573
PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ NÔNG THÔN TỪ “MÔ THỨC
O2O” CHO ĐẶC SẢN VÙNG - MÔ HÌNH “KILOMET CUỐI CÙNG” CỦA
TRUNG QUỐC VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN Ở VIỆT NAM
TS. Trần Quang Yên, Đại học Kinh tế quốc dân
NCS. Trần Nho Quyết, Du học sinh Trung Quốc
TÓM TẮT
Khách hàng sau khi mua sản phẩm đặc sản vùng (đặc biệt sản phẩm nông ngư nghiệp
tươi sạch) thông qua hệ thống sàn TMĐT online – offline (mô thức TMĐT O2O), sản phẩm
được chuyển đến trung tâm vận chuyển, sau khi được phân chia đi các nơi (theo địa điểm
thuận tiện phát hàng), làm sao để đưa đến tay khách hàng nhanh nhất đảm bảo độ an toàn
“xanh sạch tươi” là điều mong mỏi của cả người sản xuất và người tiêu dùng. Mô hình
“kilomet cuối cùng” của Trung Quốc không chỉ là cự ly nhận phát hàng 1km, mà thực tế mô
hình là lựa chọn một giải pháp để tìm ra đoạn đường ngắn nhất với thời gian nhanh nhất để
khách hàng có thể nhận hàng mình đã mua, kết thúc cho quá trình mua bán online - offline.
Dựa trên việc phân tích thế mạnh mô hình“kilomet cuối cùng” của TMĐT Trung Quốc và
căn cứ thực tế TMĐT nông thôn đặc sản vùng tại Việt Nam hiện nay, kết hợp mô thức TMĐT
O2O hiện đại của thế giới, bài viết đề ra hướng vận dụng để phát triển TMĐT nông thôn
(đặc sản vùng) ở Việt Nam hiện nay và hướng phát triển mạnh mẽ trong tương lai.
Từ khóa: TMĐT (thương mại điện tử), O2O, đặc sản vùng, kilomet cuối cùng
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sự phát triển mạnh mẽ song hành giữa công nghệ số (điển hình là Internet vạn vật)
và kinh tế số (điển hình là sự xuất hiện và phát triển của nhiều hình thức kinh doanh sáng
tạo, đa dạng) đã tạo nên sự biến đổi to lớn, nhanh chóng mọi mặt của đời sống xã hội. Kinh
tế số đã trở thành một thành phần kinh tế đóng góp cực kì quan trọng và là xu thế không
thể thiếu trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Nền kinh tế Việt Nam đang hướng tới nền
kinh tế kỹ thuật số, trong đó kinh tế TMĐT là một phần quan trọng của xu thế đó. Tính tới
hiện tại, kinh tế TMĐT nước ta đang có mức tăng trưởng không ngừng và được dự đoán
tiếp tục tăng trưởng vô cùng mạnh mẽ trong thời gian tới. Xét trên thực tế, kinh tế TMĐT
nông thôn Việt Nam mà cụ thể kinh tế TMĐT vùng miền có rất nhiều tiềm năng để phát
triển, không những đưa sản phẩm đặc sản vùng đi rộng rãi ở trong nước, ra nước ngoài, mà
còn góp phần quảng bá, buôn bán sản phẩm đặc sản, tăng thu nhập, cải thiện đời sống kinh
tế -xã hội- chính trị -văn hóa -giáo dục của người dân trong vùng và cả nước.
574
Vậy làm thế nào để đưa các sản phẩm đặc sản vùng miền thuận lợi phát triển trên
các sàn thương mại điện tử? Không chỉ là chính sách phát triển sản phẩm này xanh, sạch,
đẹp tạo thế mạnh riêng cho mỗi vùng miền - tạo niềm tin an toàn chất lượng giá cả hợp lý
với người tiêu dùng, kênh bán hàng hiện đại thuận tiện giữa người sản xuất - người mua
người bán, một hệ thống thanh toán hiện đại (truy xuất nguồn gốc, mã QR an toàn bảo mật
ngân hàng điện tử), còn rất cần tạo ra “một con đường TMĐT: ngắn nhất - đi đơn giản nhất
- với thời gian nhanh nhất” để sản phẩm từ nơi sản xuất đưa đến người tiêu dùng. Mô hình
“ kilomet cuối cùng” của TMĐT Trung Quốc là một chỉ đường để TMĐT nông thôn tại
Việt Nam hướng tới và nhìn nhận nhiều nét tích cực từ đây: Mô hình “kilomet cuối cùng”
của Trung Quốc và hướng phát triển ở Việt Nam. Bài viết dưới đây phân tích kĩ bối cảnh
TMĐT trong nước, quốc tế đặc biệt đưa ra giải pháp “mô hình kilomet cuối cùng” của
TMĐT Trung Quốc từ đó hướng vào áp dụng tại thị trường kinh tế TMĐT Việt Nam. Mục
đích phát triển kinh tế TMĐT đặc sản vùng (miền) tại Việt Nam, với ý nghĩa phát triển
kinh tế nông thôn, tạo thu nhập nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người nông
dân tại Việt Nam.
2. BỐI CẢNH TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ
2.1 Bối cảnh quốc tế
Trung Quốc, một trong những ông lớn về kinh tế TMĐT vùng (miền), láng giềng
của Việt Nam, kinh tế TMĐT phát triển như vũ bão càng lúc càng mạnh lên.
(1) Từ thống kê Baidu, qua trang khoa học CNKI cuối năm 2019 có rất nhiều tác
giả bài viết nghiên cứu mô thức TMĐT O2O.Nổi lên mạnh mẽ vượt biên giới vớirất nhiều
sàn giao dịch TMĐT mạnh: Taobao nông thôn, Jingdong nông thôn, các mặt hàng ăn uống
sẵn . . . . [ 11] .
(2) Cùng với đó hệ thống ngân hàng điện tử đa dạng, app thanh toán di động nhanh
gọn chỉ vài giây dù bạn đang ở trong nước hay ở ngước ngoài: wechat thanh toán, QQ
thanh toán, và mạnh nhất trong app thanh toán điện tử zhifubao; thanh toán suning cực kỳ
hiện đại khi có các chức năng đăng nhập qua mã, vân tay, nhận dạng khuôn mặt, . . . và
nhiều hình thức thanh toán khác [ 11].
(3) Dịch vụ vận chuyển cực kì ấn tượng uy tín chất lượng độ an toàn, có thể kể đến
10 công ty vận chuyển tốt nhất nhanh nhất hiệu quả nhất an toàn nhất tại Trung Quốc: SF
Express, Post EMS, Debon Express, YTO Express, Shentong Express, Yunda
Express, Best Huitong, Zhongtong Express, Daily Express [4].
(4) Các cửa hàng tiện lợi mọc lên theo cự ly qui định khắp nơi từ nông thôn
đến thành thị. Các làng xã thiết lập mạng lưới TMĐT địa phương rộng khắp đến
575
tận tay người sản xuất, người tiêu dùng.Việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm dễ
dàng, kiểm tra chất lượng an toàn giá cả qui định,…
(5) Hệ thống giao thông (tàu điện ngầm, cao tốc, tàu siêu tốc, các sân bay,…) cực
kì hiện đại, tốc độ cao, rút ngắn khoảng cách, vận chuyển nhanh chóng.
(6) Có sự trang bị đầu tư đến vùng miền nông thôn rất mạnh, cơ sở vật chất đáp ứng
điều kiện người dân có thể đưa sản phẩm đặc sản sản xuất ra dễ dàng lên các sàn TMĐT
taobao, jingdong,… có sự quản lý chặt chẽ về mua bán hàng online, có thể khẳng định đại
bộ phận người dân nơi đây bán hàng thông qua các sàn giao dịch chính thống được sự bảo
đảm qui định của các công ty, và pháp luật của chính phủ.Từ tháng 10/2014, "ông lớn"
thương mại điện tử Alibaba đã kết hợp với Chính phủ Trung Quốc xây dựng sáng
kiến Taobao nông thôn (Rural Taobao). Theo đó, Alibaba đầu tư 10 tỷ Nhân dân tệ với
mục tiêu thành lập các trung tâm dịch vụ Taobao tại 100.000 ngôi làng trên toàn quốc, tập
trung ở các vùng sâu vùng xa. Những trung tâm này được trang bị máy tính, nhân viên để
giúp nông dân mở cửa hàng trên trang thương mại điện tử Taobao và thực hiện các đơn
hàng online. Thậm chí, bà con nông dân ở một số khu vực còn được hỗ trợ tiền mua điện
thoại thông minh có kết nối Internet để bán nông sản do chính mình làm ra trên các trang
thương mại điện tử cho người dân thành phố. Không kém cạnh, đối thủ JD cũng mở các
trung tâm tương tự tại 1.700 thị trấn hoặc khu vực nhằm thúc đẩy thương mại điện tử ở
vùng quê. Đến năm 2016, Trung Quốc chính thức coi "Thương mại điện tử hóa nông thôn"
là một chiến lược quốc gia, hướng tới mục tiêu hoàn toàn xóa nghèo vào năm 2020. Hàng
tỷ Nhân dân tệ đã được chi ra để xây dựng đường, mạng lưới logistic, hạ tầng băng thông
rộng tại các khu vực nông thôn. Bên cạnh đó, hàng loạt chính sách cho vay lãi suất thấp,
ưu đãi thuế cũng được áp dụng [16].
Ngoài Trung Quốc thì còn rất nhiều quốc gia khác cũng rất mạnh về kinh tế
TMĐT, kể đến hàng đầu như Mỹ, Úc, Ấn Độ,…
2.2. Bối cảnh trong nước
(1) Sàn giao dịch O2O tại nước ta cũng không ngừng phát triển, nhưng chưa tạo
được niềm tin buôn bán của người tiêu dùng, đặc biệt chúng ta vẫn sử dụng giao dịch tự
do trên facebook dẫn đến hàng giả, lừa đảo, thiệt hại . . . chính phủ phần nhiều chưa kiểm
soát được người mua hàng và người bán hàng. Theo số liệu điều tra từ sách trắng điện tử
Việt Nam thì sàn giao dịch TMĐT qua mạng xã hội chiếm 36% (chưa kể các loại hình cá
nhân không đăng ký)[12].
576
(2) Cải tiến đổi mới và đưa vào nhiều hình thức thanh toán điện tử, một cuộc "cách
mạng" về thanh toán di động, đặc biệt thanh toán trựctuyến qua mã QR đang có xu hướng
bùng nổ tại Việt Nam. Theo các chuyên gia, trong thời gian tới việc thanh toán này ngày
càng trở nên phổ biến và góp phần quan trọng trong quá trình thanh toán không dùng tiền
mặt. Ứng dụng vào thanh toán điện tử, QR code ngoài việc cung cấp những thông tin cơ
bản (tên sản phẩm, doanh nghiệp, số điệnthoại, địa chỉ liên hệ...) còn giúp người tiêu dùng
có thể mua hàng qua mạng hoặc trực tiếp tại các trung tâm thương mại, cửa hàng tiện lợi,
thậm chí là mua bán, thanh toán nhỏ lẻ,… nhưng vẫn còn hạn chế rất nhiều, đa số người
dân Việt Nam vẫn phải dùng tiền mặt, ngoài ra thì Việt Nam chưa có được một số dịch vụ
thanh toán điện tử mạnh uy tín như zhifubao, wechat, đáng tin cậy [13,14,15].
(3) Dịch vụ vận chuyển hàng hóa đi khắp tỉnh thanh trong nước: có sự cải thiện đáng
kể từ thủ tục đến thời gian, độ an toàn, độ tin cậy, hình thức thanh toán, thống kê đến tháng
9 năm 2020 chúng ta có các đơn vị vận chuyển uy tín tốt nhất cả nước: Giao hàng nhanh,
Giao hàng tiết kiệm, Viettel Post, Vietnam Post, Đơn vị vận chuyển ShipChung, Giao
hàng SuperShip, Đơn vị vận chuyển Kerry TTC Express, 247 Express, sShip, Cổng vận
chuyển qua Nhanh.vn, . . .[1].
(4) Các cửa hàng tiện lợi và hệ thống lấy hàng tự động: Cùng với sự phát triển các
dịch vụ vận chuyển thì các cửa hàng tiện lợi tạiViệt Nam phát triển theo không ngừng nghỉ,
từ năm 2012 đến năm 2018 tăng gấp 4 lần. Về quy mô, tỷ trọng và mật độ cửa hàng tiện
lợi ở Việt Nam vẫn còn tương đối thấp. Trong khi các cửa hàng tiện lợi thường chiếm
khoảng 20% thị trường ở các nền kinh tế khác, thì con số này ở Việt Nam chưa đến 10%.
Điều này cho thấy, tiềm năng mở rộng các cửa hàng tiện lợi ở Việt Nam còn rất lớn [2].
Không chỉ cần gia tăng số lượng mà chất lượng phục vụ cần phải đảm bảo đổi mới, có thể
kể đến các tên tuổi: Chuỗi cửa hàng tiện lợi Circle K, Chuỗi cửa hàng tiện lợi GS25, Chuỗi
cửa hàng tiện lợi FamilyMart, Chuỗi cửa hàng tiện lợi 7- Eleven, Chuỗi cửa hàng tiện lợi
Ministop, Chuỗi cửa hàng tiện lợi Cheers, Chuỗi cửa hàng tiện lợi Co.op Smile, Chuỗi cửa hàng
tiện lợi Speed L,VinMart+, . . . [3].
Hạn chế về số lượng và chất lượng kéo theo việc phát triển TMĐT còn hạn chế và
cần tiếp tục đổi mới hơn cả về lượng và chất. Việc mua hàng hóa từ các sàn TMĐT sau đó
đến địa điểm cửa hàng tiện lợi tự động lấy hàng tại Việt Nam dường như chưa có (đã xuất
hiện một số hệ thống tự động thử nghiệm tại các khu chung cư, nhưng chưa tạo ra thế mạnh
và hấp dẫn người tiêu dùng bởi điều kiện cơ sở vật chất và số lượng hàng hóa ít ỏi). Việc
577
áp dụng mã vạch truy xuất nguồn gốc sản phẩm còn chưa được dùng phổ biến, nên khó
kiểm soát các sản phẩm đặc sản vùng miền.
(5) Hạ tầng giao thông tại Việt Nam, thiếu hụt nặng nề, hệ thống tàu cao tốc, tàu
điện ngầm, đạt tiêu chuẩn để vận chuyển nhanh còn chưa có.
(6) Trang bị cơ sở vật chất kĩ thuật cho việc phát triển TMĐT tại các vùng miền
nhất là nông thôn (đặc sản vùng thường sản xuất tại đây) còn rất hạn chế và chưa có điều
kiện đầu tư xứng tầm. Ngoài ra các sàn TMĐT nông thôn hiện nay chưa phát triển đồng
đều đủ để đẩy mạnh đưa sản phẩm đặc sản vùng lên trang TMĐT chính thống (có nhiều
rào cản đối với sản phẩm đặc sản vùng miền). Chủ yếu là các giao dịch TMĐT tự do (qua
facebook) không có sự kiểm soát chất lượng, an toàn, uy tín, sự tin tưởng.
Từ bối cảnh trong nước và so sánh nước ngoài (rất gần chúng ta là Trung Quốc) thì
việc đưa sản phẩm đặc sản vùng lên sàn TMĐT và phát triển kinh tế TMĐT đặc sản trên
mô thức O2O tại Việt Nam còn nhiều hạn chế đáng để tìm ra một giải pháp hợp lý thúc
đẩy kinh tế TMĐT càng ngày càng là xu thế trong phát triển kinh tế quốc dân.
3. GIẢI PHÁP: VẬN DỤNG MÔ HÌNH “ KILOMET CUỐI CÙNG” CỦA THƯƠNG
MẠI ĐIỆN TỬ TRUNG QUỐC VÀ HƯỚNG ĐỀ XUẤT CHO THƯƠNG MẠI ĐIỆN
TỬ ĐẶC SẢN VÙNG TẠI VIỆT NAM
3.1. Mô hình “ KILOMET cuối cùng” của thương mại điện tử Trung Quốc
Sau khi khách hàng mua sắm thông qua thương mại điện tử, các mặt hàng đã mua
sẽ được chuyển đến điểm phân phối và hàng hóa được chuyển đến khách hàng từ trung tâm
phân loại thông qua một phương tiện vận chuyển nhất định để đạt được dịch vụ tận nơi.
"KILOMET cuối cùng" của giao hàng không phải là một km thực, mà là quá trình cung
cấp hàng hóa cho khách hàng thông qua các phương tiện vận chuyển từ trung tâm phân
loại logistics đến khách hàng. Vì nó là một khoảng cách ngắn nhất có thể nên được gọi là
giao hàng một km haythuật ngữ “ KILOMET cuối cùng” logistics. Sự phân bổ trong
khoảng cách ngắn này là khâu cuối của toàn bộ liên kết logistics và là liên kết duy nhất liên
hệ trực tiếp với khách hàng, điều này có ý nghĩa rất lớn. Không chỉ là chìa khóa thành bại
của các doanh nghiệp thương mại điện tử mà còn là hoạt động logistics vô cùng quan trọng
đối với người tiêu dùng thương mại điện tử.