TR NG ĐI H C CÔNG NGHI P TP.H CHÍ MINHƯỜ Ạ Ọ Ệ Ồ
KHOA TH NG M I - DU L CHƯƠ Ạ Ị
---------------------------------------------
TÀI LI U B SUNG ÔN THI Ệ Ổ
ĐI H C VÀ CAO ĐNG LIÊN THÔNG MÔN QU N TR DU L CHẠ Ọ Ẳ Ả Ị Ị
(CÓ TH THAM KH O THÊM CÁC TÀI LI U KHÁC: KINH T DUỂ Ả Ệ Ế
L CH, T NG QUAN DU L CH, QU N TR DU L CH…)Ị Ổ Ị Ả Ị Ị
TS NGUY N VĂN HÓAỄ
1
CH NG 1. M T S KHÁI NI M V DU L CHƯƠ Ộ Ố Ệ Ề Ị
1.1 M T S KHÁI NI M V DU L CH, KHÁCH DU L CHỘ Ố Ệ Ề Ị Ị
1.1.1 Các quan đi m v du l chể ề ị
1.1.1.1 Du l ch và s tiêu dùng: Năm 1938, tác gi Léveillé – Nizerolleị ự ả
vi t quy n sách nhan đ “Du l ch trong n n kinh t đng th i” (Le tourismeế ể ề ị ề ế ươ ờ
dans l’économie contemporaine) đã kh ng đnh: “Du l ch là toàn b ho tẳ ị ị ộ ạ
đng không sinh l i c a con ng i khi h r i kh i n i th ng trú c a h ”.ộ ợ ủ ườ ọ ờ ỏ ơ ườ ủ ọ
Ho c trong tác ph m có nhan đ “ặ ẩ ề con mèo cái trên mái nhà nóng b ngỏ”
(La chatte sur un toit brulant) c a tác gi Tennessee Nilliams có đo n vi tủ ả ạ ế
“Cái Châu Âu này (đi v i du khách cook) nào khác gì m t cu c bánố ớ ộ ộ
đu giá r ng l n, đúng là nh v y. Ch ng có gì khác c . T t c s t pấ ộ ớ ư ậ ẳ ả ấ ả ự ậ
trung tích lu nh ng ngôi nhà đ nát, có gì đâu khác v i m t n i bánỹ ữ ổ ớ ộ ơ
kh ng l sau v cháy nhà, m t c a hàng t p ph m b t h nh”. ổ ồ ụ ộ ử ạ ẩ ấ ạ
Hai tác gi Léveillé-Nizérolle và Tennessee Nilliams đa ra các quan đi mả ư ể
trên cho r ng du l ch là ho t đng tiêu dùng và không sinh l i là xét b nằ ị ạ ộ ợ ở ả
thân du khách, đc khách ph i s d ng ph n thu nh p c a h đi du l ch làượ ả ử ụ ầ ậ ủ ọ ị
ch m t ti n cho các nhu c u , ăn u ng, v n chuy n…ỉ ấ ề ầ ở ố ậ ể
Th t v y, các quan đi m c a hai tác gi trên đây ch th y và b l a vìậ ậ ể ủ ả ỉ ấ ị ừ
hình th c b ngoài c a nó vì: ứ ề ủ
- Có m t s trao đi giá tr kinh t (h u hình) c a ti n b c – tài s n b raộ ự ổ ị ế ữ ủ ề ạ ả ỏ
đ đi l y cái mà b ng m t không th th y đc, đó là giá tr không kinh t -ể ổ ấ ằ ắ ể ấ ượ ị ế
giá tr văn hoá (vui ch i, gi i trí, phát tri n tinh th n con ng i). Do đó, Marcị ơ ả ể ầ ườ
Boyer đã nói: “Du l ch có th đc đnh nghĩa nh m t s trao đi gi aị ể ượ ị ư ộ ự ổ ữ
m t giá tr kinh t (hao mòn c a các tài s n v t t , ti n đi l y nh ngộ ị ế ủ ả ậ ư ề ổ ấ ữ
giá tr văn hoá (th m m , tinh th n, s khoái l c) ị ẩ ỹ ầ ự ạ ví nh m t con gà quayư ộ
th m u ng kèm v i m t chay r u ngon trong m t nhà hàng bình th ng soơ ố ớ ộ ượ ộ ườ
2
v i dùng t i m t nhà hàng sang tr ng s cho ta m t s khoái c m v v giácớ ạ ộ ọ ẽ ộ ự ả ề ị
mà không th nào phân tích đc h t nh ng ý nghĩa trao đi c a nó”. ể ượ ế ữ ổ ủ
- “S t p trung-tích lu ” c a ng i dùng tàu đ đánh b t cá đ có kho nự ậ ỹ ủ ườ ể ắ ể ả
l i nhu n ngày càng l n, cu i cùng h cũng s tr thành du khách (theo tácợ ậ ớ ố ọ ẽ ở
gi Tausch Wert) vì ng i đánh b t cá không th làm mãi công vi c này, đnả ườ ắ ể ệ ế
lúc nào đó h ph i có nhu c u vui ch i gi i trí…Nh v y s tiêu dùng có haiọ ả ầ ơ ả ư ậ ự
giai đo n: giai đo n trung gian và giai đo n sau cùng. Du khách (đt trìnhạ ạ ạ ạ ở
đ cao) thích vui ch i gi i trí dùng chi c tàu thu đ đi ch i thì đó là giaiộ ơ ả ế ỷ ể ơ
đo n tiêu dùng cu i cùng: b n thân ng i này tr c đây dùng tàu thu đạ ố ả ườ ướ ỷ ể
đánh b t cá là giai đo n tiêu dùng trung gian vì sau này h tr thành th cắ ạ ọ ở ự
khách.
Tóm l i, do có s trao đi giá tr kinh t l y giá tr không kinh t và sạ ự ổ ị ế ấ ị ế ự
phân bi t giai đo n khác nhau c a quá trình tiêu dùng cho phép chúng ta l aệ ạ ủ ự
ch n ra đc cách “c x ” đi v i du l ch. ọ ượ ư ử ố ớ ị
1.1.1.2 Du l ch-m t s lãng phíị ộ ự : T i h i ngh v đc l ch, tháng 4 nămạ ộ ị ề ượ ị
1968, nhà tâm lý h c Claire Lucques đã kh ng đnh: ọ ẳ ị “Du l ch t gi i thíchị ự ả
nh m t hành vi lãng phí”ư ộ . Th t v y, nh n th c c a Claire Lucques đã bậ ậ ậ ứ ủ ị
méo mó dù quan sát quan đi m c a ông v c khía c nh kinh t . Vì ta bi tể ủ ề ả ạ ế ế
r ng m i m t s tích lu v c a c i đu mang theo nó m t s lãng phí - chiằ ỗ ộ ự ỹ ề ủ ả ề ộ ự
tiêu ti n c a. Nh ng m t đt n c ho c m t xã h i giàu có thì có s nhànề ủ ư ở ộ ấ ướ ặ ộ ộ ự
r i, t đó t t y u “vui ch i gi i trí và du l ch” đc coi là m t s n ph m.ỗ ừ ấ ế ơ ả ị ượ ộ ả ẩ
Thì s lãng phí hay s tiêu hu v t ch t trong tr ng thái giàu có đ có đcự ự ỷ ậ ấ ạ ể ượ
s n ph m tinh th n k c v t ch t khác v i m c đích cu i cùng là vui ch iả ẩ ầ ể ả ậ ấ ớ ụ ố ơ
g i trí, t o nên s s n khóái tinh th n-t o th cân đi v m t tình c m tâmả ạ ự ả ầ ạ ế ố ề ặ ả
sinh lý c a con ng i đã b nhi u lo n b i n n văn minh k thu t thì th t làủ ườ ị ể ạ ở ề ỹ ậ ậ
h u ích và h u ích không l ng. Đ d n ch ng, nhà văn n i ti ng trên thữ ữ ườ ể ẫ ứ ổ ế ế
gi i là Lamartine, ông đã tìm th y trên b c đng đi du l ch c a mình cóớ ấ ướ ườ ị ủ
m t kh năng tích lu phong phú v ki n th c văn hoá, ông đã vi t: “ộ ả ỹ ề ế ứ ế con
3
ng i toàn di n là con ng i đã đi du l ch nhi u – r t nhi u, do đó đãườ ệ ườ ị ề ấ ề
thay đi và tăng lên g p hai m i l n t t ng và đi s ng c a mình”. ổ ấ ươ ầ ư ưở ờ ố ủ
1.1.1.3 Du l ch- s trao đi các giá tr văn hoá đi chúngị ự ổ ị ạ : T s quan sátừ ự
khoa h c và nghiêm túc, Marc Boyer đã đa ra nh n th c c a mình. ọ ư ậ ứ ủ Ông ta
coi du l ch nh là m t s trao đi gi a giá tr kinh t v i giá tr văn hoá,ị ư ộ ự ổ ữ ị ế ớ ị
du l ch tr thành đi m g p g gi a thiên nhiên v i con ng i. S traoị ở ể ặ ở ữ ớ ườ ự
đi gi a hai giá tr đó trên tinh th n t nguy n và t giác. Và theo Marcổ ữ ị ầ ự ệ ự
Boyer qua du l ch t o nên s g p g gi a con ng i s ng trong n n vănị ạ ự ặ ỡ ữ ườ ố ề
minh công nghi p và con ng i c a n n kinh t không phát tri n. ệ ườ ủ ề ế ể
Đi v i René Menil, có m i quan h gi a khách t i vi ng thăm ng iố ớ ố ệ ữ ớ ế ườ
đc vi ng thăm (Visiteur –Visité), m i quan h này th t k l t hai phía;ượ ế ố ệ ậ ỳ ạ ừ
hai bên ch và khách đu ng ngàng v thói quen, t p quán, phong t c, vàủ ề ở ề ậ ụ
cách đi x ; nh ng cái s k l y th t là bình d do con ng i g n bó v iố ử ư ự ỳ ạ ấ ậ ị ườ ắ ớ
nh ng c nh đp và thoáng qua m t cách th n nhiên. Trong tác ph m c aữ ả ẹ ộ ả ẩ ủ
mình đc đăng trên t p chí Tâm lý h c (1959), ông kh ng đnh: “ượ ạ ọ ẳ ị ta ph i điả
xa h n n a, ti n xa h n n a đ hi u th u s th t v con ng i, choơ ữ ế ơ ữ ể ể ấ ự ậ ề ườ
t i lúc đó ch là nh n th c trong cái th giác k qu c c a mình”ớ ỉ ậ ứ ị ỳ ặ ủ
1.1.1.4 Du l ch m t h th ng hình nhị ộ ệ ố ả : Theo nhà xã h i h c Oliverộ ọ
Burgelin, ông coi du l ch nh m t hình nh xa v i so v i th c t . ị ư ộ ả ờ ớ ự ế M t cu cộ ộ
vi n hành du l ch đã đc ti n hành trong m t vũ tr đy tín hi uễ ị ượ ế ộ ụ ầ ệ
(bi u hi n b ng nh ng ngôi sao mà các h ng d n viên đánh d u). ể ệ ằ ữ ướ ẫ ấ Du
khách đc hài lòng vì nhìn th y đc nh ng tín hi u phù h p v i các hìnhượ ấ ượ ữ ệ ợ ớ
nh mà h ng d n viên đa ra tr c cho h . ả ướ ẫ ư ướ ọ
Tác gi Edger Morin không có quan đi m xa xôi nh Oliver Burgelinả ể ư
coi du l ch là nhu c u sâu l ng c a con ng i ị ầ ắ ủ ườ
H ng th nh t ướ ứ ấ là đa con ng i tr v v i thiên nhiên, ư ườ ở ề ớ mà m tộ
s hình th c bi u hi n là ngh hè, ngh đông. Nó có tác d ng c t đt ho cố ứ ể ệ ỉ ỉ ụ ắ ứ ặ
phá v nh ng khuôn kh gò bó c a cu c s ng trong xã h i hi n đi. ở ữ ổ ủ ộ ố ộ ệ ạ
4
H ng th hai là ướ ứ con ng i tìm hi u cu c s ng t ng lai đ ti nườ ể ộ ố ươ ể ế
b cướ . H ng th hai này bi u hi n rõ nét trong du l ch. Con ng i t m tướ ứ ể ệ ị ườ ỏ ộ
v lo bu n siêu hình (métaphisiques) và c m t ý thích phiêu l u m o hi m. ẻ ồ ả ộ ư ạ ể
1.1.1.5 Du l ch m t khía c nh t ch c: Các nhà t t ng trong th i điị ộ ạ ổ ứ ư ưở ờ ạ
ngày nay, du l ch cũng đc phân tích - coi nó nh m t h th ng t p trungị ượ ư ộ ệ ố ậ
các m i liên h gi a cá nhân v i cá nhân. ố ệ ữ ớ
Nhà t t ng th nh t là André Siegfried trong tác ph m “ư ưở ứ ấ ẩ nh ng s cữ ắ
thái c a th k th 20ủ ế ỉ ứ ” (Les aspects đc XX-sìecle), tác gi đã coi du l chượ ả ị
thu c công c hành chính. Nh n th c này làm n i b t lên m t v n đ: “ộ ụ ậ ứ ổ ậ ộ ấ ề Du
l ch là m t b ph n c u trúc c a xã h i đng th i, đc đóng khungị ộ ộ ậ ấ ủ ộ ươ ờ ượ
trong khuôn kh hành chính và quy c, quy ch ngày m t ch t chổ ướ ế ộ ặ ẽ
h n. Chính quy n ph i có s t ch c n u nh mu n s n xu t có hi uơ ề ả ự ổ ứ ế ư ố ả ấ ệ
qu nh tả ấ . ”Tác gi t ra r t khâm ph c đi v i m ng l i c a các hãng lả ỏ ấ ụ ố ớ ạ ướ ủ ữ
hành, nh ng khách s n l n hi n nay. Công tác t ch c, ph ng pháp đi uữ ạ ớ ệ ổ ứ ươ ề
hành qu n lý và nghiên c u th tr ng trong nh ng năm g n đây đã đi vào duả ứ ị ườ ữ ầ
l ch đi chúng. Vi c s d ng h th ng đi n toán đ phân ph i t t h nị ạ ệ ử ụ ệ ố ệ ể ố ố ơ
nh ng làn sóng d n d p nh ng đc khách đi ngh hè, ngh đông. ữ ồ ậ ữ ượ ỉ ỉ
Tác gi Enzensberger trong quy n ả ể “M t lu n thuy t v du l chộ ậ ế ề ị ”
(Une théoric de tourime, Paris, 1965) đã vi t: “ếN u du l ch là m t ngànhế ị ộ
công nghi p v i quy mô vĩ đi nh v y thì nó ph i có nh ng đi u ki nệ ớ ạ ư ậ ả ữ ề ệ
không th thi u đc đ s n xu t hàng lo t: đy m nh tiêu chu nể ế ượ ể ả ấ ạ ẩ ạ ẩ
hoá, d ch v đm b o ch t l ng…”ị ụ ả ả ấ ượ
1.1.2 Nghiên c u ho t đng du l chứ ạ ộ ị
Du l ch là m t ngành công nghi p quan tr ng. Nhi u năm qua các nhàị ộ ệ ọ ề
ho ch đnh, các nhà phân tích và các nhà chuyên môn v du l ch đã d toánạ ị ề ị ự
r ng du l ch s d n d n tr thành m t ngành công nghi p l n nh t vào thằ ị ẽ ầ ầ ở ộ ệ ớ ấ ế
k th 21. M t dù s l n m nh c a ngành du l ch đang tăng lên đt ng t tỉ ứ ặ ự ớ ạ ủ ị ộ ộ ừ
sau chi n tranh th gi i th 2 nh ng nhi u c quan c p chính ph , các doanhế ế ớ ứ ư ề ơ ấ ủ
5