25
+Ph©n phèi
+Trao ®æi
+Tiªu dïng
C¸c kh©u nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau,trong ®ã kh©u s¶n xuÊt lµ
kh©u c¬ b¶n ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh; c¸c kh©u kh¸c phô thuéc vµo s¶n xuÊt,
nhng chóng cã quan hÖ trë l¹i ®èi víi s¶n xuÊt còng nh ¶nh hëng tíi
nhau.Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, ph©n phèi vµ trao ®æi lµ c¸c kh©u
trung gian nèi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, võa phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt,võa
phôc vô tiªu dïng.
Ph©n phèi bao gåm:
Ph©n phèi cho tiªu dïng s¶n xuÊt (sù ph©n phèi cho t liÖu s¶n xuÊt,
søc lao ®éng cña x· héi vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt) lµ tiÒn ®Ò ,®IÒu kiÖn vµ lµ mét
yÕu tè s¶n xuÊt , nã quyÕt ®Þnh quy m«, c¬ cÊu vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña s¶n
xuÊt,ph©n phèi thu nhËp quèc d©n h×nh thµnh cña c¸c tÇng líp d©n c trong x·
héi.
Ph©n phèi thu nhËp lµ kÕt qucña s¶n xuÊt, do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.
Tuy lµ s¶n vËt cña s¶n xuÊt, song sù ph©n phèi cã ¶nh hëng kh«ng nhá ®èi
víi s¶n xuÊt: cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt .
Ph.Angghen viÕt:" Ph©n phèi kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ kÕt qu¶ thô ®éng
cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi: nã còng cã t¸c ®éng trë l¹i s¶n xuÊt vµ trao ®æi." Nã
còng cã liªn quan mËt thiÕt víi viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ- x· héi vµ n©ng
cao ®êi sèng nh©n d©n.
26
Nh vËy,ph©n phèi lµ ph©n phèi tæng s¶n phÈm x· héi vµ ph©n phèi thu
nhËp quèc d©n vµ nã ®îc thùc hiÖn d¬Ý c¸c h×nh th¸i:
+ Ph©n phèi hiÖn vËt
+ Ph©n phèi díi h×nh th¸i gi¸ trÞ
+Ph©n phèi qua quan hÖ tµi chÝnh
+ Ph©n phèi qua quan hÖ tÝn dông
………….
27
2.1. 2. Ph©n phèi lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt:
C.M¸c ®· nhiÒu lÇn nªu râ quan hÖ ph©n phèi còng bao hµm trong
ph¹m vi quan hÖ s¶n xuÊt :"quan hÖ ph©n phèi vÒ thùc chÊt còng ®ång nhÊt víi
quan hÖ s¶n xuÊt Êy,r»ng chóng cÊu thµnh mÆt sau cña quan hÖ s¶n xuÊt Êy".
XÐt vÒ quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi th× ph©n phèi do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt
®Þnh.V× vËy, mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt cã quy luËt ph©n phèi cña c¶i vËt chÊt
thÝch øng víi nã. Quan hÖ s¶n xuÊt nh thÕ nµo th× quan hÖ ph©n phèi nh thÕ
Êy. C¬ së cña quan hÖ ph©n phèi lµ quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ quan
hÖ trao ®æi ho¹t ®éng cho nhau.Sù biÕn ®æi lÞch sö cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ
quan hÖ s¶n xuÊt kÐo theo sù biÕn ®æi cña quan hÖ ph©n phèi.Quan hÖ ph©n
phèi cã t¸c dông trë l¹i ®èi víi quan hÖ së h÷u vµ do ®ã ®èi víi s¶n xuÊt: cã
thÓ lµm t¨ng hoÆc gi¶m quy m« së h÷u, hoÆc còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng tÝnh
chÊt cña quan hÖ së h÷u. C¸c quan hÖ ph©n phèi võa cã tÝnh ®ång nhÊt ,võa cã
tÝnh lÞch sö . TÝnh ®ång nhÊt thÓ hiÖn ë chç,trong bÊt cø x· héi nµo,s¶n phÈm
lao ®éng còng ®îc ph©n chia thµnh:
+ Mét bé phËn cho tiªu dïng s¶n xuÊt
+ Mét bé phËn ®Ó dù tr÷
+ Mét bé phËn cho tiªu dïng chung cña x· héi
+ Mét bé phËn cho tiªu dïng cña c¸ nh©n
TÝnh lÞch sö cña quan hÖ ph©n phèi lµ mçi x· héi cã quan hÖ ph©n phèi
riªng phï hîp víi tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi ®ã,nghÜa lµ quan
hÖ ph©n phèi lµ mét mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ còng nhquan hÖ s¶n xuÊt,
28
quan hÖ ph©n phèi cã tÝnh chÊt lÞch sö. C.M¸c viÕt"Quan hÖ ph©n phèi nhÊt
®Þnh chØ lµ biÓu hiÖn cña mét quan hÖ s¶n xuÊt lÞch sö nhÊt ®Þnh." Do ®ã,mçi
h×nh th¸i ph©n phèi ®Òu biÕn ®i cïng mét lóc víi ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt
®Þnh t¬ng øng víi c¸c h×nh th¸i ph©n phèi Êy.ChØ thay ®æi ®îc quan hÖ ph©n
phèi khi ®· c¸ch m¹ng ho¸ ®îc quan hÖ s¶n xuÊt ®Î ra quan hÖ ph©n phèi
Êy.Ph©n phèi cã quan hÖ rÊt lín ®èi víi s¶n xuÊt nÒn nhµ níc c¸ch m¹ng cÇn
sö dông ph©n phèi nh lµ mét c«ng cô ®Ó x©y dùng chÕ ®é míi,®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ theo híng x· héi chñ nghÜa
2.2.C¸c h×nh th¸i ph©n phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi
2.2.1 TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n
phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ tõ ®Æc
®IÓm kinh tÕ_ x· héi níc ta,trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc
ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp.§ã lµ v×:
Thø nhÊt,nÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,cã nhiÒu
h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau.
Thø hai, trong nÒn kinh tÕ níc ta cßn tån t¹i nhiÒu ph¬ng thøc kinh
doanh kh¸c nhau.
NÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa. Trong nÒn kinh tÕ nµy, cã nhiÒu chñ thÓ s¶n xuÊt ,kinh doanh thuéc
nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. Mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã ph¬ng thøc tæ
29
chøc s¶n xuÊt- kinh doanh kh¸c nhau.Ngay trong mçi thêi kú, kÓ c¶ thµnh
phÇn kinh tÕ nhµ níc cògn cã c¸c ph¬ng thøc kinh doanh kh¸c nhau, do ®ã,
kÕt qu¶ vµ thu nhËp lµ kh¸c nhau.
H¬n n÷a,trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c chñ thÓ s¶n
xuÊt, kinh doanh tham gia vµo nÒn kinh tÕ ®Òu cã sù kh¸c nhau vÒ së h÷u cña
c¶i, tiÒn vèn, tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ, n¨ng lùc së trêng, thËm chÝ
kh¸c nhau c¶ may m¾n… Do ®ã, kh¸c nhau vÒ thu nhËp.
V× vËy , kh«ng thÓ cã mét h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp thèng nhÊt,
tr¸i l¹i cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
2.2.2.C¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi.
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh vµ
§¹i héi §¶ng lÇn thø IX còng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh ®IÒu ®ã:"Thùc hiÖn nhiÒu
h×nh thøc ph©n phèi, lÊy ph©n phèi theo kÕt qulao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ
lµ chñ yÕu,®ång thêi ph©n phèi dùa trªn møc ®ãng gãp c¸c nguån lùc kh¸c
vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt- kinh doanh vµ ph©n phèi th«ng qua phóc lîi x· héi ".
a.Ph©n phèi theo lao ®éng:
Ph©n phèi theo lao ®éng lµ ph©n phèi trong c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ dùa trªn
c¬ së h÷u c«ng céng vÒ t liÖu s¶n xuÊt (kinh tÕ nhµ níc) hoÆc c¸c hîp t¸c
x· cæ phÇn mµ phÇn gãp vèn cña c¸c thµnh viªn b»ng nhau ( kinh tÕ hîp t¸c).
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu dùa trªn chÕ ®é kh¸c nhau. Ngêi lao ®éng