Phát triển kinh tế hộ gia đình trong tiến trình xây dựng nông thôn mới ở đồng bằng sông Hồng hiện nay

PHÁT TRIỂN KINH TẾ HỘ GIA ĐÌNH<br /> TRONG TIẾN TRÌNH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI<br /> Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY<br /> Ths ĐỖ VĂN QUÂN<br /> Viện Xã hội học,<br /> Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh<br /> <br /> <br /> 1. Chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển kinh tế hộ và xây dựng nông<br /> thôn mới<br /> Kinh tế hộ gia đình là một lực lượng sản xuất quan trọng ở nông thôn Việt Nam.<br /> Hộ gia đình nông thôn thường sản xuất, kinh doanh đa dạng, kết hợp trồng trọt với<br /> chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp và kinh doanh ngành nghề phụ. Sớm nhận thức rõ<br /> vai trò của nông nghiệp, nông thôn và nông dân trong quá trình đổi mới và phát triển<br /> đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, chính sách về nông nghiệp,<br /> tạo điều kiện cho kinh tế hộ gia đình phát triển. Từ khi thực hiện Nghị quyết 10 của<br /> Bộ Chính trị khóa VI (1988), hộ nông dân đã thực sự được trao quyền tự chủ trong<br /> sản xuất, và do đó đã khơi dậy nhiều nguồn lực và tiềm năng để kinh tế hộ gia đình<br /> phát triển; người nông dân gắn bó với ruộng đất hơn, chủ động đầu tư vốn để thâm<br /> canh tăng vụ, ruộng đất được sử dụng tốt hơn... Nghị quyết Trung ương 6 lần 1<br /> (khoá VIII) với chủ trương tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước, nhất là<br /> CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn đã khẳng định nông nghiệp, nông thôn là lĩnh<br /> vực có vai trò cực kỳ quan trọng cả trước mắt và lâu dài, làm cơ sở để ổn định và<br /> phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn<br /> 2001 - 2010 đã xác định kinh tế hộ gia đình là một đơn vị sản xuất cơ sở, cần thiết<br /> cho chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế vĩ mô, nhằm huy động mọi nguồn lực tiến hành<br /> sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Nghị định số 66/HĐBT ngày 2-3-1992; Luật Doanh<br /> nghiệp (2005) đã khẳng định: Chủ hộ chịu trách nhiệm vô hạn về vốn và kết quả<br /> kinh doanh của mình, mặt khác Nhà nước cũng có những chính sách tạo điều kiện<br /> thuận lợi để hộ kinh doanh có số vốn phù hợp với quy mô để hộ gia đình có thể<br /> chuyển thành doanh nghiệp đăng ký kinh doanh và các hoạt động theo pháp luật.<br /> Theo đó, kinh tế hộ gia đình thích ứng với cơ chế thị trường ngày càng góp phần<br /> nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lao động, giải quyết việc làm ở nông thôn. Xuất<br /> hiện nhiều hộ gia đình sản xuất theo phương thức trang trại gia đình, trong các lĩnh<br /> vực nông, lâm nghiệp và thủy sản...<br /> Kinh tế hộ gia đình đang có cơ hội, điều kiện phát triển mạnh mẽ khi chúng ta<br /> thực hiện quá trình xây dựng nông thôn mới. Xây dựng nông thôn mới là một nội<br /> dung quan trọng của Nghị quyết Trung ương 7 (khóa X) về nông nghiệp, nông dân,<br /> nông thôn. Ngày 16-4-2009, Thủ tướng Chính phủ có quyết định số 491 ban hành bộ<br /> tiêu chí quốc gia về nông thôn mới. Bộ tiêu chí quy định việc thực hiện nông thôn<br /> mới ở nước ta gồm 7 vùng, với 5 nội dung, 19 tiêu chí. Trong đó, phát triển kinh tế<br /> hộ gia đình, đa dạng hóa ngành nghề, giải quyết việc làm và chuyển dịch nhanh cơ<br /> cấu lao động nông thôn là những nội dung của Chương trình mục tiêu quốc gia về<br /> xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020.<br /> 2. Một số kết quả bước đầu trong xây dựng nông thôn mới và phát triển<br /> kinh tế hộ gia đình ở Đồng bằng sông Hồng<br /> Đồng bằng sông Hồng có 10 tỉnh, thành: Hà Nội, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Bắc<br /> Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình và Ninh Bình; diện<br /> tích xấp xỉ 15 nghìn km2, trong đó diện tích đất nông nghiệp là 855 nghìn ha, chiếm<br /> 57%. Dân số là 19.577.944 người (thời điểm 1-4-2009). Tính đến hết năm 2011,<br /> đồng bằng sông Hồng có 87,3% số xã đạt từ 2 đến 5 tiêu chí nông thôn mới(1).<br /> Vĩnh Phúc là một trong những địa phương đi đầu trong công tác tiến hành quy<br /> hoạch và lập đề án xây dựng nông thôn mới. Sau gần 2 năm thực hiện thí điểm xây<br /> dựng nông thôn mới, các xã điểm của Nam Định đang từng ngày đổi thay. Nhiều<br /> tiêu chí nông thôn mới đã được các xã hoàn thành. Năm 2012, Nam Định đã rà soát,<br /> đánh giá thực trạng nông thôn ở cả 209 xã, thị trấn có sản xuất nông nghiệp. Trong<br /> đó 3 xã, thị trấn đạt từ 11 đến 13 tiêu chí; 107 xã, thị trấn đạt từ 6 đến 10 tiêu chí và<br /> 99 xã, thị trấn đạt dưới 6 tiêu chí. Tại Thái Bình, sau hơn 3 năm thực hiện, tại 8 xã<br /> điểm xây dựng nông thôn mới của Tỉnh đã đạt từ 13-15 tiêu chí. Tỉnh tiếp tục tập<br /> trung phấn đấu 8 xã này cơ bản hoàn thành xây dựng nông thôn mới trong năm<br /> 2013.<br /> Khảo sát 8 xã thuộc 4 tỉnh Đồng bằng sông Hồng(2) năm 2012 cho thấy phát<br /> triển kinh tế hộ gia đình đang có những biến đổi nhanh chóng và đa chiều giữa các<br /> nhóm hộ. Sự khác biệt này do nhiều nhân tố tác động, trước hết phụ thuộc vào độ<br /> tuổi, trình độ học vấn của chủ hộ; vào các chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở<br /> khu vực nông thôn, nhất là tiến trình xây dựng nông thôn mới. Vấn đề này được<br /> nhận diện, phân tích trên một số khía cạnh sau:<br /> Một là, cơ cấu nghề nghiệp của chủ hộ. Khảo sát năm 2012 cho thấy, tỷ lệ các<br /> chủ hộ làm nông nghiệp ở các tỉnh Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Nam Định và Thái Bình<br /> lần lượt là 20,7; 41,1; 41 và 46,6%. Như vậy, nếu như sản xuất nông nghiệp là nghề<br /> nghiệp chính của chủ hộ gia đình ở các địa bàn khảo sát của 3 tỉnh Vĩnh Phúc, Nam<br /> Định và Thái Bình thì ở Bắc Ninh, sản xuất tiểu thủ công nghiệp đang trở thành một<br /> nghề chính của nhiều chủ hộ gia đình(3). Số chủ hộ gia đình ở các vùng nông thôn<br /> đồng bằng sông Hồng còn giữ nghề sản xuất nông nghiệp là dưới 50%. Nếu đối<br /> chiếu với tiêu chí nông thôn mới ở khu vực Đồng bằng sông Hồng, tỷ lệ lao động<br /> trong độ tuổi làm việc trong lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp dưới 25%, thì ở Bắc<br /> Ninh đã cơ bản đạt được, tuy nhiên ở các tỉnh Nam Định, Vĩnh Phúc và Thái Bình<br /> sẽ còn gặp nhiều khó khăn. Qua khảo sát cho thấy, độ tuổi của chủ hộ càng cao thì<br /> cơ cấu kinh tế hộ theo hướng nông nghiệp càng cao. Chẳng hạn, ở nhóm chủ hộ có<br /> độ tuổi 20-29, số chủ hộ làm nông nghiệp chỉ chiếm 8,3%; ở nhóm tuổi 30-39 thì<br /> chiếm 15,5%; nhóm tuổi 40-49 thì chiếm tới 22,9%; ở nhóm tuổi 50-59 chiếm<br /> 51,2% và ở nhóm tuổi từ 60 tuổi trở lên chiếm 46,4%.<br /> Ở các nhóm tuổi trẻ hơn, người lao động có xu hướng chuyển dịch sang các nghề<br /> phi nông nghiệp ngày càng mạnh mẽ hơn. Chẳng hạn, ở nhóm tuổi 20-29, tỷ trọng<br /> lao động làm nông nghiệp đã xuống dưới 10%.<br /> Bên cạnh yếu tố độ tuổi của chủ hộ, thì học vấn là một yếu tố rất quan trọng ảnh<br /> hưởng đến cơ cấu kinh tế của hộ gia đình. Người lao động càng có trình độ học vấn<br /> cao hơn thì càng có xu hướng chuyển sang các nghề phi nông nghiệp nhiều hơn.<br /> Trong khi đối với những người lao động có trình độ học vấn lớp 1-5, số người làm<br /> sản xuất nông nghiệp là 50,9% thì những người lao động có trình độ học vấn lớp 10-<br /> 12 có tỷ lệ làm sản xuất nông nghiệp là 27,7%(4). Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu<br /> cũng cho thấy mối quan hệ giữa trình độ học vấn của người lao động và các nghề<br /> buôn bán, dịch vụ. Chỉ 5,3% số người có trình độ học vấn lớp 1-5 làm các nghề<br /> buôn bán, dịch vụ so với tỷ lệ 16,4% số người có trình độ lớp 10-12 làm các nghề<br /> này(5). Như vậy, trong thời gian tới, chỉ tiêu về giảm tỷ lệ lao động nông, lâm, ngư<br /> nghiệp dưới 25% ở khu vực Đồng bằng sông Hồng sẽ có nhiều điều kiện thuận lợi<br /> trong thực hiện bởi xu hướng trẻ hóa và nâng cao trình độ học vấn của chủ hộ gia<br /> đình.<br /> Hai là, cơ cấu ngành nghề của các hộ gia đình: Qua thống kê các hộ gia đình có<br /> từ 2 lao động trở lên cùng làm một trong số những nghề chính là sản xuất nông<br /> nghiệp, tiểu thủ công nghiệp hay buôn bán, dịch vụ. Cho thấy, tỷ trọng các hộ làm<br /> nghề sản xuất nông nghiệp là 34,3%; làm tiểu thủ công nghiệp 8,9%; làm buôn bán,<br /> dịch vụ 8,5% và làm các nghề khác là 48,3%. Cơ cấu nghề của các hộ có những<br /> khác biệt nhất định theo tỷ trọng giữa các nhóm nghề ở 4 tỉnh.<br /> Cơ cấu nghề ở Bắc Ninh theo các nghề sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công<br /> nghiệp, buôn bán, dịch vụ và các nghề khác là: 17,2; 32,8; 8,1 và 41,9%.<br /> Cơ cấu nghề ở Vĩnh Phúc là 38; 0,5; 7,8 và 53,6%. Cơ cấu nghề ở Nam Định là<br /> 30,3; 0,5; 16,4 và 52,8%.<br /> Cơ cấu nghề ở Thái Bình là 52,4; 1; 1,6 và 45%(6).<br /> Như vậy, Bắc Ninh là tỉnh có tỷ lệ cơ cấu lao động trong nông nghiệp thấp nhất,<br /> trong khi đó tỉnh Thái Bình có tỷ lệ cao nhất. Có hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng<br /> đến sự chuyển dịch nghề nghiệp của các hộ gia đình từ sản xuất nông nghiệp sang<br /> buôn bán, dịch vụ và các nghề phi nông nghiệp là độ tuổi và học vấn của lao động.<br /> Ba là, đất đai - tư liệu sản xuất của hộ gia đình: Tư liệu sản xuất chủ yếu của các<br /> gia đình ở nông thôn là đất nông nghiệp (trồng lúa, trang trại, ao cá...). Diện tích đất<br /> sản xuất nông nghiệp ở các địa phương được Nhà nước cấp cho các hộ gia đình sử<br /> dụng từ năm 1993 theo Nghị định 64 của Chính phủ. Sau 20 năm sử dụng, diện tích<br /> đất sử dụng của các hộ gia đình ở các địa phương đã có nhiều thay đổi do gia tăng<br /> dân số và quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Phân tích mối quan hệ giữa bình quân<br /> diện tích đất trồng lúa, khẩu và nghề của hộ gia đình cho thấy, sức ép về đất trồng<br /> lúa là một yếu tố góp phần thúc đẩy sự chuyển dịch nghề nghiệp của nhiều hộ gia<br /> đình ở nông thôn Đồng bằng sông Hồng. Các hộ nông nghiệp có bình quân lao<br /> động, diện tích đất trồng lúa cao nhất với 537 m2; các hộ buôn bán, dịch vụ là 500<br /> m2; các hộ làm tiểu thủ công nghiệp là 400 m2 và các hộ làm nghề khác là 438 m2.<br /> Điểm đáng chú ý là bình quân diện tích đất sản xuất nông nghiệp các hộ buôn bán,<br /> dịch vụ có tăng thêm đáng kể diện tích đất sản xuất phi nông nghiệp so với các loại<br /> hộ khác(7). Trong đó, hoạt động buôn bán,dịch vụ, mặt bằng sản xuất là đất đai cũng<br /> là một yếu tố rất quan trọng để mở rộng quy mô hoạt động. Khảo sát cho thấy các hộ<br /> buôn bán, dịch vụ thường có diện tích đất sản xuất phi nông nghiệp nhiều hơn các<br /> loại hình hộ sản xuất khác. Từ thực tế này cho thấy, để phát triển kinh tế hộ gia đình<br /> nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng, theo hướng đa dạng hóa ngành nghề thì vấn<br /> đề tư liệu sản xuất là đất đai cho các hoạt động phi nông nghiệp phải được các địa<br /> phương quan tâm giải quyết.<br /> Bốn là, thu nhập của hộ gia đình : Khó khăn và thách thức lớn đối với kinh tế hộ<br /> trong tiến trình hội nhập là chênh lệch lớn về năng suất lao động giữa công nghiệp,<br /> dịch vụ và nông nghiệp(8). Khảo sát cho thấy, thu nhập trung bình theo đầu người<br /> hàng tháng của các hộ gia đình là 1,484 triệu đồng. Trong đó, thu nhập trung bình<br /> của các hộ gia đình ở Bắc Ninh cao nhất (1,835 triệu đồng; ở Thái Bình có mức thấp<br /> nhất (1,189 triệu đồng). Xét theo ngành nghề, thì mức thu nhập bình quân của các<br /> hộ nông nghiệp là thấp nhất (1,073 triệu đồng); của các hộ làm tiểu thủ công nghiệp<br /> có mức cao nhất (2,097 triệu đồng). Thu nhập thấp là một yếu tố buộc nhiều hộ gia<br /> đình phải dịch chuyển sang các nghề phi nông nghiệp(9). Trình độ học vấn của chủ<br /> hộ càng cao thì hộ gia đình có mức thu nhập bình quân đầu người càng cao và<br /> ngược lại. Trong nhóm chủ hộ có học vấn lớp 1-5, số hộ có thu nhập bình quân từ 1<br /> triệu đồng trở xuống là 54,5%, trong khi đó, với nhóm chủ hộ có học vấn lớp 10-12,<br /> số hộ có thu nhập bình quân từ 1 triệu đồng trở xuống là 32,6%(10). Từ thực tế này<br /> cho thấy, trong xây dựng nông thôn mới, vấn đề khó khăn nhất chính là nâng cao<br /> mức thu nhập cho người nông dân, nhất là các hộ làm nông nghiệp.<br /> Năm là, kinh tế gia đình và vấn đề thuê lao động. Khảo sát chỉ có 5,5% trường<br /> hợp thuê lao động để sản xuất, kinh doanh. Trong đó, có 14 trường hợp thuê lao<br /> động dài hạn (3,5%) và 8 trường hợp thuê lao động ngắn hạn (2%). Tỷ lệ hộ kinh tế<br /> tiểu thủ công nghiệp có thuê lao động nhiều hơn so với các hộ nông nghiệp. Đa số<br /> các hộ tiểu thủ công nghiệp chỉ thuê từ 4-9 lao động (12/14 hộ). Như vậy, các đơn vị<br /> kinh tế hộ tiểu thủ công nghiệp chủ yếu đang phát triển ở quy mô nhỏ. Trong điều<br /> kiện diện tích đất sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, việc phát triển các<br /> ngành nghề tiểu thủ công nghiệp là một hướng đi có triển vọng, thu hút được nhiều<br /> lao động dư thừa ở các vùng nông thôn hiện nay(11).<br /> Sáu là, tiếp cận nguồn vốn tín dụng phục vụ sản xuất, kinh doanh và đời sống.<br /> Theo khảo sát của Viện Quản lý Kinh tế Trung ương: hệ thống tín dụng ở nông thôn<br /> đồng bằng sông Hồng đạt cao nhất, với 26% số xã có tín dụng ngân hàng đứng<br /> chân(12). Tuy nhiên, khảo sát cho thấy số tiền các hộ được vay còn ít, lãi suất cao<br /> nên chưa đáp ứng được nhu cầu vay vốn phát triển sản xuất. Số hộ có nhu cầu vay<br /> vốn là 28,2%, trong đó, số hộ cần vay vốn thường xuyên là 12,2%; số hộ có nhu cầu<br /> vay vốn không thường xuyên là 16%. Các hộ tiểu thủ công nghiệp có nhu cầu vay<br /> vốn cao nhất (56,5%) và các hộ nông nghiệp có nhu cầu vay vốn thấp nhất (19,9%).<br /> Để góp phần chuyển dịch lao động từ sản xuất nông nghiệp sang tiểu thủ công<br /> nghiệp, cần quan tâm đến nhu cầu vốn của các hộ tiểu thủ công nghiệp. Số hộ có<br /> nhu cầu vốn từ 500 triệu đồng trở lên chiếm 8,3% và số hộ có nhu cầu vốn từ 150-<br /> 400 triệu đồng chiếm 9,3 %. Số hộ có nhu cầu vốn trong phạm vi 10 triệu đồng<br /> chiếm 21,3%. Phần lớn các hộ có nhu cầu vay vốn trong phạm vi 50 triệu đồng<br /> (39,8%). Số hộ làm tiểu thủ công nghiệp chiếm hơn một nửa số hộ có nhu cầu vay<br /> vốn từ 150 triệu đồng trở lên. Trong khi đó, số hộ nông nghiệp chiếm đến 70% các<br /> hộ có nhu cầu vốn trong phạm vi 10 triệu đồng. Như vậy, tiểu thủ công nghiệp đang<br /> là một lĩnh vực có nhu cầu phát triển cao nhất so với các lĩnh vực nông nghiệp và<br /> buôn bán,dịch vụ(13). Để phát triển kinh tế hộ gia đình trong tiến trình xây dựng<br /> nông thôn mới, các địa phương cần quan tâm đáp ứng nhu cầu tín dụng.<br /> 3. Một số kiến nghị nhằm phát triển kinh tế hộ gia đình ở đồng bằng sông<br /> Hồng<br /> Một là, phát triển kinh tế hộ, đa dạng hóa ngành nghề, nâng cao thu nhập và<br /> mức sống cho người nông dân là một vấn đề quan trọng, các địa phương ở đồng<br /> bằng sông Hồng cần quan tâm, tạo mọi điều kiện về cơ chế, chính sách để người dân<br /> chủ động phát triển kinh tế hộ gia đình lên một bước mới.<br /> Hai là, bên cạnh những thuận lợi thì việc duy trì và phát triển các hộ nông<br /> nghiệp như một đơn vị kinh tế hộ đang gặp nhiều khó khăn. Các hộ nông nghiệp có<br /> xu hướng thừa lao động vì diện tích đất đai canh tác giảm. Chính vì vậy, xây dựng<br /> nông thôn mới phải gắn với phát triển kinh tế hộ, thực hiện đa dạng hóa ngành nghề,<br /> nâng cao thu nhập, mức sống là trọng tâm.<br /> Ba là, xu hướng chuyển dịch nghề nghiệp của các hộ gia đình nông thôn đồng<br /> bằng sông Hồng từ nông nghiệp sang tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ và các ngành<br /> nghề phi nông nghiệp khác mang tính chủ đạo. Trong quá trình chuyển dịch nghề<br /> nghiệp này, yếu tố cá nhân người lao động giữ vai trò quan trọng. Những lao động<br /> thuộc thế hệ trẻ (dưới 40 tuổi) và có trình độ học vấn lớp 10 trở lên ở nông thôn có<br /> xu hướng thoát ly ngày càng nhiều. Tuy nhiên, kinh tế hộ chỉ được phát huy và phát<br /> triển bền vững trong điều kiện chính sách phù hợp, kịp thời. Các hộ gia đình có thể<br /> tự phát triển kinh tế một cách độc lập, nhưng không thể phát triển trên diện rộng và<br /> mang tính bền vững nếu không có chính sách phù hợp của Nhà nước.<br /> Bốn là, quá trình phát triển công nghiệp đã “thu hút” hàng triệu lao động trẻ với<br /> học vấn phổ thông rời khỏi các hộ gia đình nông thôn để tới làm việc ở các xí<br /> nghiệp, công ty. Tuy nhiên, quá trình xây dựng nông thôn mới lại chính là để người<br /> dân có thể tự làm giàu trên chính mảnh đất quê hương mình. Quá trình công nghiệp<br /> hóa đã làm giảm chức năng kinh tế hộ gia đình, nhưng quá trình xây dựng nông thôn<br /> mới đã góp phần thúc đẩy kinh tế hộ gia đình phát triển ở nông thôn đồng bằng sông<br /> Hồng. Như vậy, về mặt chính sách vĩ mô, các địa phương cần giải quyết mối quan<br /> hệ hài hòa giữa công nghiệp hóa và xây dựng nông thôn mới.<br /> Năm là, dịch chuyển phát triển kinh tế hộ gia đình theo hướng làm tiểu thủ công<br /> nghiệp hay buôn bán, dịch vụ là một quá trình tất yếu ở nông thôn hiện nay. Trong<br /> điều kiện đất đai canh tác ngày càng hạn chế, thu nhập lao động nông nghiệp thấp,<br /> không thể đáp ứng được nhu cầu đời sống ngày càng cao, việc thoát ly sản xuất<br /> nông nghiệp là không thể tránh khỏi đối với một bộ phận lớn lao động nông thôn.<br /> Tuy nhiên, để có thể chuyển đổi nghề của một hộ gia đình sang các lĩnh vực kinh tế<br /> tiểu thủ công nghiệp hay buôn bán, dịch vụ ngay trên quê hương đều cần một lượng<br /> vốn lớn. Điều này cho thấy để phát huy tính hiệu quả của quá trình xây dựng nông<br /> thôn mới, Nhà nước cần quan tâm giải quyết vấn đề tín dụng cho phát triển kinh tế<br /> hộ gia đình.<br /> Sáu là, đầu tư mạnh cho giáo dục và đào tạo là một chiến lược của đa số các hộ<br /> gia đình nhằm tạo điều kiện cho lực lượng lao động trẻ có thể thoát ly tìm việc làm<br /> mới. Đây là vấn đề nền tảng và then chốt nhất để phát triển kinh tế hộ gia đình bền<br /> vững, chuyển đổi mô hình sản xuất từ kinh tế hộ lên một hình thức cao hơn. Chính<br /> vì vậy, cần đặc biệt quan tâm đầu tư cho giáo dục và đào tạo nhằm tạo điều kiện<br /> thuận lợi cho thế hệ trẻ phát triển năng lực, ngành nghề theo hướng bền vững.<br /> Bảy là, đất đai là tư liệu sản xuất quan trọng đối với kinh tế hộ gia đình, không<br /> chỉ đối với sản xuất nông nghiệp, mà còn đối với các hoạt động sản xuất phi nông<br /> nghiệp. Do vậy, cần tiếp tục chỉ đạo đẩy nhanh quá trình dồn điền, đổi thửa đất sản<br /> xuất nông nghiệp. Đồng thời, cần xây dựng chính sách cho phép và khuyến khích<br /> tích tụ ruộng đất một cách hợp pháp đối với các hộ gia đình có kinh nghiệm sản xuất<br /> nông nghiệp; nghiên cứu xây dựng chính sách trao quyền sử dụng đất đai lâu dài từ<br /> 50 năm trở lên cho các hộ gia đình sản xuất phi nông nghiệp...<br /> Như vậy, mặc dù kinh tế hộ gia đình ở vùng đồng bằng sông Hồng đang có điều<br /> kiện phát triển so với các vùng miền khác do những điều kiện thuận lợi về đặc trưng<br /> nhân khẩu -xã hội và thực hiện chính sách kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, vẫn chưa thể<br /> xác lập được các mô hình để phát triển đại trà trong các cộng đồng. Để kinh tế hộ<br /> gia đình phát triển trong điều kiện mới một cách bền vững, rất cần có sự tham gia<br /> phối hợp đồng bộ giữa các yếu tố: hiệp hội, tổ chức, hợp tác xã, áp dụng khoa học -<br /> công nghệ, thị trường, vốn, đất đai, ngành nghề truyền thống, sức lao động, giao<br /> thông, quy hoạch và thực hiện các khu tiểu thủ công nghiệp, trang trại, dịch vụ... tập<br /> trung ở các địa phương, nhằm hướng đến sự phát triển kinh tế hộ gia đình một cách<br /> đồng bộ<br /> (1) Xem: Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2011), Đánh giá Tổng quan Về<br /> thực trạng nông thôn, nông nghiệp từ kết quả Tổng điều tra nông thôn, nông nghiệp<br /> và thủy sản năm 2011.<br /> (2) Xã Tam Sơn, Đông Tiến thuộc tỉnh Bắc Ninh; xã Bình Dương, Văn Tiến thuộc<br /> tỉnh Vĩnh Phúc; xã Nghĩa Phong, Đồng Sơn thuộc tỉnh Nam Định; xã Vũ Tiến,<br /> Thanh Tân thuộc tỉnh Thái Bình. Đây chính là những địa phương đã đạt nhiều thành<br /> tích trong xây dựng NTM (Thanh Tân là 1/11 xã trong cả nước được lựa chọn thí<br /> điểm xây dựng NTM). Trong phần phân tích này, chủ yếu tác giả sử dụng tài liệu<br /> trong Báo cáo Biến đổi gia đình Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại<br /> hóa (Nghiên cứu trường hợp biến đổi chức năng kinh tế hộ gia đình ở nông thôn<br /> đồng bằng Sông Hồng). Vụ Kế hoạch Tài chính, Viện Xã hội học - Học viện Chính<br /> trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh thực hiện vào năm 2012.<br /> (3),(4),(5),(6),(7),(10),(11),(13) Điều tra cơ bản biến đổi gia đình Việt Nam trong<br /> thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa (Nghiên cứu trường hợp biến đổi chức năng<br /> kinh tế hộ gia đình ở nông thôn đồng bằng Sông Hồng). Viện Xã hội học, Học viện<br /> Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, năm 2012, tr 56, 60, 60, 74, 82, 66,<br /> 113, 117.<br /> (8) Bức tranh kinh tế hộ nông dân hiện nay và một số vấn đề đặt ra, Tạp chí Cộng<br /> sản online.<br /> (9) Thủ tướng Chính phủ Việt Nam (2009), Quyết định số 491/QĐ-TTg Về việc ban<br /> hành bộ tiêu chí quốc gia về NTM.<br /> (12) Xem: Điều tra sâu về kinh tế hộ gia đình nông thôn, Viện Nghiên cứu Quản lý<br /> kinh tế Trung ương (2012).<br />