Pháp luật về mua bán nợ xấu của ngân hàng
thương mại ở Việt Nam
Nguyễn Thị Tú
Khoa Luật
Luận văn Thạc sĩ ngành: Luật kinh tế; Mã số: 60 38 01 07
Người hướng dẫn: PGS.TS. Lê Thị Thu Thủy
Năm bảo vệ: 2014
Keywords. Luật kinh tế; Pháp luật Việt Nam; Mua bán nợ xấu; Ngân hàng thương mại
Content
1.Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu:
Ngân hàng kể từ khi hình thành đã được xem như hệ tuần hoàn lưu thông máu cho toàn
bộ nền kinh tế hoạt động và phát triển. Các ngân hàng là trung tâm của hệ thống tài chính, có
chức năng đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư thông qua các hoạt động tín dụng, thanh toán, huy động
vốn… Tại Việt Nam, hệ thống ngân hàng ngày càng mở rộng quy mô cùng với các sản phẩm
dịch vụ đa dạng, khẳng định vai trò không thể thay thế của mình. Tuy nhiên trong hoạt động các
ngân hàng không thể tránh khỏi một vấn đề cốt yếu đó là nợ xấu. Hai năm gần đây, nợ xấu xuất
hiện như một điểm nóng trong bức tranh ngành ngân hàng nước ta với những con số liên tục tăng
(đạt mức 8,6 -10% năm 2012 theo công bố của NHNN) [32]. Nếu như xem hệ thống ngân hàng
là hệ tuần hoàn thì nợ xấu như những “cục máu đông” trong mạng lưới đó. Sự gia tăng của nợ
xấu một mặt ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của các ngân hàng, mặt khác có tác động tiêu
cực đến nhiều chủ thể khác mà rộng hơn là nền kinh tế. Vì vậy, giải quyết nợ xấu luôn là một
trong những ưu tiên hàng đầu của các nhà quản trị vĩ mô.
Tại Việt Nam những giải pháp đưa ra nhằm giải quyết thực trạng nợ xấu trở lên nóng
bỏng hơn bao giờ hết. Một trong những cách thức xử lý nợ xấu là mua bán nợ đang được chú
trọng triển khai và phát triển. Tuy nhiên thực tiễn cho thấy phương thức này còn chưa phát huy
được tối đa hiệu quả của nó vì nhiều nguyên nhân, trong đó phần lớn nằm ở hệ thống pháp luật.
Điều chỉnh về vấn đề mua bán nợ xấu ở Việt Nam hiện nay có các văn bản pháp luật như: Bộ
luật dân sự 2005, Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, Luật đất đai, Luật nhà ở, Nghị định số
163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 về giao dịch bảo đảm, Nghị định số 11/2012/NĐ-CP ngày
22/02/2012 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 163/2006/NĐ-CP… đây là các văn
bản pháp luật điều chỉnh mang tính định hướng chung cho hoạt động mua bán nợ xấu, là cơ sở
để xây dựng các văn bản pháp luật chuyên ngành đồng thời được áp dụng điều chỉnh các vấn đề
luật chuyên ngành chưa quy định. Bên cạnh đó phải kể đến các văn bản pháp luật chuyên ngành
như: Nghị định số 53/2013/NĐ-CP của Chính phủ ngày 18/05/2013 về thành lập, tổ chức và hoạt
động của công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam, Quy chế mua bán nợ của
TCTD được ban hành kèm theo Quyết định số 59/2006/QĐ-NHNN ngày 21/12/2006 của Thống
đốc Ngân hàng Nhà nước, Quyết định số 1390/2001/QĐ-NHNN ngày 07/11/2001 của Ngân
hàng Nhà nước về việc ban hành quy định về hoạt động của công ty quản lý nợ và khai thác tài
sản trực thuộc Ngân hàng thương mại, Thông tư số 33/2010/TT-BTC ngày 11/03/2010 của Bộ
tài chính về ban hành điều lệ, tổ chức và hoạt động của Công ty mua, bán nợ và tài sản tồn đọng
của doanh nghiệp, Thông tư số 19/2013/TT-NHNN của Ngân hàng Nhà nước ban hành ngày
06/09/2013 quy định về việc mua, bán và xử lý nợ xấu của công ty quản lý tài sản của các tổ
chức tín dụng Việt Nam… Hệ thống các văn bản pháp luật này đã tạo ra khung pháp lý tương đối
vững chắc cho hoạt động mua bán nợ xấu. Tuy nhiên, với thực trạng nợ xấu gia tăng mạnh trong
những năm gần đây, nhu cầu mua bán nợ xấu tăng nhanh thì nhiều quy định của pháp luật trước
đây đã trở nên lỗi thời, chưa giải quyết hết những vướng mắc, bất cập phát sinh trong thực tế, đặc
biệt là vấn đề xử lý TSBĐ khi mua bán nợ xấu. Nếu như trước đây hai chủ thể đóng vai trò chính
trong việc mua bán nợ là DATC và AMC sau một thời gian dài hoạt động nhưng mục đích làm
giảm tỷ lệ nợ xấu chưa đạt được đáng kể do bất cập trong quy định liên quan đến TSBĐ, BĐS,
quyền được tiếp cận thông tin của bên đi mua nợ với ngân hàng và con nợ, việc huy động vốn và
xử lý tài sản của công ty mua bán nợ… thì hiện nay, để đáp ứng nhu cầu xử lý nợ xấu, Chính phủ
đã thành lập một chủ thể mua bán nợ xấu khác là VAMC. VAMC đã đi vào hoạt động được một
thời gian và ít nhiều đạt được kết quả đáng khích lệ. Tuy nhiên một số quy định liên quan đến
hoạt động của VAMC như: đối tượng nợ xấu VAMC sẽ mua, VAMC sẽ bán nợ xấu như thế nào
khi Việt Nam chưa có chính sách khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài… hiện nay cũng đang
nhận được những ý kiến trái chiều.
Góp phần phát huy tối đa các ưu điểm của hoạt động mua bán nợ xấu của các tổ chức tín
dụng, việc nghiên cứu, đánh giá thực tiễn hoạt động mua bán nợ xấu ở nước ta từ đó xây dựng
khung pháp luật phù hợp trong điều kiện nước ta hiện nay là điều vô cùng cần thiết. Xuất phát từ
nhu cầu thực tế, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Pháp luật về mua bán nợ xấu của Ngân hàng
thương mại ở Việt Nam” với mong muốn là hệ thống và làm sáng tỏ cơ sở lý luận từ đó đi vào
phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về mua bán nợ xấu của các NHTM, từ đó chỉ rõ tồn tại
trong hoạt động mua bán nợ xấu của các NHTM và lý giải nguyên nhân vấn đề. Cuối cùng luận
văn sẽ nêu ra các giải pháp, kiến nghị hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt
Nam và giải toả khó khăn, tạo hiệu quả cho hoạt động mua bán nợ xấu của các NHTM ở Việt
Nam.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài:
Trong thời gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu về pháp luật bảo đảm an toàn
trong hoạt động ngân hàng nói chung và xử lý nợ xấu nói riêng. Cụ thể như:
“Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo đảm tiền vay trong hoạt động cho
vay của các NHTM trên địa bàn Hà Nội”, của Phạm Hùng Thắng, Luận văn thạc sỹ luật học,
2007. Công trình này đã trình bày những vấn đề lý luận và thực trạng pháp luật về bảo đảm tiền
vay trong hoạt động cho vay của các NHTM trên địa bàn Hà Nội, trên cơ sở đó tác giả đã đưa ra
các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật bảo
đảm an toàn trong hoạt động ngân hàng.
“Pháp luật về mua bán nợ ở Việt Nam” của Nguyễn Minh Thuỳ, Khoá luận tốt nghiệp,
Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011. Khoá luận đi sâu nghiên cứu những vấn đề lý luận
và thực trạng mô hình công ty mua bán nợ được nhìn nhận như một biện pháp hữu hiệu cho công
tác xử lý nợ tồn đọng tại các NHTM. Trên cơ sở những bất cập đã chỉ ra trong phần thực trạng,
tác giả đưa ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật về công ty mua bán nợ.
Bên cạnh đó có rất nhiều bài viết đăng trên các sách, báo, tạp chí trong nước xung quanh
vấn đề xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng như: “Xử lý nợ xấu cần lợi dụng xu thế lãi suất
thấp” của TS. Nguyễn Đại Lai; “Trao đổi về giải pháp xử lý nợ xấu trong hệ thống ngân hàng
thương mại Việt Nam” của Tiến sỹ Lê Quốc Lý - Bộ Kế hoạch và Đầu tư; “Vấn đề xử lý nợ xấu
của của tổ chức tín dụng và của doanh nghiệp” của Tiến sỹ Nguyễn Đình Tài - Viện nghiên cứu
quản lý kinh tế Trung Ương… Các bài viết này đã khảo sát, nghiên cứu về mặt lý luận và đưa ra
các giải pháp mang tính chuyên ngành kinh tế tài chính, chưa đi sâu về các khía cạnh pháp luật
nhằm nâng cao hiệu quả mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu
trên sẽ là nguồn tài liệu tham khảo quý báu và là cơ sở lý luận giúp cho việc tiếp cận vấn đề hoàn
thiện hành lang pháp lý cho hoạt động mua bán nợ xấu hiệu quả ở Việt Nam hiện nay.
Phương thức xử lý nợ xấu thông qua hoạt động mua bán nợ không còn là khái niệm mới
đối với nhiều quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam, hoạt động này đã diễn ra được một thời gian và
ngày càng được chú trọng. Tuy nhiên, những bất cập, vướng mắc trong hệ thống pháp luật hiện
nay đã tạo ra nhiều thách thức cho hoạt động mua bán nợ. Chính vì vậy, việc đưa ra một hướng
đi chính thống để hoạt động mua bán nợ xấu trở lên thực sự hiệu quả, giải quyết được vấn đề của
các NHTM cũng như của các doanh nghiệp hiện nay là điều cần thiết ở Việt Nam. Xuất phát từ
nhu cầu thực tế và tính cấp thiết của việc giải quyết nợ xấu, đề tài mong muốn đóng góp những ý
kiến hoàn thiện hơn về pháp luật mua bán nợ xấu trên cơ sở phân tích tồn tại thực tế và thiếu xót
của pháp luật hiện hành để từ đó đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định này trong thời gian
tới.
3. Mục đích, nhiệm vụ của luận văn:
Mục đích của việc nghiên cứu đề tài là nhằm góp phần hoàn thiện lý luận và thực trạng
pháp luật về mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt Nam.
Phục vụ cho mục đích trên luận văn có nhiệm vụ:
Thứ nhất, Nghiên cứu những vấn đề lý luận pháp luật về mua bán nợ xấu của NHTM ở
Việt Nam.
Thứ hai, Nghiên cứu thực trạng áp dụng pháp luật về mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt
Nam, từ đó nêu ra các bất cập và một số kiến nghị nhằm bổ sung và hoàn thiện quy định của
pháp luật về vấn đề này.
4. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quy định hiện hành của pháp luật điều chỉnh hoạt
động mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt Nam trong đó bao gồm các quy định pháp luật về quy
trình mua nợ cũng như xử lý nợ xấu của bên đi mua nợ và sự tác động của các quy định tới thực
tiễn hoạt động mua bán nợ xấu của các NHTM.
Luận văn không đi sâu vào nghiên cứu tất cả vấn đề về xử lý nợ tồn đọng của NHTM mà
chỉ tập trung vào các quy định liên quan đến việc mua bán nợ xấu của NHTM và đánh giá thực
trạng, nguyên nhân dẫn đến yếu kém trong thực tiễn áp dụng pháp luật về mua bán nợ xấu của
NHTM ở Việt Nam. Đặc biệt, trong phạm vi nghiên cứu của luận văn thạc sỹ này, tác giả tập
trung nghiên cứu sâu hơn về hoạt động mua bán nợ của một trong những chủ thể mua nợ xấu của
NHTM phổ biến hiện nay là Công ty quản lý nợ và khai thác tài sản trực thuộc NHTM (AMC).
Trên cơ sở đó luận văn đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý về hoạt động mua bán nợ
xấu của các NHTM ở Việt Nam và các AMC trực thuộc NHTM.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu trên đây, dựa trên nền tảng phương
pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử luận văn đưa ra một số phương pháp nghiên cứu
cụ thể như: hệ thống hoá, phân tích, so sánh, đối chiếu, phương pháp khảo sát thực tiễn, đánh giá
vấn đề và một số phương pháp nghiên cứu khác.
6. Kết cấu của luận văn:
Ngoài Lời mở đầu, Kết luận, Mục lục, Phụ lục, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn
được thiết kế gồm ba chương như sau:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về mua bán nợ xấu và pháp luật về mua bán nợ xấu của
NHTM.
Chương 2: Thực trạng pháp luật về mua bán nợ xấu của NHTM ở Việt Nam
Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về mua bán nợ xấu của
NHTM ở Việt Nam.
References
1. Bộ Tài chính (2002), Thông tư số 27/2002/TT-BTC ngày 22/3 về hướng dẫn chế độ tài
chính đối với công ty quản lý nợ và khai thác tài sản trực thuộc ngân hàng thương mại,
Hà Nội.
2. Bộ Tài chính (2010), Thông tư số 33/2010/TT-BTC ngày 11/03 về Ban hành điều lệ, tổ
chức và hoạt động của Công ty mua, bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp, Hà
Nội.
3. Bộ Tư pháp (2010), Thông tư số 23/2010/TT-BTP ngày 6/12 hướng dẫn Nghị định số
17/2010/NĐ-CP, Hà Nội.
4. Chính phủ (1999), Nghị định số 178/1999/NĐ-CP ngày 29/12 về bảo đảm tiền vay của
các tổ chức tín dụng, Hà Nội.
5. Chính phủ (2004), Nghị định 202/2004/NĐ-CP ngày 10/12 về xử lý vi phạm hành chính
trong lĩnh vực tiền tệ - hoạt động ngân hàng, Hà Nội.
6. Chính phủ (2006), Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12 về giao dịch bảo đảm, Hà
Nội.
7. Chính phủ (2010), Nghị định số 17/2010/NĐ-CP ngày 4/3 về bán đấu giá tài sản, Hà Nội.
8. Chính phủ (2010), Nghị định số 83/2010/NĐ-CP ngày 23/7 về đăng ký giao dịch bảo
đảm, Hà Nội.
9. Chính phủ (2012), Nghị định số 05/2012/NĐ-CP ngày 2/2 về sửa đổi, bổ sung một số
điều của các Nghị định về đăng ký giao dịch bảo đảm, trợ giúp pháp lý, luật sư, tư vấn
pháp luật, Hà Nội.
10. Chính phủ (2012), Nghị định số 11/2012/NĐ-CP ngày 22/2 về sửa đổi, bổ sung một số
điều của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP, Hà Nội.
11. Chính phủ (2013), Nghị định số 53/2013/NĐ-CP ngày 18/5 về thành lập, tổ chức và hoạt
động của công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam, Hà Nội.
12. TS. Ngô Huy Cương, Nghĩa vụ dân sự và quan niệm nghĩa vụ dân sự ở Việt Nam, Tạp
chí nghiên cứu lập pháp, số 121, tháng 04/2008.
13. Nguyễn Kim Đức (2012), Hoạt động thẩm định giá trong việc quản lý nợ xấu tại hệ
thống Ngân hàng thương mại Việt Nam hiện nay , Tạp chí phát triển và hội nhập số 7
(17) tháng 11-12/2012, Hà Nội
14. GS-TS Lê Nam Hải (2000), Thiết chế tài chính trung gian, Nxb Thống kê, Hà Nội.
15. NGND.PGS.TS. Tô Ngọc Hưng, Kinh nghiệm xử lý nợ xấu của một số quốc gia và
những bài học cho Việt Nam, Thứ 3, ngày 13/11/2012 14:13
16. Khó xử lý nợ xấu liên quan đến thi hành án, Báo Nghi Lộc, cập nhật 21/8/2013 9:30AM
17. Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội (2005), Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam, chủ
biên TS. Lê Thu Thuỷ, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.
18. Ngân hàng Nhà nước (1999), Quy chế mua bán nợ của các tổ chức tín dụng kèm theo
Quyết định số 140/1999/QĐ-NHNN14 ngày 14/9/1999, Hà Nội
19. Ngân hàng Nhà nước (2001), Quyết định số 1389/2001/QĐ-NHNN ngày 07/11 về việc
Ban hành quy định về việc thành lập công ty quản lý nợ và khai thác tài sản trực thuộc
ngân hàng thương mại, Hà Nội.
20. Ngân hàng Nhà nước (2001), Quyết định số 1390/2001/QĐ-NHNN ngày 07/11 về việc
Ban hành quy định về hoạt động của công ty quản lý nợ và khai thác tài sản trực thuộc
Ngân hàng thương mại, Hà Nội.
21. Ngân hàng Nhà nước (2013), Thông tư số 19/2013/TT-NHNN ngày 06/09 quy định về
việc mua, bán và xử lý nợ xấu của công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt
Nam
22. Ngân hàng Nhà nước (2013), Thông tư số 20/2013/TT-NHNN ngày 9/9 về cho vay tái
cấp vốn trên cơ sở trái phiếu đặc biệt của công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín
dụng Việt Nam, Hà Nội
23. Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Tài chính, Tổng cục Địa chính
(2001), Thông tư liên tịch số 03/2001/TTLT/NHNN-BTP-BCA-BTC-TCĐC ngày 23/4
hướng dẫn việc xử lý tài sản bảo đảm tiền vay để thu hồi nợ cho các tổ chức tín dụng, Hà
Nội.
24. Ls. Nguyễn Văn Phương, Khó khăn từ xử lý tài sản bảo đảm để thu hồi nợ xấu, Thông
tin pháp luật dân sự, cập nhật ngày 27/07/2013;
25. Quốc hội (1992), Hiến pháp, Hà Nội.
26. Quốc hội (2003), Luật đất đai, Hà Nội.
27. Quốc hội (2005), Bộ luật dân sự , Hà Nội.
28. Quốc hội (2006), Luật công chứng, Hà Nội.
29. Quốc hội (2008), Luật thi hành án dân sự, Hà Nội
30. Quốc hội (2010), Luật các tổ chức tín dụng, Hà Nội.
31. Rủi ro hiện hữu với hàng vạn hợp đồng thế chấp, Báo Lãi suất_Cổng thông tin điện tử
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, cập nhật ngày 21/5/2012 8:59:56 AM
32. Trần Thị Lưu Tâm, Cơ hội “phá băng nợ xấu”, Tạp chí tài chính, cập nhật ngày
14/2/2013 7:00
33. Phạm Hùng Thắng (2007), Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bảo đảm
tiên vay trong hoat đông cho vay cua ca
c ngân ha
ng thương mai trên đi
a ba
n Ha
Nôi,
Luận văn thạc sỹ Luật học, Khoa Luật_Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
34. Thị trường mua bán nợ Việt Nam_ Bao giờ thành hình, Báo
C.E.O_giamdocdieuhanh.org, cập nhật lúc 10:08
35. Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (2006), Quy chê mua ba
n nơ cua tô chư
c tin dung được ban
hành kèm theo Quyết định số 59/2006/QĐ-NHNN ngày 21/12/2006, Hà Nội.
36. Thủ tướng Chính phủ (2003), Quyết định số 109/2003/QĐ-TTg ngày 5/6 về việc thành
lập Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp, Hà Nội.
37. Thủ tướng Chính phủ (2001), Quyết định số 149/2001/QĐ-TTg ngày 05/10 về việc phê
duyệt đề án xử lý nợ tồn động của các Ngân hàng Thương mại, Hà Nội.
38. Thủ tướng Chính phủ (2003), Quyết định số 109/2003/QĐ-TTg ngày 5/6 về việc thành
lập Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng doanh nghiệp, Hà Nội.
39. Phạm Thị Thương (2013), Xử lý nợ xấu trong hoạt động cho vay của các ngân hàng
thương mại theo pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường đại học luật Hà
Nội, Hà Nội.
40. Nguyễn Minh Thùy (2011), Pháp luật về mua bán nợ ở Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp,
Khoa luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.