165
TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 60, 2010
NHU CẦU SỬ DỤNG CÁC DỊCH VỤ KIỂM TOÁN BÊN NGOÀI
CỦA DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THỪA THIÊN HUẾ
Hồ Thị Thúy Nga, Hồ Quốc Dũng
Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế
TÓM TẮT
Nghiên cứu này được thực hiện trên cơ sở số liệu thu thập được từ 85 doanh nghiệp với
mọi loại hình kinh doanh trên địa bàn Thừa Thiên Huế. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhu cầu sử
dụng dịch vụ kiểm toán và các dịch vụ bổ trợ khác ngày càng cao. Mặc dù vậy, các doanh
nghiệp sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính vẫn tập trung ở các doanh nghiệp có quy
mô vừa và lớn và là loại hình công ty cổ phần với mục đích sử dụng vẫn là do quy định của
pháp luật. Tuy nhiên, tỷ trọng các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính
một cách tự nguyện cũng đáng ghi nhận. Đồng thời, phần lớn các doanh nghiệp có ý định sử
dụng các dịch vụ kiểm toán trong tương lai. Bên cạnh đó, chất lượng và uy tín của các công ty
kiểm toán là yếu tố quan trọng nhất trong việc lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ của các doanh
nghiệp. Nghiên cứu này cũng chỉ ra đa số các doanh nghiệp cho rằng chất lượng, tính kịp thời
của việc cung cấp dịch vụ là đảm bảo, tuy nhiên giá phí kiểm toán vẫn còn ở mức cao.
1. Mở đầu
Với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế như hiện nay, cùng với sự lớn mạnh về quy
mô, số lượng, các doanh nghiệp sẽ có cơ hội được tiếp nhận nhiều hơn các nguồn vốn
đầu tư từ các công ty và các tập đoàn lớn. Tuy nhiên, cùng với đó là sức ép về cạnh
tranh giữa các doanh nghiệp sẽ ngày càng khốc liệt hơn. Lúc này, những thông tin tài
chính minh bạch, những số liệu kế toán “sạch” sẽ là cơ sở vững chắc để thu hút niềm tin
nơi nhà đầu tư và tất cả những đối tượng quan tâm khác. Điều đó đã làm nảy sinh nhu
cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán ở các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần trong nền kinh
tế. Ngày càng nhiều doanh nghiệp biết tới và sử dụng dịch vụ này, thậm chí đối với một
số doanh nghiệp, việc sử dụng dịch vụ đã trở thành thói quen và là nhu cầu thiết yếu
trong hoạt động kinh doanh của họ.
Tuy nhiên, có một số ý kiến cho rằng các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ kiểm
toán chủ yếu là do quy định của pháp luật, phần tự nguyện chưa đáng kể. Nhu cầu công
khai thông tin tài chính chưa trở thành thói quen nên kết quả kiểm toán chưa thực sự
quan trọng đối với đối tượng sử dụng thông tin (Phạm Tiến Hưng, 2009). Bên cạnh đó,
kinh nghiệm nghiên cứu của các nước chỉ ra nhu cầu kiểm toán chủ yếu phụ thuộc vào
166
yêu cầu của các cổ đông trong các công ty cổ phần. Những quan điểm này dựa trên lý
thuyết bất đồng lợi ích các bên liên quan (agency conflict) để dự báo về nhu cầu kiểm
toán (Jensen và Meckling (1976), Ng (1978), Wallace (1980), Palmrose (1984) và
Lambert (2001)).
Trên cơ sở danh sách doanh nghiệp được cung cấp từ Sở Công thương và Sở Kế
hoạch Đầu tư, 100 doanh nghiệp được lựa chọn ngẫu nhiên theo từng loại hình doanh
nghiệp và địa điểm kinh doanh. Tuy nhiên, do một số doanh nghiệp không sắp xếp được
thời gian phỏng vấn nên kết quả có 85 doanh nghiệp được điều tra. Do số lượng doanh
nghiệp được cung cấp tập trung nhiều vào hai địa điểm: thành phố Huế và huyện Hương
Thủy nên doanh nghiệp được chọn điều tra cũng tập trung vào hai địa điểm này. Việc
thu thập thông tin dựa trên bảng hỏi, đối tượng được phỏng vấn gồm thành viên ban
giám đốc và kế toán trưởng ở các doanh nghiệp. Ngoài thống kê mô tả, nghiên cứu còn
sử dụng các kiểm định cần thiết nhằm đánh giá nhu cầu sử dụng kiểm toán hiện nay của
các doanh nghiệp trên địa bàn Thừa Thiên Huế. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là nhu
cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán do công ty kiểm toán độc lập cung cấp đối với các doanh
nghiệp trên địa bàn Thừa Thiên Huế.
2. Một số kết quả nghiên cứu chính
2.1. Tổng quan về nhu cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán
Trong 85 doanh nghiệp được điều tra có 35 doanh nghiệp đã sử dụng (41,17%)
và 50 doanh nghiệp chưa sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính (chiếm 58,83%).
Bảng 1. Thông tin chung về doanh nghiệp sử dụng và chưa sử dụng dịch vụ kiểm toán
Tiêu thức phân loại
Doanh nghiệp đã
sử dụng dịch vụ
kiểm toán (%)
Doanh nghiệp
chưa sử dụng dịch
vụ kiểm toán (%)
Loại hình doanh
nghiệp
Cổ phần 71,4 58
Trách nhiệm hữu hạn 22,9 38
Tư nhân 2,9 4
Khác 2,9 0
Quy mô doanh
nghiệp*
Lớn 25,7 0
Vừa 54,3 16
Nhỏ 20 84
Dịch vụ bổ trợ
kèm theo**
Có sử dụng 62,9 32
Không sử dụng 37,1 68
(Nguồn: Số liệu điều tra)
167
* Quy mô doanh nghiệp chỉ xét theo số lượng lao động theo quy định trong Luật Doanh
nghiệp
** Dịch vụ bổ trợ kèm theo gồm: dịch vụ kế toán & làm sổ kế toán, dịch vụ tư vấn quản
lý, dịch vụ tư vấn & quyết toán thuế và các dịch vụ khác do công ty kiểm toán độc lập cung cấp
Theo quy mô, số doanh nghiệp có quy mô lớn và vừa đã sử dụng dịch vụ kiểm
toán báo cáo tài chính chiếm tỷ lệ khá cao, 80%. Ngược lại, những doanh nghiệp chưa
sử dụng đa số là có quy mô nhỏ (84%) và số ít có quy mô vừa (16%). Từ đó, có thể thấy
đa số các doanh nghiệp có quy mô nhỏ chưa nhận thức được tầm quan trọng của các
dịch vụ kiểm toán đối với hoạt động của doanh nghiệp mình.
Về loại hình doanh nghiệp, công ty cổ phần chiếm phần lớn trong các doanh
nghiệp đã sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính (71,4%), công ty TNHH chỉ
chiếm 22,9% và còn lại là công ty liên doanh và doanh nghiệp tư nhân. Thực tế cho thấy
loại hình công ty cổ phần thường có nhu cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài
chính vì còn để phục vụ theo yêu cầu của các cổ đông.
Đối với các dịch vụ bổ trợ kèm theo khác, trong tổng số các doanh nghiệp đã sử
dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính, chỉ có 62,9% doanh nghiệp là có sử dụng các
dịch vụ kèm theo. Trong những doanh nghiệp được kiểm toán có sử dụng dịch vụ bổ trợ
kèm theo, có đến 45,5% sử dụng dịch vụ kế toán và làm sổ sách kế toán, tiếp đến là dịch
vụ tư vấn quản lý chiếm 40,9%, dịch vụ tư vấn và quyết toán thuế chiếm 18,2%, còn các
dịch vụ khác chiếm tỷ trọng rất nhỏ. Trong các doanh nghiệp chưa sử dụng dịch vụ
kiểm toán báo cáo tài chính, chỉ có 32% là có sử dụng các dịch vụ bổ trợ khác. Trong
những doanh nghiệp chưa được kiểm toán nhưng có sử dụng dịch vụ bổ trợ kèm theo
khác, có đến 68,8% doanh nghiệp sử dụng dịch vụ liên quan đến kế toán và thuế, dịch
vụ tư vấn quản lý chỉ chiếm 31,3%. Từ thực tế này, chúng ta thấy các dịch vụ bổ trợ
khác chưa được quan tâm nhiều bởi các doanh nghiệp trên địa bàn Thừa Thiên Huế.
2.2. Lý do các doanh nghiệp sử dụng hoặc chưa sử dụng dịch vụ kiểm toán
báo cáo tài chính và ý định mong muốn trong tương lai
Kết quả điều tra lý do sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính do kiểm toán
độc lập cung cấp đối với các doanh nghiệp đã sử dụng dịch vụ này trên địa bàn tỉnh
Thừa Thiên Huế được thể hiện qua bảng 2.
Bảng 2. Lý do sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính do kiểm toán độc lập cung cấp
Chỉ tiêu Tỷ lệ %
Do quy định của pháp luật 51,4
Do yêu cầu của nhà cung cấp 0
Do yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền 5,7
168
Do yêu cầu của hoạt động 34,3
Do yêu cầu của bên cho vay 20,0
Theo quy chế của công ty 8,6
(Nguồn: Số liệu điều tra)
Qua bảng 2 có thể thấy rằng, hơn một nửa các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ
kiểm toán báo cáo tài chính là do quy định của pháp luật. Trái lại, mục đích sử dụng
dịch vụ kiểm toán để đáp ứng các đối tác có liên quan (bên cho vay, nhà cung cấp...) chỉ
chiếm một phần nhỏ (20%) do các đối tác chưa thực sự nhận thức được tầm quan trọng
của việc sử dụng kết quả kiểm toán trong quá trình đưa ra các quyết định kinh tế. Mặc
dù vậy, một phần không nhỏ (34,3%) các doanh nghiệp sử dụng dịch vụ kiểm toán là để
đáp ứng yêu cầu của hoạt động của chính doanh nghiệp một cách tự nguyện. Từ đó, có
thể thấy các doanh nghiệp đã nhận thức hơn về vai trò của kiểm toán trong việc hỗ trợ
đắc lực cho hoạt động quản lý kinh doanh của mình, và vì vậy ngày càng có nhu cầu cao
hơn trong việc sử dụng dịch vụ kiểm toán.
Bên cạnh đó, mặc dù hiện nay nhu cầu về dịch vụ kiểm toán ngày càng tăng theo
sự phát triển của nền kinh tế thị trường nhưng vẫn còn một số doanh nghiệp chưa nhận
thức được sự cần thiết của việc sử dụng dịch vụ này.
Bảng 3. Lý do khiến doanh nghiệp vẫn chưa sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính do
công ty kiểm toán độc lập cung cấp
Chỉ tiêu Tỷ lệ %
Doanh nghiệp chưa thấy cần thiết sử dụng dịch vụ 64
Đối tác của doanh nghiệp chưa có nhu cầu sử dụng báo cáo
tài chính đã được kiểm toán 26
Chất lượng của các công ty kiểm toán hiện nay vẫn chưa thật
sự đảm bảo 10
Giá phí không phù hợp 10
Lý do khác 6
(Nguồn: Số liệu điều tra)
Theo bảng 3, đến 64% các doanh nghiệp được điều tra chưa sử dụng dịch vụ
kiểm toán là do chưa thấy cần thiết và 26% là do các đối tác chưa có yêu cầu sử dụng
kết quả kiểm toán. Sở dĩ các doanh nghiệp chưa từng sử dụng dịch vụ kiểm toán một
phần xuất phát từ lối tư duy của doanh nghiệp sợ phải công khai các thông tin tài chính
sẽ làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, một phần là do các đối
tác của doanh nghiệp vẫn chưa có tập quán đòi hỏi báo cáo tài chính phải có kiểm toán
169
trong các quan hệ làm ăn. Ngoài ra, có một số doanh nghiệp vẫn thực sự hiểu tác dụng
của kiểm toán nhưng vì chi phí dịch vụ khá cao hoặc chất lượng chưa thật sự đảm bảo
nên doanh nghiệp chưa sử dụng dịch vụ. Những doanh nghiệp chưa sử dụng dịch vụ
kiểm toán bao gồm hầu hết các loại hình doanh nghiệp và tập trung vào những doanh
nghiệp quy mô vừa và nhỏ. Những doanh nghiệp này không thuộc đối tượng kiểm toán
báo cáo tài chính bắt buộc theo Nghị định số 105/2004/NĐwCP ngày 30/3/2004 của
Chính phủ về kiểm toán độc lập. Vì vậy, yếu tố kích cầu sử dụng dịch vụ kiểm toán đối
với khu vực này chủ yếu phụ thuộc vào nhận thức của nhà quản lý và người sử dụng
thông tin tài chính khác (ví dụ: ngân hàng, cổ đông...) đối với vai trò của kiểm toán
trong việc đưa ra các quyết định kinh tế của mình.
Như vậy, mặc dù vẫn còn tồn tại một số rào cản ảnh hưởng tới nhu cầu sử dụng
dịch vụ kiểm toán, nhưng nhìn chung thì nhu cầu sử dụng dịch vụ này ngày càng gia
tăng một cách nhanh chóng ở các doanh nghiệp. Khi được hỏi các doanh nghiệp này có
ý định sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính trong tương lai không, đa số trả lời
là có, chiếm đến 74%, trong đó khoảng một phần ba là chắc chắn sẽ sử dụng (Bảng 4).
Vì vậy, nhu cầu kiểm toán của các doanh nghiệp trên địa bàn Thừa Thiên Huế trong
tương lai sẽ rất lớn, cho thấy một thị trường về dịch vụ kiểm toán có đầy triển vọng và
tiềm năng để phát triển hơn nữa.
Bảng 4. Ý định sử dụng dịch vụ kiểm toán trong tương lai của các doanh nghiệp chưa sử dụng
Ý định sử dụng trong tương lai Tỷ lệ %
Chắc chắn không 0
Không 2
Chưa rõ 24
Có 50
Chắc chắn có 24
(Nguồn: Số liệu điều tra)
Về lý do tại sao doanh nghiệp lại sử dụng dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính
trong tương lai, chủ yếu là do yêu cầu quản lý của doanh nghiệp (90%). Để đáp ứng nhu
cầu của các đối tác (ngân hàng, cổ đông, nhà đầu tư...) cũng là một lý do quan trọng,
chiếm 36% các doanh nghiệp được điều tra. Ngoài ra, các lý do khác như giá phí kiểm
toán, chất lượng kiểm toán,... là không phải yếu tố quan trọng đối với các doanh nghiệp
này.
2.3. Nhận thức của doanh nghiệp về tính cần thiết của các dịch vụ kiểm toán
Theo bảng 5, khi đánh giá về tính cần thiết của hoạt động kiểm toán, các doanh
nghiệp được phân loại theo loại hình và lý do sử dụng không có sự khác biệt. Tuy nhiên,
doanh nghiệp đã sử dụng dịch vụ kiểm toán tất nhiên là có nhận thức cao về vai trò của
dịch vụ kiểm toán đối với hoạt động của mình so với doanh nghiệp chưa sử dụng, với
giá trị trung bình 4,34 so với 3,21. Đồng thời, với kết quả kiểm định Pw value = 0,000,
