K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
501
TÁC ĐỘNG CA EVFTA ĐỐI VI NGÀNH LOGISTICS VIT NAM
THE IMPACT OF EVFTA ON VIETNAM’S LOGISTICS INDUSTRY
ThS. Ngô Th Hin Trang
Trường Cao đẳng CNTT Hu ngh Vit – Hàn
nghtrang88@gmail.com
Tóm tt
Hip định thương mi t do gia Vit Nam - EU (EVFTA) đưc kết đã m ra nhiu cơ hi ln nhưng đi
m nhng ri ro, thách thc cho kinh tế Vit Nam nói chung và ngành logistics nói riêng. Mc đích chính ca bài
viết này phân ch nhng cơ hi ri ro đối vi các doanh nghip logistics Vit Nam gp phi.i viết s dng
phương pháp định tính thông qua vic phân ch và tng hp các i liu liên quan đến logistics, ly ý kiến ca các
chuyên gia, c doanh nghip logistics khu vc thành ph Đà Nng. T đó, tác gi đã đề xut hai nhóm gii pháp
liên quan đến hai đi tưng đó là doanh nghip và Nhà nưc.
T khóa: EVFTA, logistics, Vit Nam.
Abstract
The European Union Vietnam Free Trade Agreement (EVFTA) has opened up many great opportunities and
challenges for Vietnam's economy in general and logistics in particular. The main purpose of this article is to analyze
the opportunities and challenges that Vietnam's logistics faces. This study usd qualitative methods through the
analysis and synthesis of documents related to logistics, opinion of experts and the logistics businesses in Danang
city. Since then, the authors have proposed two solutions involving two objects that businesses and the government.
Keywords: EVFTA, logistics, Vietnam.
1. Gii thiu
Khi ngành bán l thuong mi đin t đang tren đà phát trin mnh m, mt yếu t quan
trng bc nht để h tr đó logistics. Hàng hóa đuc vn chuyn khp thế gii thong qua vn ti
đung thy đung hàng khong. Để hàng hóa đến tay ngui tieu dùng, h thng vn ti hàng h
phi s lien kết cht ch gia các loi hình vn ti khác vn ti đung b, đung st. Logistics
dung nhu là mt điu khong h du tha trong chui cung ng đang hot đọng vào thi đim hin ti,
khi phuong thc mua hàng và thanh toán tin mua hàng có th thay đổi theo s phát trin ca khoa hc
cong ngh.
Hip định Thương mi T do Vit Nam - EU (EVFTA) đã được ngày 30/6/2019 đang
trong quá trình phê chun ni b để chính thc hiu lc. Dch v logistics như vn ti, h tr vn
ti… nhng dch v có các cam kết đáng chú ý, theo hướng m ca mnh hơn đáng k so vi Hip
định thương mi quc tế (WTO). Tác động ca EVFTA đối vi trin vng phát trin ngành logistics
được th hin 2 góc độ. Góc độ th nht t cam kết m ca th trường ca Vit Nam EU trong
lĩnh vc dch v vn ti và phc v vn ti. Góc độ th hai là cam kết trong các lĩnh vc nh hưởng ti
th trường dch v logistics.
Để th tn dng được các cơ hi cũng như hn chế ti thiu các thách thc t EVFTA, mt
mt, các doanh nghip logistics Vit Nam cn hành động c th để ci thin cơ bn năng lc cnh
tranh ca mình, mt khác cn các chính sách h tr hp lý t phía Nhà nước nhm giúp ngành này
khc phc nhng tn ti mang nh h thng tng doanh nghip không th gii quyết được hoc
khó có th gii quyết hiu qu.
2. Thc trng hot động dch v logistics ti Vit Nam
Theo Hip hi DN dch v Logistics Vit Nam (VLA), tc độ phát trin ca ngành logistics ti
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
502
Vit Nam Vit Nam khong nhng năm gn đây đạt khong 14% - 16%, vi quy mô khong 40 -
42 t USD/năm. Tham gia th trường logistics gm khong 1.300 1.500 doanh nghip trong nước
khong 25 tp đoàn giao nhn hàng đầu thế gii kinh doanh dưới nhiu hình thc. Hin nay, 30 doanh
nghip cung cp dch v logistics xun quc gia đang hot động ti Vit Nam vi các tên tui ln
như: DHL, FedEx, Maersk Logistics, APL Logistics, CJ Logistics, KMTC Logistics…
Theo xếp hng ca Ngân hàng Thế gii, Vit Nam hin đứng th 39/160 nước v mc độ phát
trin logistics đứng th 4 trong khu vc ASEAN sau Singapore, Malaysia Thái Lan. Vi tc độ
phát trin hàng năm đạt t 14-16%, đây mt trong nhng ngành dch v tăng trưởng nhanh n
định nht ca Vit Nam trong thi gian qua.
D báo, đến hết năm 2020, kim ngch xut nhp khu ca Vit Nam ước đt mc 300 t USD,
hàng container qua h thng cng bin Vit Nam đạt 67,7 triu TEU, do vy, tim năng phát trin dch
v logistics Vit Nam là rt ln. Trong tương lai không xa, dch v cung cp logistics s tr thành
ngành kinh tế quan trng, có th đóng góp ti 15% GDP ca c nước.
Đặc bit, thi gian gn đây đã s bùng n v thương mi đin t e-Logistics. Theo Cc
Thương mi đin t kinh tế s ca B Công Thương, thương mi đin t tăng trưởng 35%/năm;
doanh s bán l thương mi đin t ca Vit Nam trong giai đon 2016 - 2020 ước tính tăng 20%/năm
tng doanh s bán l thương mi đin t Vit Nam d kiến đạt 10 t USD vào năm 2020. Nhng
thay đổi trong thương mi đin t trên thế gii ti Vit Nam đã thúc đy ngành logistics Vit Nam
ci thin phương thc cung cp dch v ngày càng chuyên nghip và hiu qu hơn.
Logistics ngành dch v Vit Nam nhiu tim năng phát trin nhưng hin trng năng
lc cnh tranh trong nước còn tương đối hn chế.
- V s lượng doanh nghip tham gia cung ng dch v logistics
Vit Nam hin có khong 1.300 – 1.500 doanh nghip hot động trong lĩnh vc logistics, đây là
mt con s khá ln nhưng trên thc tế đa phn li là nhng doanh nghip nh và rt nh. Do vn ít nên
cơ cu t chc doanh nghip cũng đơn gin, không tht s chuyên sâu, không t chc được các văn
phòng đại din nước ngoài nên ngun thông tin b hn chế, các công vic nước ngoài đều phi
thông qua các đại lý ca các công ty đa quc gia. Điu y dn đến đa s các doanh nghip ch dng
li vic làm đại lý cp 2, cp 3, thm chí cp 4 cho các đối tác nước ngoài mng lưới toàn cu
chưa t chc kết ni được các hot động vn ti đa phương thc. Tuy có s lượng ln, các công ty
logistics Vit Nam mi đáp ng được 25% nhu cu ni địa mi ch tp trung vào mt vài ngành
dch v trong chui giá tr dch v có doanh s hàng t đô la M này.
- V phm vi hot động ca các công ty logistics ca Vit Nam
Hin nay, các công ty logistics Vit Nam mi ch hot động trong phm v ni địa hoc mt vài
nước trong khu vc, trong khi phm vi hot động ca các công ty nước ngoài như APL Logistics
gn 100 quc gia, Maersk Logistics là 60 quc gia, Exel cũng vy. Đây là mt trong nhng cn tr các
doanh nghip Vit Nam cung cp các dch v trn gói cho khách hàng. Trong xu thế toàn cu hoá, ch
hàng thường có xu hướng thuê ngoài t rt nhiu quc gia và lãnh th trên thế gii. Mc dù có th tính
đến vai trò ca các đại lý mà các công ty Vit Nam thiết lp các quc gia khác, nhưng quan h này
thường khá lng lo và không đồng nht.
- V tình trng cnh tranh trong cung ng dch v
Do phn ln các nhà xut khu ca Vit Nam xut khu hàng theo điu kin FOB, FCA trong
Incoterms, nên quyn định đot v vn ti đều do người mua ch định dĩ nhiên người mua s ch
định mt công ty nước h để thc hin điu này. Do đó các công ty logistics ca Vit Nam s người
ngoài cuc. Bt cp này không phi d dàng gii quyết phn ln các nhà xut khu ca Vit Nam
đều gia công hoc xut hàng cho nhng khách hàng ln đã nhng hp đồng dài hn vi các công ty
logistics toàn cu. Đơn c như hãng giày Nike, công ty rt nhiu hp đồng làm ăn vi các doanh
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
503
nghip Vit Nam, nhưng riêng v khâu vn ti logistics tcác doanh nghip Vit Nam không th
tham gia vào trong quá trình thương tho.
Đối vi các nhà nhp khu ca Vit Nam, do Vit Nam nhp siêu nên đây là th trường hp dn
cho các công ty logistics ca Vit Nam. Nếu như trước đây, các nhà nhp khu ca Vit Nam ch yếu
mua hàng theo điu kin CIF, thì hin nay các doanh nghip nhp khu ca Vit Nam đang chuyn dn
sang hình thc mua FOB, to ra cơ hi cho các doanh nghip logisitics Vit Nam khai thác. Tuy nhiên,
mt phn khá ln trong th trường y vn nm trong tay các hãng logisitics nước ngoài do nhiu
doanh nghip nước ngoài đầu tư trc tiếp ti Vit Nam h cũng chính người nhp khu hàng
nhiu nht.
Hơn na, phn ln các doanh nghip Vit Nam vn còn chưa ý thc được vic đầu tư vào qun
hiu qu chui cung ng. Các doanh nghip Vit Nam hu hết không phòng qun logistics
hoc chui cung ng phòng y thường được hiu phòng kinh doanh xut nhp khu. Điu này
to ra rào cn đối vi các doanh nghip logistics Vit Nam trong vic chào các dch v logistics giá tr
gia tăng.
- V cơ s h tng vn ti
Thc tế tim năng phát trin hàng a ca Vit Nam rt ln, theo s liu ca Cc Hàng hi
Vit Nam, năm 2018, sn lượng hàng hóa thông qua h thng cng bin Vit Nam đạt 524,7 triu tn,
tăng 19%. Tuy nhiên, Vit Nam được xếp hng thp nht v cơ s h tng vn chuyn hàng hóa trong
s các nn kinh tế trng đim khu vc Đông Nam Á.
Phn ln cng bin ti Vit Nam không được thiết kế cho vic bc d hàng cho tàu chuyên
dùng, nhiu cng nm ngoài thành ph H Chí Minh ch được thiết kế cho hàng ri, không trang
thiết b xếp d container chuyên dng. Các cng không dch v hàng hi trc tiếp kết ni Vit Nam
vi các cng bin ti châu Âu hay M. Mt khác, các sân bay trong nước cũng thiếu các thiết b phù
hp để bc d hàng hóa, thiếu s đầu tư các kho bãi mi trong khu vc gn các sân bay, bến cng. H
thng kho bãi hin ti trên c nước li không phù hp vi hàng hóa bc d nhanh, trong đó nhiu
kho bãi đã được khai thác hơn 30 năm qua không đáp ng được các tiêu chun quc tế. Chưa k
đến tình trng thiếu đin dch v h tr giao tiếp thông tin (vin thông). Ngay c ti khu vc phía
Nam, nơi kinh tế phát trin cao trong 10 năm qua, s yếu kém trong công tác lp kế hoch và thiếu đầu
tư đã dn đến nh trng ùn tc hàng hóa đang gp phi ti thành ph H Chí Minh. Nguyên nhân ch
yếu là do quy hoch cng không thng nht, ti mt s địa phương quy hoch không hp không
khoa hc.
Thế nhưng, trên thc tế rt ít d án h tng được đầu tư trc tiếp bng ngun vn (c vn
trong nước và vn nước ngoài) thành công. Khong cách ln gia các d án h tng được phê duyt và
d án đã thc hin càng làm tăng thêm thách thc cho ngành logistics. Tc độ phát trin cơ s h
tng ca Vit Nam chm hơn rt nhiu so vi nước láng ging Trung Quc. Lượng hàng tn tr cao
chui cung ng chm chp là nguyên nhân làm chm quá trình tăng trưởng kinh tế ca Vit Nam.
- V chi phí dch v
Chi phí logistics ca Vit Nam được d đoán khong 25% GDP ca Vit Nam, cao hơn rt
nhiu so vi các nước phát trin như M và cao hơn các nước đang phát trin như Trung Quc hay
Thái Lan. Chính chi phí logistis cao này làm gim hiu qu nhng c gng ca Vit Nam trong vic
gii thiu th trường lao động giá r đẩy mnh xut khu. Nguyên nhân chính gây nên tình trng này
là cơ s h tng vn ti ca Vit Nam đã quá cũ k và quá ti, h thng qun lý hành chính phc tp và
các nhà sn xut Vit Nam không tích cc s dng các dch v thuê ngoài 3PL (third party logistics -
dch v logistics bên th ba) ca nước ngoài.
Bên cnh đó, các công ty logistics ca Vit nam ch phc v được khong 25% nhu cu ni địa
vi s chia s th trường t các hãng nước ngoài bao gm Maersk Logistics APL Logistics. Vit
Nam có d án đầu tư 17,5 t USD để phát trin cơ s h tng, góp phn thay đổi tình trng này. Nhưng
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
504
cho đến khi đó, các công ty logistics địa phương đang cnh tranh rt khc lit. Hãng Nike đang s
dng Schenker Logistics để vn chuyn và đưa hàng ti Đông Nam Á, nhưng vài công ty 3PL ca Vit
Nam đang c gng tr thành đối tác có th góp phn làm tăng giá tr khách hàng trong tương lai gn.
- V h tng thông tin
Đây chính đim yếu các doanh nghip logisitics Vit Nam. Mc các doanh nghip
logistics đã nhiu ý thc trong vic áp dng công ngh thông tin vào hot động kinh doanh ca
mình nhưng vn còn kém xa so vi các công ty logistics nước ngoài. Nếu ch xét v khía cnh xây
dng website, phn ln website ca doanh nghip Vit Nam ch đơn thun gii thiu v mình, v dch
v ca mình, thiếu hn các tin ích khách hàng cn như công c track and trace (theo dõi đơn
hàng), lch tàu, e-booking, theo dõi chng tTrong khi đó kh năng nhìn thy kim soát đơn
hàng (visibility) mt yếu t được các ch hàng đánh giá rt cao khi h la chn nhà cung cp dch
v logistics cho mình. Các công ty như APL Logistics, Maersk Logistics được Nike chn nhà cung
cp dch v do các ng ty này th cung cp cho Nike công c visibility trong bt k thi đim
nào, ti bt k nơi nào nhân viên ca Nike cũng có th nm bt và có th kéo ra bt k các loi báo cáo
liên quan đến các đơn hàng ca mình đã, đang s được thc hin bi các công ty trên. Điu y s
giúp Nike tính toán tt nhng d báo, kim soát hàng tn, đáp ng kp thi u cu ca khách hàng
chi phí ti ưu nht.
- V tính liên kết
Cho ti nay, các doanh nghip logistics ca Vit Nam hot động còn rt độc lp thiếu hn s
liên kết cn thiết. Trong xu hướng thuê ngoài (outsourcing), mi doanh nghip cn tp trung vào thế
mnh ca mình và s thuê ngoài các dch v không phi là thế mnh. 80% các công ty kinh doanh dch
v logistics ti Vit Nam tng vn pháp định ít hơn 1,5 t đồng (90.000 USD). th thy rng
vic kết hp vi các đối tác là rt quan trng và vic liên kết tr nên cn thiết hơn bao gi hết. Trong
xu thế hin nay, mô hình dch v tng th, hay còn được gi dưới cái tên One-stop Shop (tm dch: ch
dng mt ln th mua được tt c nhng mình cn), đang mt xu thế ph biến. Tuy nhiên xu
hướng y chưa được các doanh nghip Vit Nam tích cc trin khai, đặc bit vic tham gia cng
đồng thương mi quc tế đa phương.
- V ngun nhân lc
Các s liu nghiên cu ch ra rng, ngun nhân lc logistics ca Vit Nam không nhng thiếu
v s lượng mà còn yếu v cht lượng, điu này rt không hp lý vi mt ngành dch v có quy mô lên
đến 22 t USD, chiếm 20,9% GDP ca c nước, tc độ tăng trưởng hàng năm t 20 -25% (s liu ca
World Bank, 2014).
Theo d báo, trong 3 năm ti, các doanh nghip dch v logistics cn thêm khong 18.000 lao
động, các doanh nghip sn xut, thương mi, dch v cn trên mt triu nhân s chuyên môn v
logistics. Các công ty dch v logistics Vit Nam đều đang thiếu nhân lc trình độ cao. Trong khi đó,
hin nay, ngun cung cp lao động cho ngành dch v logistics ch đáp ng được khong 40% nhu cu
thc tế. c cán b qun lý thường nhng người ch cht, được đào to tái đào to, tuy nhiên h
thiếu kiến thc và kinh nghim kinh doanh, ít được cp nht tri thc mi, phong cách lãnh đạo và qun
lý chưa đáp ng được nhu cu.
Nhân lc logistics Vit Nam hin nay ch yếu được ly t các đại lý hãng tàu, các công ty
giao nhn vn ti bin s dng theo kh năng hin có. Kết qu kho sát ca Vin Nghiên cu phát
trin TP. H Chí Minh v cht lượng ngun nhân lc logistics cho thy, đến 53,3% doanh nghip
thiếu đội ngũ nhân viên trình độ chuyên môn kiến thc v logistics, 30% doanh nghip phi đào
to li nhân viên và ch có 6,7% doanh nghip hài lòng vi chuyên môn ca nhân viên.
Kết qu điu tra ca Vin Nghiên cu Phát trin kinh tế Trường Đại hc Kinh tế Quc dân
cũng ghi nhn, ti 80,26% nhân viên trong các doanh nghip logistics được đào to thông qua các
K yếu Hi tho quc tế “Thương mi và phân phi” ln 2 năm 2020
505
công vic hàng ngày, 23,6% nhân viên tham gia các khóa đào to trong nước, 6,9% nhân viên được
các chuyên gia nước ngoài đào to, ch có 3,9% được tham gia các khóa đào to nước ngoài.
3. Ngành logistics Vit Nam dưới tác động ca hip định EVFTA
Vit Nam hin đứng th 39/160 quc gia tham gia điu tra ca World Bank v ch s năng lc
Logistics (LPI) năm 2018, tăng 25 bc so vi xếp hng 64 năm 2016. Đồng thi, đứng th tư trong
ASEAN sau Singapore, Malaysia, Thái Lan.
Vit Nam th hng đứng đầu trong các th trường mi ni. Các ch s đánh giá LPI 2018
đều tăng vượt bc. Hng mc mc tăng cao nht năng lc cht lượng dch v (xếp hng 33, tăng
29 bc), và kh năng theo dõi, truy xut hàng hoá (xếp hng 34, tăng 41 bc). Kết qu đó cho thy vic
ci thin năng lc ca doanh nghip đang nhng bước tiến đáng ghi nhn thông qua vic ng dng
công ngh thông tin vào logistics.
T năm 2017, chính ph Vit Nam đã xác định mc tiêu c th cho ngành Logistics là đưa Vit
Nam tr thành trung tâm Logistics ca khu vc vào năm 2025. Kế hoch chính sách này đã, đang được
dn hin thc hóa vi rt nhiu n lc như: thu hút đầu tư nước ngoài, ci cách th tc hi quan và hp
tác vi các đối tác nước ngoài trong các d án cơ s h tng. Vi tc độ phát trin hàng năm đạt 16 -
20%, EVFTA s cánh ca m ra rt nhiu vn hi cho Logistics Vit Nam th tăng tc hơn na
nếu biết khai thác hết các tim năng.
3.1. Cơ hi
Khi có hiu lc, EVFTA có th mang li các co hi ln cho ngành logistics Vit Nam:
Th nht, co hi gia tang quy mo th trung, xut phát t ngun cu ln đối vi hot đọng
logistics khi lung hàng hóa xut nhp khu gia Vit Nam EU gia tang do rào cn thuế quan đuc
loi b/gim đáng k. Theo đánh giá ca B Kế hoch - Đầu tư, kim ngch xut khu sang EU s tăng
20% vào năm 2020, 42,7% năm 2025 và 44,37% năm 2030.
Cơ hi th hai t EVFTA tăng hiu qu kinh doanh t ci cách th tc hành chính. Các cam
kết v th chế hàng rào phi thuế quan trong EVFTA s to ra sc ép ln buc Chính ph phi ci
cách trong nhiu lĩnh vc liên quan đến hot động logistics, đặc bit hi quan, kim tra chuyên
ngành. Vic thc hin các cam kết này s giúp ci thin đáng k th tc xut nhp khu hàng hóa - yếu
t có tác động trc tiếp ti hiu qu ca hot động logistics.
Th ba, co hi thu hút đầu tu t EU, tn dng kinh nghim, k nang qun tr, ngun vn, mng
lui sn có ca đối tác khi lien doanh vi đối tác EU
Th tư, co hi gim chi phí kinh doanh và gim tình trng thuê ngoài. Các cam kết loi b thuế
quan cho các phương tin vn ti, máy móc, thiết b, công ngh phc v hot động logistics t EU s
giúp doanh nghip logistics mua sn phm phc v sn xut vi giá hp lý. Trong khi đó EU ngun
cung cp cht lượng cao cho nhng sn phm này. Song hành vi đó các cơ hi thu hút đầu tư t
EU, cơ hi tiếp cn th trường logistics t các nước thành viên EU.
Cui cùng co hi tiếp cn th trung dch v logistics các nuc thành vien EU khi EU m
ca nhiu dch v nhóm logistics cho nhà cung cp dch v Vit Nam (đạc bit dch v vn ti bin
và dch v hàng khong quc tế). T do hóa s mi gi các nhà đầu tư EU cùng tham gia vào vic cung
cp các dch v logistics, vn ti hàng hi khác nhau cho th trường Vit Nam, bao gm doanh nghip
hàng hi, dch v x hàng hóa/ container, dch v lưu tr kho bãi. Các doanh nghip logistics
Vit Nam s cơ hi hp tác, hc hi, và gi vn t các công ty đa quc gia, các đội tàu ln hin đại
chiếm th phn ln trên th trường Logisitcs thế gii đến t châu Âu. Đây th coi mt li thế
ca Vit Nam sau EVFTA. Bi theo bng xếp hng LPI 2018, Đức quc gia đứng đầu trong lĩnh
vc logistics. Hai quc gia đồng hng th hai cũng nm trong khi EU, là Hà Lan và Thy Đin.