3.1 như sau: Loạ i 1: Là các điể m tài
nguyên có khả năng thu hút rấ t cao.Loạ i 2: Đây là các tài nguyên có khả năng
thuậ n lợ i trong thu hút khách.Loạ i 3: Là nhữ ng tài nguyên ít thuậ n lợ i cho việ c
thu hút khách.
Bảng 3.1: Phân hạng khả năng thu hút của các tài nguyên
LOẠ I
TIỂ U VÙNG
TÀI NGUYÊN
Tiể u vùng I
VQG Phong Nha - Kẻ Bàng, biể n Nhậ t Lệ - Cả nh Dư ơ ng (Quả ng
Bình), biể n Cử a Tùng - Cử a Việ t,đả o Cồ n Cỏ (Quả ng Trị ).
Loạ i 1
(từ 32,5
đế n 40
điể m)
Tiể u vùng II
Biể n Lăng Cô - Cả nh Dư ơ ng, VQG Bạ ch Mã (Thừ a Thiên Huế ),
núi Bà Nà - suố i Mơ , biể n Nam Ô - Xuân Thiề u, biể n Mỹ Khê–
Non Nư ớ c, biể n Thanh Bình (Đà Nẵ ng) , biể n Điệ n Ngọ c; Cù Lao
Chàm, biể n Cử a Đạ i (Quả ng Nam).
Tiể u vùng I
Vũng Chùa -đả o Yế n, phá Hạ c Hả i, suố i khoáng Bang,đèo
Ngang (Quả ng Bình), biể n Vĩnh Thanh – Vĩnh Kim (Quả ng Trị ).
Loạ i 2
(từ 25
đế n
32,4
điể m
Tiể u vùng II
Phá Tam Giang – Cầ u Hai (Thừ a Thiên Huế ), bán đả o Sơ n Trà,
Hả i Vân (Phía đị a giớ i Đà Nẵ ng) , biể n Tam Thanh – Tam Hả i
(Quả ng Nam), biể n Mỹ Khê– Cử a Đạ i, biể n Rạ ng – Dung Quấ t
(Quả ng Nam).
Tiể u vùng I
Bàu Tró (Quả ng Bình), hồ Ái Tử , rừ ng nguyên sinh Rú Lĩnh
(Quả ng Trị ).
Loạ i 3
(dư ớ i
25
điể m)
Tiể u vùng II
Suố i Voi – Nhị Hồ (Thừ a Thiên Huế ), suố i Tiên (Quả ng Nam),
đả o Lý Sơ n, núi Sữ a (Quả ng Ngãi).
3.1.2.2. Về khả năng khai thác
Từ việ c đánh giá cho điể m tài nguyên tạ i bả ng 3.2, c ác tài nguyên đư ợ c
phân loạ i tạ i bả ng 3.3 như sau:Loạ i 1: Là các tài nguyên có khả năng khai thác
cao; Loạ i 2: Là nhữ ng tài nguyên có khả năng khai thác thuậ n lợ i; Loạ i 3: Là
nhữ ng tài nguyên có khả năng khai thác thấ p hơ n.