Ph n I: Nh ng v n đ chung v giao ti p s ph mầ ữ ấ ề ề ế ư ạ
CH NG I: KHÁI NI M CHUNG V GIAO TI PƯƠ Ệ Ề Ế
Cách đây không lâu, vào nh ng năm 80 c a th k XX, đàiữ ủ ế ỷ
truy n hình thành ph H Chí Minh có truy n hình tr c ti p bu i giaoề ố ồ ề ự ế ổ
l u gi a Vi t ki u yêu n c v quê ăn t t v i khán g a c a đài truy nư ữ ệ ề ướ ề ế ớ ỉ ủ ề
hình. Có m t ch Vi t ki u C ng hòa liên bang Đ c (lúc đó còn haiộ ị ệ ề ở ộ ứ
n c Đ c) tâm s r ng : “Ch có m t ng i b n Vi t Nam l y m tướ ứ ự ằ ị ộ ườ ạ ệ ấ ộ
ng i ch ng C ng hòa liên bang Đ c, ch y không bi t ti ng Đ c,ườ ồ ở ộ ứ ị ấ ế ế ứ
ch ng l i ch bi t b p bõm ti ng Vi t, ch ng là công nhân đi làm su tồ ạ ỉ ế ậ ế ệ ồ ố
ngày. C ngày ch nhà không bi t nói chuy n v i ai, d ch v vi nả ị ở ế ệ ớ ị ụ ễ
thông lúc đó l i khó khăn. M c dù cu c s ng v v t ch t đ y đ ,ạ ặ ộ ố ề ậ ấ ầ ủ
nh ng quá bu n nên ch sinh b nh...r i ch t”. Giao ti p không ph iư ồ ị ệ ồ ế ế ả
ch là hình th c trò chuy n v i nhau, nh ng giao ti p b ng ngôn ngỉ ứ ệ ớ ư ế ằ ữ
là m t hình th c giao ti p quan tr ng nh t. Qua ví d trên cho th yộ ứ ế ọ ấ ụ ấ
giao ti p có vai trò r t quan tr ng trong đ i s ng và ho t đ ng c a conế ấ ọ ờ ố ạ ộ ủ
ng i. ườ
• Ngay t trong b ng m đ a tr đã có s giao ti p. Cái bào thaiừ ụ ẹ ứ ẻ ự ế
s ng và ho t đ ng cùng v i nh p s ng và ho t đ ng c a ng i m .ố ạ ộ ớ ị ố ạ ộ ủ ườ ẹ
Quan h gi a ng i m v i thai nhi không ch đ n gi n v m t sinhệ ữ ườ ẹ ớ ỉ ơ ả ề ặ
h c. Không ch đ n thu n là ng i m truy n dinh d ng cho đ aọ ỉ ơ ầ ườ ẹ ề ưỡ ứ
con qua rau thai mà còn có nh ng nh h ng v m t tâm lý c a trữ ả ưở ề ặ ủ ẻ
sau này do nh ng bi n đ ng tâm lý c a ng i m khi mang thai. Choữ ế ộ ủ ườ ẹ
nên khi mang thai, ng i m ph i kiêng nói và làm nh ng vi c khôngườ ẹ ả ữ ệ
t t, không đ c xúc đ ng m nh. Ch ng h n, phong t c lúc ng i vố ượ ộ ạ ẳ ạ ụ ườ ợ
có mang, ng i ch ng ph i kiêng sát sinh “ Không đ c c t c gà,ườ ồ ả ượ ắ ổ
thi n c chó”. Th m chí lúc có thai, ng i m còn ph i đi đ ng nóiế ổ ậ ườ ẹ ả ứ
năng nh nhàng. Có nh v y sau này đ a tr ra đ i và l n lên m iẹ ư ậ ứ ẻ ờ ớ ớ
phát tri n bình th ng v th ch t và tinh th n. ể ườ ề ể ấ ầ
• Khi đ a tr ra đ i, giao ti p c a nó đ c đ c bi t quan tâm.ứ ẻ ờ ế ủ ượ ặ ệ
Có nhi u t p quán truy n th ng nh h ng đ n vi c ti p xúc c aề ậ ề ố ả ưở ế ệ ế ủ
ng i m v i đ a tr . Có đ a ph ng và gia đình r t c n th n nh :ườ ẹ ớ ứ ẻ ị ươ ấ ẩ ậ ư
Không nói l n, không đ ng i l vào phòng tr s sinh nh t là đ aớ ể ườ ạ ẻ ơ ấ ứ
tr d i m t tháng tu i, s tr b vía, b đ n. Th m chí khi c n ph iẻ ướ ộ ổ ợ ẻ ị ị ẹ ậ ầ ả
b bé đi xa, các bà già còn c n th n bôi nh vào m t tr , c m dao,ế ẩ ậ ọ ặ ẻ ầ
c m kéo... đi theo đ tránh h i đ c, vía l . Nh v y, t xa x a, trongầ ể ơ ộ ạ ư ậ ừ ư
v n kinh nghi m c a các dân t c, vi c giao ti p v i đ a tr đ c coiố ệ ủ ộ ệ ế ớ ứ ẻ ượ
1
tr ng đ c th và đ i s ng tinh th n c a đ a tr đ c phát tri nọ ể ơ ể ờ ố ầ ủ ứ ẻ ượ ể
bình th ng. ườ
• Su t quãng đ i th u, đ a tr không ch có nhu c u ăn, nhuố ờ ơ ấ ứ ẻ ỉ ầ
c u dinh d ng mà còn có nh ng nhu c u khác nh : nhu c u đ cầ ưỡ ữ ầ ư ầ ượ
c ng chi u, nâng niu, b m, v v ... M i sinh ra đ a tr đã bi tư ề ế ẳ ỗ ề ớ ứ ẻ ế
nhi u l m, đòi h i nhi u th , tr c h t là đòi h i trao đ i, giao ti p.ề ắ ỏ ề ứ ướ ế ỏ ổ ế
Chúng g i ra, phát ra có k khác đáp l i. Ng i m không ch là baoọ ẻ ạ ườ ẹ ỉ
che, làm cái lá ch n, ngăn ch n , không đ quá nhi u kích thích t bênắ ặ ể ề ừ
ngoài t n công vào các giác quan, vào c th non n t c a con. M cònấ ơ ể ớ ủ ẹ
đáp ng l i nh ng tín hi u c a con phát ra. Con đ a m t m cũngứ ạ ữ ệ ủ ư ắ ẹ
nhìn l i, con líu lo m cũng bi bô nói l i, con v n mình m cũng đ iạ ẹ ạ ặ ẹ ổ
t th ng i n m cho hai c th tho i mái, ôm p l y nhau. Con n mư ế ồ ằ ơ ể ả ấ ấ ắ
đ v t gì ném ra, m l m tr l i..R i con ch p ch ng bi t đi, mồ ậ ẹ ượ ả ạ ồ ậ ữ ế ẹ
dang hai tay ra đón, bé c đ ng d y b c năm, b y b c r i ngã vàoố ứ ậ ướ ả ướ ỗ
lòng m ... ẹ
Có th nói r ng : “ Đ c áp vào lòng m đ bú, đ c m bể ằ ượ ẹ ể ượ ẹ ế
b ng, đ u lên l ng là có d p trao đ i, giao ti p v i m . M hi u con,ồ ị ư ị ổ ế ớ ẹ ẹ ể
con hi u m , không ph i thông qua l i nói, ch vi t nh th ng lể ẹ ả ờ ữ ế ư ườ ệ
mà qua nh ng m i quan h phi ngôn ng , đúng h n là ti n ngôn ngữ ố ệ ữ ơ ề ữ
qua “xác th t”. Đó là quan h “ru t th t” n n t ng đ u tiên c a m iị ệ ộ ị ề ả ầ ủ ố
quan h gi a ng i và ng i. M i quan h thân thi t nh t, c b nệ ữ ườ ườ ố ệ ế ấ ơ ả
nh t. Không đ c bú m m, b b ng, ôm p, hú hí, ch i đùa v i m ,ấ ượ ớ ế ồ ấ ơ ớ ẹ
đ a tr không th thành ng i. ứ ẻ ể ườ
Vì v y, toàn b n i dung ti p xúc v i đ a tr c a ng i m ,ậ ộ ộ ế ớ ứ ẻ ủ ườ ẹ
ng i thân trong gia đình t khi l t lòng đ n toàn b th i th u vàườ ừ ọ ế ộ ờ ơ ấ
sau này tr đ n tr ng h c là ti n trình xã h i hóa c a m t cá nhânẻ ế ườ ọ ế ộ ủ ộ
thành nhân cách. Trong quá trình xã h i hóa c a m t cá nhân, giao ti pộ ủ ộ ế
là h t nhân, là đi u ki n c n thi t đ phát tri n tâm lý, nhân cách c aạ ề ệ ầ ế ể ể ủ
m i ng i. ỗ ườ
• Đ i s ng tâm lý c a m i ng i, c a m i nhóm xã h i ph iờ ố ủ ỗ ườ ủ ỗ ộ ả
l y giao ti p làm c s . Không có giao ti p đ a tr s không thànhấ ế ơ ở ế ứ ẻ ẽ
ng i, không có giao ti p nhi u ch c năng tâm lý ng i, nhi u ph mườ ế ề ứ ườ ề ẩ
ch t tâm lý cá nhân không đ c hình thành và phát tri n. Trong quáấ ượ ể
trình lao đ ng, c i t o t nhiên, xã h i b n thân con ng i luôn luônộ ả ạ ự ộ ả ườ
l y s ti p xúc tâm lý gi a con ng i và con ng i, con ng i v iấ ự ế ữ ườ ườ ườ ớ
quan h xã h i làm trung tâm. Cho đ n nay, trong phong t c c a m tệ ộ ế ụ ủ ộ
s ít b l c Châu Phi v n còn t n t i m t hình ph t cao nh t choố ộ ạ ẫ ồ ạ ộ ạ ấ
2
nh ng ai vi ph m “ Lu t l c a b l c là đu i ra kh i c ng đ ngữ ạ ậ ệ ủ ộ ạ ổ ỏ ộ ồ
không cho ti p xúc v i con ng i, ph m nhân ph i s ng trong r ngế ớ ườ ạ ả ố ừ
v i thiên nhiên và hoang thú. ớ
• S giao ti p gi a con ng i đ c phát tri n cùng v i s phátự ế ữ ườ ượ ể ớ ự
tri n n n kinh t xã h i. Ngày nay do s phát tri n c a khoa h c, kể ề ế ộ ự ể ủ ọ ỹ
thu t. D ch v vi n thông, m ng Internet phát tri n làm cho chúng taậ ị ụ ễ ạ ể
có th giao ti p đ c v i nhau m t cách d dàng. Tuy nhiên, trong khiể ế ượ ớ ộ ễ
nghiên c u, các nhà khoa h c xã h i cũng đã khái quát các s ki n giaoứ ọ ộ ự ệ
ti p c a con ng i qua hai xu th chung nh t : ế ủ ườ ế ấ
• Nhìn chung, các lo i hình giao ti p c a con ng i tăng lên,ạ ế ủ ườ
đ c bi t là giao ti p không chính th c, đó là nh ng ki u giao ti p di nặ ệ ế ứ ữ ể ế ễ
ra trong nh ng hoàn c nh c th nh : đi tàu xe, cùng nhau xem phim,ữ ả ụ ể ư
xem bi u di n văn ngh , th c hi n m t nhi m v cùng nhau, m tể ễ ệ ự ệ ộ ệ ụ ộ
công vi c cùng nhau trong m t th i gian nh t đ nh... mà các đ i t ngệ ộ ờ ấ ị ố ượ
giao ti p không nh t thi t ph i cùng m t c quan ho c hi u bi tế ấ ế ả ộ ơ ặ ể ế
nhau, th m chí cũng không c n nh tên, tu i, đ a ch c a nhau. Lo iậ ầ ớ ổ ị ỉ ủ ạ
giao ti p này có đ c đi m : ế ặ ể
• Giao ti p theo v vi c. ế ụ ệ
• Nh t th i, không liên t c. ấ ờ ụ
• Giao ti p cá nhân m i ng i có chi u h ng co h p l i vế ỗ ườ ề ướ ẹ ạ ề
ph m vi và m c đ , con ng i ít c i m v i nhau, ng i ta gi i thíchạ ứ ộ ườ ở ở ớ ườ ả
r ng nh ng ho t đ ng “c ng đ ng”, “t p th ”, d ng nh gi m đi,ằ ữ ạ ộ ộ ồ ậ ể ườ ư ả
cu c s ng thu vào các căn h gia đình. Gia đình cũng có xu h ng thuộ ố ộ ướ
nh l i (hai th h thay vì ba, b n th h nh gia đình tr c đây. ỏ ạ ế ệ ố ế ệ ư ướ
Giao ti p là gì?ế
Hi n nay t n t i nhi u khái ni m giao ti p khác nhau, đ ng trênệ ồ ạ ề ệ ế ứ
các quan đi m khoa h c xã h i, kinh t , tâm lý h c...th m chí ngayể ọ ộ ế ọ ậ
trong khoa h c tâm lý cũng t n t i nhi u khái ni m giao ti p. Đ hi uọ ồ ạ ề ệ ế ể ể
giao ti p là gì, chúng ta có th xem xét giao ti p qua các đ c tr ng nhế ể ế ặ ư ư
sau :
1. Giao ti p là m t quá trình con ng i ý th c đ c m c đích,ế ộ ườ ứ ượ ụ
n i dung và nh ng ph ng ti n c n đ t đ c khi ti p xúc v i ng iộ ữ ươ ệ ầ ạ ượ ế ớ ườ
khác. Trong quá trình giao ti p thì c đ i t ng và ch th giao ti pế ả ố ượ ủ ể ế
đ u ý th c đ c nh ng n i dung và di n bi n tâm lý c a mình trongề ứ ượ ữ ộ ễ ế ủ
3
giao ti p. Nh đ c tr ng này, chúng ta d dàng nh n ra đ c m cế ờ ặ ư ễ ậ ượ ụ
đích c a quá trình giao ti p, giao ti p đ làm gì ? nh m m c đích gì ? ủ ế ế ể ằ ụ
2. Giao ti p di n ra nh m trao đ i thông tin, t t ng, tình c m,ế ễ ằ ổ ư ưở ả
th gi i quan, nhân sinh quan, nhu c u ... c a nh ng ng i tham giaế ớ ầ ủ ữ ườ
vào quá trình giao ti p. Đ c tr ng này có vai trò r t l n trong s hìnhế ặ ư ấ ớ ự
thành và phát tri n nhân cách con ng i. ể ườ
• Giúp cho m i ng i t hoàn thi n mình theo yêu c u đòi h iỗ ườ ự ệ ầ ỏ
c a ngh nghi p, c a các quan h xã h i mà h là thành viên. ủ ề ệ ủ ệ ộ ọ
• N u giáo viên không t h c, t b i d ng mà ch b ng lòngế ự ọ ự ồ ưỡ ỉ ằ
v i ki n th c h c 4 năm tr ng Đ i h c thì s không đáp ng đ cớ ế ứ ọ ở ườ ạ ọ ẽ ứ ượ
yêu c u đòi h i c a ngh nghi p. ầ ỏ ủ ề ệ
• Qua giao ti p mà nh ng ph m ch t tâm lý c a con ng i,ế ữ ẩ ấ ủ ườ
nh ng hành vi ng x c a con ng i đ c n y sinh và phát tri n. ữ ứ ử ủ ườ ượ ả ể
• Nh giao ti p mà quá trình xã h i hóa m i th c ch t hòa nh pờ ế ộ ớ ự ấ ậ
m i cá nhân vào các ho t đ ng c a nhóm, c ng đ ng, dân t c, đ aỗ ạ ộ ủ ộ ồ ộ ị
ph ng. ươ
3. Qua giao ti p giúp con ng i nh n th c, hi u bi t l n nhau.ế ườ ậ ứ ể ế ẫ
S nh n th c, hi u bi t l n nhau v a là nguyên nhân, v a là k t qu ,ự ậ ứ ể ế ẫ ừ ừ ế ả
ph i nh n th c dù là ít i v đ i t ng giao ti p c a mình. Có nhả ậ ứ ỏ ề ố ượ ế ủ ư
v y k t qu giao ti p m i thành công. Có nh n th c đ c nhau m iậ ế ả ế ớ ậ ứ ượ ớ
hi u bi t l n nhau. N u th y giáo không hi u h c sinh thì vi c x lýể ế ẫ ế ầ ể ọ ệ ử
h c sinh s g p nhi u khó khăn. Th y giáo không hi u h c sinh thìọ ẽ ặ ề ầ ể ọ
vi c x lý h c sinh s g p nhi u khó khăn. Quan h xã h i ch đ cệ ử ọ ẽ ặ ề ệ ộ ỉ ượ
th c hi n trong giao ti p gi a con ng i v i con ng i. Con ng iự ệ ế ữ ườ ớ ườ ườ
v a là m t thành viên tích c c c a các quan h xã h i v i t cách t oừ ộ ự ủ ệ ộ ớ ư ạ
l p nên các quan h xã h i nh pháp quy n, kinh t , văn hóa... v i tậ ệ ộ ư ề ế ớ ư
cách v a là ho t đ ng tích c c cho nên t n t i và phát tri n c a chínhừ ạ ộ ự ồ ạ ể ủ
các quan h xã h i đó. ệ ộ
Ch ng h n, trong d y h c và giáo d c quan h gi a th y giáoẳ ạ ạ ọ ụ ệ ữ ầ
và h c sinh là m t quan h xã h i đích th c, m t t n t i xã h i kháchọ ộ ệ ộ ự ộ ồ ạ ộ
quan do c hai phía th y và trò t o d ng. Thi u v ng th y, h c trò sả ầ ạ ự ế ắ ầ ọ ẽ
không có quá trình d y h c và giáo d c. Quá trình này đ c ti n hànhạ ọ ụ ượ ế
trong ho t đ ng giao ti p gi a th y giáo và h c sinh đ c quy đ nh rõạ ộ ế ữ ầ ọ ượ ị
ràng qua n i quy h c sinh, qua nh ng quy đ nh, quy n h n và tráchộ ọ ữ ị ề ạ
nhi m c a th y giáo. ệ ủ ầ
4
5. Giao ti p đ c ti n hành trong m t th i gian, không gian vàế ượ ế ộ ờ
các đi u ki n c th . Nói cách khác, giao ti p cá nhân mang tính ch tề ệ ụ ể ế ấ
l ch s phát tri n l ch s xã h i loài ng i. ị ử ể ị ử ộ ườ
6. Cá nhân trong giao ti p v a là ch th v a là khách th c aế ừ ủ ể ừ ể ủ
giao ti p. Trong quá trình d y h c, h c sinh v a là khách th , v a làế ạ ọ ọ ừ ể ừ
ch th . Qua phân tích trên, ta có th hi u : Giao ti p là m t quá trìnhủ ể ể ể ế ộ
ti p xúc gi a con ng i v i con ng i nh m m c đích trao đ i tế ữ ườ ớ ườ ằ ụ ổ ư
t ng, tình c m, v n kinh nghi m s ng, k năng, k x o nghưở ả ố ệ ố ỹ ỹ ả ề
nghi p. ệ
Giao ti p là m t ph ng th c t n t i c a con ng iế ộ ươ ứ ồ ạ ủ ườ
Khi nghiên c u h c ph n tâm lý h c đ i c ng, chúng ta đã g pứ ọ ầ ọ ạ ươ ặ
khái ni m cá nhân. Cá nhân là m t con ng i c th v i t cách làệ ộ ườ ụ ể ớ ư
m t thành viên c a m t xã h i nh t đ nh, s ng và ho t đ ng trongộ ủ ộ ộ ấ ị ố ạ ộ
nh ng đi u ki n xã h i và l ch s nh t đ nh, có nghĩa v và quy n l iữ ề ệ ộ ị ử ấ ị ụ ề ợ
nh t đ nh. Rõ ràng, khi nói đ n con ng i c th , h ph i có tên g i,ấ ị ế ườ ụ ể ọ ả ọ
ngh nghi p, gi i tính, gia đình. S ng và ho t đ ng trong m t nhómề ệ ớ ố ạ ộ ở ộ
xã h i nh t đ nh có quy n l i và nghĩa v nh t đ nh. H có nh ng giáộ ấ ị ề ợ ụ ấ ị ọ ữ
tr v t ch t (nhà c a, ru ng v n, xí nghi p...) và giá tr tinh th nị ậ ấ ử ộ ườ ệ ị ầ
(dòng h , v trí xã h i, trình đ văn hóa, chuyên môn...) ọ ị ộ ộ
V đ i s ng tâm lý, h có ý th c, ngôn ng , t duy tr u t ng,ề ờ ố ọ ứ ữ ư ừ ượ
ni m tin cá nhân. Cũng ph n tâm lý h c đ i c ng đã kh ng đ nhề ở ầ ọ ạ ươ ẳ ị
con ng i không th t n t i và phát tri n đ c n u con ng i b táchườ ể ồ ạ ể ượ ế ườ ị
kh i xã h i loài ng i. Đi u này đã đ c xã h i loài ng i thỏ ộ ườ ề ượ ộ ườ ử
nghi m v i m c đích khác nhau : ệ ớ ụ
Ví d : T th k XII m t qu c v ng g n chân núi Hymalayaụ ừ ế ỷ ộ ố ươ ầ
(vùng Aán Đ ) nhà vua cho r ng tín ng ng là b m sinh đ i v i conộ ằ ưỡ ẩ ố ớ
ng i. Qu n th n không tin vào l i phán truy n c a vua, đ ch ngườ ầ ầ ờ ề ủ ể ứ
minh ni m tin c a mình, nhà vua đã b t 4 đ a tr s sinh cho vào m tề ủ ắ ứ ẻ ơ ộ
tu vi n nuôi, c t đ t m i quan h xã h i. M i hai mùa xuân trôi qua,ệ ắ ứ ọ ệ ộ ườ
4 đ a tr đ c nuôi s ng không đ c ti p xúc v i m i ng i. K tứ ẻ ượ ố ượ ế ớ ọ ườ ế
qu chúng đi b ng 4 chân, hú, gào, nhìn th y nhà s nh ng đ a trả ằ ấ ư ữ ứ ẻ
này cũng ph n ng nh đ i v i v i m i ng i – m t nhìn s hãi,ả ứ ư ố ớ ớ ọ ườ ắ ợ
cùng v i ti ng hú dài... Th là ni m tin vào tôn gíao ( đ o Ph t )ớ ế ế ề ạ ậ
không b m sinh mà ra r i tr ng h p bé nia và Kamala n Đẩ ồ ườ ợ ở Ấ ộ
5