VĂN MẪU LỚP 11
PHÂN TÍCH NHÂN VẬT BÁ KIẾN TRONG TRUYỆN NGẮN CHÌ
PHÈO CỦA NAM CAO
BÀI MẪU SỐ 1:
Bá Kiến là nhân vật tiêu biểu cho giai cấp thống trị đương thời. Bá Kiến là sự hội
tụ những nét tàn bạo, xảo quyệt, đểu cáng của bọn bóc lột.
• Giá trị hiện thực và nhân đạo trong truyện ngắn Chí Phèo của Nam Caọ
• Chí Phèo giết Bá Kiến trong trạng thái tỉnh hay say rượu? Ý nghĩa cái chết của
hai...
• Nhận xét về bi kịch cái chết của Chí Phèo
• Chí Phèo bị tước đoạt nhân tính như thế nào
I. MỞ BÀI
Nam Cao là tác giả văn học hiện thực xuất sắc giai đoạn 1930-1945. Ông chủ yếu
đi vào đề tài người trí thức bế tắc và những người nông dân nghèo khổ.
Tác phẩm Chí Phèo (1941) là bản cáo trạng về cuộc sống đau thương của người
nông dân dưới sự chà đạp của giai cấp thống trị. Trong đó, điển hình cho sự tàn ác là Bá
Kiến.
II. THÂN BÀI
A. Lai lịch nhân vật
Nhà Bá Kiến bốn đời làm tổng lí. Con trai hắn làm lí trưởng. Bản thân hắn là lí
trưởng rồi chánh tổng, ở nông thôn, hắn leo đến đỉnh cao của danh vọng; Tiên chỉ làng
Vũ Đại, chánh hội đồng kì hào, Bắc Kì nhân dân đại biểu, phe cánh của hắn mạnh, luôn
đối địch với bọn cường hào trong làng.
B. Bản chất Bá Kiến
1. Gian hùng nham hiểm
Thủ đoạn dùng người: trị không lợi thì cụ dùng. Sử dụng họ như công cụ không có
những thằng đầu bò thì lấy ai để trị những thằng đầu bò? Mềm nắn rắn buông với triết lí:
thứ nhất sợ kẻ anh hùng, thứ hai sợ kẻ cố cùng liều thân: Đó là kẻ cường hào khôn róc
đời.
2. Ném đá giấu tay
Bá Kiến lấn át các phe cánh khác nhờ thu dụng được những kẻ không sợ chết,
không sợ đi ở tù. Lọc lừa, giả dối và xảo quyệt: Hãy ngấm ngầm đẩy người ta xuống
sông, nhưng rồi dắt nó lên để nó đền ơn. Hãy đập bàn đập ghế, đòi cho được năm đồng,
nhưng được rồi thì vất trả năm hào ui thương anh túng quá!.
Vì thế nhận ra bộ mặt thật của Bá Kiến không phải dễ dàng.
3. Đểu cáng, tàn bạo
- Bá Kiến đã từng xô đẩy bao người lương thiện vào đường cùng: Năm Thọ, Binh
Chức, Chí Phèo. Vì một chuyện ngờ ghen vớ vẩn, hắn đã đẩy Chí Phèo vào tù bảy, tám
năm vì chỉ muốn tất cả những thằng trai trẻ đều đi ở tù.
Chính hắn biến Chí Phèo thành quỷ dữ, và khi cần, sẵn sàng thí mạng Chí Phèo
(sai đòi tiền Đội Tảo).
- Chính hắn sống trên mồ hôi xương máu của người nghèo.
4. Dâm ô, đồi bại
Dù có bốn vợ, Bá Kiến không bỏ lỡ ngồi chung xe lên tỉnh với vợ Binh Chức.
Tiền của anh lính gửi về chỉ đủ cho Bá Kiến chơi bời hành lạc.
C. Nghệ thuật xây dựng nhân vật
1. Nhân vật điển hình
- Bá Kiến có nét chung của giai cấp thông trị tham lam, tàn bạo, không từ một thủ
đoạn nào để bóc lột người nghèo.
- Bá Kiến có nét riêng của tên ác bá gian hùng, nham hiểm, thủ đoạn.
2. Nghệ thuật độc đáo của Nam Cao qua truyện ngắn “Chí Phèo”
Không như các nhà văn khác chỉ chú ý miêu tả ngoại hình của giai cấp thống trị
(Nghị Quế của Ngô Tất Tố, Nghị Lại của Nguyễn Công Hoan), Nam
Cao ít chú ý đến ngoại hình xây dựng Bá Kiến. Ông khắc họa tâm địa là chính:
"Cụ cười nhạt nhưng giòn giã lắm” ... “cụ hay quát để thử dây thần kinh người khác”.
“Tiếng cười Tào Tháo" ấy là tâm địa của kẻ độc ác xảo quyệt. Qua đó, thấy cái nhìn sắc
sảo của Nam Cao.
III. KẾT BÀI
- Bá Kiến là nhân vật tiêu biểu cho giai cấp thống trị đương thời. Bá Kiến là sự hội
tụ những nét tàn bạo, xảo quyệt, đểu cáng của bọn bóc lột.
- Truyện ngắn Chí Phèo thể hiện cuộc đấu tranh một mất một còn không thể khoan
nhượng giữa người nông dân và bọn ác bá phong kiến.
BÀI MẪU SỐ 2:
Nam Cao có phần đã dựa vào những người thật việc thật ở quê hương mình để xây
dựng truyện ngắn Chí Phèo.
Đại diện cho giai cấp thông trị ở làng Vũ Đại chính là bá Kiến. Qua nhân vật này,
bộ mặt xấu xa tàn bạo của bọn cường hào, địa chủ bị phơi bày rất rõ nét.
Không giống một số nhân vật địa chủ trong những tác phẩm khác của Nam Cao, ở
Chí Phèo, bá Kiến hiện lên với tư cách là một nhân vật điển hình hoàn chỉnh.
Khi xây dựng nhân vật địa chủ nghị Quế keo kiệt, thô lỗ; Ngô Tất Tố đã miêu tả
khá tỉ mỉ gia cảnh, rồi kể đến những hành động và ngôn ngừ của hắn trong Tắt đèn.
Nhưng đối với bá Kiến, Nam Cao không hề tả diện mạo, chỉ nói đến tiêng quát “rất sang”
và “cái cười Tào Thảo” mà y vẫn tự phụ hơn đời. Đơn sơ vài chi tiết nhưng nhà văn tạo
cho bá Kiến bề ngoài khá độc đáo, khiến người đọc khó quên. Tuy vậy, nhân vật này trở
thành sống động cơ bản còn do tài miêu tả nội tâm sắc sảo, chân thật của tác già.
Nhà văn để cho bá Kiến xuất hiện lần đầu tiên trước đọc giả đúng lúc Chí Phèo
say rượu, đến cổng nhà hắn rạch mặt, kêu làng ăn vạ. Cảnh tượng thật hỗn loạn, huyên
náo. Vừa thấy Chí Phèo “nằm dài, không nhúc nhích rên khẽ như gần chết”, “thoáng nhìn
qua", bá Kiến “đã hiểu cơsự”; hắn nhanh chóng tìm ra được kế sách thích hợp nhất để
ứng phó. Với sự từng trải, cụ biết rõ tác hại của đám đông này. Bố con bá Kiến thêm mất
mặt, nếu để dân làng chứng kiến hành động thô tục của Chí Phèo. Hắn cũng thừa biết tâm
lí của thằng “đầu bò”, đám đông kia chính là hậu thuẫn kích thích để nó hung hăng hơn.
Và, cũng cần phải có ít nhiều thời gian để Chí Phèo giã rượu, đỡ táo tợn. Vả lại, trước
đám đông người, bá Kiến khó có thể diễn thành công mánh khóe, mua chuộc, dụ dỗ.
Muôn dụ dỗ, ắt phải nhún nhường. Đường đường là một cụ bá hét ra lửa, mà để đám dân
đen chứng kiên cảnh phải ngọt nhạt với một thằng cùng đinh, thì còn ra thể thông gì? Bởi
vậy, việc đầu tiên, bá Kiên tìm cách giải tán đám đông, trước hết, hắn “quát mấy bà vợ”,
và đuổi họ vào nhà. Chắc những người “tuôn đến xem” nghe tiếng quát “rất sang” này đủ
hiểu: cụ muôn đuổi khéo mình. Tiếp theo “quay sang bọn người làng”, bá Kiến dịu giọng
hơn một chút “cả các ông các bà nữa, về đi thôi chứ! Có gì mà xúm lại thế này?”. Đến
đây, tất nhiên, “không ai nói gì, người ta lảng dần di”. Cho dù vừa tò mò, vừa hả hê,
nhưng họ vẫn nể, vẫn sợ cụ bá. Vả lại, ngay vợ của cụ cũng phải giở giọng đường mật,
gọi đầy tỞ cũ của mình, nay như đã biến thành con vật gớm ghiếc bằng “anh”, vồn vã
mời Chí Phèo “vào nhà uống nước”. Chưa đủ, cụ “tiên chí làng Vũ Đại”, “khét tiếng
trong hàng huyện”, còn nhận có họ hàng với anh cùng đi này “rồi giết gà mua rượu cho
hắn uống, xong lại đãi thêm đồng bạc để về uống thuốc..”. Chỉ cần Chí Phèo ngồi lên, bá
Kiến biết là đã thắng. Tuy vậy, cụ vẫn quát mắng lí Cường, sau khi đã “đưa mắt nháy con
một cái”.
Với cách cư xử như trên, chứng tỏ bá Kiến đà đi ruốc vào bụng dạ Chí Phèo lúc
này: ưa phỉnh nịnh, ham cái lợi trước mắt... Rốt cuộc, bá Kiến “khôn róc dời” đạt được cả
hai mục đích: vừa tạm dập tắt ngọn lửa hờn căm trong con người Chí Phèo, vừa chuẩn bị
biến Chí Phèo thành tay sai lợi hại. Như vậy, qua một tình huống, cái xảo quyệt lọc lõi
của tôn cường hào này được thể hiện một cách sinh động.
Già đời đục khoét đè đầu cưởi cổ nông dân, cụ bá đã đúc rút được nhiều kinh
nghiệm phong phú, trong “cái nghề làm việc quan”. Phải biết “thế nào là mềm nắn rán
buông”. Hãy ngấm ngầm đẩy người ta xuống sông, nhưng rồi lại dắt nó lên để nó đền ơn.
Hãy đập bàn đập ghế đòi cho được năm đồng, nhưng được rồi thì vứt trả lại năm hào, “vi
thương anh túng quá!”. Cụ có không ít thủ đoạn thâm hiểm “trị không được thì cụ dùng”.
“Cụ nghĩ bụng: cũng phải có những thằng dầu bò chứ? Không có những thằng dầu bò. thì
lấy ai trị những thằng dầu bò?”. Cái nham hiểm ghê tởm của nhân vật này là ở chỗ tìm
cách cho lũ đàn em, hoặc đám dân làng “sinh chuyện”- tức là đốt phá, chém giết lẫn
nhau, để hắn “có dịp mà ăn!”
Bá Kiến đã vận dụng triệt để những kinh nghiệm đó để biến Chí Phèo - một thanh
niên chất phác, tự trọng và khỏe mạnh thành “con quỷ dữ làng Vũ Đại”, sẵn sàng theo
lệnh hắn để đi đâm chém., rồi phải kết liễu cuộc đời minh một cách thảm khốc. Rõ ràng,
bi kịch của Chí Phèo đã góp phần quan trọng hoàn thiện chân dung gian hùng của bá
Kiến.
Bên cạnh việc khắc họa sinh động sâu sắc bản chất lọc lõi, xảo quyệt. Nam Cao
vạch trần nhân cách bỉ ổi của “tiên chỉ làng Vũ Đại”, trong những mối quan hệ kín đáo.
Và Nam Cao tài năng là ở chỗ: khi cần đặc tả sự lợi dụng đê tiện và thói dâm ô vô độ của
tên cường hào này, ông đã bỏ qua nhiều chi tiết rất phong phú, rất cụ thể và sinh động
của nguyên mẫu. Lí Bính ở làng Đại Hoàng. Ngay cái việc gỡ gạc của cụ lí đối với người
đàn bà vắng chồng và có tiền, lẫn máu ghen tuông của hắn cũng chỉ được lướt qua. Tác
giả để có mấy dòng tả ý nghĩ cụ bá về người vợ trẻ và đẹp... nhưng vẫn đủ sức khắc sâu
trong người đọc một nhân cách bỉ ổi và thảm hại.
Như vậy, bá Kiến vừa mang bản chất chung của giai cấp địa chủ cường hào, vừa
có những nét riêng biệt sinh động không giông bất kì một tên địa chủ nào trong văn học.
Điều đó giải thích vì sao hắn luôn được chúng ta nhắc đến, khi cần ám chỉ một kẻ có
quyền lực, gian hùng và nham hiểm.
Bằng nhân vật bá Kiến, Nam Cao đã ghi nhận những thành công mới mẻ trong
việc xây dựng nhân vật. Điều này chứng tỏ sự tiến bộ đáng kể của Nam Cao nói riêng
phương pháp sáng tác hiện thực ở giai đoạn 1939 - 1945 nói chung.
BÀI MẪU SỐ 3:
Các ý chính cần có:
I. Vài nét về tác giả, tác phẩm và giới thiệu nhân vật.
1. Nam Cao (1915- 1951) là một nhà văn hiện thực có tư tưởng nhân đạo sâu sắc
vừa mới mẻ. Ông am hiểu khá tường tận về cuộc sống người nông dân nghèo sau luỹ tre
làng.
2. Vì vậy, viết về tầng lớp này, ông đã viết được hàng loạt tác phẩm có giá trị.
Tiêu biểu nhất trong số đó là “Chí Phèo” (1941) xứng đáng là một kiệt tác của dòng văn
học hiện thực phê phán. Với ngòi bút hiện thực sâu sắc của mình, qua “Chí Phèo”, Nam
Cao đã tập trung vạch trần được mối mâu thuẫn giai cấp đối kháng ngàn đời chưa thể
điều hoà. Đó là mâu thuẫn giữa người nông dân lao động nghèo khổ bị áp bức với bọn
cường hào thống trị. Điển hình cho thế lực cường hào thống trị tàn bạo ấy lá Bá Kiên,
một điển hình sắc sảo của văn học Việt Nam.
II. Phân tích nhân vật
A. Lai lịch nhân vật:
Bá Kiến xuất thân trong một gia đình đã từng bốn đời làm Lí trưởng. Bản thân hắn
làm Lí trưởng rồi Chánh tổng. Bằng mưu mô và thủ đoạn khôn khéo, hắn đã lần lượt leo
lên đỉnh cao danh vọng: Tiên chỉ làng Vũ Đại, Bá hộ, Chánh hội kì hào, Huyện hào, Bắc
Kì nhân dân đại biểu, “Khét tiếng đến cả trong hàng huyện”. Ở làng Vũ Đại, nơi có cái
thế đất “quần ngư tranh thực”, nghĩa là bầy cá tranh mồi, Bá Kiến trở thành một con cá
lớn.
B. Những nét tính cách của Bá Kiến:
Khác với Nghị Lại trong “Bước đường cùng”, Nghị Quế trong “Tắt đèn”, những
tên địa chủ trọc phú, hủ lậu, Bá Kiến là loại cường hào cáo già rất lọc lõi. Đấy là nhân vật
mang rõ nét phong cách nghệ thuật độc đáo đầy tài năng của Nam Cao. Bá Kiến là một
tên thống trị lắm mưu nhiều kế, đặc biệt thâm độc và nham hiểm. Khắc hoạ nhân vật này,
Nam Cao không nhấn mạnh khía cạnh bóc lột người nông dân của Bá Kiến, mà khắc sâu
một nét bản chất đặc biệt của lão. Đấy là một tên cường hào có nghệ thuật thống trị, đàn
áp người nông dân rất thâm hiểm. Vì thế, Bá Kiến có những nét tính cách chính tiêu biểu
sau đây:
1. Bá Kiến là một tên cường hào ác bá đặc biệt gian hùng, nham hiểm. Đây là nét
tính cách mang ý nghĩa bản chất nhất của Bá Kiến. Nam Cao đã mô tả những nét bản chất
ấy qua những chi tiết rất sinh động. Đó là “cái giọng quát rất sang”, bao giờ cũng quát để
thử dây thần kinh của người ta. Bá Kiến có cái cười “Tào Tháo” và giọng nói ngọt nhạt
mà thâm hiểm chết người. Đặc biệt, Nam Cao đã để cho nhân vật Bá Kiến độc thoại nội
tâm nhằm phơi bày những ý nghĩ tỉnh táo nham hiểm: rút ra những phương châm, thủ
