184
ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ TRONG VIỆC CHUYỂN ĐỔI DU LỊCH
THEO ĐỊNH HƯỚNG TUẦN HOÀN TẠI VIỆT NAM
Nguyễn Thị Ngân Anh1
1. Trường Đại học Thủ Dầu Một; *email: anhntn.cnvh@tdmu.edu.vn.
TÓM TẮT
Nhằm hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, nền kinh tế tuyến tính hiện nay đang dần
được thay thế bởi mô hình nền kinh tế tuần hoàn (KTTH). Du lịch, một trong những ngành kinh
tế mũi nhọn của Quốc gia, có thể gây ô nhiễm môi trường thông qua các hoạt động khai thác
du lịch. Các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 có thể giúp chúng ta đẩy nhanh
quy trình sản xuất nhưng vẫn đảm bảo sử dụng ít nguyên liệu thô và tài nguyên thiên nhiên hơn,
hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến môi trường. Tuy nhiên, các nghiên cứu về ứng dụng công
nghệ hiện đại trong việc phát triển mô hình du lịch tuần hoàn (DLTH) trên Thế Giới nói chung
và ở Việt Nam nói riêng vẫn còn khá hiếm. Bài viết tập trung phân tích, đánh giá tình hình hiện
nay tại Việt Nam và kinh nghiệm ứng dụng công nghệ hiện đại nổi bật trong ngành du lịch từ
các Quốc gia đi trước. Từ đó, đề xuất giải pháp để phát triển công nghệ cho công cuộc chuyển
đổi DLTH tại nước nhà. Hầu hết các giải pháp đều xoay quanh việc sử dụng công nghệ thông
minh trong vấn đề tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm nguồn nước, sử dụng năng lượng thay thế,
hạn chế rác thải, tái chế, tái sử dụng, và tăng vòng đời sản phẩm.
Từ khoá: công nghệ, du lịch tuần hoàn, giải pháp, kinh tế tuần hoàn, Việt Nam.
Abstract
APPLICATION OF TECHNOLOGY IN THE TRANSITION
TO CIRCULAR ECONOMY IN TOURISM
Towards the goal of sustainable development, the current linear economy is gradually
being replaced by the circular economy model. Tourism, one of the key economic sectors of the
country, has been contributing to the environmental degradation through tourism exploitation
activities. The achievements of the industrial revolution 4.0 can help us speed up the production
process while still using less raw materials and natural resources. However, studies on the
application of modern technology in developing the circular tourism model are still quite rare.
The article focuses on analyzing and evaluating the current situation toward this issue in
Vietnam and modern technology application experiences in the tourism industry from developed
countries. From these, this paper will propose possible solutions for the transition of circular
tourism through modern technology. Most strategies that have been applied in developed
countries concentrates on smart technology application in energy saving, water saving,
alternative energy use, waste reduction, recycling, reuse, and increasing product life cycle.
Keywords: circular economy, circular tourism, strategies, technology, Vietnam.
185
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Biến đổi khí hậu, mất cân bằng sinh thái, ô nhim nguồn nước, đất, không khí, suy giảm
tầng ozone…là những vấn đề cấp bách chủ yếu xảy ra do các hoạt động kinh tế, sản xuất, phân
phối và tiêu thụ vượt quá ranh giới của tự nhiên. Theo các nhà khoa học, nếu chúng ta tiếp tục
duy trì mô hình kinh tế tuyến tính hiện tại thì sau 30 năm, con người sẽ cần đến 3 hành tinh mới
có thể đáp ứng được nhu cầu của mình (United Nations, 2021). Hậu quả của nó không chỉ dừng
lại ở việc ảnh hưởng môi trường mà còn đặt ra câu hỏi về sự tồn tại của chính loài người trong
tương lai. Mô hình kinh tế tuyến tính hiện nay lấy trực tiếp tài nguyên của Trái Đất vào quá trình
sản xuất, sau quá trình tiêu thụ sẽ đào thải chúng trở lại môi trường, gây lãng phí. Vì thế, cần phải
thay đổi mô hình sản xuất, tiêu thụ hiện nay sao cho giảm thiểu tối đa việc sử dụng nguồn năng
lượng thô từ tự nhiên, tăng thời hạn sử dụng của sản phẩm và quản lý vòng đời hiệu quả.
Nhằm mục tiêu phát triển bền vững, mô hình KTTH đã ra đời, tập trung vào các lợi ích
tích cực cho toàn xã hội, được các chuyên gia, các doanh nghiệp quan tâm phát triển. Mô hình
kinh tế này khuyến khích tái sử dụng các sản phẩm, sử dụng các nguồn nguyên liệu có thể tái
tạo thay vì loại bỏ chúng hoàn toàn và khai thác các nguồn tài nguyên mới. Hơn 91% tài nguyên
con người khai thác từ Trái Đất đang bị lãng phí (Circle economy, 2021). Như vậy, chỉ có
khoảng 9% nền kinh tế được tuần hoàn, cho thấy chúng ta đang sản xuất và tiêu thụ không hợp
lý, chưa đạt được Mục tiêu Phát triển Bền vững 12 – Sản xuất và Tiêu dùng có trách nhiệm.
Cùng với xu thế phát triển của toàn Thế giới, Việt Nam đang tích cực nghiên cứu, thử
nghiệm các biện pháp nhằm từng bước chuyển dịch nền kinh tế theo định hướng tuần hoàn. Du
lịch là một trong những ngành công nghiệp trọng điểm của Quốc gia, đóng góp trực tiếp vào GDP
hơn 9% cùng với lượng khách Quốc tế cao kỷ lục (Statista, 2019). Tuy nhiên, bên cạnh những
đóng góp tích cực cho nền kinh tế nước nhà, du lịch cũng mang lại những ảnh hưởng tiêu cực đến
môi trường tự nhiên và xã hội, tạo ra lượng thải cacbon đáng kể thông qua các hoạt động du lịch.
Chính vì thế, cần có một chính sách cụ thể nhằm áp dụng mô hình KTTH cho ngành du lịch.
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, các bước đột phá được thúc đẩy bởi các đổi
mới công nghệ (như AI, IoT, VR và AR…) đang là một vấn đề được các nhà nghiên cứu quan
tâm và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, bao gồm ngành du lịch. Các tập đoàn kinh doanh lớn
cùng với các tổ chức nghiên cứu về DLTH tại các nước trên Thế Giới đã thử nghiệm và áp dụng
công nghệ kỹ thuật hiện đại vào mô hinh kinh doanh, ghi nhận được nhiều hiệu quả tích cực,
giảm thiểu tác hại đến tự nhiên. Tuy vậy, Việt Nam chỉ mới bước vào giai đoạn đầu tiên của
việc chuyển đổi du lịch theo định hướng tuần hoàn, cần thêm nhiều nghiên cứu và thử nghiệm,
trong đó, vai trò của sự phát triển công nghệ cao để tối ưu hoá các nguồn tài nguyên đối với
công cuộc chuyển đổi này là yếu tố không thể thiếu.
2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1 Kinh tế tuyến tính
Nền kinh tế tuyến tính là nền kinh tế truyền thống mà chúng ta đang vận hành. Theo đó,
nguyên liệu thô được khai thác từ thiên nhiên (take), sản xuất thành sản phẩm (make), được
người tiêu dùng tiêu thụ và sau đó bị loại bỏ như chất thải (dispose) (Jørgensen & cộng sự,
2018). Mô hình này giả định nguồn lực sẵn có là vô hạn và tập trung chủ yếu vào việc tối đa
hóa sản xuất và tiêu dùng.
Trong một nền kinh tế tuyến tính, trọng tâm là tăng trưởng kinh tế và tối đa hóa lợi nhuận
thông qua việc khai thác liên tục các nguồn tài nguyên, ít xem xét đến các tác động môi trường
hoặc xã hội (Sariatli, 2017). Nó phụ thuộc rất nhiều vào việc tiêu thụ các nguồn tài nguyên hữu
hạn, dẫn đến cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên và tạo ra một lượng lớn chất thải.
186
Tư duy tuyến tính đã thống trị từ khi bắt đầu cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba, dẫn
đến sự thịnh vượng ở nhiều nơi trên Thế Giới. Tuy nhiên, mô hình này ngày càng được công
nhận là không bền vững. Khi Thế Giới phải đối mặt với tình trạng khan hiếm tài nguyên, suy
thoái môi trường và biến đổi khí hậu, chúng ta ngày càng nhận thức về nhu cầu chuyển đổi sang
một mô hình kinh tế tái tạo và bền vững hơn, đó chính là mô hình kinh tế tuần hoàn.
2.2. Kinh tế tuần hoàn
Mô hình kinh tế tuyến tính hiện nay đang sử dụng các nguồn vốn, lao động, và năng lượng
để tạo ra các dịch vụ hoặc hàng hoá có vòng đời duy nhất (Rodríguez & cộng sự, 2020). Với
nhu cầu ngày một tăng của con người, mô hình này đang trở nên không bền vững, và KTTH ra
đời như một giải pháp cho vấn đề đặt ra. Trọng tâm của nền KTTH là ý tưởng thoát khỏi các
chuỗi giá trị tuyến tính mà chúng ta đã áp dụng hơn mấy thế kỷ qua.
Trái ngược với kinh tế tuyến tính, KTTH được định nghĩa là hệ thống kinh tế được phát
triển để giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế và thu hồi vật liệu trong quá trình sản xuất, tiêu dùng
và phân phối sản phẩm, dịch vụ nhằm mục đích hướng tới mục tiêu phát triển bền vững thông
qua việc nâng cao chất lượng môi trường, tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội (Kirchherr
& cộng sự, 2017). Có rất nhiều định nghĩa về KTTH nhưng hầu hết có thể hoán đổi cho nhau
bởi chúng đều xoay quanh mục tiêu phát triển bền vững. Ý tưởng này vẫn đang được phát triển
không ngừng và những người khác nhau ở cấp độ nhận thức hay ở các Quốc gia khác nhau sẽ
thấy ý nghĩa khác nhau của chúng.
Báo cáo về khoảng cách tuần hoàn (Wit & cộng sự, 2018) đã xác định 7 yếu tố chính của
nền KTTH, bao gồm việc ưu tiên các tài nguyên có thể tái tạo, bảo tồn và mở rộng các giá trị
đã được tạo ra, sử dụng chất thải làm tài nguyên, cân nhắc mô hình kinh doanh, thiết kế cho
tương lai, kết hợp công nghệ, hợp tác để tạo ra giá trị chung. Mô hình này được mô tả trong
hình 1 dưới đây.
Hình 1. 7 yếu tố chính của nền KTTH (Nguồn Wit & cộng sự (2018).
2.3 Mô hình du lịch tuần hoàn
DLTH là cách tiếp cận mới của du lịch bền vững, tập trung vào việc tạo ra một hệ thống
khép kín, trong đó tài nguyên và vật liệu được sử dụng hiệu quả, chất thải được giảm thiểu và
các hệ thống tự nhiên được tái tạo. Nó liên quan đến các chiến lược và thực tin khác nhau
nhằm thúc đẩy tính bền vững trong toàn bộ chuỗi giá trị du lịch, bao gồm vận chuyển, lưu trú,
hoạt động và điểm tham quan.
Việc chuyển đổi các hoạt động du lịch để phù hợp với các tiêu chuẩn của nền KTTH hầu
hết các nỗ lực đều tập trung vào quản lý chất thải và sử dụng năng lượng hiệu quả (Pattanaro &
Gente, 2017). Quá trình chuyển đổi sang DLTH có thể thực hiện được hiệu quả khi du khách
187
và nguồn nhân lực nhận thức được bản chất hành vi của những thay đổi. Mô hình DLTH có thể
được xem như một vòng tròn đạo đức sản xuất hàng hóa và dịch vụ mà không lãng phí các
nguồn tài nguyên có hạn của hành tinh như nguyên liệu thô, nước và năng lượng.
Tính tuần hoàn trong du lịch có thể được phát triển nhờ vào chiến lược và cơ sở hạ tầng
của điểm đến, cũng như sự hợp tác của các nhà cung cấp dịch vụ. Hình 5 cho thấy toàn bộ quá
trình du lịch có thể tuần hoàn từ giai đoạn trước khi đi du lịch cho đến khi lưu trú và sau đó.
Quá trình này là một vòng lặp bao gồm, (1) đề xuất về du lịch bền vững từ ngành du lịch, (2)
lựa chọn , lập kế hoạch và đặt chỗ thông qua quy trình mang tính bền vững, (3) chọn một
phương tiện di chuyển bền vững, (4) lưu trú bền vững (lựa chọn cơ sở lưu trú bề vững, sd sp
địa phương, phân loại rác…), và (5) trao đổi giữa khách du lịch và/với các chuyên gia để cải
thiện tính bền vững của du lịch toàn cầu (Oreve, 2015).
Hình 1. Các quá trình của DLTH (Oreve, 2015)
Mặc dù các ngành du lịch có thể tiêu thụ nhiều năng lượng và tài nguyên, tạo ra khí thải
CO2 và gây ô nhim môi trường, các tài liệu về KTTH chủ yếu đều tập trung vào các lĩnh vực
sản xuất, công nghệ và kỹ thuật, có rất ít nghiên cứu được tìm thấy trong lĩnh vực du lịch (Aryal,
2020; Rodríguez & cộng sự, 2020). Thực tế, ngành du lịch chưa nhận được nhiều sự quan tâm
trong khuôn khổ phát triển theo định hướng KTTH.
2.4 Ứng dụng công nghệ trong du lịch tuần hoàn
Mặc dù việc ứng dụng công nghệ cao, bao gồm cả trí tuệ nhân tạo (AI), trong phát triển
bền vững đã xuất hiện trong các nghiên cứu từ năm 2008, nhưng đề tài nghiên cứu về hiệu quả
của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mới thật sự bùng nổ từ khoảng 1 thập kỷ nay
(Allahviranloo & Recker, 2013). Con người cần tạo ra một nền văn hoá có tổ chức mới mà
trong đó công nghệ AI được tích hợp với mục tiêu phát triển bền vững của nhân loại.
Nghiên cứu được thực hiện bởi Loureiro and Nascimento (2021) đã tổng hợp những đề
tài đang và sẽ trở thành xu hướng trong tương lai về mối quan hệ giữa công nghệ với sự phát
triển bền vững và ngành du lịch, bao gồm:
188
•Rà soát các lý thuyết, khuôn khổ và tài liệu về vai trò của công nghệ mới và đẩy nhanh
lộ trình đổi mới.
•Tác động của việc áp dụng công nghệ mới đối với sự phát triển bền vững và bình đẳng
xã hội.
•Lợi ích của chuyển đổi kỹ thuật số đối với cạnh tranh thị trường, chiến lược của doanh
nghiệp vừa và nhỏ và quản trị thương hiệu.
•Rào cản, trình điều khiển và giá trị gia tăng được cảm nhận của việc áp dụng các công
nghệ mới.
•Công nghệ là yếu tố hỗ trợ cho sự phát triển bền vững, năng lực cạnh tranh và trải nghiệm
khách hàng trong lĩnh vực du lịch, khách sạn.
Nghiên cứu trên cũng thảo luận về việc thiếu các nghiên cứu trong vấn đề giải quyết thách
thức và tác động cụ thể của việc áp dụng công nghệ cho mục tiêu bền vững môi trường của
ngành du lịch.
Việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường nhờ vào việc ứng dụng công nghệ cao
trong mô hình hoạt động của các doanh nghiệp trong lĩnh vực du lịch đã được ghi nhận rõ rệt.
Công nghệ giúp đẩy nhanh quá trình tái tạo năng lượng, làm sạch nguồn nước, không khí, và
phân loại rác thải. Ngoài ra, công nghệ còn có vai trò hữu ích trong việc đảm bảo các thông tin
sẵn có và trình bảy chúng theo cách mà các nhà quản trị có thể đưa ra những quyết định sangs
suốt nhất cho ngành du lịch theo định hướng tuần hoàn, bền vững. Nghiên cứu về chuyển đổi
DLTH do Manniche (2018) thực hiện đã chỉ ra rằng, những đổi mới về công nghệ/giải pháp
tuần hoàn được hiện thực hóa trong các ngóc ngách nhỏ hơn nhờ vào một mạng lưới các yếu tố
(dựa trên học hỏi từ xã hội và thực tin). Dần dần, các yếu tố công nghệ trở nên phù hợp và tích
hợp hơn với lĩnh vực này.
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bài viết sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp dữ liệu từ các tài liệu thứ cấp trong và
ngoài nước về nền KTTH và chuyển đổi ngành du lịch theo định hướng KTTH. Bài viết tập
trung phân tích kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước, so sánh, đối chiếu với bối cảnh phát triển
trong nước để đề xuất giải pháp phát triển phù hợp.
4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
4.1 Thực trạng ứng dụng công nghệ vào việc chuyển đổi du lịch theo định hướng tuần
hoàn tại Việt Nam
Công nghệ giúp quá trình ứng dụng mô hình KTTH vào du lịch din ra hiệu quả và nhanh
chóng hơn. Việt nam ta đã ứng dụng một số công nghệ hiện đại nhằm hướng đến 3 nguyên tắc
chính của KTTH: loại bỏ chất thải và ô nhim, tối đa hoá thời hạn sử dụng của sản phẩm và
nguyên vật liệu, và tái tạo hệ thống tự nhiên như sau:
(1) Loại bỏ chất thải và ô nhiễm
Tại Việt Nam, việc sử dụng các ứng dụng di động tiện ích trong việc tìm hiểu thông tin
về điểm đến như Traveloka, Agoda, Booking.com, Chudu24, Ivivu…rất phổ biến để du khách
có thể lựa chọn những sản phẩm, dịch vụ lưu trú, nghĩ dưỡng, vui chơi, ăn uống thân thiện với
môi trường, áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong kinh doanh, góp phần hạn chế tác động
môi trường. Một cuộc khảo sát được thực hiện vào năm 2020 đã cho thấy rằng 60% trong tổng