B GIÁO DC VÀ ðÀO TO
TRƯNG ðI HC NÔNG NGHIÊP I
TS.Bùi Th Gia (ch biên) và ThS.Trn Hu Cưng
QUN TR RI RO
TRONG CÁC CƠ S SN XUT
KINH DOANH NÔNG NGHIP
HÀ NI 2005
LI NÓI ðU
Nông nghip là ngành có nhiu ri ro và không chc chn, vì vy ngưi nông dân
luôn phi quyt ñnh sn xut dưi ñiu kin ri ro. ð giúp nhng ngưi quan tâm nghiên
cu ri ro trong nông nghip, chúng tôi ñã son tho cun qun tr ri ro trong các cơ s sn
xut kinh doanh nông nghip này.
Cun sách tp trung lun gii các vn ñ sau ñây: Ri ro là gì? Ti sao ri ro li quan
trng ? Ri ro ñưc mô hình hóa và ñưc ño như th nào? Ri ro xut phát t ñâu? Nông dân
có thái ñ như th nào ñi vi ri ro? Làm th nào ñ khc phc ri ro? Nhng ngưi cn
quan tâm ñn ri ro là nhng ai? Quá trình tr li các câu hi trên là quá trình làm rõ các
khái nim, các công c nghiên cu ng x ñi vi ri ro và ci thin quyt ñnh sn xut kinh
doanh ca nhà qun tr.
Cun sách ñưc thit k ñ phc v cho sinh viên chuyên ngành kinh t nói chung,
ngành kinh t nông nghip nói riêng, ñc bit là sinh viên chuyên ngành qun tr kinh doanh.
Cun sách còn giúp ích cho các nhà kinh t trong ging dy và nghiên cu lĩnh vc này, các
nhà hoch ñnh chính sách nông nghip và cho nhng ngưi làm công tác khuyn nông.
Cun sách gm 7 chương:
Chương I gii thiu chung v qun tr ri ro, trong ñó nhn mnh tm quan trng ca
qun tr ri ro trong nông nghip và quá trình phát trin ca khoa hc qun tr ri ro, các loi
ri ro và các yu t gây nên ri ro trong nông nghip và các bưc tin hành qun tr ri ro
Chương II ñ cp ñn thái ñ ñi vi ri ro và phương pháp ño thái ñ ñi vi ri ro,
trong ñó nhn mnh hàm li ích kỳ vng, các dng hàm biu di"n thái ñ ñi vi ri ro và
các phương pháp ño lưng ri ro.
Chương III ñ cp ñn quyt ñnh dưi ñiu kin ri ro, trong ñó nhn mnh các qui
tc la chn phương án sn xut kinh doanh ti ưu trong ñiu kin có tính ñn ri ro.
Chương IV ñ cp ñn bin ñng giá và bin pháp nh#m hn ch ri ro v giá
Chương V ñ cp ñn các chin lưc gim ri ro trong sn xut và marketing
Chương VI ñ cp ñn ri ro tài chính, trong ñó nhn mnh s liên quan gia s dng
tín dng và ri ro tài chính và các chin lưc nh#m gim ri ro tài chính
Chương VII ñ cp ñn vai trò ca chính ph, trong ñó ch yu bàn lun ñn khuyt
tt th trưng là nguyên nhân d$n ñn ri ro, ñng thi bàn ñn các chính sách can thip ca
chính ph và rút ra nhng kinh nghim t các các chính sách ñó.
Giáo trình có s ñóng góp ca TS.Bùi Th Gia, ch biên và trc tip vit các chương
I, II, III, VII, tham gia vit các chương IV, V, VI ; ThS. Trn Hu Cưng vit các chương
IV, V, VI. Mc dù chúng tôi ñã rt n% lc, c gng nghiên cu, tham kho các tài liu ca
nưc ngoài và trong nưc ñ biên son cun sách này, nhưng do môn hc còn quá mi, nên
chc chn không tránh khi thiu sót v ni dung cũng như hình thc. Chúng tôi rt mong
ñưc bn ñc gn xa chân thành góp ý ñ chúng tôi có ñiu kin tip tc hoàn thin cun
sách ñ phc v bn ñc ngày mt tt hơn.
Xin trân trng cám ơn!
NHÓM TÁC GI'
DANH MC CÁC CH VIT TT
DSR: (downside risk): ri ro xu
DEU(direct elicitation of utility funtions): xác ñnh trc tip hàm li ích
EUM(expected utility model): mô hình li ích kỳ vng
OEB(observed economic behavior): quan sát ng x kinh t
ROVC’s(returns over variable costs): thu nhp ñã tr chi phí bin ñi
SF1(safety- first rule 1): qui tc an toàn ñt lên hàng ñu th 1
SF2(safety- first rule 2): qui tc an toàn ñt lên hàng ñu th 2
SF3( safety- first rule 3): qui tc an toàn ñt lên hàng ñu th 3
CV (coefficient of variation): H s bin ñng
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni - Giáo trình Qan tr ri
ro -----------------------------------------------
1
CHƯƠNG I-2
GII THIU CHUNG V QUN TR RI RO
Mc ñích chương
Hc xong chương này hc viên snm ñưc các vn ñ sau:
Tm quan trng ca qun lýri ro trong môi trưng kinh doanh luôn thay ñi
S phát trin ca khoa hc phân tích ri ro
Các khái ni#m ri ro, không chc chn, các lo%i ri ro, nguyên nhân gây ra ri ro
Khái ni#m qun tr' ri ro, các bư(c ti)p c*n trong qun tr' ri ro
1. Ri ro vi khu vc nông nghip
Xã h+i ngày càng phát trin thì ho%t ñ+ng ca con ngưi ngày càng ña d%ng và
phong phú và ri ro ñ,i v(i con ngưi cũng ngày càng ña d%ng hơn. Nông nghi#p là m+t
ngành có nhiu ri ro. . thi tin s/, ri ro ca loài ngưi là ri ro săn bn và hái lưm
th1c ăn. K2 t3 ñó con ngưi ñã tìm cách t tr4ng cy, chăn nuôi và kim soát quá trình sn
xut ñ ít ri ro hơn. Ngày nay, môi trưng sn xut kinh doanh ñã khác trư(c nhiu và s
còn thay ñi theo thi gian. Nh5ng thay ñi ca môi trưng kinh doanh ñã làm tăng thêm
ñ+ mt n ñ'nh cho ngưi sn xut. Trong nông nghi#p, bi)n ñ+ng giá ñu vào ñu ra, h%n
hán, l6t, bão, mưa ñá, thay ñi k7 thu*t, thây ñi lãi sut tin vay, thay ñi các qui ñ'nh
ca chính ph ñu có kh năng gây ra ri ro cho ngưi nông dân, sau ñây là m+t s, ví d6
v nh5ng vn ñ thưng g8p có liên quan ñ)n ri ro.
Giá cà phê trên th' trưng th) gi(i gim, ngưi nông dân tr4ng cà phê 9 Tây
nguyên băn khoăn không bi)t nên ti)p t6c gi5 l%i vưn cà phê hay phá cà phê ñ tr4ng cây
khác. Tr*n mưa ñá và các cơn l,c ñu tháng 5 năm 2005 v3a qua ñã gây thi#t h%i nhiu héc
ta hoa màu và lúa ca m+t s, t:nh phía Bc nư(c ta. Vi#c áp ñ8t thu)…..ca M7 ñ,i v(i
các công ty nh*p kh;u cá Ba sa ca Vi#t nam ñã gây khó khăn cho ngưi nuôi cá ba sa 9
ð4ng b=ng sông C/u Long.
M+t nông dân tr4ng ngô vì m+t trong nh5ng lý do mu,n bo v# môi trưng nên ñã h%n
ch) s/ d6ng thu,c tr3 c> b=ng cách ñưa cơ gi(i vào. N)u thi ti)t thu*n li thì ñó là m+t
la chn hay. Song, n)u thi ti)t không thu*n, mưa, bão, ñt ư(t không th làm c> b=ng
máy làm cho khâu chăm sóc b' ch*m, c> d%i lm át cây tr4ng, ho8c trong ñiu ki#n ñt ư(t
mà làm c> b=ng máy s làm h>ng ñt, v(i nh5ng lý do trên mà cơ gi(i hoá khâu làm c> s
kém hi#u qu .
Ngưi nông dân tr4ng khoai tây sau khi thu ho%ch phi quy)t ñ'nh bán sn ph;m ngay
v(i giá hi#n hành ho8c d tr5 m+t thi gian m(i bán v(i hy vng giá cao hơn. V(i la chn
th1 nht thì anh ta s thu ñưc m+t s, lãi chc chn nào ñó. V(i la chn th1 2 thì anh ta s
phi ñ,i m8t v(i các vn ñ chi phí và hao h6t bo qun, giá trong tương lai không chc
chn và ph6 thu+c vào th' trưng trong năm. N)u lưng cung trên th' trưng h%n ch) thì
giá s tăng và anh ta có kh năng lãi nhiu t3 quy)t ñ'nh d tr5. N)u cung bình thưng thì
giá có th tăng không nhiu và lúc ñó anh ta có th ch: hoà v,n. Ho8c kh năng xu hơn là
cung vưt cu thì giá s gim và d?n ñ)n thi#t h%i ñáng k do quy)t ñ'nh d tr5 so v(i bán
ngay sau thu ho%ch.
Ví d6 khác, h+ nông dân tr4ng lúa 9 vùng trũng lo lng l6t l(n s phá ho%i mùa màng.
Công ty bo him chào mi bo him l6t, nhưng phí bo him hàng năm l%i tương ñ,i cao
vì ri ro do l6t gây ra rt l(n. Ngưi tr4ng lúa phân vân không bi)t nên mua bo him bao
nhiêu.
M+t nông dân có trang tr%i nuôi bò s5a ñã bán di#n tích trang tr%i ñ nhà nư(c xây
dng ñô th' v(i giá tương ñ,i cao và mu,n dùng s, tin ñó ñ ñu tư l%i. Ngưi nông dân
phân vân không bi)t nên ñu tư vào kinh doanh c phi)u hay mua trang tr%i bò s5a khác ñ
ti)p t6c kinh doanh, ngành mà anh ta ñã có kinh nghi#m. N)u mua trang tr%i m(i thì ngưi
Trưng ði hc Nông nghip Hà Ni - Giáo trình Qan tr ri
ro -----------------------------------------------
2
ñó cn cân nhc nên mua bao nhiêu bò. N)u mua m+t cơ ngơi khong 65 con thì ngưi ñó
phi vay thêm v,n. Ngưi nông dân tin r=ng trong tương lai vn ñ kinh t) qui mô là vn
ñ quan trng. Ngưi nông dân phi quy)t ñ'nh vay bao nhiêu v,n trong ñiu ki#n lãi sut
tăng trong tương lai.
Ho8c ngưi tr4ng hoa 9 x1 l%nh lo lng v s/ d6ng năng lưng sư9i m nhà kính.
H# th,ng sư9i m nhà kính ca anh ta ñã l,i thi và quá h%n s/ d6ng và anh ta mu,n thay
b=ng h# th,ng m(i theo thi)t k) c truyn ho8c theo h# th,ng m(i tiêu t,n năng lưng
thp. So sánh lãi gi5a 2 phương án trên ph6 thu+c vào giá năng lưng trong tương lai. N)u
giá trong tương lai thp ho8c bình thưng thì h# th,ng sưi kiu truyn th,ng s li hơn,
nhưng n)u giá năng lưng trong tương lai cao hơn thì h# th,ng sư9i hi#n ñ%i tiêu t,n ít
năng lưng s t,t hơn k c khi chi phí xây dng cao hơn.
Trên ñây là m+t vài ví d6 liên quan ñ)n ri ro mà nông dân phi ñ,i m8t. Ri ro t4n
t%i 9 khp mi nơi, mi lĩnh vc. Xã h+i loài ngưi càng phát trin, ho%t ñ+ng ca con
ngưi ngày càng ña d%ng, phong phú và ph1c t%p thì ri ro cho con ngưi cũng ngày càng
nhiu và ña d%ng, mAi ngày qua l%i xut hi#n nh5ng lo%i ri ro m(i, chưa t3ng có trong quá
kh1.
Con ngưi cũng quan tâm nhiu hơn ñ)n nghiên c1u ri ro nh=m nh*n d%ng ri ro và
tìm các bi#n pháp kim soát, phòng ng3a và gim thiu ri ro. Ngày nay, qun tr' ri ro là
m+t b+ ph*n không th thi)u ca qun tr' m+t t ch1c.
Ly nông nghi#p M7 làm ví d6, ri ro trong nông nghi#p trong nh5ng năm t3 1930-
1950 ch: làvn ñsau vn ñthu nh*p thp vàphân bngu4n lc không hp lý. Trong
nh5ng th*p niên này ñã diCn ra m+t vn ñl(n ñólàvn ñ thay ñi m%nh cơ cu b9i nông
dân ñiu ch:nh thu nh*p vàphân bngu4n lc. S,lưng nông tr%i gim, vì nhiu nông dân
ñãri b>nông nghi#p. Các trang tr%i còn l%i phi thay ñi theo sthay ñi môi trưng kinh
doanh, hthc hi#n cơ gi(i hoá, hi#n ñ%i hoávàm9r+ng qui mô. Cósthay ñi như v*y
làvìnông dân ñãphn 1ng v(i kinh t)qui mô và ti)n b+k7thu*t ñnâng cao thu nh*p.
Hơn n5a, lúc này nông dân cũng davào th'trưng nhiu hơn ñkhai thác t,t hơn các
ngu4n lc ca trang tr%i. Thu nh*p bình quân ñu ngưi ca nông dân nhñómàtăng lên
vào nh5ng năm 1980 vàñãcóthso sánh v(i thu nh*p ca nh5ng ngưi không làm nông
nghi#p. Nông dân cũng có thu nh*p t3khu vc phi nông nghi#p nhiu hơn, ñ8c bi#t làt3
nh5ng ho%t ñ+ng nh>làm thêm ngoài gi.
Sthay ñi cơ cu xy ra trong m+t môi trưng l%m phát ñãlàm tăng s/d6ng v,n vay.
Cán cân tài chính trong khu vc nông nghi#p tăng, ñ8c bi#t làtrong các trang tr%i l(n. N)u
9góc ñ+phân tích tài chính, thìtăng v,n vay có kh năng d?n ñ)n tăng ri ro tài chính,
không tr ñưc n khi thu nh*p gim.
Hơn n5a, môi trưng ri ro ngày càng ph1c t%p hơn, r+ng l(n hơn làm cho tính nh%y
cm ca khu vc nông nghi#p ñ,i v(i lc lưng sn sut, v(i th'trưng qu,c t), chính sách
ca chính phvà th'trưng tài chính càng l+rõhơn, làm ni b*t vn ñ ri ro vàtính
không n ñ'nh trong nông nghi#p. Cóthñưa ra d?n ch1ng vsph1c t%p vàr+ng l(n ca
môi trưng ri ro ñólàgiáhàng hoátăng ñ+t ng+t trong nh5ng năm 1970 do s/a ñi các
chương trình qu,c gia ca M7ñ,i v(i m+t s,hàng hoá, thu hPp dtr5sn ph;m tr4ng trt,
sbi)n ñ+ng sn xut trên th)gi(i, sphágiávàbành trư(ng ca ñ4ng ñô la M7vànhu
cu ca nư(c ngoài không n ñ'nh. ðu nh5ng năm 1980, sño ngưc m+t cách ñ+t ng+t
m+t s, hi#n tưng trên ñã ch1ng t> nh hư9ng không theo qui lu*t ñ,i v(i các cơ s9 sn
xut nông nghi#p/trang tr%i vàscòn ti)p diCn trong tương lai và qua ñó cho thy ri ro
trong nông nghi#p l%i thay ñi.
Cu,i nh5ng năm 1970 vàñu nh5ng năm 1980 lãi sut vàl%m phát tăng lên ñ+t
ng+t chưa t3ng thy t3trư(c t(i nay vàdñoán thu nh*p ca nông dân sbi)n ñ+ng l(n,
ñ8c bi#t làsbp bênh vnhu cu xut kh;u, chi phíñu vào vàcác vn ñqu,c t)trong
ñóbao g4m cnăng lưng vàv*n ti .