Nghiên cứu văn học dân gian từ
góc độ type và motif - Những khả
thủ và bất cập
Về đại thể, các công trình ứng dụng lí thuyết type và motif đều được ứng dụng để
nghiên cứu truyện cổ tích (112/291). Điều này có cơ sở từ nguồn gốc: các công trình đặt
nền móng cho lí thuyết này (17 công trình chúng tôi liệt kê ở chú thích) của Antti Aarne,
trong một chừng mực nào đó, đã mang tính hướng đạo cho một diễn đàn. Tuy vậy, bên
cạnh việcnghiên cứu truyện cổ tích theo lí thuyết type và motif, các nhà nghiên cứu công
bố chuyên luận của mình ở Thông báo này còn hướng tới nhiều thể loại khác như: huyền
thoại:13; sử thi: 16; tục ngữ: 13; câu đố: 3; truyền thuyết: 18… Có lẽ các nhà sáng lập
trường phái địa lý- lịch sử Phần Lan cũng không ngờ lí thuyết do mình đề xướng lại nhận
được sự hưởng ứng nồng nhiệt và gợi mở nhiều hướng nghiên cứu folklore đến thế.
Nhận định về giá trị của lí thuyết này, khi viết về cuốn Bảng tra type truyện dân
gian Bulgari (Index of Bulgarian Folktales), Ulrika Wolf- Knuts, giảng viên trường Đại
học Åbo Akademi (Phần Lan) đã viết: “Bảng tra type tựa như một tấm bản đồ, chỉ ra lối
đi nhanh chóng để có cái nhìn tổng quát về một vùng miền đặc biệt, một dân tộc hay một
vùng nhỏ hẹp nào đó. Ở nhiều phương diện, bảng tra type là một thư mục đối với nhà
nghiên cứu folklore hay là một cơ sở dữ liệu (data base) đối với sinh viên những ngành
khoa học khác… Không có bảng tra type, nhà nghiên cứu folklore trên văn bản rất dễ rơi
vào tình trạng phải dò dẫm tìm đường đi. Với tư cách là một thư mục hay cơ sở dữ liệu,
bảng tra type không phải là kết quả nghiên cứu hiện tại mà là kết quả của một quá trình
nghiên cứu lâu dài; nó đơn giản chỉ mở đường cho một cuộc hành trình bắt đầu”(7). Nhận
định này, ở vào thời điểm cuối thế kỷ XX, như là một tiếng nói chung của các nhà nghiên
cứu folklore yêu thích và vận dụng thành công phương pháp này để hệ thống hóa, lập
một “bản đồ” văn học dân gian nước mình, trên cơ sở đó chỉ ra sự tương đồng và khác
biệt của văn học dân gian từng khu vực với văn học dân gian thế giới. Đó là lí do giải
thích sự xuất hiện liên tục các công trình ứng dụng lí thuyết địa lý- lịch sử Phần Lan vào
nghiên cứu văn học dân gian trong suốt thế kỷ XX và cả những năm đầu thế kỷ XXI.
Những công trình đó, phần nhiều được xuất bản theo các séri chuyên khảo Thông báo
của các nhà nghiên cứu folklore (Folklore Fellows’ Communications). Có thể kể một số
ví dụ về các công trình mới xuất bản gần đây:
- The Type and Motif Index of Finnish Belief Legens and Memorates (Marjatta
Jauhiainen, Bảng tra type và motif của truyền thuyết niềm tin và hồi ức ở Phần Lan, 362
trang, 1998, FFC No. 267. Revised and enlarged edition of Lauri Simonsuuri's Typen-
und Motivverzeichnis der finnischen mythischen Sagen (FFC No. 182).
- A Motif-Index of Luis Rosado Vega's Mayan Legends (Jim C. Tatum, Bảng tra
motif truyền thuyết của người Maya của Luis Rosado Vega, 117 trang, 2000, FFC No.
271, xxxviii ).
- Motif, Type and Genre. A Manual for Compiling of Indices & A Bibliography of
Indices and Indexing (Heda Jason, Motif, Type và Thể loại, Sổ tay biên soạn mục lục và
Bảng thư mục các mục lục và các bảng tra cứu, 279 trang, 2000, FFC No. 273).
- Motif-Index of Folk Narratives in the Pan-Hispanic Romancero (Harriet
Goldberg. Bảng tra motif truyện kể dân gian trong loại truyện anh hùng hiệp sĩ Tây Ban
Nha và Bồ Đào Nha, Tempe : Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies,
2000).
- The Matti Kuusi international type system of proverbs (Outi Lauhakagas, Hệ
thống type tục ngữ thế giới của nhà folklore Matti Kuusi, 158 trang, 2001).
- Types of the Folktale in the Arab World: a Demographically Oriented Tale-Type
Index (Hasan M. El-Shamy, Type truyện dân gian trong thế giới Ả rập: Bảng tra cứu
type theo hướng nhân khẩu học, Bloomington, IN : Indiana University Press, 2004).
- The Types of International Folktales. A Classification and Bibliography (Hans-
JÖrg Uther, Type truyện dân gian thế giới, Bảng phân loại và thư mục, Part I, 619 pp.
Part II, 536 pp. Part III, 285 pp. 2004, FFC No. 284-286).
- Archetypes and Motifs in Folklore and Literature: A Handbook (Hasan El-
Shamy, Mẫu gốc và motif trong folklore và văn học, Chỉ nam tra cứu, 2005).
- A Motif Index of The Thousand and One Nights (Hasan M. El-Shamy, Bảng tra
motif Nghìn lẻ một đêm, Bloomington: Indiana University Press, 2006).
- Catalogue of Portuguese Folktales (Israbel Cardigos with the collaboration of
Paulo Correia and J.J.Dias Marques, Danh mục truyện dân gian Bồ Đào Nha, 406 trang,
2006, FFC No. 291).
Những công trình này cho thấy một thực tế là, phương pháp Phần Lan vẫn tiếp tục
nhận được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu văn học dân gian trên thế giới. Chắc chắn
là, các công trình biên soạn theo cách “lập bản đồ” truyện kể dân gian của từng nước vẫn
đang tiếp tục được thực hiện và sẽ đem lại những kết quả mới.
Một số công trình Nghiên cứu văn học dân gian theo lí thuyết type và motif
Bên cạnh các công trình biên soạn, sắp xếp tư liệu văn học dân gian, khuynh
hướng nghiên cứu so sánh truyện dân gian theo các hệ thống type, motif đã được tiến
hành. Các bài viết tiêu biểu cho khuynh hướng này là Nghiên cứu so sánh ba type truyện
cổ tích Trung Quốc và truyện cổ tích của người da đỏ Bắc Mỹ (A Comparative Study of
Three Chinese and North- American Indian Folktale Types) của Đinh Nãi Thông, giáo sư
người Mỹ gốc Hoa của trường đại học Western Illinois; bài Bảng tra motif và bảng tra
type truyện cổ: Một bài phê bình (The Motif- Index and the Tale Type Index: A Critique)
của Alan Dundes; bài Xu hướng trung tâm trong ngành nghiên cứu folklore về type và
motif truyện kể (The Centrality in Folkloristics of Motif and Tale Type) của Robert A.
Georges; bài Bảng tra cứu truyện dân gian: một khảo sát mang tính phê bình (Indexing
Folktales: A Critical Survey) của Hans- Jörg Uther; bài Kết cấu, văn bản và nội dung
của truyện kể và bảng tra cứu (Texture, Text, and Context of the Folklore Text vs.
Indexing) Heda Jason, bài Việc lập sơ đồ motif truyện cổ của vùng
Newfoundland (Motifing the Folktales of Newfoundland) của Martin Lovelace… Những
bài viết này đều được đăng tải trên Thông báo của các nhà nghiên cứu folklore (Folklore
Fellows’ Communication, gọi tắt là FFC) ở Phần Lan.
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu truyện kể dân gian theo phương pháp type và motif
được bắt đầu tương đối muộn. Các nhà nghiên cứu có công giới thiệu phương pháp này
với giới nghiên cứu Việt Nam là Lê Chí Quế, Nguyễn Tấn Đắc, Nguyễn Thị Hiền. Năm
1994, Lê Chí Quế có bài giới thiệu về phương pháp này trên Tạp chí Văn học với nhan
đề Trường phái văn học Phần Lan - những nguyên tắc ứng dụng và khả năng lí luận(8).
Năm 1996, Nguyễn Thị Hiền có bài viết Nghiên cứu truyện cổ dân gian Việt Nam theo
bảng mục lục tra cứu típ và môtíp truyện cổ tích dân gian của Antti Aarne và Stith
Thompson(9). Trong bài viết này, Nguyễn Thị Hiền đã giới thiệu khá kỹ lưỡng về Bảng
tra cứu type và motif, đồng thời ứng dụng phương pháp này để xác định các motif trong
truyện cổ tích Tấm Cám. Kiều Thu Hoạch có 2 bài nghiên cứu là Sơ bộ tìm hiểu kiểu
truyện Tấm Cám ở Trung Quốc(10), So sánh tip truyện Trầu cau ở Trung Quốc và tip
truyện cùng loại ở Việt Nam và Cam puchia, bàn về tục ăn trầu và văn hóa quyển trầu
cau Đông Nam Á(11). Đặc biệt, năm 2001, nhà nghiên cứu Nguyễn Tấn Đắc đã có một
tuyển tập khá dày dặn các bài nghiên cứu truyện dân gian Việt Nam và Đông Nam Á
theo phương pháp type và motif. Cuốn sách có nhan đề là Truyện kể dân gian đọc bằng
type và motif(12), trong đó, tác giả đã có một bài viết công phu giới thiệu Bảng mục lục tra
cứu A-T và một chuyên khảo về truyện Tấm Cám ứng dụng phương pháp Phần Lan.
Ngoài ra, cũng cần phải kể đến những công trình nghiên cứu truyện dân gian vận dụng
phương pháp nghiên cứu type và motif như chuyên khảo của Vũ Anh Tuấn(13), Nguyễn
Bích Hà(14), Nguyễn Thị Huế(15), bài viết của Trần Thị An(16)… Các công trình ứng dụng
này đã chỉ ra yêu cầu bức thiết về việc dịch ra tiếng Việt công trình của A. Aarne và S.
Thompson để các nhà nghiên cứu folklore Việt Nam có thể tiếp cận được với văn bản
hoàn chỉnh của các nhà sáng lập ra phương pháp nghiên cứu này. Bên cạnh đó, thực tế
nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, việc lập một bảng tra cứu truyện cổ tích Việt Nam ứng dụng
mô hình type truyện của A. Aarne và S. Thompson là một việc làm cần thiết.
Sự phản ứng của các nhà nghiên cứu Hoa Kỳ - những người tiên phong trong
phương pháp tiếp cận folklore từ góc độ diễn xướng
Trên đây, chúng tôi đã đề cập đến những đóng góp của phương pháp Phần Lan
cho ngành nghiên cứu folklore thế giới. Những thành tựu mà phương pháp này đạt được
và ảnh hưởng rộng rãi của nó đến việc nghiên cứu văn học dân gian trên toàn thế giới là
không thể hồ nghi. Tuy nhiên, với tuổi đời hàng trăm năm, phương pháp này rõ ràng đã
bộc lộ những điểm bất cập trong tình hình mới. Và người chỉ ra sự bất cập này lại chính
là những nhà nghiên cứu folklore ở Hoa Kỳ, mảnh đất mà phương pháp này đặt chân đến
sớm, đạt được nhiều thành công và gây được ảnh hưởng lớn ra thế giới.
Mặc dầu đạt được nhiều thành công nhưng công việc của các nhà nghiên cứu so
sánh folklore ở Hoa Kỳ được khởi xướng bởi Thompson không được tiếp tục lâu dài bởi
vì hướng nghiên cứu này bị coi là “có nguồn gốc châu Âu và được thiết kế ra để phù hợp
với điều kiện châu Âu” và “Phương pháp Phần Lan có thể áp dụng cho vùng Bắc Mỹ
như S. Thompson đã chỉ ra bằng câu chuyện về người chồng là ngôi sao, tuy nhiên,
những nghiên cứu như thế này chỉ liên quan tới văn hoá nguyên thuỷ chứ không thể liên
hệ chúng với nền văn minh Hoa Kỳ. Nhà nghiên cứu Hoa Kỳ muốn biết rằng điều gì xảy
ra với tài liệu folklore Hoa Kỳ. Anh ta không muốn so sánh với các dị bản ở bất cứ nơi
nào chúng được tìm thấy trên thế giới theo cách làm của trường phái Phần Lan mà chỉ
muốn so sánh những truyền thống dân tộc ở Hoa Kỳ với các hình thức, chức năng của
chúng trên mảnh đất mà chúng được sinh ra, đó là bối cảnh của nước Mỹ”(17).
Thực ra, từ khi phương pháp Phần Lan bắt đầu bén rễ trên đất Mỹ, nó đã không
nhận được sự ủng hộ nhiệt thành của các nhà nghiên cứu folklore theo phương pháp nhân
học, một phương pháp đạt được những thành tựu rực rỡ từ đầu thế kỷ XX ở Hoa Kỳ. Hai
phương pháp nghiên cứu này chọn hai cách tiếp cận khác nhau: một bên dựa vào các
điều tra dân tộc học và một bên dựa vào văn bản đã được sưu tầm. Vào những năm mà
các nhà nghiên cứu folklore Hoa Kỳ ứng dụng phương pháp Phần Lan và đạt được thành
công rực rỡ thì S. Thompson đã nhận thấy sự không đồng thuận này. Ở cuộc họp của Hội
Folklore Hoa Kỳ năm 1936 (là năm mà 6 tập bộ sách Bảng tra motif văn học dân gian
vừa được xuất bản lần đầu), Stith Thompson nói rằng, ông là nhà “phi-nhân học” duy
nhất của cuộc họp và ông cho rằng: “Khó khăn lớn nhất mà Hội đang đối mặt là không
nhận thức được tầm quan trọng của một thực tế là Hội và Tạp chí đang trở nên thứ yếu
đằng sau hai hướng quan tâm chính: một của các nhà nhân học và một của các nhà nhân
văn”(18).
Tuy nhiên, hai hướng nghiên cứu này vẫn đi theo sự lựa chọn của mình. Trên con
đường phát triển và tạo ảnh hưởng của mình, phương pháp Phần Lan còn gặp phải một
trở lực khác lớn hơn từ phía các nhà nghiên cứu folklore. Trong khi S. Thompson chỉ
quan tâm đến tư liệu folklore tồn tại ở các văn bản có giá trị văn học và chúng là sản
phẩm của quá khứ thì các nhà nghiên cứu khác lại cho rằng, folklore vẫn tồn tại trong đời
sống hôm nay, là biểu hiện của lĩnh vực rộng lớn của hành vi và văn hoá loài người. Đó
là cơ sở cho sự ra đời của phương pháp nghiên cứu folklore từ góc độ diễn xướng
(context), một phương pháp nghiên cứu thịnh hành ở Hoa Kỳ vào nửa cuối thế kỷ XX và
đang được cả thế giới ứng dụng ngày nay. Tiêu biểu cho khuynh hướng này là các nhà
nghiên cứu William Bascom, R.M. Dorson, Richard Bauman, Linda Dégh... Các nhà
nghiên cứu tán đồng quan điểm này chỉ coi văn bản như một yếu tố tham chiếu chứ
không phải là toàn bộ tư liệu nghiên cứu. Điều quan trọng đối với họ là phải quan tâm
tìm hiểu xem các hiện tượng cụ thể của đời sống folklore đang tồn tại trong những điều
kiện như thế nào, chẳng hạn, về truyện cổ tích, họ không còn thực sự quan tâm đến cốt
truyện, motif (là những đơn vị mang tính văn học mà trường phái Phần Lan quan tâm)
mà lại quan tâm đến vai trò người kể chuyện; về truyền thuyết, họ không quan tâm đến
cốt truyện, hình tượng nhân vật mà lại quan tâm đến tín ngưỡng, nghi lễ, lễ hội… là môi
trường mà truyền thuyết đã và đang sống… Đối với các nhà nghiên cứu folklore theo
phương pháp này, họ không đi vào những vấn đề lí thuyết như đặc trưng thể loại, đặc
điểm thi pháp thể loại, nhân vật… mà lại tập trung vào các vấn đề cụ thể, nghiên cứu qua
các trường hợp cụ thể (a case study) nhằm thâm nhập vào thực trạng đời sống folklore
hiện nay. Có vẻ như, đối với các nhà nghiên cứu folklore hiện nay, mọi lí thuyết của thế
kỷ XX đã bộc lộ nhiều bất cập và không thể soi sáng các vấn đề của đời sống folklore
như một dòng chảy bất tận. Chính vì thế, việc khám phá dòng chảy đó để nắm bắt nó là
quan trọng và thiết thực hơn việc tìm tư liệu để minh chứng cho những lí thuyết nào đó.
Với quan điểm này, các tư liệu văn bản văn học dân gian (mà những bảng tra cứu của các
nhà nghiên cứu ứng dụng phương pháp Phần Lan là các ví dụ) dường như đang lùi vào
hậu trường và đóng một vai trò thứ yếu.
Chúng ta cũng có thể nhìn thấy sự điều chỉnh hướng nghiên cứu ở các công trình
công bố trên Thông báo. Trong Tổng mục lục của Thông báo này, có tới 34 công trình
nghiên cứu về tín ngưỡng, 10 công trình nghiên cứu về tôn giáo. Từ góc độ lí thuyết,
ngoài type và motif, các nhà nghiên cứu đã mở rộng phạm vi khảo sát của mình sang cả
chủ đề (subject), nhan đề (title) và cổ mẫu (archetype), nghệ nhân, môi trường diễn
xướng... Và với S. Thompson, một trong những chủ soái của trường phái nghiên cứu
folklore ở góc độ ngôn từ, như đã nói ở trên, cũng đã dần dần thoát li khỏi hướng nghiên
cứu lệ thuộc vào các yếu tố văn bản mà đã nghiên cứu chúng dưới góc độ tổ chức văn
bản để nhìn nhận nó trong mối quan hệ với văn học viết. Ông còn có tham vọng vượt
thoát hẳn khỏi khuynh hướng lệ thuộc vào văn bản để hướng tới nghiên cứu truyện cổ
tích từ góc độ diễn xướng khi ý thức rằng “Chúng ta cần nghiên cứu chức năng của
truyện kể trong đời sống của những người kể chúng và nghe chúng; chúng ta nghiên cứu
bản chất của nghệ thuật này ở nhiều thời điểm khác nhau của nhiều vùng miền khác
nhau” (Lời giới thiệu The Folkltale). Tuy nhiên, có thể thấy rõ là, đây là điều ông chưa
làm được trong các công trình của mình.
Sự bất cập của lí thuyết này còn bộc lộ cả ở việc ứng dụng để biên soạn tư liệu và
cả trong việc ứng dụng vào nghiên cứu so sánh. Trong khi ứng dụng thành tựu của
phương pháp này để biên soạn tài liệu truyện cổ của nước mình, bên cạnh việc thừa
nhận “sự chỉ đường” của nó, một số nhà nghiên cứu đã nhận thấy nhiều “vênh lệch” khi
lấy khung chuẩn A-T lắp vào kho tư liệu địa phương. Đơn cử một trường hợp vận dụng
bảng tra A-T để biên soạn truyện dân gian châu Á là Giáo sư Đinh Nãi Thông. Ông là
người đã để nhiều công sức đi điền dã, bổ sung tài liệu để lập Bảng tra type truyện dân
gian Trung Quốc và đã công bố chúng trong công trình A Type Index of Chinese
Folktales in the Oral Tradition and Major Works of Non-Religious Classical
Literature(19) đã nhận ra hệ thống sắp xếp của A-T không hoàn toàn trùng khớp với
truyện dân gian Trung Quốc. Ông chỉ ra rằng, trong 843 type và “tiểu type” (subtype),
chỉ có 575 type truyện trùng với bảng A-T, còn 268 type khác là hoàn toàn của Trung
Quốc. Và khi ứng dụng bảng tra để phân tích so sánh ông cũng nhận thấy một đôi chỗ
bất cập. Trong bài viết A Comparative Study of Three Chinese and North-American
Indian Folktale Types ông cũng đã chỉ ra rằng: “Sự phân biệt type và thể loại (genre),
như là lí thuyết cũ đã làm, không thể áp dụng cho khu vực ngoài Ấn- Âu được. Đối với
tôi, lí thuyết này chỉ đúng từng phần; và kết quả của việc sử dụng một cách hết sức thận
trọng thuật ngữ thể loại bởi quyền lực nhất định trong quá khứ và kết quả của sự thôi
thúc mạnh mẽ của một số nhà nghiên cứu folklore ngoài Ấn Âu (non- Indo- European)
để phân loại những thể loại tự sự khác ngoài cổ tích chỉ là tương đối mà thôi, tuy sự
ham mê phương pháp này, đến nay vẫn tồn tại”(20). Đây là điều thực ra khó tránh khỏi
đối với bất cứ một lí thuyết nào, một phương pháp nghiên cứu nào trên thế giới vì
những giới hạn lịch sử của nó sớm hay muộn đều cũng sẽ bị vượt qua, bởi không có
một phương pháp nào là chìa khóa vạn năng.
Đôi điều nghĩ tiếp
Tuy nhiên, chúng ta đang sống trong một xã hội có tốc độ chuyển động nhanh,
nơi mà quá khứ và hiện tại có nhiều đan cài; nơi mà sự giao lưu văn hóa diễn ra cả ở bề
rộng và bề sâu. Chính vì vậy, không một phương pháp nghiên cứu đơn lẻ nào có hiệu
lực tuyệt đối, và việc ứng dụng phương pháp liên ngành là điều không thể khác được.
Có vẻ như lời phát biểu của S. Thompson, cũng tại cuộc họp của Hội Folklore Hoa Kỳ
năm 1936, vẫn còn giá trị: “Một nhà dân tộc học có thể khó mà hy vọng có thể hiểu
được con người nếu như anh ta không để ý đến một phần rất quan trọng trong cuộc
sống của họ như truyện cổ tích và thần thoại, các bài ca và các điệu nhảy, các nghi lễ và
các bài khấn. Tương tự như vậy, nhà nghiên cứu folklore cần những kinh nghiệm và
những kĩ năng của một nhà dân tộc học được đào tạo để lập ra những mô hình cho
nghiên cứu của họ”(21). Trong quá trình thể nghiệm nghiên cứu, phương pháp Phần Lan
đã được các thế hệ nghiên cứu tiếp nối bổ sung và đổi mới. Việc tiếp thêm hơi thở mới
của sự giao lưu và tiếp nhận thành tựu của các phương pháp khác đã được thể hiện
trong ý kiến được phát biểu gần đây của nhà nghiên cứu Phần Lan Ulrika Wolf-Knuts.
Bà viết rằng: “Ngày nay, các nhà folklore học đã hướng sự chú ý tới các nghệ nhân và
ảnh hưởng qua lại giữa nghệ nhân và nhà nghiên cứu folklore. Các nhà folkore học trên
toàn thế giới đang cố gắng tìm ra cái nhìn toàn cảnh về hệ thống giá trị, về sơ đồ có tính
quy tắc của đời sống con người từ việc phân tích những nghệ nhân. Các nhà folklore
học ngày nay quan tâm đến chất lượng nhiều hơn là số lượng, nghiên cứu sâu hơn là
những khảo sát có tính so sánh toàn cầu. Đã nghe thấy một vài tiếng nói chỉ trích giá trị
khoa học của những công trình như thế. Tuy nhiên, vì nhiều lí do, sự so sánh folklore
của những nền văn hóa khác nhau có thể mở rộng tầm mắt của chúng ta trong một xã
hội đa văn hóa ở châu Âu. Việc so sánh không chỉ cho thấy sự khác biệt văn hóa mà
còn chỉ ra sự tương đồng… Bảng tra type giúp chúng ta tìm thấy những sự tương đồng,
ít nhất là ở phạm vi bề mặt. Việc nghiên cứu nghĩa của văn bản đòi hỏi một sự hiểu biết
sâu rộng lịch sử vùng, bối cảnh văn hóa thường xuyên ảnh hưởng tới văn bản folklore,
nghĩa rộng và nghĩa sâu của những khái niệm then chốt, ở một chừng mực nào đó, còn
là kiến thức về nghệ nhân và những cách thức mà văn bản đó được ghi lại. Bảng tra cứu
type giúp cho nhà nghiên cứu folklore lần theo tư liệu và buộc phải bổ sung thêm
những nguồn tư liệu khác. Bằng cách này, họ không còn biên soạn những bảng danh
mục tư liệu folkore thuần túy nữa mà bắt đầu sống theo cách thức truyền cảm hứng
mạnh mẽ nhất. Và bảng tra motif lúc này giống như một bản bí truyền: đối với các nhà
nghiên cứu folklore được học hành bài bản, nó là một cái hòm đựng đầy châu báu,
nhưng đối với kẻ ít học thì nó chỉ là một đống đinh rỉ mà thôi”(22).
Ý kiến này cho chúng ta một cái nhìn lạc quan về tương lai của phương pháp Phần Lan có tuổi đời hàng trăm năm và cả những đòi hỏi đối với các nhà nghiên cứu folklore về việc phải đổi mới không ngừng khi ứng dụng phương pháp này ở thế kỷ XXI. Đó cũng là kết luận mà chúng tôi muốn nói tới khi khép lại bài viết này
