
Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2024. ISBN: 978-604-82-8175-5
359
MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN DI SẢN VĂN HÓA
VÀ SỰ HÌNH THÀNH HỆ GIÁ TRỊ MỚI
Trần Thị Ngọc Thúy
Trường Đại học Thủy lợi, email: tranngocthuy@tlu.edu.vn
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Trong nhiều năm qua, di sản văn hóa đã
ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong
việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và làm cơ sở
vững chắc cho đời sống tinh thần, bảo tồn và
làm phong phú đa dạng văn hóa. Để bảo tồn và
phát huy các giá trị di sản văn hóa cho thế hệ
trẻ và các thế hệ tiếp theo, chúng ta cần xây
dựng và duy trì một hệ giá trị mới, phù hợp với
môi trường phát triển hiện đại. Bởi trên thực tế,
các nhân tố như công nghiệp hóa, toàn cầu hóa
và cơ chế thị trường đã và đang có sự tác động
tích cực và tiêu cực đến di sản văn hóa và đối
với việc hình thành hệ giá trị mới này.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Bài viết chủ yếu sử dụng các phương pháp
lịch sử, logic, phân tích, tổng hợp nhằm làm
rõ những mục tiêu nghiên cứu của đề tài.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Khái quát chung về di sản văn hóa
và hệ giá trị mới
3.1.1. Khái niệm di sản văn hóa, hệ giá
trị mới
Di sản văn hóa đóng vai trò quan trọng trong
việc giữ gìn bản sắc và lịch sử của mỗi cộng
đồng, quốc gia, dân tộc. Đó là nguồn kiến thức
quý báu về quá khứ, là nguồn cảm hứng và
định hình tương lai, là nét đẹp văn hóa có vai
trò ảnh hưởng to lớn đến quá trình xây dựng và
phát triển bền vững của một đất nước. Theo
Luật di sản văn hóa, thì: “Di sản văn hóa bao
gồm di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn
hóa vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có
giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học được lưu
truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” [2].
Giá trị văn hoá của mỗi dân tộc, quốc gia
đều do con người sáng tạo ra Các giá trị ấy có
mối liên hệ, tác động với nhau tạo nên một hệ
thống. Những giá trị ấy sẽ trở thành hệ giá trị
văn hoá khi nó đóng vai trò định hướng cho
các mục tiêu, phương thức và hành động của
con người trong xã hội. “Hệ giá trị văn hóa là
một phương diện quan trọng của một nền văn
hóa, thể hiện rõ nhất bản sắc văn hóa. Việc gọi
tên, đúc kết hệ giá trị văn hóa là vô cùng quan
trọng, giúp hình thành những nhìn nhận bao
quát, đầy đủ; đồng thời, phát huy hiệu quả
chức năng định hướng, đánh giá, điều chỉnh
của hệ giá trị này, góp phần tạo nên sự phát
triển phồn vinh và bền vững cho xã hội” [1].
Như vậy, văn hóa là hệ giá trị chính thống
của một xã hội, là các tiêu chuẩn xã hội để
hướng dẫn, định hướng cho hành động của cá
nhân và cộng đồng. Hệ giá trị có tính ổn định
cao và khá bền vững, mang lại sức mạnh lớn
đối với xã hội. Nên trong quá trình phát triển
của xã hội, những giá trị này thường không bị
mất đi mà thay vào đó được tái hiện và kế
thừa vào các giá trị của thế hệ sau.
3.1.2. Mối quan hệ giữa di sản văn hóa
và hệ giá trị mới
Hệ giá trị được coi là yếu tố cốt lõi và nền
tảng hình thành diện mạo và bản sắc của một
nền văn hóa. Thực tế đã chứng minh rằng, để
một dân tộc có thể phát triển mạnh mẽ, họ
cần nhớ đến cội nguồn của mình và coi trọng
việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Do
đó, hầu hết các quốc gia đều coi đây là một

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2024. ISBN: 978-604-82-8175-5
360
chính sách quan trọng, là sự đầu tư cho sự
phát triển bền vững.
Xã hội luôn bị điều chỉnh bởi hệ giá trị mà
mỗi cộng đồng đã tích lũy qua lịch sử, bao
gồm các giá trị, quy ước và luật lệ. Di sản
văn hóa và văn hóa luôn đóng vai trò nền
tảng và động lực cho sự phát triển xã hội, bao
gồm cả mặt vật chất và tinh thần. Trong quá
trình phát triển, hệ giá trị truyền thống đã
phát triển một cách vững mạnh và có khả
năng thích ứng tuyệt vời với các thử thách và
thay đổi của thời đại. Trong suốt các giai
đoạn lịch sử, hệ giá trị này đã liên tục được
bổ sung và cập nhật để phù hợp với bối cảnh
mới. Chẳng hạn, nhiều giá trị văn hóa mới
trong thời kỳ sau cách mạng ra đời trên cơ sở
tôn vinh những di sản văn hóa trong quá khứ.
Chúng ta đã chứng kiến sự ra đời của nhiều
công trình văn hóa đáng kể, phù hợp với thời
đại mới, cũng như sự phong phú và hấp dẫn
của các giá trị văn hóa phi vật thể.
Hai cuộc kháng chiến lớn đã góp phần
quan trọng vào việc hình thành các giá trị văn
hóa phi vật thể của dân tộc. Các đài tưởng
niệm và nghĩa trang liệt sĩ trên khắp các làng,
bản, khu phố là biểu hiện của anh hùng và sự
đau thương của dân tộc trong những thời
điểm lịch sử đáng nhớ. Những di tích này
không chỉ là những nơi ghi nhớ và tự hào về
tổ tiên mà còn là những chứng nhân vĩ đại
trong lịch sử và những bài học quý báu dành
cho các thế hệ sau này.
Việc bảo vệ và phát huy di sản văn hóa
không chỉ giúp chống lại những thách thức và
nguy cơ đang đe dọa sự đổi mới mà còn củng
cố lòng tin và niềm tin vào tương lai của dân
tộc. Đây là những bước đầu tiên quan trọng
để bảo vệ và phát triển văn hóa, nhằm giữ gìn
và thừa hưởng những giá trị văn hóa lớn lao
mà lịch sử đã trao cho chúng ta.
Giá trị và hệ giá trị văn hóa có vai trò rất
quan trọng trong việc xây dựng và phát triển
nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, giàu bản sắc
dân tộc, đồng thời bảo tồn và phát huy các di
sản văn hóa. Vì vậy, việc nghiên cứu các xu
hướng tác động đến văn hóa nói chung, di
sản văn hóa nói riêng, và sự hình thành của
hệ giá trị mới có ý nghĩa quan trọng. Đây
cũng chính là cơ sở để thực hiện mục tiêu
xây dựng hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị chuẩn
mực con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu
của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và
hội nhập quốc tế mà Đảng ta đã đề ra.
3.2. Một số nhân tố cơ bản tác động đến di
sản văn hóa và sự hình thành hệ giá trị mới
Để bảo vệ và phát huy các giá trị của di sản
văn hóa cho thế hệ trẻ và các thế hệ tiếp theo,
chúng ta cần xây dựng và duy trì một hệ giá
trị mới, phù hợp với môi trường phát triển
hiện đại. Các nhân tố như công nghiệp hóa,
toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và cơ chế thị
trường đang có sự tác động tích cực và tiêu
cực đối với việc hình thành hệ giá trị mới này.
3.2.1. Tác động của xu hướng công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước
Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế xã
hội, đồng thời có mối quan hệ đa chiều tới
văn hóa và di sản văn hóa trên cả phương
diện tích cực và tiêu cực.
Về những tác động tích cực, công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đã dần hình thành một nếp
sống mới, nếp sinh hoạt mới có kỷ luật hơn,
năng động hơn so với nếp sống chậm rãi, tùy
tiện truyền thống của chúng ta; làm cho các
giá trị văn hóa, di sản văn hóa có khả năng
lan tỏa nhanh hơn từ đó hỗ trợ củng cố những
giá trị truyền thống phù hợp với đời sống
hiện đại; tạo ra động lực để thúc đẩy văn hóa
phát triển trên cơ sở khai thác triệt để và hiệu
quả cao nhất những giá trị văn hóa của khối
di sản văn hóa dân tộc.
Tuy nhiên, công nghiệp hóa, hiện đại cũng
có những tác động tiêu như: tạo ra những nét
đứt gãy đối với văn hóa truyền thống; sự phát
triển của văn hóa nghe nhìn đã cản trở văn
hóa đọc, tạo ra tâm lý lười đọc, lười suy
ngẫm, làm giảm bớt những thế mạnh của tư
duy trừu tượng, phát huy tư duy sáng tạo vốn
do sách vở mang lại; những kỹ năng để tạo ra
các sản phẩm thủ công, tri thức dân gian
được tích lũy hàng đời đang ngày càng bị mai
một sẽ không còn cơ hội để khôi phục, tìm
hiểu và nghiên cứu.

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2024. ISBN: 978-604-82-8175-5
361
3.2.2. Tác động của xu hướng toàn cầu
hóa, hội nhập quốc tế
Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế
mạnh mẽ không chỉ mang lại cho chúng ta cơ
hội phát triển kinh tế mà còn góp phần tạo ra
một hệ giá trị mới. Điều này không chỉ giúp
ta khẳng định bản lĩnh dân tộc, giữ gìn bản
sắc dân tộc, mà còn thích ứng với môi trường
quốc tế. Thông qua quá trình giao lưu và tiếp
xúc với tinh hoa văn hóa thế giới, ta có điều
kiện để lựa chọn và tiếp thu những giá trị văn
hóa mới tiến bộ và phù hợp đồng thời có cơ
hội làm giàu bản sắc dân tộc, đưa văn hóa
dân tộc đạt đến tầm cao của một nền văn hóa
mang tính quốc tế. Bên cạnh đó, chúng ta có
thể quảng bá, tuyên truyền những giá trị văn
hóa dân tộc ra toàn thế giới.
Tuy nhiên, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế
cũng mang đến những thách thức lớn đối với
văn hóa nói chung và di sản văn hóa nói riêng.
Nhiều yếu tố văn hóa xa lạ, không phù hợp với
truyền thống của Việt Nam đã du nhập vào nền
văn hóa Việt Nam. Những hiện tượng văn hóa
tiêu cực như: lối sống đồi trụy, hưởng thụ, và
thị hiếu nghệ thuật tầm thường, dễ dãi theo con
đường hội nhập đã và đang tác động đó đang
ảnh hưởng khá nhiều tới các thế hệ trẻ, dần dần
sẽ làm mất đi bản sắc văn hóa của dân tộc.
3.2.3. Tác động của cơ chế thị trường
Cơ chế thị trường cũng có những tác động
tích cực trong việc giữ gìn và phát huy giá trị
của di sản. Trước hết, chính cơ chế này đã
góp phần biến các di sản văn hóa trở thành
một loại hàng hóa mang lại lợi nhuận cho các
cá nhân, tập thể, hay nhà nước. Cơ chế này
cũng làm tăng thu nhập của người dân, giúp
họ có thêm thời gian nghỉ ngơi và nhàn rỗi,
dẫn đến nhu cầu du lịch và hưởng thụ các giá
trị văn hóa tinh thần tăng nhanh, góp phần
làm sống lại nhiều di sản văn hóa vật thể và
phi vật thể có nguy cơ mai một. Ngoài ra, cơ
chế thị trường còn giúp quảng bá di sản văn
hóa, từ đó làm phong phú thêm nền văn hóa
dân tộc. Bởi cơ chế này sẽ tạo điều kiện cho
sự lưu thông các giá trị di sản văn hóa giữa
các vùng miền và giữa các sắc tộc, tạo ra sự
giao lưu văn hóa, góp phần làm đa dạng và
phong phú thêm di sản văn hóa dân tộc.
Tuy nhiên, cơ chế thị trường cũng mang đến
những tác động tiêu cực đối với di sản văn hóa.
Việc khai thác tràn lan các di tích lịch sử để thu
lợi nhuận cao nhất đã biến các di sản văn hóa
thành công cụ cho mục đích kinh doanh,
thương mại và lợi ích kinh tế. Việc chưa chi trả
đúng mức cho những người sở hữu di sản văn
hóa, các nghệ nhân trình diễn dân gian cũng sẽ
làm giảm giá trị thực sự của di sản, thậm chí
làm mai một những di sản văn hóa.
Để khắc phục những hiện tượng này cần
nhận thức đúng tầm quan trọng của việc hình
thành một hệ giá trị về văn hóa kinh doanh,
cần hiểu rõ giá trị của di sản văn hóa như một
loại hàng hóa đặc biệt, cần phải có cách khai
thác sao cho vừa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ
văn hóa của du khách, vừa bảo tồn và phát
huy được các giá trị của di sản văn hóa.
4. KẾT LUẬN
Di sản văn hóa đóng vai trò vô cùng quan
trọng trong việc hình thành hệ giá trị mới,
bảo đảm và duy trì sự ổn định của xã hội hiện
đại. Hệ giá trị mới cần được hình thành trên
cơ sở kết hợp chặt chẽ giữa việc bảo tồn
những giá trị truyền thống thích hợp chọn lọc
cẩn thận những giá trị quan trọng và phù hợp
với truyền thống và mạnh dạn loại bỏ những
giá trị lỗi thời, không còn phù hợp với thời
đại. Vì vậy, khi xây dựng các chính sách văn
hóa nói chung, bảo tồn phát huy di sản văn
hóa nói riêng, cần tính đến những tác động
của xu hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa,
toàn cầu hóa và cơ chế thị trường. Chính điều
này sẽ góp phần quan trọng trong việc duy trì
bản sắc dân tộc, đồng thời giúp nền văn hóa
Việt Nam phát triển một cách bền vững và
hài hòa trong bối cảnh hiện đại.
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Nguyễn Thị Phương Châm, Một số nhận
thức về hệ giá trị văn hoá. Link truy cập:
https://tuyengiao.vn/mot-so-nhan-thuc-ve-he-
gia-tri-van-hoa-150021. Ngày truy cập 24/6/2024.
[2] Nguyễn Thị Kim Loan (2014), Quản lý di
sản văn hóa, Nxb Văn hóa - Thông tin &
Viện văn hóa, tr.8.