NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH TRƯỚC BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH TẠI VIỆT NAM
ThS. Đỗ Thị Thu Huyền1
Tóm tắt: Bài viết của tác giả giới thiệu khái quát về cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 với những ưu thế
vượt trội về công nghệ tác động đến ngành du lịch với sự phát triển của mô hình “du lịch thông minh”. Đồng
thời, bài viết phân tích thực trạng du lịch thông minh đang diễn ra tại Việt Nam xem xét với tất cả các chủ
thể trong ngành du lịch nước ta bao gồm khách du lịch, doanh nghiệp du lịch, điểm đến/ khu du lịch/ điểm
du lịch và cơ quan quản lý du lịch. Trước thực trạng phát triển của hệ thống du lịch và thực trạng nhân lực
du lịch Việt Nam hiện nay, dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đặt ra yêu cầu đội ngũ nhân
lực ngành du lịch phải được nâng cao về chất lượng. Điều này đặt ra trách nhiệm đối với các cơ sở đào tạo
du lịch là trước tiên. Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất một số giải pháp cho các cơ sở đào tạo nhằm nâng cao
chất lượng nhân lực du lịch để thúc đẩy phát triển du lịch thông minh của nước ta trong bối cảnh CMCN 4.0.
Từ khóa: Nhân lực, du lịch, cách mạng công nghiệp, công nghệ, cơ sở đào tạo,…
Abstract: The article by author introduces an overview of the 4.0 industrial revolution with the superior
advantages of technology affecting the tourism industry with the development of the “smart travel” model.
At the same time, the article analyzes the current status of smart tourism going on in Vietnam, considering
all actors in our country’s tourism industry including tourists, tourism businesses, destinations/ resorts/
tourist attractions and tourism management organizations. Facing the development situation of the
tourism system and the current situation of Vietnam’s tourism human resources, under the impact of the 4.0
industrial revolution, it is required that the human resources of tourism industry must be improved in quality
that raises the responsibility for tourism training facilities firstly. On that basis, the article proposes a number
of solutions for training facilities to improve the quality of tourism human resources to promote the smart
tourism development of our country in the context of the 4.0 industrial revolution.
Keywords: Human resources; tourism; industrial revolution; technology; training facilities;...
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác động vào nhiều ngành, nhiều lĩnh vực ở nước ta.
Trong đó, ngành du lịch cũng nhanh chóng phát triển theo mô hình “du lịch thông minh”. Các
doanh nghiệp kinh doanh du lịch đặt ra yêu cầu đội ngũ nhân lực phải đảm bảo kỹ năng, nghiệp vụ
và thành thạo sử dụng các phần mềm, công nghệ quản lý du lịch thông minh. Vì thế, các cơ sở đào
tạo du lịch cần nhanh chóng tiếp cận và đưa các ứng dụng tiên tiến của công nghệ thông minh, trí
tuệ nhân tạo vào trong giảng dạy và thực hành.
1 Email: huyen.dhtm@gmail.com, Khoa Khách sạn – Du lịch, Trường Đại học Thương mại.
594 QUẢN TRỊ NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
Trong bối cảnh đó, đã có nhiều công trình nghiên cứu đến các vấn đề như cách mạng công
nghiệp 4.0, du lịch thông minh,… Trong đó, điển hình phải kể đến công trình Tổng luận “Cuộc
CMCN lần thứ 4” của Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia (2017) nghiên cứu các
vấn đề cơ bản nhất về lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp đã diễn ra và cuộc cách mạng công
nghiệp 4.0 đang diễn ra hiện nay. “Du lịch thông minh: tầm nhìn chính sách” của Bộ Văn hóa Thể
thao và Du lịch (2018) và “Báo cáo đề án tổng thể ứng dụng công nghệ thông tin tiếp cận cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ 4 ngành Du lịch Việt Nam” của Tổng cục Du lịch (2018), đã chỉ ra
việc ứng dụng công nghệ trong toàn hệ thống du lịch Việt Nam xem xét với các chủ thể như khách
du lịch, doanh nghiệp du lịch, khu du lịch/ điểm đến du lịch và cơ quan quản lý về du lịch. Tạp chí
Du lịch Việt Nam, số 6/2018 có bài của tác giả Hoàng Ngọc Hiển “Yêu cầu nâng cao chất lượng
nguồn nhân lực trước cách mạng công nghiệp 4.0” đã trình bày thực trạng vấn đề nhân lực du lịch
Việt Nam hiện nay, qua đó đề xuất một số giải pháp để nâng cao chất lượng nhân lực du lịch trong
thời gian tới. Tác giả Dương Sao với bài “Giải pháp đột phá cho ngành du lịch” cũng chỉ ra một
trong những giải pháp mang tính đột phá nhằm phát triển du lịch hiện nay đó là phát triển nhân lực
du lịch. Còn rất nhiều các bài viết trên các tạp chí, trang web cũng đã đề cập đến các vấn đề nâng
cao chất lượng nhân lực du lịch, thực trạng nhân lực du lịch hiện nay và các vấn đề liên quan đến
đào tạo nhân lực du lịch,... Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách
toàn diện về nâng cao chất lượng nhân lực ngành du lịch trong bối cảnh cách mạng công nghiệp
4.0 và phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam.
Trong phạm vi bài viết này, tác giả sử dụng phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu thứ cấp
để tập trung nghiên cứu vấn đề nâng cao chất lượng nhân lực ngành du lịch trong bối cảnh cách
mạng công nghiệp 4.0 nhằm phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam. Bài viết chủ yếu sử dụng
dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các nguồn sách, báo, tạp chí, các dữ liệu trực tuyến và phân tích
theo mục tiêu nghiên cứu, từ đó có những đánh giá, làm cơ sở cho các đề xuất.
2. BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 VÀ DU LỊCH THÔNG MINH
1.1. Lịch sử các cuộc cách mạng công nghiệp
Thế giới đã trải qua ba cuộc CMCN đó là các cuộc CMCN:
- CMCN lần thứ nhất (1784): Cơ khí hóa. Cuộc cách mạng công nghiệp đầu tiên trên thế giới
này được bắt đầu ở nước Anh vào cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19, mở đầu với sự cơ giới hóa ngành
dệt may. Lúc bấy giờ, các nhà máy dệt đều phải đặt gần sông để lợi dụng sức nước chảy, điều đó
gây bất tiện ở nhiều mặt. Năm 1784, James Watt phụ tá thí nghiệm của một trường đại học đã phát
minh ra máy hơi nước. Nhờ phát minh này, nhà máy dệt có thể đặt bất cứ nơi nào. Phát minh này
được coi là mốc mở đầu quá trình cơ giới hoá.
- CMCN lần thứ hai (1871-1914): Điện khí hóa. Cuộc cách mạng công nghiệp thứ hai lại
được khởi xướng từ cuối thế kỷ 19, kéo dài đến đầu thế kỷ 20. Một trong những đặc điểm đáng
lưu ý trong nền đại công nghiệp là dây chuyền sản xuất hàng loạt - áp dụng nguyên lý quản trị của
F.W.Taylor (đề xuất năm 1909, ứng dụng vào thực tiễn năm 1913 - hãng Ford đi tiên phong). Các
nhà khoa học đã có những phát minh lớn về những công cụ sản xuất mới: máy tính, máy tự động
và hệ thống máy tự động, người máy, hệ điều khiển tự động..
595
PHẦN 3: MÔI TRƯỜNG VẬN HÀNH, PHÁT TRIỂN VÀ ĐỔI MỚI QUẢN TRỊ NHÂN LỰC TRONG DOANH NGHIỆP
- CMCN lần thứ ba (1969): Tự động hóa. Cuộc cách mạng công nghiệp lần ba diễn ra vào
những năm 1970 với sự ra đời của sản xuất tự động dựa vào máy tính, thiết bị điện tử và Internet,
tạo nên một thế giới kết nối. Cách mạng Công nghiệp lần thứ ba diễn ra khi có các tiến bộ về hạ
tầng điện tử, máy tính và số hoá vì nó được xúc tác bởi sự phát triển của chất bán dẫn, siêu máy
tính (thập niên 1960), máy tính cá nhân (thập niên 1970 và 1980) và Internet (thập niên 1990).
Cho đến cuối thế kỷ 20, quá trình này cơ bản hoàn thành nhờ những thành tựu khoa học công nghệ
cao. Vệ tinh, máy bay, máy tính, điện thoại, Internet… là những công nghệ hiện nay chúng ta thụ
hưởng là từ cuộc cách mạng này.
Thực tế chỉ ra rằng sự hội tụ các khám phá khoa học và sáng tạo công nghệ đã dẫn đến các
cuộc CMCN và các nước dẫn đầu các cuộc CMCN phát triển vượt bậc so với các nước còn lại như
Anh, Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản.
Hình 1.1. Lịch sử các cuộc các mạng công nghệ
(Nguồn: Tổng cục Du lịch)
Năm 2013, một từ khóa mới là “Công nghiệp 4.0” bắt đầu nổi lên xuất phát từ một báo cáo của
chính phủ Đức đề cập đến cụm từ này nhằm nói tới chiến lược công nghệ cao, điện toán hóa ngành
sản xuất mà không cần sự tham gia của con người. Đây được gọi là cuộc cách mạng số, thông qua
các công nghệ như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR), tương tác thực tại
ảo (AR), mạng xã hội, điện toán đám mây, di động, phân tích dữ liệu lớn (SMAC)… để chuyển
hóa toàn bộ thế giới thực thành thế giới số.
Cuộc CMCN 4.0 tạo ra môi trường mà máy tính, tự động hoá và con người sẽ làm việc cùng
nhau theo những cách thức hoàn toàn mới. Tại đây, robot và các loại máy móc sẽ được kết nối vào
những hệ thống máy tính, những hệ thống này sẽ sử dụng các thuật toán để điều khiển mà không
cần sự can thiệp của con người.
CMCN 4.0 sẽ diễn ra trên ba lĩnh vực chính gồm: Công nghệ sinh học, Kỹ thuật số và Vật lý.
Trong đó, những yếu tố cốt lõi của Kỹ thuật số sẽ là trí tuệ nhân tạo (AI), vạn vật kết nối - Internet
of Things (IoT) và dữ liệu lớn (Big Data). Trong lĩnh vực công nghệ sinh học, CMCN 4.0 tập trung
nghiên cứu để tạo ra những đột phá trong nông nghiệp, thuỷ sản, y dược, chế biến thực phẩm, bảo
vệ môi trường, năng lượng hoá tái tạo, hoá học và vật liệu. Cùng với đó lĩnh vực vật lý với robot
thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, các vật liệu mới và công nghệ nano.
596 QUẢN TRỊ NHÂN LỰC DOANH NGHIỆP TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP QUỐC TẾ VÀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0
1.2. Du lịch thông minh
Cuộc CMCN 4.0 đang tác động vào nhiều ngành, nhiều lĩnh vực ở nước ta, trong đó có ngành
Du lịch. Thực hiện CMCN 4.0 mang lại cho ngành Du lịch rất nhiều cơ hội nhưng cũng không
khỏi vấp phải những khó khăn:
Hình 1.2. Tác động của CMCN 4.0 đến ngành Du lịch
(Nguồn: Tổng cục Du lịch)
Cơ hội: Áp dụng những đổi mới về công nghệ sẽ giúp quá trình sản xuất nhanh hơn, tốn ít
sức người và dữ liệu được thu thập đầy đủ hơn. Chất lượng sản phẩm được đảm bảo do kiểm soát
được từ khâu nguyên vật liệu cho đến khi thành hình và chuyển đến tay người tiêu dùng. Hơn nữa,
con người sẽ không phải trực tiếp làm việc ở những môi trường làm việc nguy hiểm, giảm tỷ lệ tử
vong, bệnh tật trong quá trình lao động.
Thách thức: Nhiều lao động sẽ mất việc làm do bị máy móc thay thế. Các doanh nghiệp cũng
gặp khó khăn trong việc tuyển dụng nguồn nhân lực đáp ứng được yêu cầu của công việc. Điều
này có thể dẫn tới sự bất bình đẳng, thậm chí là phá vỡ thị trường lao động. Ngoài ra, CMCN 4.0
đòi hỏi các doanh nghiệp phải thay đổi. Muốn tồn tại và phát triển, họ phải đầu tư và nâng cấp
công nghệ, cùng lúc nâng cao chất lượng nhân sự. Những bất ổn về kinh tế sẽ dẫn đến những bất
ổn về đời sống, thậm chí là chính trị. Công nghệ mới sẽ gây ra sự thay đổi về quyền lực, mối lo
ngại về an ninh, làm tăng khoảng cách giàu nghèo. Bên cạnh đó, những thay đổi về cách thức giao
tiếp trên Internet cũng đặt ra thách thức về bảo mật thông tin cho cả các hệ thống và cá nhân con
người. Chúng ta phải làm gì để bảo mật khi dữ liệu có ở khắp mọi nơi và được trao đổi thường
xuyên giữa các hệ thống.
Các chuyên gia cho rằng, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang trong giai đoạn khởi phát và
sẽ tác động đến mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, mở ra nhiều cơ hội phát triển cho Việt Nam vì nó
không chỉ nhằm vào công nghiệp, nó nhằm vào công nghệ số, đem những thành tựu vượt bậc của
công nghệ số tới mọi lĩnh vực, trong đó có du lịch. Ở đây, ngành Du lịch được hình dung có rất
nhiều khâu. Du lịch trong cách mạng công nghiệp 4.0 cũng cần được phát triển với sự hỗ trợ của
597
PHẦN 3: MÔI TRƯỜNG VẬN HÀNH, PHÁT TRIỂN VÀ ĐỔI MỚI QUẢN TRỊ NHÂN LỰC TRONG DOANH NGHIỆP
công nghệ số. Việc sử dụng công nghệ số có thể tạo lập thông tin và cung cấp các dịch vụ tốt nhất
cho khách du lịch, làm cho du khách thật sự hài lòng khi đến Việt Nam.Vì vậy, phát triển du lịch
tiếp cận mô hình du lịch thông minh là rất cần thiết.
Hình 1.3. Mô hình tiếp cận CMCN 4.0 và du lịch thông minh
(Nguồn: Tổng cục Du lịch)
2. PHÁT TRIỂN DU LỊCH THÔNG MINH VÀ THỰC TRẠNG NHÂN LỰC NGÀNH DU LỊCH VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Phát triển du lịch thông minh tại Việt Nam
Sự phát triển của du lịch thông minh hiện nay trước bối cảnh CMCN 4.0 diễn ra trong toàn hệ
thống du lịch của Việt Nam, đối với tất cả các chủ thể bao gồm du khách, doanh nghiệp Du lịch,
điểm đến và cơ quan quản lý du lịch.
Đối với du khách tìm địa chỉ, tra cứu trên mạng, tìm kiếm khách sạn, tìm các chỗ đi lại và giá
cả hợp lý nhất. Tiếp theo là mua vé máy bay rồi các chỉ dẫn đường đi. Trong mỗi khâu này, cách
mạng công nghiệp 4.0 đều có tác dụng. Bên cạnh đó, với cạch mạng 4.0 đã phủ sóng toàn cầu, việc
sử dụng viber hay dùng các phần mềm khác như zalo… cho phép tương tác gần như tức thì, không
có chậm trễ ngay cả khi ở nước ngoài. Nên khi khách du lịch đi du lịch ở nước ngoài vẫn có thể
giữ được liên lạc thường xuyên với gia đình, người thân, giải quyết công việc.
Bảng 2.1. Du khách thông minh
Tiêu chí công nghệ 4.0: Internet
vạn vật
Đánh giá hiện trạng ứng dụng
- Sử dụng kết nối Internet (với máy tính
và điện thoại thông minh)
- Tìm kiếm thông tin dịch vụ trên mạng
Internet
- Đặt, mua dịch vụ trực tuyến
- Thanh toán trực tuyến
- Ý kiến phản hồi
- Điều tra khách du lịch quốc tế đến (2017)
+ 71% có tham khảo thông tin điểm đến trên Internet
+ 64% có đặt, mua dịch vụ trên mạng trong chuyến đi đến Việt Nam
- Khách du lịch nội địa
+ Trên 50 dân số VN có sử dụng Internet
+ Trên 30% dân số VN có tham gia ít nhất một diễn đàn trên mạng xã hội
(Nguồn: Tổng cục du lịch)
Theo điều tra của Tổng cục Du lịch, khách du lịch ứng dụng công nghệ 4.0 chủ yếu là Internet
vạn vật bằng việc sử dụng kết nối Internet (với máy tính và điện thoại thông minh), tìm kiếm thông
