74 VI THU QUAN
FO LK LO R E R Ư Ố C R Q 0 R 3
FOLK LO R e NƯ ÓC N G O A l
so SÁ/W/CCTMM M TÍM Ậ TTC O M ÌM M D
CÒM TỘ CCTỊ UỞ íCTOAC/ÍỈ Ở TT^Ỉ Ỉ ị tÓe M
ĨTOMỊ CAMOeứ A Tộ c M Ị ttò í w ệ r ờ V / Ệ n w
I. Đ Ể X U Ấ T V Ấ N Đ Ể
T ro n g m ộ t d ị p n g ẫ u n h iê n , tô i t r a tìm
m ộ t tụ c n g ữ c ủ a tộ c n g ư ờ i V iệ t t r o n g m ộ t
cuôn T ữ điể n H á n Việ t, t ìn h cờ p h á t h iệ n
t h ấ y h ì n h t h ứ c h iệ p v ầ n c ủ a tụ c n g ữ n g ư ờ i
V iệ t c ũ n g h o à n to à n g iô n g vớ i h ì n h th ứ c
h iệ p v ầ n c ủ a tụ c n g ữ n g ư ờ i C h o a n g . T ụ c
n g ữ n g ư ờ i V iệ t v à tụ c n g ữ n g ư ờ i C h o a n g
k h ô n g p h ả i là c h ữ c u ô i c ủ a h a i h à n g /d ò n g
h iệ p v ầ n vó i n h a u , m à là c h ữ cu ố i c ủ a d ò n g
t h ứ n h ấ t vớ i m ộ t c h ữ k h á c n g o à i c h ữ c u ô i
c ủ a d ò n g th ú ’ h a i h i ệ p v ầ n vớ i n h a u . T h í
d ụ : Q uạ tắ m th ì ráo / Sá o tắ m th ì m ư a . ơ
c â u n à y , c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g th ứ n h ấ t , ráo
vớ i c h ữ đ ầ u c ủ a d ò n g t h ứ h a i, sáo, h iệ p v ầ n
vo i n h a u . H a y n h ư c â u t ụ c n g ữ c ủ a n g ư ờ i
C h o a n g : C á n ấ p b ù n đ ặ c /G iặ c nấ p chỗ tố i.
(N g u y ê n v ă n p h iê n â m ti ế n g C h o a n g th e o
k í h iệ u p h iê n â m q u ổ c tế , c h ú n g tô i d ự a
th e o n g h ĩ a c ủ a c â u tụ c n g ữ đ ã d ị c h q u a
tiê n g T r u n g đ ể c h u y ể n d ị c h r a tiế n g V iệ t
ch o d ễ là m v iệ c. T ừ đ â y trở x u ố n g d ề u th e o
lệ n à y ). V ậ y là c h ữ c u ô i, đặ c, ở d ò n g t h ứ
n h ấ t vớ i c h ữ đ ầ u , giặ c, ở d ò n g th ứ h a i h iệ p
v ẩ n vớ i n h a u . Đ iề u n à y k h iê n tô i r ấ t h ứ n g
t h ú n g h ĩ r ằ n g , k h ô n g b iế t có th ể tìm h iể u
x e m k ế t c ấ u v ầ n l u ậ t g iữ a h ì n h th ứ c c a d a o
n g ư ờ i V iệ t vớ i h ì n h t h ứ c c a d a o n g ư ờ i
C h o a n g liệ u có sự tư ơ n g tự n h ư th ê c h ă n g ?
C h ú n g ta đ ề u b i ế t k ế t c â'u v ầ n l u ậ t c ủ a
c a d a o b a o giờ c ũ n g in đ ậ m đ ặ c đ iể m d â n
tộ c , n ó là m ộ t tr o n g n h ữ n g th ư ớ c đ o d á n g
ti n c ậ y n h ấ t đ ể p h â n b iệ t th u ộ c tí n h d â n
tộ c c ủ a c a d a o . T h e o n g h iê n c ứ u c ủ a tá c g iả
H o à n g D ũ n g S á t, n h à th ơ , n h à n g h iê n c ứ u
VI THỤ QUAN
v ă n n g h ệ d â n g ia n , tộ c n g ư ờ i C h o a n g , th ì
tr o n g c a d a o n g ư ờ i C h o a n g có đ ế n 8 - 9
p h ầ n 10 k é t c ấ u v ầ n lu ậ t là y ê u cư ớ c
v ậ n /v ầ n lú n g c h â n , (c h ỉ c h ữ c u ố i c ủ a c â u
t r ê n h iệ p v ầ n v ớ i c h ữ lư n g c ủ a c â u d ư ố i),
h o ặ c g ồ m c ả y ê u cư ớ c v ậ n /c ư ố c v ậ n (ch ỉ c h ữ
cuố i v à c h ữ CÍZÔ Ĩ h i ệ p v ầ n ) . Đ ó c h ín h là đ ặ c
đ iể m c ủ a k ế t c ấ u v ầ n lu ậ t tr o n g c a d a o
n g ư ờ i C h o a n g . N ế u n h ư k ế t c ấ u v ầ n lu ậ t
tr o n g c á c h ìn h th ứ c c a d a o c ủ a ti ê n g V iệ t
c ũ n g tư ơ n g đ ồ n g h a y t ư ơ n g tự vớ i k ế t c ấ u
v ầ n l u ậ t t r o n g c á c h ìn h th ứ c c a d a o c ủ a
n g ư ờ i C h o a n g , t h ì đ i ề u đó c h ứ n g tỏ đ iế u gì?
Đ iề u n à y d ã th ô i th ú c tô i t iế n h à n h so
s á n h k ế t c ấ u v ầ n l u ậ t q u a m ộ t s ô 'lư ợ n g lớ n
ca d a o c ủ a tộ c n g ư ờ i C h o a n g v à tộ c n g ư ờ i
V iệ t ở V iệ t N a m . K ế t q u ả d ã c h o t h ấ y sự
g iô n g n h a u đ ế n lạ lù n g : k ế t c ấ u v ầ n l u ậ t
c ủ a c a d a o c ủ a h a i tộ c n g ư ờ i đ ê u c h ủ y ế u
d ù n g y ê u c ư ớ c v ậ n (v ầ n lư n g c h â n ), h o ặ c
k iê m c ả y ê u c ư ớ c v ậ n /c ư ó c v ậ n (v ầ n lư n g
c h â n /v ầ n c h â n ).
II . SO S Á N H K Ế T C Ấ U V Ầ N L U Ậ T
T R O N G M Ấ Y H ÌN H T H Ứ C C A D A O C U A
H A I T Ộ C N G U Ờ I c h o a n g - V IỆ T
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g v à c a d a o n g ư ờ i
V iệ t c h ủ y ế u đ ề u d ù n g h ìn h th ứ c b à i c a
n g ắ n ; h ì n h t h ứ c b à i c a d à i c ũ n g c h ỉ t r ê n cơ
sở b à i c a n g ắ n m à p h á t t r i ể n m ở rộ n g
th ê m . B ở i v ậ y , ở đ â y c h ú n g tô i c h ỉ so s á n h
k ê t c à u v ầ n l u ậ t c ủ a h ìn h th ứ c c á c b à i ca
ngắ n.
1. H ì n h t h ứ c b à i c a n g ắ n d o c â u
t r ê n c â u d ư ớ i n ô i l i ề n t h à n h m ộ t b à i
T h í d u :
FOLKLORE NƯ Ớ C NGOÀI 75
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
(1) T rư ớ c tr ồ n g c â y bắ p
S a u đ ắ p c â y l ú a
(2 ) N g h è o c h ẳ n g d o trờ i đ ị n h
G ià u c h ẳ n g d o m ệ n h h a y
C a d a o n g ư ờ i V iệ t
(1) R u ộ n g c a o t r ồ n g m ầ u
R u ộ n g s â u c ấ y c h iê m
(2) N ắ n g t ố t d ư a
M ư a tố t l ú a
T ro n g t h í d ụ (1) ở b à i c a d a o n g ư ờ i
C h o a n g , c h ữ c u ố i băp, ở d ò n g t h ứ n h ấ t v à
c h ữ lư n g đ ắ p ở d ò n g th ứ h a i h iệ p v ầ n vớ i
n h a u . T ro n g t h í d ụ (2), c h ữ cu ô i đ ị n h ỏ
d ò n g t h ứ n h á t v à c h ữ lư n g m ệ n h ở d ò n g
th ứ h a i h iệ p v ầ n vớ i n h a u .
T ro n g th í d ụ (1) ở b à i c a d a o n g ư ờ i
V iệ t, c h ữ cu ố i m ầ u ở d ò n g th ứ n h ấ t v à c h ữ
lư n g sâ u ở d ò n g t h ứ h a i h iệ p v ầ n vói n h a u .
T ro n g th í d ụ (2 ), c h ữ c u ố i d ư a ở d ò n g th ứ
n h ấ t v à c h ữ lư n g m ư a ở d ò n g th ứ h a i h iệ p
v ầ n vở i n h a u .
H ì n h th ứ c ca d a o m ộ t b à i h a i d ò n g c ủ a
n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t, có k ế t c ấ u
h iệ p v ầ n lư n g c h â n , là h o à n to à n k h á c vớ i
h ìn h th ứ c c a d a o m ộ t b à i h a i d ò n g c ủ a
n g ư ờ i H á n đ ư ợ c k ế t c ấ u h iệ p v ầ n c h â n (v ầ n
ở c h ữ cu ố i). C h ẳ n g h ạ n n h ư h a i b à i c a d a o
c ủ a n g ư ờ i H á n : “N h â n c ầ n đ ị a s in h
6 ả o /N h â n lã n đ ị a s in h thả o " (N gư ờ i c h ă m
đ ấ t s in h c h â u b á u /N g ư ờ i lư ờ i d ấ t m ọ c cỏ
la u ). “C h ỉ y ế u c ô n g p h u í/i ó m /T h iế t c h ử m a
t h à n h ch ă m ” ( C h ă m c h ỉ c h a n g n g ồ i
im /C h à y s ắ t m à i t h à n h k im ) .
2 . H ì n h t h ứ c b à i c a n g ắ n , m ộ t b à i
g ồ m b a d ò n g
T h í d ụ :
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
C ô g á i n h à a i á o x a n h á n h m ặ t ao
C ô g á i n h à a i áo đ à o á n h m â y trôi
Ôi'. C ô đ ứ n g đ ó đ ẹ p n h ư tiê n !
C a d a o n g ư ờ i V iệ t:
M ấ y lờ i e m nói
A n h h o n g k h ó i đ ể bề n
D ầ u t r ă m n ă m n ữ a k h ô n g q u ê n lờ i n à o .
B à i ca d a o m ộ t b à i b a d ò n g c ủ a n g ư ờ i
C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t đ ề u có h a i lô i h iệ p
v ầ n lư n g c h â n k h ô n g g iô n g n h a u , tứ c là
c h ữ cu ố i c ủ a d ò n g t h ứ n h ấ t v à c h ữ l ư n g c ủ a
d ò n g t h ứ h a i h iệ p v ầ n vớ i n h a u th e o v ầ n
lư n g c h â n , t iế p đó , c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g t h ứ
h a i v à c h ữ lư n g c ủ a d ò n g t h ứ b a h iệ p v ầ n
lư n g c h â n v ớ i n h a u .
C ụ t h ể n h ư h a i t h í d ụ đ ã d ẫ n , t h ì ở b à i
c a d a o n g ư ờ i C h o a n g , c h ữ cu ố i ao ỏ d ò n g
m ộ t v ớ i c h ữ lư n g đào ở d ò n g h a i h iệ p v ầ n
lư n g c h â n vớ i n h a u , rồ i c h ữ c u ô i trôi ỏ dòng
h a i vớ i c h ữ lư n g ôi ỏ d ò n g b a h iệ p v ầ n lư n g
c h â n vớ i n h a u ; b à i ca b a d ò n g đ ư ợ c h iệ p
th e o h a i v ầ n ao v à ôi k h ô n g g iô n g n h a u .
V ớ i b à i c a d a o c ủ a n g ư ờ i V iệ t c ũ n g v ậ y , c h ữ
c u ố i nói ở d ò n g m ộ t h iệ p v ầ n vớ i c h ữ lư n g
kh ó i d d ò n g h a i, v à c h ữ c u ố i bề n ở d ò n g h a i
lạ i h iệ p v ầ n vở i c h ữ lư n g q uên ở d ò n g b a ;
b à i c a b a d ò n g c ũ n g đ ư ợ c h iệ p vớ i h a i v ầ n
oi v à ên k h ô n g g iô n g n h a u .
3 . H ì n h t h ứ c b à i c a d a o n g ắ n d o
l i ê n k ế t b ố n d ò n g t h à n h m ộ t b à i
T h í d ụ :
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
T r ô n g t r ă n g t r ă n g đ ã ch ìm
T r ô n g c h im c h im b a y cao
T r ă n g l ặ n v ẫ n c ò n sao
C h im nào có t r o n g lồ n g .
C a d a o n g ư ờ i V iệ t:
M ía c à n g g ià c à n g ngọ t
M ía c à n g đô't c à n g ngon
A n h th ư ơ n g e m đ ặ n g n g h ĩa v u ô n g tròn
M ấ y s ô n g c ũ n g lộ i m ấ y h ò n c ũ n g leo.
H ì n h th ứ c c a d a o n g ắ n m ộ t b à i b ô n d ò n g
c ủ a ng ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t ỏ h a i d ò n g
đ ầ u v à h a i d ò n g cu ố i c ủ a b à i c a d ao (tứ c
d ò n g m ộ t, d ò n g h a i v à đ ò n g b a , d ò n g b ố n )
h iệ p h a i v ầ n lư n g c h â n k h ô n g giố n g n h a u ,
m à ở g iữ a là h iệ p v ầ n c h â n ; tứ c d ò n g m ộ t,
d ò n g h a i h iệ p v ầ n l ư n g c h â n ; cò n d ò n g h a i,
d ò n g b a h iệ p v ầ n c h â n ; đ ế n d ò n g b a , d ò n g
b ố n lạ i c h u y ể n s a n g h iệ p v ầ n l ư n g c h â n .
76 VI THU QUAN
C ụ t h ê ở t h í d ụ b à i c a d a o C h o a n g , c h ữ
cu ô l ch ìm ở d ò n g m ộ t v à c h ữ lư n g ch im ở
d ò n g h a i h iệ p v ầ n l ư n g c h â n vớ i n h a u ; c h ữ
cu ố i cao d d ò n g h a i v à c h ữ c u ố i sao ồ d ò n g b a
vớ i c h ữ lư n g nào ồ d ò n g b ố n lạ i h iệ p v ầ n
lư n g c h â n vớ i n h a u . C ò n ở b à i c a d a o n gư ờ i
V iệ t th ì c h ữ c u ố i ngọ t ở d ò n g m ộ t v à c h ữ
lư n g đò't ỏ d ò n g h a i h iệ p v ầ n lư n g c h â n vớ i
n h a u ; c h ữ cuôi ngon ở d ò n g h a i vố i c h ữ cu ố i
tròn ỏ d ò n g b a h iệ p th e o v ầ n c h â n ; rồ i c h ữ
cu ố i írò n ở d ò n g b a lạ i c ù n g vố i c h ữ lư n g hòn
ở d ò n g b ô n tạ o t h à n h lố i h iệ p v ầ n lư n g c h â n .
H ìn h th ứ c c a d a o m ộ t b à i b o il d ò n g c ủ a
tộ c n g ư ờ i C h o a n g v à tộ c n g ư ờ i V iệ t tu y c ù n g
h iệ p v ầ n c h â n n h ư n g lạ i k h ô n g giô n g vớ i lôi
h iệ p v ầ n c h â n tr o n g ca d a o c ủ a n g ư ờ i H á n .
Đ ổ tiệ n so s á n h , c h ú n g tô i x in n ê u h a i b à i
d â n c a c ủ a ng ư ờ i H á n là m t h í dụ :
(1) C ao s ơ n lư u t h u ỷ h ư ở n g đ ô n g đ in h
M u ộ i x ư ớ n g n h ấ t t h a n h c a n h ấ t thanh
H ả o tỉ th ạ c h k iê u g iá lư ỡ n g n g ạ n
T h u ỷ x u n g n h â n đ ạ p k iề u b ấ t băng.
(N on c a o n ư ớ c c h ả y ti ế n g v a n g rề n
E m h á t m ộ t b ê n a n h m ộ t b ê n
T ự a n h ư c ầ u d á b ắ c h a i bờ
N ư ớ c xôi n g ư ờ i đ ạ p c ầ u v a n n g u y ê n ) .
(2) S ơ n lộ d ậ u d ậ u n h ĩ m ạ n tẩ u
Đ ạ i lộ b ìn h b ìn h n h ĩ m ạ n h à n h
T ô n g n h ĩ tô ìig đ á o p h â n th u ỷ lĩn h
P h â n t h u ỷ d u n g dị n a n p h â n tìn h .
(Đ ư ờ n g n ú i g ậ p g h ề n h c h à n g c h ậ m b ư ớ c
Đ ư ờ n g rộ n g b ằ n g p h a n g c h à n g chố n h a n h
Đ ư a c h à n g d ư a tó i p h â n t h u ỷ lĩn h
C h ia nư ớ c th ì d ễ k h ó c h ia tìn h ) .
N h ữ n g k h á c b iệ t v ề k ế t c ấ u v ầ n lu ậ t
tr o n g h ìn h th ứ c c a d a o m ộ t b à i b ô n d ò n g c ủ a
n g ư ờ i C h o a n g v à n g u ô i V iệ t vớ i k ế t c ấ u v ầ n
lu ậ t t ro n g h ìn h th ứ c c a d a o c ù n g lo ạ i c ủ a
ngư ờ i H á n b iể u h iệ n 0 b a p h ư ơ n g d i ệ n s a u :
1. C a d a o c ủ a n g u ô i C h o a n g v à n g ư ờ i
V iệ t h iệ p v ầ n c h â n ở c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g h a i
v à d ò n g b a ; cò n c a d a o c ủ a H á n th ì h iệ p
v ầ n c h á n ỏ c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g m ộ t, d ò n g
h a i, d ò n g b ố n h o ặ c d ò n g h a i, d ò n g b a , d ò n g
b ô n ; h o ặ c là c h ữ c u ố i c ủ a b ấ t k ể d ò n g m ộ t.
d ò n g h a i h a y d ò n g b a h iệ p v ầ n c h â n vớ i
c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g b ô n .
2. T ro n g c a d a o c ủ a n g ư ờ i C h o a n g v à
n g ư ờ i V iệ t th ì c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g b a lạ i h iệ p
v ầ n lư n g c h â n vớ i c h ữ lư n g c ủ a d ò n g b ố n ;
đ â y là đ iê u m à c a d a o H á n h o à n to à n
k h ô n g có.
3. V ầ n c h â n là v ầ n l u ậ t k h ô n g th ê
th iế u d ư ợ c tr o n g c a d a o n g ư ờ i H á n ( ít r a là
c h ữ c u ô i b ấ t k ì d ò n g m ộ t, h a i h a y b a h iệ p
v ầ n c h â n vớ i c h ữ c u ố i c ủ a d ò n g b ô n ); c òn
tr o n g c a d a o c ủ a n g ư ò i C h o a n g v à ng ư ờ i
V iệ t th ì có t h ê c ả b à i k h ô n g h iệ p v ầ n c h â n .
T h í d ụ :
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
N h ó' tố i g ã y x ư ơ n g sư ờ n
B u ồ n n h ớ n g h ẹ t y ế t h ầ u
S ư ờ n đ a u n h ư g iậ p xư ơ n g
V á t vư ở n g s ô n g h a y c h ế t.
C a d a o n g ư ờ i V iệ t:
Đ è n n à o c a o b ằ n g đ è n T h ủ N g ự
G ió n à o d ữ b ằ n g g ió Đ ồ n g N a i
T ra i n à o k h ô n b ằ n g t r a i C ao L ã n h
G á i n à o b ả nh b ằ n g g á i B a T ri.
4. H ì n h th ứ c c a d a o m ộ t b à i n ă m d ò n g
trở lê n c ủ a n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t
th ô n g th ư ờ n g là h iệ p v ầ n lư n g c h â n v à
lư n g c h â n x e n n h a u , n h ư n g c ũ n g có k h i
k h ô n g h iệ p v ầ n c h â n . D ư ớ i d â y x in n ê u b a
th í d ụ :
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
(1) N ằ m n g ủ g à o tr o n g m ộ n g
N h ổ m o n g t r o n g m ơ m à n g
T ỉ n h d ậ y đ è n s á n g ch o a n g
N h ìn b ó n g c à n g th ư ơ n g bóng
C hố n g m á n ú ó c m ắ t c h a n .
(2) E m có r u ộ n g b ê n đư ờ n g
V ừ a k h ơ i m ư ơ n g v ừ a bư a
C ó lúa sa o b ỏ rạ
B ê n k h e có r u ộ n g m ạ
M u ô n bư ớ c qua tu ổ i t r ẻ th ả n h th ơ i
D â u có ý n h ìn ru ộ n g trờ i m o n g n g ó n g .
(3) C ái gì so t h ú n g c ò n tròn
C ái gì so non c ò n cao
FOLKLORE NƯ Ớ C NGOÀI 77
C á i gì cào t ố t h ơ n bừ a
C á i gì so n g ự a cò n nhanh
C á i gì m à m ạ n h h ơ n tr â u
C ái gì đ ầ u đ ẹ p h ơ n rồ n g
C á i gì h ơ n trố ng k ê u va n g
C á i gì đ ù n g đoàng h ơ n p h á o
C á i gì so cháo n g o n lả u
C á i gì so cô d â u x in h đ ẹ p ?
C a d a o n g ư ờ i V iệ t:
(1) V ô d u y ê n vô phúc
M úc p h ả i a n h c h ồ n g g ià
R a đ ư ờ n g n g ư ờ i h ỏ i r ằ n g c h a h a y chồ ng
N ói r a d a u đ ó n tr o n g lò n g
 y c á i n ợ tr u y ề n k iê p có p h ả i chồ ng
e m đ â u .
(2) M ẹ e m th a m g ạ o t h a m g à
B ắ t e m d ể b á n c h o n h à c a o s a n g
C h ồ n g e m t h ì th ấ p m ộ t g a n g
V ắ t m ũ i c h ư a sạ c h r a đ à n g đ á n h n h a u
N g h ĩ m ìn h c à n g t ủ i c à n g đ a u
T rá c h c h a t rá c h m ẹ th a m g ià u t h a m sa n g .
(3) T r ê n trờ i có đ ô n g có tâ y
C ó n a m có b ắ c có cây ngô đ ồ n g
T r ê n trờ i có c ả c ầ u vồ ng
C ó c á i m ô n g c ụ t d ằ n g đông sò sờ
T r ê n trờ i có c ả b à n cờ
Có n g ụ c q u ỷ s ứ có c h ù a th i ê n lôi
T r ê n trờ i có lử a m ìn h ơ i
C ó m ư a có n ắ n g có ngư ờ i ta m on g
T r ê n tr ờ i có v u a T h ầ n N ô n g
L ạ i có c h ú C u ộ i n g ồ i tr o n g t r ă n g g ià
T u a r u a tr ê n b ô n dư ớ i ba
N h ị t h ậ p b á t t ú gọ i là t h ấ t ti n h .
C a d a o c ủ a n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i
V iệ t, n g o à i p h ư ơ n g t h ứ c h iệ p v ầ n lư n g
c h â n v à h iệ p v ầ n c h â n , cò n có m ộ t p h ư ơ n g
th ứ c h iệ p v ầ n h ế t sứ c đ ặ c b iệ t , đ ó là h iệ p
v ầ n lư n g . G ọ i là c h ữ l ú n g là c h ỉ n g o à i c h ữ
cu ố i, c òn tr o n g m ộ t c â u t h ì b ấ t k ê c h ữ n à o
c ủ n g có th ể coi là c h ữ lư n g . H iệ p v ầ n lư n g
có n g h ĩa là c h ữ l ư n g n à y vớ i c h ữ lu n g k ia
c ù n g h iệ p v ầ n v ớ i n h a u . P h ư ơ n g th ứ c h iệ p
v ầ n n à y c h ỉ x u ấ t h iệ n tr o n g h ìn h th ứ c c a
d a o m ộ t c â u m ộ t d ò n g . T h í d ụ n h ư :
C a d a o n g ư ờ i C h o a n g :
(1) L à m g iặ c tắ c hơ i
(2) Đ e m n gự c v a bự c đ á
(3) C h ó c h ạ y rôn g g ặ p ông b ợ m g ià
C a d a o n g ư ờ i V iệ t:
(1) T ô i q u á hoá lố p
(2) C o n trâ u là đ ầ u cơ n g h iệ p
(3) C h a g i à con cọ c
ơ t h í d ụ (1) t ro n g c â u c a d a o C ho a n g , c h ữ
lư n g g iặ c v à c h ữ lư n g tắ c h iệ p v ầ n vớ i n h a u ,
ở t h í d ụ (2) c h ữ lư n g ngự c vớ i c h ữ lư n g bự c
h iệ p v ầ n vở i n h a u ; ở th í d ụ (3) c h ữ lư n g rông
v à c h ữ lư n g ông h iệ p v ầ n vớ i n h a u .
T r o n g m â y c â u c a d a o n g ư ờ i V iệ t, ở th í
d ụ (1), c h ữ lư n g quá v à c h ữ lư n g hoá h iệ p
v ầ n v ớ i n h a u ; ở th í d ụ (2 ), c h ữ lư n g trâ u v à
c h ữ lư n g đ ầ u h iệ p v ầ n vớ i n h a u ; ở th í d ụ
(3 ) c h ữ l ú n g ch a v à c h ữ lư n g g ià h iệ p v ầ n
vớ i n h a u .
P h ư ơ n g th ứ c h iệ p v ầ n n à y tr o n g c a d a o
c ủ a tộ c n g ư ờ i C h o a n g v à tộ c n g ư ờ i V iệ t là
cự c k ì h iế m t h ấ y tr o n g c a d a o c ủ a c á c d â n
tộ c k h á c . N h ấ t là lôi h iệ p v ầ n tr o n g lo ạ i ca
d a o m ộ t c â u m ộ t d ò n g n h ư th ê n à y lạ i có
t h ể coi n h ư m ộ t b iệ t lệ , đ ọ c x o n g c â u c a d a o
m à m iệ n g v ẫ n n h ư c ò n có d ư v ị ...
II I . B Ó Ị C Ả N H V Ă N H O Á C Ủ A s ự
T Ư Ơ N G Đ Ổ N G V Ể V Ầ N L U Ậ T T R O N G
C A D A O H A I D Â N T Ộ C C H O A N G - V IỆ T
N h ư p h ầ n t r ê n đ ã so s á n h , có th ể d ễ
d à n g n h ậ n r a r ằ n g , k ế t c ấ u v ầ n l u ậ t t r o n g
c a d a o c ủ a n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t là
k h á p h ứ c tạ p v à có n h ữ n g q u y c á c h c h ặ t
c h ẽ . H ì n h th ứ c c a d a o m ộ t b à i h a i d ò n g v à
m ộ t b à i b a d ò n g th ì h iệ p v ầ n lư n g c h â n ,
h ìn h t h ứ c c a d a o b ố n d ò n g trở lê n th ì h iệ p
v ầ n lư n g c h â n v à c ũ n g k iê m c ả v ầ n c h â n .
N g o à i r a lo ạ i m ộ t b à i m ộ t d ò n g th ì h iệ p v ầ n
lư n g . K ế t c ấ u v ầ n l u ậ t d ặ c b iệ t riê n g có
tr o n g ca d a o c ủ a h a i tộ c n g ư ờ i C h o a n g -
V iệ t, rõ r à n g là có n é t v ầ n đ ặ c s ắ c r iê n g ,
p h ả n á n h ý t h ứ c th ẩ m m ĩ độ c đ ặ c c ủ a n h â n
d â n h a i tộ c n g ư ờ i C h o a n g - V iệ t. Đ ặ c đ iể m
c h u n g vê k ế t c ấ u v ầ n l u ậ t tr o n g c a d a o c ủ a
h a i tộ c n g ư ờ i, h o à n to à n k h ô n g p h ả i là m ộ t
sự t r ù n g h ợ p n g ẫ u n h iê n , m à là có cộ i
n g u ồ n v ă n h o á s â u xa .
78 VI THỤ QUAN
N g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t v ô ìi là h ậ u
d u ệ c ủ a n g ư ờ i V iệ t cổ , n ó i c ụ th ê h ơ n , c ả
h a i d â n tộ c đ ề u có tổ ti ê n A u L ạ c c h u n g .
 u Lạ c là g ọ i t ắ t c ủ a T â y  u v à L ạ c
V iệ t. G ió i sử h ọ c T r u n g Q u ố c đ ề u p h ổ h iê n
c h o rà n g , T â y A u v à L ạ c V iệ t là h a i p h â n
c h i/ h a i n h á n h c ủ a n g ư ờ i V iệ t ở v ù n g L ĩn h
N a m trư ớ c th ờ i T ầ n - H á n , l à ti ê n d â n c ủ a
cá c d â n tộ c th u ộ c n g ữ tộ c C h o a n g - Đ ồ n g .
C ă n c ứ v à o cá c g h i c h é p c ủ a s ử s á c h
V iệ t N a m t h ì tộ c n g ư ờ i V iệ t là h ậ u d u ệ c ủ a
n g ư ờ i A u L ạ c. V à o k h o ả n g t h ê k ỉ IV trư ớ c
C N đ ế n th ê k ĩ II I trư ớ c C N , c á c bộ lạ c
n g ư ờ i L ạ c V iệ t tô h ợ p t h à n h liê n m in h do
n g ư ờ i t ù tr ư ở n g c ủ a b ộ lạ c lớ n m ạ n h n h ấ t
tr o n g đ ó đ ả m n h i ệ m n g ô i vị t h ủ lĩn h liê n
m in h , x ư n g là L ạ c V ư ơ n g , c ũ n g v iê t là L ạ c
V ư ơ n g (th e o bộ ch u y )" * . T ư ơ n g t r u y ề n L ạ c
V ư ơ n g tr u y ề n đư ợ c 18 đ ờ i. D ư ớ i L ạ c V ư ơ n g
do các t h ủ lĩn h b ộ lạ c th ị tộ c là L ạ c h ầ u ,
L ạ c tư ở n g c a i q u ả n . N g ư ờ i L ạ c tr ồ n g r u ộ n g
L ạ c . N a y ở V iệ t N a m v ẫ n c ò n l ă n g m ộ L ạ c
V ư ơ n g v à d ề n th ừ L ạ c V ư ơ n g ( tr ê n n ú i H i
C ư ơ n g , h u y ệ n L â m T h a o , tỉ n h P h ú T h ọ ).
N ă m 2 5 7 , tr ư ố c C N đ ổ i g ọ i là A u L ạ c , c ủ n g
v iế t c h ữ L ạ c (th e o b ộ m ã ) (2). D ị a vự c c ủ a  u
L ạ c tư ơ n g d ư ơ n g B ắ c B ộ v à m iề n t r u n g
V iệ t N a m h iệ n n a y . A u L ạ c là d o h a i bộ lạ c
A u V iệ t v à A u L ạ c h ợ p t h à n h . N g ư ờ i A u
L ạ c q u a q u á t r ì n h p h á t tr i ể n lâ u d à i, d ã
h ìn h t h à n h tộ c n g ư ờ i V iệ t, d â n tộ c c h ủ t h e
c ủ a V iệ t N a m n g à y n a y .
T ộ c n g ư ờ i V iệ t v à cá c tộ c n g ư ờ i th u ộ c
n g ữ tộ c C h o a n g - Đ ồ n g có r ấ t n h iề u đ ặ c
tr ư n g v ă n h o á t ư ơ n g đ ồ n g . C h a n g h ạ n n h ư
tụ c ă n t r ầ u v à d ù n g t r ầ u c a u là m lễ v ậ t
đ ín h h ô n , s ù n g b á i tr ô n g d ồ n g , c ắ t tó c
n g ắ n , vẽ m ìn h , tr ồ n g lú a n ư ớ c , ở n h à s à n ,
th íc h ă n c h u a v à ă n t i ế t s ố h g (lợ n , g à , v ị t)...
N h ữ n g d iề u n à y tr o n g c á c b ộ sử đ ề u đ ã g h i
c h é p đ ầ y đ ủ , ở đ â y k h ỏ i b à n th ê m . C h ỉ x in
lư u ý m ộ t đ iề u là , tr o n g n g ô n n g ữ c ủ a
n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t có m ộ t sô
lư ợ n g n h ấ t đ ị n h v ó n là từ c ù n g n g u ồ n gố c,
c h ẳ n g h ạ n n h ư :
C h o a n g V iệ t
- h ạ u - g ạ o
- m in g - m ư ơ n g (n g ò i nư ớ c)
- c à i - c à y
- b u ô n g - m u ô n g ( r a u )
- k iá m - tr á m (q u ả )
- c h ió i - c h u ố i (q u ả )
- m á n - m ậ n ( q u ả )
- po - b ô
- m e - m ẹ
- la n g - lư n g
- d a o - s a o ( t r ă n g sa o )
- gài - d à i
- d â m - d e n
v .v ...
C ó th ể th ấ y , k ế t c â u v ầ n l u ậ t tư ơ n g
đ ồ n g tr o n g c a d a o c ủ a h a i d â n tộ c C h o a n g -
V iệ t là có cơ sở t ừ cộ i n g u ồ n v ă n h o á tư ơ n g
đ ồ n g c ủ a h a i d â n tộ c t ừ x a x ư a c ò n lư u
tr u y ề n lạ i. T r o n g l ĩn h v ự c n g h iê n c ứ u v ă n
h o á B á c h V iệ t, v ấ n đ ê n g h iê n c ứ u so s á n h
v ă n h o á c ủ a h a i d â n tộ c C h o a n g - V iệ t th ự c
sự c ò n q u á y ế u . T r o n g ý t h ứ c c ủ a m ọ i
n g ư ờ i, d ư ờ n g n h ư g iữ a n g ư ờ i C h o a n g v à
n g ư ờ i V iệ t v ô n c h a n g có m ô i q u a n h ệ g ầ n
g ũ i n à o . N h ư n g k ì th ự c , n g ư ờ i C h o a n g v à
n g ư ờ i V iệ t rõ r à n g đ ề u là h ậ u d u ệ c ủ a
n g ư ờ i V iệ t cổ , h ơ n n ữ a c ò n là n h ữ n g d â n
tộ c lớ n v ề d â n sô . N ế u tiế n h à n h n g h iê n
c ứ u so s á n h v ă n h o á c ủ a h a i tộ c n g ư ờ i n à y
c h ắ c c h ắ n s ẽ là đ iề u v ô c ù n g b ố íc h đ ố i v ỏ i
v iệ c n g h iê n c ứ u lị c h s ử B á c h V iệ t. T ro n g
v ă n h o á c ủ a h a i tộ c n g ư ờ i C h o a n g - V iệ t có
r ấ t n h i ề u d iề u đ á n g so s á n h : tr o n g b à i v i ê t
n à y , tá c g iả bư ớ c đ ầ u tiế n h à n h so s á n h k ế t
c ấ u v ầ n lu ậ t tr o n g c a d a o c ủ a h a i tộ c n g u ô i
c h a n g q u a c h ỉ c o t g ợ i ch o m ọ i n g ư ờ i s ự
h ứ n g t h ú v ê m ố i q u a n h ệ v ã n h o á c ủ a
n g ư ờ i C h o a n g v à n g ư ờ i V iệ t, đ ể từ đó m ở r a
m ộ t cụ c d iệ n m ớ i tro n g v iệ c n g h iê n c ứ u lị c h
sử B á c h V iệ t nó i c h u n g .□
Ngư ờ i dị ch: G S. T S . K iề u T h u H o ạ c h .
Hộ i V ăn ng hệ dân gian Việ t N am .
(N g uy ên v ăn tiế n g T ru n g : “T rá n g tộ c ca
dao dữ V iệ t N am V iệ t tộ c ca dao vậ n lu ậ t
k ế t cáu chi tỉ giao”, in trê n T ạ p chí Q uiing
T ây D ân tộ c họ c việ n họ c báo, sô' 1 - 2004.
Tên bái th eo tiê ng Anh: A C o m pariso n of
th e R h y th m ic al S tru c tu re s of Z hu a n g
B allad s 111 C h ina a n d Y ue B a llad s in
V ietnam ).
(X e m ti ế p tr a n g 79)