N n kinh t th tr ng có nh h ng l n đ n s t n t i và phát tri n c a t ng qu c gia t ng dân t c. V n đ nhà n c và th tr ng làề ế ị ườ ả ưở ớ ế ự ố ạ ể ủ ừ ố ừ ộ ấ ề ướ ị ườ
m i quan tâm hàng đ u c a nhi u nhà nghiên c u kinh t trong nhi u th p k qua, do đó vi c tìm tòi mô hình qu n lý kinh t thích h p vàố ầ ủ ề ứ ế ề ậ ỉ ệ ả ế ợ
có hi u qu h n là v n đ mà nhà n c ta và nhi u n c trên th gi i quan tâm. Xây d ng n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i chệ ả ơ ấ ề ướ ề ướ ế ớ ự ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ
nghĩa là m t y u t t t y u c b n c a quá trình đ i m i qu n lý kinh t n c ta. Trong nh ng năm qua, nh có đ ng l i đ i m iộ ế ố ấ ế ơ ả ủ ổ ớ ả ế ở ướ ữ ờ ườ ố ổ ớ
đúng đ n c a Đ ng và nhà n c. ắ ủ ả ướ
I – Vì sao Vi t Nam l a ch n mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa ?ệ ự ọ ế ị ườ ị ướ ộ ủ
1- Nh m i ng i đã bi t, kinh t th tr ng là m t ki u t ch c kinh t ph n nh trình đ phát tri n nh t đ nh c a văn minh nhân lo i.ư ọ ườ ế ế ị ườ ộ ể ổ ứ ế ả ả ộ ể ấ ị ủ ạ
T tr c đ n nay nó t n t i và phát tri n ch y u d i ch nghĩa t b n, là nhân t quy t đ nh s t n t i và phát tri n c a ch nghĩa từ ướ ế ồ ạ ể ủ ế ướ ủ ư ả ố ế ị ự ồ ạ ể ủ ủ ư
b n. Ch nghĩa t b n đã bi t l i d ng t i đa u th c a kinh t th tr ng đ ph c v cho m c tiêu phát tri n ti m năng kinh doanh,ả ủ ư ả ế ợ ụ ố ư ế ủ ế ị ườ ể ụ ụ ụ ể ề
tìm ki m l i nhu n, và m t cách khách quan nó thúc đ y l c l ng s n xu t c a xã h i phát tri n m nh m . Ngày nay, kinh t th tr ngế ợ ậ ộ ẩ ự ượ ả ấ ủ ộ ể ạ ẽ ế ị ườ
t b n ch nghĩa đã đ t t i giai đo n phát tri n khá cao và ph n th nh trong các n c t b n phát tri n.ư ả ủ ạ ớ ạ ể ồ ị ướ ư ả ể
Tuy nhiên, kinh t th tr ng t b n ch nghĩa không ph i là v n năng. Bên c nh m t tích c c nó còn có m t trái, có khuy t t t t trongế ị ườ ư ả ủ ả ạ ạ ặ ự ặ ế ậ ừ
b n ch t c a nó do ch đ s h u t nhân t b n ch nghĩa chi ph i. Cùng v i s phát tri n c a l c l ng s n xu t, càng ngày mâuả ấ ủ ế ộ ở ữ ư ư ả ủ ố ớ ự ể ủ ự ượ ả ấ
thu n c a ch nghĩa t b n càng b c l sâu s c, không gi i quy t đ c các v n đ xã h i, làm tăng thêm tính b t công và b t n c a xãẫ ủ ủ ư ả ộ ộ ắ ả ế ượ ấ ề ộ ấ ấ ổ ủ
h i, đào sâu thêm h ngăn cách gi a ng i giàu và ng i nghèo. H n th n a, trong đi u ki n toàn c u hóa hi n nay, nó còn ràng bu cộ ố ữ ườ ườ ơ ế ữ ề ệ ầ ệ ộ
các n c kém phát tri n trong qu đ o b l thu c và b bóc l t theo quan h “trung tâm – ngo i vi”. Có th nói, n n kinh t th tr ng tướ ể ỹ ạ ị ệ ộ ị ộ ệ ạ ể ề ế ị ườ ư
b n ch nghĩa toàn c u ngày nay là s th ng tr c a m t s ít n c l n hay m t s t p đoàn xuyên qu c gia đ i v i đa s các n cả ủ ầ ự ố ị ủ ộ ố ướ ớ ộ ố ậ ố ố ớ ố ướ
nghèo, làm tăng thêm mâu thu n gi a các n c giàu và các n c nghèo.ẫ ữ ướ ướ
Chính vì th mà, nh C. Mác đã phân tích và d báo, ch nghĩa t b n t t y u ph i nh ng ch cho m t ph ng th c s n xu t và chế ư ự ủ ư ả ấ ế ả ườ ỗ ộ ươ ứ ả ấ ế
đ m i văn minh h n, nhân đ o h n. Ch nghĩa t b n m c dù đã và đang tìm m i cách đ t đi u ch nh, t thích nghi b ng cách phátộ ớ ơ ạ ơ ủ ư ả ặ ọ ể ự ề ỉ ự ằ
tri n “n n kinh t th tr ng hi n đ i”, “n n kinh t th tr ng xã h i”, t o ra “ch nghĩa t b n xã h i”, “ch nghĩa t b n nhân dân”,ể ề ế ị ườ ệ ạ ề ế ị ườ ộ ạ ủ ư ả ộ ủ ư ả
“nhà n c phúc l i chung”…, t c là ph i có s can thi p tr c ti p c a nhà n c và cũng ph i chăm lo v n đ xã h i nhi u h n, nh ngướ ợ ứ ả ự ệ ự ế ủ ướ ả ấ ề ộ ề ơ ư
do mâu thu n t trong b n ch t c a nó, ch nghĩa t b n không th t gi i quy t đ c, có chăng nó ch t m th i xoa d u đ c ch ngẫ ừ ả ấ ủ ủ ư ả ể ự ả ế ượ ỉ ạ ờ ị ượ ừ
nào mâu thu n mà thôi. N n kinh t th tr ng t b n ch nghĩa hi n đ i đang ngày càng th hi n xu h ng t ph đ nh và t ti n hóaẫ ề ế ị ườ ư ả ủ ệ ạ ể ệ ướ ự ủ ị ự ế
đ chu n b chuy n sang giai đo n h u công nghi p, theo xu h ng xã h i hóa. Đây là t t y u khách quan, là quy lu t phát tri n c a xãể ẩ ị ể ạ ậ ệ ướ ộ ấ ế ậ ể ủ
h i. Nhân lo i mu n ti n lên, xã h i mu n phát tri n thì d t khoát không th d ng l i kinh t th tr ng t b n ch nghĩa.ộ ạ ố ế ộ ố ể ứ ể ừ ạ ở ế ị ườ ư ả ủ
2 – Mô hình ch nghĩa xã h i ki u Xô-vi tủ ộ ể ế là m t ki u t ch c xã h i, t ch c kinh t mu n s m kh c ph c nh ng khuy t t t c aộ ể ổ ứ ộ ổ ứ ế ố ớ ắ ụ ữ ế ậ ủ
ch nghĩa t b n, mu n nhanh chóng xây d ng m t ch đ xã h i t t đ p h n, m t ph ng th c s n xu t văn minh, hi n đ i h n chủ ư ả ố ự ộ ế ộ ộ ố ẹ ơ ộ ươ ứ ả ấ ệ ạ ơ ủ
nghĩa t b n. Đó là m t ý t ng t t đ p, và trên th c t su t h n 70 năm t n t i, ch nghĩa xã h i hi n th c Liên Xô đã đ t đ cư ả ộ ưở ố ẹ ự ế ố ơ ồ ạ ủ ộ ệ ự ở ạ ượ
nhi u thành t u vĩ đ i, làm thay đ i h n b m t c a đ t n c và đ i s ng c a nhân dân Liên Xô. Nh ng có l do nôn nóng, làm trái quyề ự ạ ổ ẳ ộ ặ ủ ấ ướ ờ ố ủ ư ẽ
lu t (mu n xóa b ngay kinh t hàng hóa, áp d ng ngay c ch kinh t phi th tr ng), không năng đ ng, k p th i đi u ch nh khi c n thi tậ ố ỏ ế ụ ơ ế ế ị ườ ộ ị ờ ề ỉ ầ ế
cho nên rút cu c đã không thành công.ộ
Th c ra, khi m i v n d ng h c thuy t Mác vào xây d ng ch nghĩa xã h i n c Nga sau Cách m ng Tháng M i, V.I.Lê-nin cũng đãự ớ ậ ụ ọ ế ự ủ ộ ở ướ ạ ườ
t ng ch tr ng không áp d ng mô hình kinh t th tr ng mà th c hi n “chính sách c ng s n th i chi n”. Nh ng ch sau m t th i gianừ ủ ươ ụ ế ị ườ ự ệ ộ ả ờ ế ư ỉ ộ ờ
ng n, Ng i đã phát hi n ra sai l m, kh c ph c s nóng v i b ng cách đ a ra th c hi n “chính sách kinh t m i” (NEP) mà n i dung cắ ườ ệ ầ ắ ụ ự ộ ằ ư ự ệ ế ớ ộ ơ
b n c a nó là khuy n khích phát tri n kinh t hàng hóa, ch p nh n m c đ nh t đ nh c ch th tr ng. Theo V.I.Lê-nin, đ xây d ngả ủ ế ể ế ấ ậ ở ứ ộ ấ ị ơ ế ị ườ ể ự
ch nghĩa xã h i m t n c còn t ng đ i l c h u v kinh t nh n c Nga, c n ph i s d ng quan h hàng hóa – ti n t và phát tri nủ ộ ở ộ ướ ươ ố ạ ậ ề ế ư ướ ầ ả ử ụ ệ ề ệ ể
kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, đ c bi t là s d ng ch nghĩa t b n nhà n c đ phát tri n l c l ng s n xu t. Tuy ch m i th cế ề ầ ặ ệ ử ụ ủ ư ả ướ ể ể ự ượ ả ấ ỉ ớ ự
hi n trong th i gian ng n nh ng NEP đã đem l i nh ng k t qu tích c c cho n c Nga: h i ph c và phát tri n n n kinh t b chi n tranhệ ờ ắ ư ạ ữ ế ả ự ướ ồ ụ ể ề ế ị ế
tàn phá, nhi u ngành kinh t b t đ u ho t đ ng năng đ ng, nh n nh p h n. Ti c r ng, t t ng c a V.I.Lê-nin v xây d ng ch nghĩa xãề ế ắ ầ ạ ộ ộ ộ ị ơ ế ằ ư ưở ủ ề ự ủ
h i v i chính sách NEP đã không đ c ti p t c th c hi n sau khi Ng i qua đ i. S thành công và s phát tri n m nh m su t m t th iộ ớ ượ ế ụ ự ệ ườ ờ ự ự ể ạ ẽ ố ộ ờ
gian khá dài c a Liên Xô trong công cu c công nghi p hóa đ t n c b ng mô hình kinh t d a trên ch đ công h u v t li u s n xu t,ủ ộ ệ ấ ướ ằ ế ự ế ộ ữ ề ư ệ ả ấ
k ho ch hóa t p trung cao đ ; phân ph i thu nh p mang tính bình quân; kinh t hàng hóa, kinh t th tr ng b lo i b đã có s c h p d nế ạ ậ ộ ố ậ ế ế ị ườ ị ạ ỏ ứ ấ ẫ
l n đ i v i nhân lo i và làm cho gi i lý lu n kinh t các n c xã h i ch nghĩa và các n c đang phát tri n tuy t đ i hóa, bi n thànhớ ố ớ ạ ớ ậ ế ướ ộ ủ ướ ể ệ ố ế
công th c đ áp d ng cho t t c các n c đi theo con đ ng xã h i ch nghĩa.ứ ể ụ ấ ả ướ ườ ộ ủ
Cũng c n nói thêm r ng, trong quá trình xây d ng ch nghĩa xã h i, gi i lý lu n m t s n c cũng c m th y có cái gì “ch a n”, cũngầ ằ ự ủ ộ ớ ậ ở ộ ố ướ ả ấ ư ổ
đã đ a ra nh ng ki n ngh , nh ng đ xu t, đ i lo i nh quan đi m “ch nghĩa xã h i th tr ng”,… nh ng không đ c ch p nh n.ư ữ ế ị ữ ề ấ ạ ạ ư ể ủ ộ ị ườ ư ượ ấ ậ
Vào cu i nh ng năm 70 c a th k XX, nh ng h n ch , khuy t t t c a mô hình kinh t Xô-vi t b c l ra r t rõ c ng v i s y u kémố ữ ủ ế ỷ ữ ạ ế ế ậ ủ ế ế ộ ộ ấ ộ ớ ự ế
trong công tác lãnh đ o, qu n lý lúc b y gi đã làm cho công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i Liên Xô và các n c Đông Âu r i vàoạ ả ấ ờ ộ ự ủ ộ ở ướ ơ
tình tr ng trì tr , kh ng ho ng. M t s ng i lãnh đ o ch ch t c a Đ ng và Nhà n c Liên Xô lúc đó mu n thay đ i tình hình b ngạ ệ ủ ả ộ ố ườ ạ ủ ố ủ ả ướ ố ổ ằ
công cu c c i cách, c i t , nh ng v i m t “t duy chính tr m i”, h đã ph m sai l m nghiêm tr ng c c đoan, phi n di n ( đây ch a nóiộ ả ả ổ ư ớ ộ ư ị ớ ọ ạ ầ ọ ự ế ệ ở ư
t i s ph n b i lý t ng xã h i ch nghĩa c a h và s phá ho i thâm hi m c a các th l c thù đ ch), d n t i s tan rã c a Liên Xô vàớ ự ả ộ ưở ộ ủ ủ ọ ự ạ ể ủ ế ự ị ẫ ớ ự ủ
s s p đ c a h th ng xã h i ch nghĩa th gi i. S s p đ c a Liên Xô và các n c xã h i ch nghĩa khác Đông Âu vào cu i nh ngự ụ ổ ủ ệ ố ộ ủ ế ớ ự ụ ổ ủ ướ ộ ủ ở ố ữ
năm 80, đ u nh ng năm 90 c a th k XX đã làm l rõ nh ng khuy t t t c a mô hình kinh t c ng nh c phi th tr ng, m c dù nh ngầ ữ ủ ế ỷ ộ ữ ế ậ ủ ế ứ ắ ị ườ ặ ữ
khuy t t t đó không ph i là nguyên nhân t t y u d n đ n s s p đ .ế ậ ả ấ ế ẫ ế ự ụ ổ
3 – Vi t Nam là m t n c nghèo,ệ ộ ướ kinh t – k thu t l c h u, trình đ xã h i còn th p, l i b chi n tranh tàn phá n ng n . Đi lên chế ỹ ậ ạ ậ ộ ộ ấ ạ ị ế ặ ề ủ
nghĩa xã h i là m c tiêu lý t ng c a nh ng ng i c ng s n và nhân dân Vi t Nam, là khát v ng ngàn đ i thiêng liêng c a c dân t cộ ụ ưở ủ ữ ườ ộ ả ệ ọ ờ ủ ả ộ
Vi t Nam. Nh ng đi lên ch nghĩa xã h i b ng cách nào ? Đó là câu h i l n và c c kỳ h tr ng, mu n tr l i th t không đ n gi n. Su tệ ư ủ ộ ằ ỏ ớ ự ệ ọ ố ả ờ ậ ơ ả ố
m t th i gian dài, Vi t Nam, cũng nh nhi u n c khác, đã áp d ng mô hình ch nghĩa xã h i ki u Xô-vi t, mô hình kinh t k ho chộ ờ ệ ư ề ướ ụ ủ ộ ể ế ế ế ạ
t p trung mang tính bao c p. Mô hình này đã thu đ c nh ng k t qu quan tr ng, nh t là đáp ng đ c yêu c u c a th i kỳ đ t n c cóậ ấ ượ ữ ế ả ọ ấ ứ ượ ầ ủ ờ ấ ướ
chi n tranh. Nh ng v sau mô hình này b c l nh ng khuy t đi m; và trong công tác ch đ o cũng ph m ph i m t s sai l m mà nguyênế ư ề ộ ộ ữ ế ể ỉ ạ ạ ả ộ ố ầ
nhân sâu xa c a nh ng sai l m đó là b nh giáo đi u, ch quan, duy ý chí, l i suy nghĩ và hành đ ng đ n gi n, nóng v i, không tôn tr ngủ ữ ầ ệ ề ủ ố ộ ơ ả ộ ọ
quy lu t khách quan, nh n th c v ch nghĩa xã h i không đúng v i th c t Vi t Nam.ậ ậ ứ ề ủ ộ ớ ự ế ệ
Trên c s nh n th c đúng đ n h n và đ y đ h n v ch nghĩa xã h i và con đ ng đi lên ch nghĩa xã h i Vi t Nam, Đ i h i VIơ ở ậ ứ ắ ơ ầ ủ ơ ề ủ ộ ườ ủ ộ ở ệ ạ ộ
c a Đ ng C ng s n Vi t Nam (tháng 12-1986) đã đ ra đ ng l i đ i m i toàn di n đ t n c nh m th c hi n có hi u qu h n côngủ ả ộ ả ệ ề ườ ố ổ ớ ệ ấ ướ ằ ự ệ ệ ả ơ
cu c xây d ng ch nghĩa xã h i. Đ i h i đ a ra nh ng quan ni m m i v con đ ng, ph ng pháp xây d ng ch nghĩa xã h i, đ c bi tộ ự ủ ộ ạ ộ ư ữ ệ ớ ề ườ ươ ự ủ ộ ặ ệ
là quan ni m v công nghi p hóa xã h i ch nghĩa trong th i kỳ quá đ , v c c u kinh t , th a nh n s t n t i khách quan c a s n xu tệ ề ệ ộ ủ ờ ộ ề ơ ấ ế ừ ậ ự ồ ạ ủ ả ấ
hàng hóa và th tr ng, phê phán tri t đ c ch t p trung quan liêu bao c p, và kh ng đ nh chuy n h n sang h ch toán kinh doanh. Đ iị ườ ệ ể ơ ế ậ ấ ẳ ị ể ẳ ạ ạ
h i ch tr ng phát tri n n n kinh t nhi u thành ph n v i nh ng hình th c kinh doanh phù h p; coi tr ng vi c k t h p l i ích cá nhân,ộ ủ ươ ể ề ế ề ầ ớ ữ ứ ợ ọ ệ ế ợ ợ
t p th và xã h i; chăm lo toàn di n và phát huy nhân t con ng i, có nh n th c m i v chính sách xã h i. Đ i h i VI là m t c t m cậ ể ộ ệ ố ườ ậ ứ ớ ề ộ ạ ộ ộ ộ ố
đánh d u b c chuy n quan tr ng trong nh n th c c a Đ ng C ng s n Vi t Nam v ch nghĩa xã h i và con đ ng đi lên ch nghĩa xãấ ướ ể ọ ậ ứ ủ ả ộ ả ệ ề ủ ộ ườ ủ
h i Vi t Nam. Đó là k t qu c a c m t quá trình tìm tòi, th nghi m, suy t , đ u tranh t t ng r t gian kh , k t tinh trí tu và côngộ ở ệ ế ả ủ ả ộ ử ệ ư ấ ư ưở ấ ổ ế ệ
s c c a toàn Đ ng, toàn dân trong nhi u năm.ứ ủ ả ề
H i ngh Trung ng 6 (tháng 3-1989), khóa VI, phát tri n thêm m t b c, đ a ra quan đi m phát tri n n n kinh t hàng hóa có k ho chộ ị ươ ể ộ ướ ư ể ể ề ế ế ạ
g m nhi u thành ph n đi lên ch nghĩa xã h i, coi “chính sách kinh t nhi u thành ph n có ý nghĩa ồ ề ầ ủ ộ ế ề ầ chi n l c lâu dài, có tính quy lu tế ượ ậ từ
s n xu t nh đi lên ch nghĩa xã h i”.ả ấ ỏ ủ ộ
Đ n Đ i h i VII (tháng 6-1991), Đ ng C ng s n Vi t Nam ti p t c nói rõ h n ch tr ng này và kh ng đ nh đây là ch tr ng chi nế ạ ộ ả ộ ả ệ ế ụ ơ ủ ươ ẳ ị ủ ươ ế
l c, là con đ ng đi lên ch nghĩa xã h i c a Vi t Nam. ượ ườ ủ ộ ủ ệ C ng lĩnh xây d ng đ t n c trong th i kỳ quá đ đi lên ch nghĩa xã h i ươ ự ấ ướ ờ ộ ủ ộ c aủ
Đ ng kh ng đ nh: “Phát tri n n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n theo đ nh h ng xã h i ch nghĩa, v n hành theo c ch th tr ngả ẳ ị ể ề ế ề ầ ị ướ ộ ủ ậ ơ ế ị ườ
có s qu n lý c a Nhà n c”. Đ i h i VIII c a Đ ng (tháng 6-1996) đ a ra m t k t lu n m i r t quan tr ng: “S n xu t hàng hóa khôngự ả ủ ướ ạ ộ ủ ả ư ộ ế ậ ớ ấ ọ ả ấ
đ i l p v i ch nghĩa xã h i mà là thành t u phát tri n c a n n văn minh nhân lo i, t n t i khách quan c n thi t cho công cu c xây d ngố ậ ớ ủ ộ ự ể ủ ề ạ ồ ạ ầ ế ộ ự
ch nghĩa xã h i và c khi ch nghĩa xã h i đã đ c xây d ng”. Nh ng lúc đó cũng m i nói n n kinh t hàng hóa, c ch th tr ng,ủ ộ ả ủ ộ ượ ự ư ớ ề ế ơ ế ị ườ
ch a dùng khái ni m “kinh t th tr ng”. Ph i đ n Đ i h i IX c a Đ ng (tháng 4-2001) m i chính th c đ a ra khái ni mư ệ ế ị ườ ả ế ạ ộ ủ ả ớ ứ ư ệ “kinh t thế ị
tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa”ườ ị ướ ộ ủ . Đ i h i kh ng đ nh: Phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là đ ng l i chi nạ ộ ẳ ị ể ế ị ườ ị ướ ộ ủ ườ ố ế
l c nh t quán, là mô hình kinh t t ng quát trong su t th i kỳ quá đ đi lên ch nghĩa xã h i Vi t Nam. Đây là k t qu sau nhi u nămượ ấ ế ổ ố ờ ộ ủ ộ ở ệ ế ả ề
nghiên c u, tìm tòi, t ng k t th c ti n; và là b c phát tri n m i v t duy lý lu n c a Đ ng C ng s n Vi t Nam.ứ ổ ế ự ễ ướ ể ớ ề ư ậ ủ ả ộ ả ệ
II – B n ch t, đ c tr ng c a kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi tả ấ ặ ư ủ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ Nam
L a ch n mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa không ph i là s gán ghép ch quan gi a ự ọ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ả ự ủ ữ kinh t th tr ngế ị ườ và chủ
nghĩa xã h iộ, mà là s n m b t và v n d ng xu th v n đ ng khách quan c a kinh t th tr ng trong th i đ i ngày nay. Đ ng C ng s nự ắ ắ ậ ụ ế ậ ộ ủ ế ị ườ ờ ạ ả ộ ả
Vi t Nam trên c s nh n th c tính quy lu t phát tri n c a th i đ i và s khái quát, đúc rút t kinh nghi m phát tri n kinh t th tr ngệ ơ ở ậ ứ ậ ể ủ ờ ạ ự ừ ệ ể ế ị ườ
th gi i, đ c bi t là t th c ti n xây d ng ch nghĩa xã h i Vi t Nam và Trung Qu c, đ đ a ra ch tr ng phát tri n n n kinh tế ớ ặ ệ ừ ự ễ ự ủ ộ ở ệ ở ố ể ư ủ ươ ể ề ế
th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, nh m s d ng kinh t th tr ng đ th c hi n m c tiêu t ng b c quá đ lên ch nghĩa xã h i.ị ườ ị ướ ộ ủ ằ ử ụ ế ị ườ ể ự ệ ụ ừ ướ ộ ủ ộ
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là ế ị ườ ị ướ ộ ủ mô hình kinh t trong th i kỳ quá đ đi lên ch nghĩa xã h iế ờ ộ ủ ộ . Đây là m t ki u kinh tộ ể ế
th tr ng m iị ườ ớ trong l ch s phát tri n c a kinh t th tr ng. Cũng có th nói kinh t th tr ng là ị ử ể ủ ế ị ườ ể ế ị ườ “cái ph bi n”ổ ế , còn kinh t th tr ngế ị ườ
đ nh h ng xã h i ch nghĩa là ị ướ ộ ủ “cái đ c thù” ặc a Vi t Nam, phù h p v i đi u ki n và đ c đi m c th c a Vi t Nam.ủ ệ ợ ớ ề ệ ặ ể ụ ể ủ ệ
Nói kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa có nghĩa đây không ph i là kinh t th tr ng t do theo ki u t b n ch nghĩa, cũngế ị ườ ị ướ ộ ủ ả ế ị ườ ự ể ư ả ủ
không ph i là kinh t bao c p, qu n lý theo ki u t p trung quan liêu; và cũng ch a hoàn toàn là kinh t th tr ng xã h i ch nghĩa, b i vìả ế ấ ả ể ậ ư ế ị ườ ộ ủ ở
nh trên đã nói, Vi t Nam đang trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i, v a có v a ch a có đ y đ các y u t c a ch nghĩa xã h i.ư ệ ở ờ ộ ủ ộ ừ ừ ư ầ ủ ế ố ủ ủ ộ
Ch tr ng phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là ủ ươ ể ế ị ườ ị ướ ộ ủ s ti p thu có ch n l c thành t u c a văn minh nhân lo i,ự ế ọ ọ ự ủ ạ phát
huy vai trò tích c c c a kinh t th tr ng trong vi c thúc đ y phát tri n s c s n xu t, xã h i hóa lao đ ng, c i ti n k thu t – côngự ủ ế ị ườ ệ ẩ ể ứ ả ấ ộ ộ ả ế ỹ ậ
ngh , nâng cao ch t l ng s n ph m, t o ra nhi u c a c i, góp ph n làm giàu cho xã h i và c i thi n đ i s ng nhân dân; đ ng th i ph iệ ấ ượ ả ẩ ạ ề ủ ả ầ ộ ả ệ ờ ố ồ ờ ả
có nh ng bi n pháp h u hi u nh m h n ch m t tiêu c c c a kinh t th tr ng, nh ch y theo l i nhu n đ n thu n, c nh tranh kh cữ ệ ữ ệ ằ ạ ế ặ ự ủ ế ị ườ ư ạ ợ ậ ơ ầ ạ ố
li t, bóc l t và phân hóa giàu nghèo quá đáng, ít quan tâm gi i quy t các v n đ xã h i. Đây cũng là ệ ộ ả ế ấ ề ộ s l a ch n t giác con đ ng và môự ự ọ ự ườ
hình phát tri n trên c s quán tri t lý lu n Mác – Lê-nin, n m b t đúng quy lu t khách quan và v n d ng sáng t o vào đi u ki n c thể ơ ở ệ ậ ắ ắ ậ ậ ụ ạ ề ệ ụ ể
c a Vi t Nam.ủ ệ
Đ i h i IX c a Đ ng C ng s n Vi t Nam ch rõ: Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam là m t ki u t ch c kinhạ ộ ủ ả ộ ả ệ ỉ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ ộ ể ổ ứ
t v a tuân theo nh ng quy lu t c a kinh t th tr ng v a d a trên c s và đ c d n d t, chi ph i b i các nguyên t c và b n ch t c aế ừ ữ ậ ủ ế ị ườ ừ ự ơ ở ượ ẫ ắ ố ở ắ ả ấ ủ
ch nghĩa xã h i, th hi n trên c ba m t: s h u, t ch c qu n lý, và phân ph i. Nói cách khác, kinh t th tr ng đ nh h ng xã h iủ ộ ể ệ ả ặ ở ữ ổ ứ ả ố ế ị ườ ị ướ ộ
ch nghĩa chính là n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n, v n đ ng theo c ch th tr ng có s qu n lý c a Nhà n c nh m m c tiêuủ ề ế ề ầ ậ ộ ơ ế ị ườ ự ả ủ ướ ằ ụ
dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh.ướ ạ ộ ằ ủ
M c đích c a kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là phát tri n l c l ng s n xu t, phát tri n kinh t đ xây d ng c s v tụ ủ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ể ự ượ ả ấ ể ế ể ự ơ ở ậ
ch t – k thu t c a ch nghĩa xã h i, nâng cao đ i s ng nhân dân. Phát tri n l c l ng s n xu t hi n đ i g n li n v i xây d ng quan hấ ỹ ậ ủ ủ ộ ờ ố ể ự ượ ả ấ ệ ạ ắ ề ớ ự ệ
s n xu t m i, tiên ti n.ả ấ ớ ế
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa có nhi u hình th c s h u, nhi u thành ph n kinh t , trong đó kinh t nhà n c gi vaiế ị ườ ị ướ ộ ủ ề ứ ở ữ ề ầ ế ế ướ ữ
trò ch đ o; kinh t nhà n c cùng v i kinh t t p th ngày càng tr thành n n t ng v ng ch c.ủ ạ ế ướ ớ ế ậ ể ở ề ả ữ ắ
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa có s qu n lý c a Nhà n c. Nhà n c xã h i ch nghĩa qu n lý n n kinh t b ng chi nế ị ườ ị ướ ộ ủ ự ả ủ ướ ướ ộ ủ ả ề ế ằ ế
l c, quy ho ch, k ho ch, chính sách, pháp lu t, và b ng c s c m nh v t ch t c a l c l ng kinh t nhà n c; đ ng th i s d ng cượ ạ ế ạ ậ ằ ả ứ ạ ậ ấ ủ ự ượ ế ướ ồ ờ ử ụ ơ
ch th tr ng, áp d ng các hình th c kinh t và ph ng pháp qu n lý c a kinh t th tr ng đ kích thích s n xu t, gi i phóng s c s nế ị ườ ụ ứ ế ươ ả ủ ế ị ườ ể ả ấ ả ứ ả
xu t, phát huy m t tích c c, h n ch và kh c ph c m t tiêu c c c a c ch th tr ng, b o v l i ích c a nhân dân lao đ ng, c a toànấ ặ ự ạ ế ắ ụ ặ ự ủ ơ ế ị ườ ả ệ ợ ủ ộ ủ
th nhân dân.ể
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa th c hi n phân ph i ch y u theo k t qu lao đ ng và hi u qu kinh t , đ ng th i phânế ị ườ ị ướ ộ ủ ự ệ ố ủ ế ế ả ộ ệ ả ế ồ ờ
ph i theo m c đóng góp v n và các ngu n l c khác vào s n xu t, kinh doanh và thông qua phúc l i xã h i. Tăng tr ng kinh t g n li nố ứ ố ồ ự ả ấ ợ ộ ưở ế ắ ề
v i b o đ m ti n b và công b ng xã h i ngay trong t ng b c phát tri n. Tăng tr ng kinh t đi đôi v i phát tri n văn hóa và giáo d c,ớ ả ả ế ộ ằ ộ ừ ướ ể ưở ế ớ ể ụ
xây d ng n n văn hóa Vi t Nam tiên ti n, đ m đà b n s c dân t c, nâng cao dân trí, giáo d c và đào t o con ng i, xây d ng và phátự ề ệ ế ậ ả ắ ộ ụ ạ ườ ự
tri n ngu n nhân l c c a đ t n c.ể ồ ự ủ ấ ướ
Cũng có th nói, kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là m t ki u t ch c kinh t c a m t xã h i đang trong quá trình chuy nể ế ị ườ ị ướ ộ ủ ộ ể ổ ứ ế ủ ộ ộ ể
bi n t n n kinh t còn trình đ th p sang n n kinh t trình đ cao h n h ng t i ch đ xã h i m i – xã h i xã h i ch nghĩa. Đâyế ừ ề ế ở ộ ấ ề ế ở ộ ơ ướ ớ ế ộ ộ ớ ộ ộ ủ
là n n kinh t th tr ng có t ch c, có s lãnh đ o c a Đ ng C ng s n và s qu n lý c a Nhà n c xã h i ch nghĩa, đ c đ nh h ngề ế ị ườ ổ ứ ự ạ ủ ả ộ ả ự ả ủ ướ ộ ủ ượ ị ướ
cao v m t xã h i, h n ch t i đa nh ng khuy t t t c a tính t phát th tr ng, nh m ph c v t t nh t l i ích c a đ i đa s nhân dân vàề ặ ộ ạ ế ố ữ ế ậ ủ ự ị ườ ằ ụ ụ ố ấ ợ ủ ạ ố
s phát tri n b n v ng c a đ t n c.ự ể ề ữ ủ ấ ướ
Ch tr ng xây d ng và phát tri n n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa th hi n t duy, quan ni m c a Đ ng C ng s nủ ươ ự ể ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ể ệ ư ệ ủ ả ộ ả
Vi t Nam v s phù h p gi a quan h s n xu t v i tính ch t và trình đ c a l c l ng s n xu t trong th i kỳ quá đ đi lên ch nghĩa xãệ ề ự ợ ữ ệ ả ấ ớ ấ ộ ủ ự ượ ả ấ ờ ộ ủ
h i Vi t Nam.ộ ở ệ
Có ý ki n cho r ng, không th có kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa; r ng ch nghĩa xã h i và kinh t th tr ng không thế ằ ể ế ị ườ ị ướ ộ ủ ằ ủ ộ ế ị ườ ể
dung h p v i nhau, n u đem “ghép” ợ ớ ế đ nh h ng xã h i ch nghĩa ị ướ ộ ủ vào kinh t th tr ng ế ị ườ thì ch ng khác nào tr n d u vào n c, t o raẳ ộ ầ ướ ạ
m t c th “đ u Ngô mình S ”. Theo chúng tôi, ý ki n này không đúng. Không đúng là vì, ho c ý ki n này mu n trì kéo Vi t Nam trongộ ơ ể ầ ở ế ặ ế ố ệ
qu đ o phát tri n c a ch nghĩa t b n, ph nh n đ nh h ng xã h i ch nghĩa, không mu n Vi t Nam đi lên ch nghĩa xã h i. Đó làỹ ạ ể ủ ủ ư ả ủ ậ ị ướ ộ ủ ố ệ ủ ộ
đi u trái v i quy lu t khách quan, không th ch p nh n. Ho c ý ki n này không thoát ra đ c kh i t duy cũ, đ ng nh t kinh t thề ớ ậ ể ấ ậ ặ ế ượ ỏ ư ồ ấ ế ị
tr ng v i ch nghĩa t b n, cho kinh t th tr ng là cái riêng có c a ch nghĩa t b n, t đó “d ng” v i kinh t th tr ng, khôngườ ớ ủ ư ả ế ị ườ ủ ủ ư ả ừ ị ứ ớ ế ị ườ
th y h t nh ng y u t m i, xu h ng m i c a kinh t th tr ng trong đi u ki n m i c a th i đ i, l p l i sai l m c a m t th i tr cấ ế ữ ế ố ớ ướ ớ ủ ế ị ườ ề ệ ớ ủ ờ ạ ặ ạ ầ ủ ộ ờ ướ
đây.
Cũng có ý ki n nh n m nh m t chi u nh ng đ c tr ng chung, nh ng cái ph bi n c a kinh t th tr ng, ch a th y h t ho c còn phânế ấ ạ ộ ề ữ ặ ư ữ ổ ế ủ ế ị ườ ư ấ ế ặ
vân, nghi ng v nh ng đ c đi m riêng, nh ng cái đ c thù c a kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa. T đó ch a tin là kinh tờ ề ữ ặ ể ữ ặ ủ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ừ ư ế
th tr ng có th phát tri n trên c s ch đ công h u là n n t ng, kinh t qu c doanh là ch đ o; r ng trong kinh t th tr ng khôngị ườ ể ể ơ ở ế ộ ữ ề ả ế ố ủ ạ ằ ế ị ườ
th có k ho ch, không th th c hi n đ c công b ng xã h i, không th kh c ph c đ c nh ng tiêu c c, m t trái c a c ch th tr ng,ể ế ạ ể ự ệ ượ ằ ộ ể ắ ụ ượ ữ ự ặ ủ ơ ế ị ườ
v.v.. L i có ý ki n băn khoăn cho r ng, vi c l a ch n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa th c ch t là tr v v i ch nghĩa tạ ế ằ ệ ự ọ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ự ấ ở ề ớ ủ ư
b n, có thêm đ nh ng ả ị ữ “đ nh h ng xã h i ch nghĩa”ị ướ ộ ủ thì cũng ch là đ cho yên lòng, cho có v “gi v ng l p tr ng” mà thôi, tr cỉ ể ẻ ữ ữ ậ ườ ướ
sau gì thì cũng tr t sang con đ ng t b n ch nghĩa.ượ ườ ư ả ủ
Chúng tôi cho r ng, nh ng băn khoăn này là d hi u, b i vì đây là nh ng đi u còn r t m i m , ch a có ti n l , n u không xác đ nh rõ n iằ ữ ễ ể ở ữ ề ấ ớ ẻ ư ề ệ ế ị ộ
dung đ nh h ng xã h i ch nghĩa và kiên trì vai trò qu n lý c a Nhà n c xã h i ch nghĩa đ i v i n n kinh t th tr ng thì nh ngị ướ ộ ủ ả ủ ướ ộ ủ ố ớ ề ế ị ườ ữ
đi u đó r t d x y ra. Chúng tôi còn ph i v a làm v a t ng k t, rút kinh nghi m. Nh ng có đi u c n kh ng đ nh là: trong đi u ki n m iề ấ ễ ả ả ừ ừ ổ ế ệ ư ề ầ ẳ ị ề ệ ớ
c a th i đ i ngày nay, nh t đ nh không th duy trì mãi mô hình kinh t th tr ng t b n ch nghĩa, không th đ ng nh t kinh t thủ ờ ạ ấ ị ể ế ị ườ ư ả ủ ể ồ ấ ế ị
tr ng v i ch nghĩa t b n. Chính C.Mác đã phê phán s l m l n gi a kinh t hàng hóa v i kinh t t b n ch nghĩa c a phái kinh tườ ớ ủ ư ả ự ầ ẫ ữ ế ớ ế ư ả ủ ủ ế
h c t m th ng. C.Mác kh ng đ nh r ng : ọ ầ ườ ẳ ị ằ “… s n xu t hàng hóa và l u thông hàng hóa là nh ng hi n t ng thu c v nhi u ph ngả ấ ư ữ ệ ượ ộ ề ề ươ
th c s n xu t h t s c khác nhau, tuy r ng quy mô và t m quan tr ng c a chúng không gi ng nhau… Chúng ta hoàn toàn ch a bi t m t tíứ ả ấ ế ứ ằ ầ ọ ủ ố ư ế ộ
gì v nh ng đ c đi m riêng c a nh ng ph ng th c s n xu t y và chúng ta ch a th nói gì v nh ng ph ng th c y, n u nh chúngề ữ ặ ể ủ ữ ươ ứ ả ấ ấ ư ể ề ữ ươ ứ ấ ế ư
ta ch bi t có nh ng ph m trù tr u t ng c a l u thông hàng hóa, nh ng ph m trù chung cho t t c các ph ng th c y”ỉ ế ữ ạ ừ ượ ủ ư ữ ạ ấ ả ươ ứ ấ (1). Ph i chăngả
vi c nh n th c cho đúng và nói cho đ c nh ng đ c đi m riêng c a nh ng ph ng th c s n xu t đ c thù y là trách nhi m mà C.Mácệ ậ ứ ượ ữ ặ ể ủ ữ ươ ứ ả ấ ặ ấ ệ
giao cho và g i g m các th h ngày nay?ử ắ ế ệ
L a ch n mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa không ph i đ n gi n là s tr v v i ph ng th c chuy n n n kinh tự ọ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ả ơ ả ự ở ề ớ ươ ứ ể ề ế
nông nghi p sang n n kinh t công nghi p, mà đi u quan tr ng có ý nghĩa quy t đ nh là ph i chuy n sang n n kinh t hi n đ i, văn minhệ ề ế ệ ề ọ ế ị ả ể ề ế ệ ạ
nh m m c tiêu t ng b c đi lên ch nghĩa xã h i. Đây là s l a ch n phù h p v i các quy lu t phát tri n và các đi u ki n l ch s c thằ ụ ừ ướ ủ ộ ự ự ọ ợ ớ ậ ể ề ệ ị ử ụ ể
c a th i đ i và c a nh ng n c đi sau, cho phép các n c này gi m thi u đ c nh ng đau kh và rút ng n đ c con đ ng đi c a mìnhủ ờ ạ ủ ữ ướ ướ ả ể ượ ữ ổ ắ ượ ườ ủ
t i ch nghĩa xã h i trên c s s d ng đ c u th cũng nh h n ch đ c nh ng khuy t đi m c a hai c ch : ớ ủ ộ ơ ở ử ụ ượ ư ế ư ạ ế ượ ữ ế ể ủ ơ ế k ho chế ạ và thị
tr ngườ . Nói cách khác, kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là ki u t ch c kinh t đ c bi t, v a tuân theo nh ng nguyên t cế ị ườ ị ướ ộ ủ ể ổ ứ ế ặ ệ ừ ữ ắ
và quy lu t c a h th ng kinh t th tr ng, v a b o đ m tính đ nh h ng xã h i ch nghĩa. Chính tính ch t, đ c tr ng c b n này chiậ ủ ệ ố ế ị ườ ừ ả ả ị ướ ộ ủ ấ ặ ư ơ ả
ph i và quy t đ nh ph ng ti n, công c , đ ng l c c a n n kinh t và con đ ng đ t t i m c tiêu, là s d ng kinh t th tr ng, nângố ế ị ươ ệ ụ ộ ự ủ ề ế ườ ạ ớ ụ ử ụ ế ị ườ
cao hi u l c và hi u qu đi u ti t c a Nhà n c xã h i ch nghĩa, phát tri n khoa h c và công ngh , phát tri n ngu n nhân l c, m c aệ ự ệ ả ề ế ủ ướ ộ ủ ể ọ ệ ể ồ ự ở ử
và h i nh p nh m thúc đ y quá trình công nghi p hóa, hi n đ i hóa và phát tri n rút ng n đ trong kho ng th i gian không dài có thộ ậ ằ ẩ ệ ệ ạ ể ắ ể ả ờ ể
kh c ph c tình tr ng l c h u, đ a Vi t Nam tr thành m t n c công nghi p theo h ng hi n đ i.ắ ụ ạ ạ ậ ư ệ ở ộ ướ ệ ướ ệ ạ
III – Làm th nào đ phát tri n đ c kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam ?ế ể ể ượ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ
Đây là m t câu h i l n mà mu n tr l i đ c đ y đ và chính xác ph i qua t ng b c th nghi m, t ch c th c hi n trong th c t r iộ ỏ ớ ố ả ờ ượ ầ ủ ả ừ ướ ử ệ ổ ứ ự ệ ự ế ồ
đúc rút, b sung, hoàn ch nh d n.ổ ỉ ầ
H n 10 năm qua, k t khi Vi t Nam b c vào th c hi n mô hình kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, n n kinh t Vi t Namơ ể ừ ệ ướ ự ệ ế ị ườ ị ướ ộ ủ ề ế ệ
đã đ t đ c nhi u k t qu và thành t u đáng m ng, làm thay đ i khá rõ tình hình đ t n c. Kinh t ra kh i tình tr ng kh ng ho ng, ho tạ ượ ề ế ả ự ừ ổ ấ ướ ế ỏ ạ ủ ả ạ
đ ng ngày càng năng đ ng và có hi u qu . C a c i xã h i ngày càng nhi u, hàng hóa ngày càng phong phú. Đ i s ng nhân dân t ng b cộ ộ ệ ả ủ ả ộ ề ờ ố ừ ướ
đ c c i thi n. Đ t n c ch ng nh ng gi v ng đ c n đ nh chính tr tr c nh ng ch n đ ng l n trên th gi i mà còn có b c phátượ ả ệ ấ ướ ẳ ữ ữ ữ ượ ổ ị ị ướ ữ ấ ộ ớ ế ớ ướ
tri n đi lên. T ng s n ph m trong n c (GDP) tăng bình quân 7% /năm. Nông nghi p phát tri n liên t c, đ c bi t là v s n xu t l ngể ổ ả ẩ ướ ệ ể ụ ặ ệ ề ả ấ ươ
th c, nuôi tr ng và khai thác th y s n. Giá tr s n xu t công nghi p tăng 13,5%/năm. H th ng k t c u h t ng đ c tăng c ng. Cácự ồ ủ ả ị ả ấ ệ ệ ố ế ấ ạ ầ ượ ườ
ngành d ch v , xu t kh u và nh p kh u phát tri n. Quan h đ i ngo i và h i nh p kinh t qu c t không ng ng đ c m r ng,… Tuyị ụ ấ ẩ ậ ẩ ể ệ ố ạ ộ ậ ế ố ế ừ ượ ở ộ
nhiên, cũng có nhi u v n đ m i đ t ra c n đ c ti p t c nghiên c u và gi i quy t.ề ấ ề ớ ặ ầ ượ ế ụ ứ ả ế
T th c ti n phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa trong th i gian qua và căn c vào yêu c u phát tri n trong th iừ ự ễ ể ế ị ườ ị ướ ộ ủ ờ ứ ầ ể ờ
gian t i, có th xác đ nh nh ng ph ng h ng, nhi m v c b n phát tri n n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi tớ ể ị ữ ươ ướ ệ ụ ơ ả ể ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ
Nam nh sau:ư
1 – Ph i ti p t c th c hi n m t cách nh t quán chính sách phát tri n kinh t nhi u thành ph n, ả ế ụ ự ệ ộ ấ ể ế ề ầ coi các thành ph n kinh t kinh doanhầ ế
theo pháp lu t đ u là b ph n c u thành quan tr ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, cùng phát tri n lâu dài, h pậ ề ộ ậ ấ ọ ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ể ợ
tác và c nh tranh lành m nh. Không nên có thái đ đ nh ki n và kỳ th đ i v i b t c thành ph n kinh t nào.ạ ạ ộ ị ế ị ố ớ ấ ứ ầ ế
Kinh t nhà n cế ướ ph i phát huy đ c vai trò ch đ o trong n n kinh t qu c dân, là nhân t m đ ng cho s phát tri n kinh t , là l cả ượ ủ ạ ề ế ố ố ở ườ ự ể ế ự
l ng v t ch t quan tr ng và là công c đ Nhà n c đ nh h ng và đi u ti t vĩ mô n n kinh t . Doanh nghi p nhà n c gi nh ng vượ ậ ấ ọ ụ ể ướ ị ướ ề ế ề ế ệ ướ ữ ữ ị
trí then ch t; đi đ u ng d ng ti n b khoa h c và công ngh ; nêu g ng v năng su t, ch t l ng, hi u qu kinh t – xã h i và ch pố ầ ứ ụ ế ộ ọ ệ ươ ề ấ ấ ượ ệ ả ế ộ ấ
hành pháp lu t.ậ
Đ y m nh vi c c ng c , s p x p, đi u ch nh c c u c a các doanh nghi p nhà n c; đ ng th i ti p t c đ i m i c ch , chính sách đẩ ạ ệ ủ ố ắ ế ề ỉ ơ ấ ủ ệ ướ ồ ờ ế ụ ổ ớ ơ ế ể
t o đ ng l c phát tri n và nâng cao hi u qu ho t đ ng c a các doanh nghi p nhà n c theo h ng xóa bao c p; doanh nghi p th c sạ ộ ự ể ệ ả ạ ộ ủ ệ ướ ướ ấ ệ ự ự
c nh tranh bình đ ng trên th tr ng, t ch u trách nhi m v s n xu t, kinh doanh; n p đ thu và có lãi; th c hi n t t quy ch dân chạ ẳ ị ườ ự ị ệ ề ả ấ ộ ủ ế ự ệ ố ế ủ
trong doanh nghi p.ệ
Kinh t t p th ế ậ ể g m các hình th c h p tác đa d ng, trong đó h p tác xã là nòng c t. Các h p tác xã d a trên s h u c a các thành viên vàồ ứ ợ ạ ợ ố ợ ự ở ữ ủ
s h u t p th , liên k t r ng rãi nh ng ng i lao đ ng, các h s n xu t, kinh doanh, các doanh nghi p nh và v a, không gi i h n quyở ữ ậ ể ế ộ ữ ườ ộ ộ ả ấ ệ ỏ ừ ớ ạ
mô, lĩnh v c và đ a bàn; liên k t công nghi p và nông nghi p, doanh nghi p nhà n c và kinh t h nông thôn. Nhà n c giúp h p tác xãự ị ế ệ ệ ệ ướ ế ộ ướ ợ
đào t o cán b , ng d ng khoa h c và công ngh , thông tin, m r ng th tr ng, xây d ng các qu h tr phát tri n h p tác xã.ạ ộ ứ ụ ọ ệ ở ộ ị ườ ự ỹ ỗ ợ ể ợ
Kinh t cá th , ti u ch ế ể ể ủ c nông thôn và thành th có v trí quan tr ng lâu dài. Nhà n c t o đi u ki n và giúp đ phát tri n, bao g mả ở ị ị ọ ướ ạ ề ệ ỡ ể ồ
c các hình th c t ch c h p tác t nguy n, làm v tinh cho các doanh nghi p ho c phát tri n l n h n.ả ứ ổ ứ ợ ự ệ ệ ệ ặ ể ớ ơ
Kinh t t b n t nhân ế ư ả ư đ c khuy n khích phát tri n r ng rãi trong nh ng ngành ngh s n xu t, kinh doanh mà pháp lu t không c m.ượ ế ể ộ ữ ề ả ấ ậ ấ
T o môi tr ng kinh doanh thu n l i v chính sách, pháp lý đ kinh t t b n t nhân phát tri n trên nh ng đ nh h ng u tiên c a Nhàạ ườ ậ ợ ề ể ế ư ả ư ể ữ ị ướ ư ủ
n c, k c đ u t ra n c ngoài; chuy n thành doanh nghi p c ph n, bán c ph n cho ng i lao đ ng; liên doanh, liên k t v i nhau,ướ ể ả ầ ư ướ ể ệ ổ ầ ổ ầ ườ ộ ế ớ
v i kinh t t p th và kinh t nhà n c. Xây d ng quan h t t gi a ch doanh nghi p và ng i lao đ ng.ớ ế ậ ể ế ướ ự ệ ố ữ ủ ệ ườ ộ
T o đi u ki n đ ạ ề ệ ể kinh t có v n đ u t n c ngoàiế ố ầ ư ướ phát tri n thu n l i, h ng vào các s n ph m xu t kh u, xây d ng k t c u h t ngể ậ ợ ướ ả ẩ ấ ẩ ự ế ấ ạ ầ
kinh t , xã h i g n v i thu hút công ngh hi n đ i, t o thêm nhi u vi c làm. C i thi n môi tr ng kinh t và pháp lý đ thu hút m nhế ộ ắ ớ ệ ệ ạ ạ ề ệ ả ệ ườ ế ể ạ
v n đ u t n c ngoài.ố ầ ư ướ
Phát tri n đa d ng ể ạ kinh t t b n nhà n c ế ư ả ướ d i d ng các hình th c liên doanh, liên k t gi a kinh t nhà n c v i kinh t t b n t nhânướ ạ ứ ế ữ ế ướ ớ ế ư ả ư
trong n c và ngoài n c, mang l i l i ích thi t th c cho các bên đ u t kinh t . Chú tr ng các hình th c t ch c kinh doanh đan xen,ướ ướ ạ ợ ế ự ầ ư ế ọ ứ ổ ứ
h n h p nhi u hình th c s h u, gi a các thành ph n kinh t v i nhau, gi a trong n c và ngoài n c. Phát tri n m nh hình th c tỗ ợ ề ứ ở ữ ữ ầ ế ớ ữ ướ ướ ể ạ ứ ổ
ch c kinh t c ph n nh m huy đ ng và s d ng r ng rãi v n đ u t xã h i.ứ ế ổ ầ ằ ộ ử ụ ộ ố ầ ư ộ
2 – Ti p t c t o l p đ ng b các y u t th tr ng; đ i m i và nâng cao hi u l c qu n lý kinh t c a Nhà n c.ế ụ ạ ậ ồ ộ ế ố ị ườ ổ ớ ệ ự ả ế ủ ướ Nhìn chung, kinh t thế ị
tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam m i đ c b t đ u, trình đ còn th p, ch t l ng, hi u qu , kh năng c nh tranh ch aườ ị ướ ộ ủ ở ệ ớ ượ ắ ầ ộ ấ ấ ượ ệ ả ả ạ ư
cao. Nhi u th tr ng còn s khai, ch a đ ng b . Vì v y, ph i đ i m i m nh m t duy h n n a, đ y m nh vi c hình thành các lo i thề ị ườ ơ ư ồ ộ ậ ả ổ ớ ạ ẽ ư ơ ữ ẩ ạ ệ ạ ị
tr ng. Đ c bi t quan tâm các th tr ng quan tr ng nh ng hi n ch a có ho c còn s khai nh : th tr ng lao đ ng, th tr ng ch ngườ ặ ệ ị ườ ọ ư ệ ư ặ ơ ư ị ườ ộ ị ườ ứ
khoán, th tr ng b t đ ng s n, th tr ng khoa h c và công ngh , đáp ng nhu c u đa d ng và nâng cao s c mua c a th tr ng trongị ườ ấ ộ ả ị ườ ọ ệ ứ ầ ạ ứ ủ ị ườ
n c, c thành th và nông thôn, chú ý th tr ng các vùng có nhi u khó khăn. Ch đ ng h i nh p th tr ng qu c t . H n ch và ki mướ ả ở ị ị ườ ề ủ ộ ộ ậ ị ườ ố ế ạ ế ể
soát đ c quy n kinh doanh.ộ ề
M t khác, ph i đ i m i sâu r ng c ch qu n lý kinh t , phát huy nh ng y u t tích c c c a c ch th tr ng, tri t đ xóa b bao c pặ ả ổ ớ ộ ơ ế ả ế ữ ế ố ự ủ ơ ế ị ườ ệ ể ỏ ấ
trong kinh doanh, tăng c ng vai trò qu n lý và đi u ti t vĩ mô c a Nhà n c, đ u tranh có hi u qu ch ng các hành vi tham nhũng, lãngườ ả ề ế ủ ướ ấ ệ ả ố
phí, gây phi n hà. Nhà n c t o môi tr ng pháp lý thu n l i, bình đ ng cho các doanh nghi p c nh tranh và h p tác đ phát tri n; b ngề ướ ạ ườ ậ ợ ẳ ệ ạ ợ ể ể ằ
chi n l c, quy ho ch, k ho ch và chính sách, k t h p v i s d ng l c l ng v t ch t c a Nhà n c đ đ nh h ng phát tri n kinh tế ượ ạ ế ạ ế ợ ớ ử ụ ự ượ ậ ấ ủ ướ ể ị ướ ể ế
– xã h i, khai thác h p lý các ngu n l c c a đ t n c, b o đ m cân đ i vĩ mô n n kinh t , đi u ti t thu nh p; ki m tra, thanh tra m iộ ợ ồ ự ủ ấ ướ ả ả ố ề ế ề ế ậ ể ọ
ho t đ ng kinh doanh theo quy đ nh c a pháp lu t, ch ng buôn l u, làm hàng gi , gian l n th ng m i.ạ ộ ị ủ ậ ố ậ ả ậ ươ ạ
Ti p t c đ i m i các công c qu n lý vĩ mô c a Nhà n c đ i v i n n kinh t , trong đó đ c bi t coi tr ng vi c xây d ng và hoàn thi nế ụ ổ ớ ụ ả ủ ướ ố ớ ề ế ặ ệ ọ ệ ự ệ
h th ng các c ch chính sách, lu t pháp, đ i m i công tác k ho ch hóa, nâng cao ch t l ng công tác xây d ng các chi n l c, quyệ ố ơ ế ậ ổ ớ ế ạ ấ ượ ự ế ượ
ho ch và k ho ch phát tri n kinh t – xã h i; tăng c ng công tác thông tin kinh t – xã h i trong n c và qu c t , công tác k toán,ạ ế ạ ể ế ộ ườ ế ộ ướ ố ế ế
th ng kê; ng d ng r ng rãi các thành t u khoa h c và công ngh trong công tác d báo, ki m tra tình hình th c hi n c c p vĩ mô vàố ứ ụ ộ ự ọ ệ ự ể ự ệ ở ả ấ
doanh nghi p.ệ
3 – Gi i quy t t t các v n đ xã h i, ả ế ố ấ ề ộ h ng vào phát tri n và lành m nh hóa xã h i, th c hi n công b ng xã h i, coi đây là m t n i dungướ ể ạ ộ ự ệ ằ ộ ộ ộ
r t quan tr ng c a đ nh h ng xã h i ch nghĩa, b o đ m tính u vi t c a ch đ xã h i m i. Đi u đó ch ng nh ng t o đ ng l c m nhấ ọ ủ ị ướ ộ ủ ả ả ư ệ ủ ế ộ ộ ớ ề ẳ ữ ạ ộ ự ạ
m nh m phát tri n s n xu t, tăng năng su t lao đ ng mà còn th c hi n bình đ ng trong các quan h xã h i, khuy n khích nhân dân làmẽ ằ ể ả ấ ấ ộ ự ệ ẳ ệ ộ ế
giàu chính đáng và h p pháp, đi u ti t các quan h xã h i.ợ ề ế ệ ộ
Trong tình hình c th hi n nay Vi t Nam, ph i b ng nhi u gi i pháp t o ra nhi u vi c làm m i. Chăm lo c i thi n đi u ki n làmụ ể ệ ở ệ ả ằ ề ả ạ ề ệ ớ ả ệ ề ệ
vi c, b o đ m an toàn v sinh lao đ ng, phòng ch ng tai n n và b nh ngh nghi p cho ng i lao đ ng. T ng b c m r ng h th ngệ ả ả ệ ộ ố ạ ệ ề ệ ườ ộ ừ ướ ở ộ ệ ố
b o hi m xã h i và an sinh xã h i. S m xây d ng và th c hi n chính sách b o hi m cho ng i lao đ ng th t nghi p. C i cách c b nả ể ộ ộ ớ ự ự ệ ả ể ườ ộ ấ ệ ả ơ ả
ch đ ti n l ng đ i v i cán b , công ch c, khuy n khích ng i có tài, ng i làm vi c gi i, kh c ph c tình tr ng l ng và tr c p b tế ộ ề ươ ố ớ ộ ứ ế ườ ườ ệ ỏ ắ ụ ạ ươ ợ ấ ấ
h p lý; tôn tr ng thu nh p h p pháp c a ng i kinh doanh.ợ ọ ậ ợ ủ ườ
Ti p t c th c hi n ch ng trình xóa đói, gi m nghèo, chăm sóc nh ng ng i có công v i n c, th ng binh, b nh binh, cha m , v conế ụ ự ệ ươ ả ữ ườ ớ ướ ươ ệ ẹ ợ
li t sĩ, gia đình chính sách – m t yêu c u r t l n đ i v i m t đ t n c ph i ch u nhi u h u qu sau 30 năm chi n tranh. Đ ng th i đ yệ ộ ầ ấ ớ ố ớ ộ ấ ướ ả ị ề ậ ả ế ồ ờ ẩ
m nh cu c đ u tranh phòng ch ng t i ph m, gi gìn tr t t và k c ng xã h i, ngăn ch n và bài tr các t n n xã h i, nh t là t n nạ ộ ấ ố ộ ạ ữ ậ ự ỷ ươ ộ ặ ừ ệ ạ ộ ấ ệ ạ
ma tuý, m i dâm, l i s ng không lành m nh, nh ng hành vi trái pháp lu t và đ o lý. Kiên quy t đ u tranh v i t tham nhũng, h i l , làmạ ố ố ạ ữ ậ ạ ế ấ ớ ệ ố ộ
giàu b t chính, kinh doanh không h p pháp, gian l n th ng m i… cùng v i nh ng tiêu c c khác do m t trái c a c ch th tr ng gâyấ ợ ậ ươ ạ ớ ữ ự ặ ủ ơ ế ị ườ
ra. K t qu c th c a cu c đ u tranh này là th c đo b n lĩnh, trình đ và năng l c qu n lý c a Nhà n c pháp quy n xã h i ch nghĩaế ả ụ ể ủ ộ ấ ướ ả ộ ự ả ủ ướ ề ộ ủ
c a dân, do dân và vì dân.ủ
4 – Gi v ng và tăng c ng s lãnh đ o c a Đ ng C ng s n.ữ ữ ườ ự ạ ủ ả ộ ả Đây là v n đ có tính nguyên t c và là nhân t quy t đ nh nh t b o đ mấ ề ắ ố ế ị ấ ả ả
đ nh h ng xã h i ch nghĩa c a kinh t th tr ng, cũng nh toàn b s nghi p phát tri n c a đ t n c. Đây cũng là m t trong nh ngị ướ ộ ủ ủ ế ị ườ ư ộ ự ệ ể ủ ấ ướ ộ ữ
bài h c l n nh t đ c rút ra trong nh ng năm đ i m i.ọ ớ ấ ượ ữ ổ ớ
Càng đi vào kinh t th tr ng, th c hi n dân ch hóa xã h i, m r ng h p tác qu c t càng ph i tăng c ng và đ i m i s lãnh đ o c aế ị ườ ự ệ ủ ộ ở ộ ợ ố ế ả ườ ổ ớ ự ạ ủ
Đ ng C ng s n. Th c t m t s n c cho th y, ch c n m t chút m h , buông l ng s lãnh đ o c a Đ ng là l p t c t o đi u ki nả ộ ả ự ế ở ộ ố ướ ấ ỉ ầ ộ ơ ồ ỏ ự ạ ủ ả ậ ứ ạ ề ệ
cho các th l c thù đ ch d n t i phá rã s lãnh đ o c a Đ ng, c p chính quy n, đ a đ t n c đi con đ ng khác.ế ự ị ấ ớ ự ạ ủ ả ướ ề ư ấ ướ ườ
Hi n nay, có ý ki n cho r ng, đã chuy n sang kinh t th tr ng – t c là n n kinh t v n đ ng theo quy lu t giá tr , quy lu t cung c u,ệ ế ằ ể ế ị ườ ứ ề ế ậ ộ ậ ị ậ ầ
quy lu t c nh tranh… thì không c n ph i có s lãnh đ o c a Đ ng C ng s n. S lãnh đ o c a Đ ng nhi u khi c n tr , làm “v ngậ ạ ầ ả ự ạ ủ ả ộ ả ự ạ ủ ả ề ả ở ướ
chân” s v n hành c a kinh t (?). Ý ki n này không đúng và th m chí r t sai l m. B i vì nh trên đã nói, Vi t Nam ch tr ng phátự ậ ủ ế ế ậ ấ ầ ở ư ệ ủ ươ
tri n kinh t th tr ng nh ng không ph i đ cho nó v n đ ng m t cách t phát, mù quáng mà ph i có lãnh đ o, h ng d n, đi u ti t,ể ế ị ườ ư ả ể ậ ộ ộ ự ả ạ ướ ẫ ề ế
phát huy m t tích c c, h n ch m t tiêu c c, vì l i ích c a đ i đa s nhân dân, vì m t xã h i công b ng và văn minh. Ng i có kh năngặ ự ạ ế ặ ự ợ ủ ạ ố ộ ộ ằ ườ ả
và đi u ki n làm đ c vi c đó không th ai khác ngoài Đ ng C ng s n – là đ ng ph n đ u cho m c tiêu lý t ng xã h i ch nghĩa vàề ệ ượ ệ ể ả ộ ả ả ấ ấ ụ ưở ộ ủ
c ng s n ch nghĩa, th t s đ i di n và b o v l i ích c a giai c p công nhân và nhân dân lao đ ng.ộ ả ủ ậ ự ạ ệ ả ệ ợ ủ ấ ộ
Đ ng lãnh đ o có nghĩa là Đ ng đ ra đ ng l i, chi n l c phát tri n c a đ t n c nói chung, c a lĩnh v c kinh t nói riêng, b o đ mả ạ ả ề ườ ố ế ượ ể ủ ấ ướ ủ ự ế ả ả
tính chính tr , tính đ nh h ng đúng đ n trong s phát tri n kinh t , làm cho kinh t ch ng nh ng có t c đ tăng tr ng và năng su t laoị ị ướ ắ ự ể ế ế ẳ ữ ố ộ ưở ấ
đ ng cao, có l c l ng s n xu t không ng ng l n m nh mà còn đi đúng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, t c là h n ch đ c b t công, bócộ ự ượ ả ấ ừ ớ ạ ị ướ ộ ủ ứ ạ ế ượ ấ
l t, chăm lo và b o v l i ích c a đ i đa s nhân dân lao đ ng. Trên c s đ ng l i, chi n l c đó, Đ ng lãnh đ o toàn b h th ngộ ả ệ ợ ủ ạ ố ộ ơ ở ườ ố ế ượ ả ạ ộ ệ ố
chính tr và gu ng máy xã h i, tr c h t là Nhà n c, t ch c th c hi n b ng đ c ph ng h ng và nhi m v đã đ ra.ị ồ ộ ướ ế ướ ổ ứ ự ệ ằ ượ ươ ướ ệ ụ ề
Đ ng nhiên, đ có đ trình đ , năng l c lãnh đ o, Đ ng ph i th c s trong s ch, v ng m nh c v chính tr , t t ng và t ch c, g nươ ể ủ ộ ự ạ ả ả ự ự ạ ữ ạ ả ề ị ư ưở ổ ứ ắ
bó ch t ch v i nhân dân, đ c nhân dân tin c y và ng h . Đ c bi t, trong tình hình hi n nay, đ i ngũ cán b , đ ng viên c a Đ ng ph iặ ẽ ớ ượ ậ ủ ộ ặ ệ ệ ộ ộ ả ủ ả ả
có b n lĩnh chính tr v ng vàng, kiên đ nh m c tiêu lý t ng, có trí tu , có ki n th c, gi gìn đ o đ c cách m ng và l i s ng lành m nh,ả ị ữ ị ụ ưở ệ ế ứ ữ ạ ứ ạ ố ố ạ
đ u tranh kh c ph c có hi u qu t tham nhũng và các hi n t ng thoái hóa, h h ng trong Đ ng và trong b máy c a Nhà n c.ấ ắ ụ ệ ả ệ ệ ượ ư ỏ ả ộ ủ ướ
Tóm l i, ạs hình thành t duy kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa không ch đ n thu n là s tìm tòi và phát ki n v m t lýự ư ế ị ườ ị ướ ộ ủ ỉ ơ ầ ự ế ề ặ
lu n c a ch nghĩa xã h i, mà còn là s l a ch n và kh ng đ nh con đ ng và mô hình phát tri n trong th c ti n mang tính cách m ng vàậ ủ ủ ộ ự ự ọ ẳ ị ườ ể ự ễ ạ
sáng t o c a Vi t Nam. Phát tri n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là m t quá trình t t y u phù h p v i quy lu t phátạ ủ ệ ể ế ị ườ ị ướ ộ ủ ộ ấ ế ợ ớ ậ
tri n c a th i đ i và đáp ng yêu c u phát tri n c a đ t n c.ể ủ ờ ạ ứ ầ ể ủ ấ ướ
Tuy nhiên, đây là s nghi p vô cùng khó khăn, ph c t p, lâu dài, b i l nó r t m i m , ch a có ti n l , ph i v a làm v a rút kinhự ệ ứ ạ ở ẽ ấ ớ ẻ ư ề ệ ả ừ ừ
nghi m. Riêng v m t lý lu n cũng còn không ít v n đ ph i ti p t c đi sâu nghiên c u, t ng k t, làm sáng t . Ch ng h n nh : các v nệ ề ặ ậ ấ ề ả ế ụ ứ ổ ế ỏ ẳ ạ ư ấ
đ v ch đ s h u và các thành ph n kinh t ; v lao đ ng và bóc l t; v qu n lý doanh nghi p nhà n c ra sao đ nó đóng đ c vaiề ề ế ộ ở ữ ầ ế ề ộ ộ ề ả ệ ướ ể ượ
trò ch đ o; làm th nào đ th c hi n đ c công b ng xã h i trong đi u ki n kinh t còn th p kém; v n đ b n ch t giai c p công nhânủ ạ ế ể ự ệ ượ ằ ộ ề ệ ế ấ ấ ề ả ấ ấ
c a Đ ng trong đi u ki n phát tri n kinh t nhi u thành ph n; các gi i pháp tăng c ng s c m nh và hi u l c c a Nhà n c xã h i chủ ả ề ệ ể ế ề ầ ả ườ ứ ạ ệ ự ủ ướ ộ ủ
nghĩa, ch ng quan liêu, tham nhũng, v.v..ố
V i ph ng châm ớ ươ “Hãy b t tay vào hành đ ng, th c ti n s cho câu tr l i”ắ ộ ự ễ ẽ ả ờ , hy v ng r ng t ng b c, t ng b c, th c ti n s làm sángọ ằ ừ ướ ừ ướ ự ễ ẽ
t đ c các v n đ nêu trên, góp ph n làm phong phú thêm lý lu n v ch nghĩa xã h i và con đ ng đi lên ch nghĩa xã h i phù h p v iỏ ượ ấ ề ầ ậ ề ủ ộ ườ ủ ộ ợ ớ
đi u ki n Vi t Nam trong th i đ i ngày nay.ề ệ ệ ờ ạ
(1) C.Mác và Ph.Ăng-ghen : Toàn t p, Nxb Chính tr Qu c gia, Hà N i, 1993, t 23, tr 175ậ ị ố ộ
B n ch t c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Namả ấ ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ
Tr n Xuân Tr ngầ ườ
V n đ đ nh h ng xã h i ch nghĩa trong phát tri n n n kinh t th tr ng Vi t Nam đã đ c làm rõ d n qua các kỳ đ i h i Đ ng,ấ ề ị ướ ộ ủ ể ề ế ị ườ ở ệ ượ ầ ạ ộ ả
đ c bi t là qua Đ i h i IX. Trong bài vi t này, tôi xin b sung và lý gi i thêm vài đi m.ặ ệ ạ ộ ế ổ ả ể
1 - Kinh t th tr ng là m t ki u t ch c kinh t ph n ánh trìnhế ị ườ ộ ể ổ ứ ế ả đ phát tri n nh t đ nh c a văn minh nhân lo i. Là m t ki u tộ ể ấ ị ủ ạ ộ ể ổ
ch c kinh t , kinh t th tr ng v a là v n đ c a l c l ng s n xu t, v a là v n đ c a quan h s n xu t. Ph i đ t đ n m t trình đứ ế ế ị ườ ừ ấ ề ủ ự ượ ả ấ ừ ấ ề ủ ệ ả ấ ả ạ ế ộ ộ
phát tri n nh t đ nh, n n s n xu t xã h i m i thoát kh i tình tr ng t cung t c p, m i có s n ph m d th a đ trao đ i. Cũng ph iể ấ ị ề ả ấ ộ ớ ỏ ạ ự ự ấ ớ ả ẩ ư ừ ể ổ ả
trong nh ng quan h xã h i nh th nào c a s n xu t m i n y sinh cái t t y u kinh t : ng i s n xu t hàng hóa ph i mang s n ph mữ ệ ộ ư ế ủ ả ấ ớ ả ấ ế ế ườ ả ấ ả ả ẩ
d th a ra th tr ng; k mua và ng i bán trao đ i s n ph m v i nhau trên th tr ng.ư ừ ị ườ ẻ ườ ổ ả ẩ ớ ị ườ
Kinh t th tr ng thu c ph m trù quan h s n xu t, nh ng nó không bao gi t s n sinh ra m t h th ng quan h s n xu t đ y đ , đ cế ị ườ ộ ạ ệ ả ấ ư ờ ự ả ộ ệ ố ệ ả ấ ầ ủ ộ
l p v i các ph ng th c s n xu t mà trong đó nó v n đ ng. Nó bao gi cũng g n bó h u c v i h th ng các quan h s n xu t và traoậ ớ ươ ứ ả ấ ậ ộ ờ ắ ữ ơ ớ ệ ố ệ ả ấ
đ i c a t ng th i đ i kinh t , v i các quan h s h u, t ch c qu n lý và phân ph i c a t ng ph ng th c s n xu t trong l ch s . Sổ ủ ừ ờ ạ ế ớ ệ ở ữ ổ ứ ả ố ủ ừ ươ ứ ả ấ ị ử ự
g n bó đó ch t ch đ n m c chúng ta có th nói đ n n n kinh t hàng hóa c a xã h i nô l ; n n kinh t hàng hóa gi n đ n trong lòng xãắ ặ ẽ ế ứ ể ế ề ế ủ ộ ệ ề ế ả ơ
h i phong ki n. Đ n ch nghĩa t b n, kinh t hàng hóa gi n đ n tr thành kinh t hàng hóa t b n ch nghĩa, tr thành kinh t thộ ế ế ủ ư ả ế ả ơ ở ế ư ả ủ ở ế ị
tr ng t b n ch nghĩa. Và, trong ch nghĩa t b n, nh ng quan h kinh t c a kinh t th tr ng và c a ch nghĩa t b n thâm nh pườ ư ả ủ ủ ư ả ữ ệ ế ủ ế ị ườ ủ ủ ư ả ậ
vào nhau thành m t th th ng nh t. Đi u đó gây nên r t nhi u s nh m l n c a kinh t h c t m th ng. Ch có s tr u t ng hóa khoaộ ể ố ấ ề ấ ề ự ầ ẫ ủ ế ọ ầ ườ ỉ ự ừ ượ
h c c a nh ng ng i mác-xít m i phân tích đ c b n ch t và đ c đi m c a kinh t th tr ng c a t ng ph ng th c s n xu t trong l chọ ủ ữ ườ ớ ượ ả ấ ặ ể ủ ế ị ườ ủ ừ ươ ứ ả ấ ị
s .ử
2 - Cho đ n nay, nhân lo i m i ch bi t đ n n n kinh t th tr ng tế ạ ớ ỉ ế ế ề ế ị ườ ư b n ch nghĩa nh là n n kinh t phát tri n trình đ cao.ả ủ ư ề ế ể ở ộ
Nhân lo i ch a bi t đ n n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa, b i vì n i mà ch nghĩa xã h i hi n th c đã ra đ i thì l iạ ư ế ế ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ở ơ ủ ộ ệ ự ờ ạ
không phát tri n th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa; còn n i phát tri n n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa thì chể ị ườ ị ướ ộ ủ ở ơ ể ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ủ
nghĩa xã h i ch a phát tri n hoàn ch nh.ộ ư ể ỉ
Kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa là mô hình kinh t trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i n c ta. Đây là m t đi mế ị ườ ị ướ ộ ủ ế ờ ộ ủ ộ ở ướ ộ ể
đ t phá lý lu n, m t mô hình th c ti n đang trong quá trình th nghi m, là s ph đ nh con đ ng xây d ng ch nghĩa xã h i t p trung,ộ ậ ộ ự ễ ử ệ ự ủ ị ườ ự ủ ộ ậ
quan liêu, bao c p. Đ ng nhiên, đó không ph i là n n kinh t th tr ng t b n ch nghĩa, tuy r ng nó có th h c h i nhi u đi u t n nấ ươ ả ề ế ị ườ ư ả ủ ằ ể ọ ỏ ề ề ừ ề
kinh t th tr ng t b n ch nghĩa hi n đ i. N n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa có b n ch t kinh t khác v i n n kinhế ị ườ ư ả ủ ệ ạ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ả ấ ế ớ ề
t th tr ng t b n ch nghĩa. B n ch t đó đ c quy đ nh b i các quan h kinh t trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i Vi tế ị ườ ư ả ủ ả ấ ượ ị ở ệ ế ờ ộ ủ ộ ở ệ
Nam.
Bàn v b n ch t c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam chính là bàn v b n ch t c a nh ng thành ph nề ả ấ ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ệ ề ả ấ ủ ữ ầ
kinh t c a n n kinh t qu c dân trong th i kỳ quá đ Vi t Nam. Nh ng thành ph n kinh t đó t o thành c s kinh t c a đ nh h ngế ủ ề ế ố ờ ộ ở ệ ữ ầ ế ạ ơ ở ế ủ ị ướ
xã h i ch nghĩa c a n n kinh t th tr ng Vi t Nam. đây, có m t câu h i đ t ra: Ph i chăng đ nh h ng chính tr quy đ nh b nộ ủ ủ ề ế ị ườ ở ệ Ở ộ ỏ ặ ả ị ướ ị ị ả
ch t c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa? V n đ m i quan h gi a kinh t và chính tr c a cách m ng Vi t Namấ ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ấ ề ố ệ ữ ế ị ủ ạ ệ
trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i là v n đ không đ n gi n chút nào. Ch c ch n r ng, trong th i kỳ quá đ Vi t Nam, chính trờ ộ ủ ộ ấ ề ơ ả ắ ắ ằ ờ ộ ở ệ ị
ph i đóng vai trò hàng đ u và chi ph i toàn b s phát tri n c a đ t n c, k c s phát tri n kinh t . Con đ ng chính tr xã h i chả ầ ố ộ ự ể ủ ấ ướ ể ả ự ể ế ườ ị ộ ủ
nghĩa là m t t t y u khách quan c a cách m ng Vi t Nam trong th i đ i c loài ng i v n ti p t c v t qua ch nghĩa t b n, đi lênộ ấ ế ủ ạ ệ ờ ạ ả ườ ẫ ế ụ ượ ủ ư ả
ch nghĩa xã h i theo cách này hay cách khác, cho dù tr c m t còn g p vô vàn khó khăn. Tuy nhiên, đ nh h ng xã h i ch nghĩa c aủ ộ ướ ắ ặ ị ướ ộ ủ ủ
n n kinh t th tr ng trong th i kỳ quá đ n c ta không ph i ch do đ nh h ng chính tr chi ph i, mà còn đ c chi ph i b i c sề ế ị ườ ờ ộ ở ướ ả ỉ ị ướ ị ố ượ ố ở ơ ở
kinh t bên trong, đ c b o đ m b i m t k t c u kinh t mà trong quá trình v n đ ng, t nó có xu h ng xã h i ch nghĩa, và do đó, nóế ượ ả ả ở ộ ế ấ ế ậ ộ ự ướ ộ ủ
làm cho các nhân t xã h i ch nghĩa ngày càng l n m nh lên. V y cái gì là nhân t xã h i ch nghĩa trong n n kinh t nhi u thành ph nố ộ ủ ớ ạ ậ ố ộ ủ ề ế ề ầ
n c ta?ở ướ
N n kinh t nhi u thành ph n d a trên nhi u hình th c s h u. Khi lý gi i m i quan h gi a các hình th c s h u đó, vi c lý gi i m iề ế ề ầ ự ề ứ ở ữ ả ố ệ ữ ứ ở ữ ệ ả ố
quan h gi a hình th c công h u và hình th c t h u, đ c bi t là hình th c t h u t b n ch nghĩa, là ph c t p nh t v m t lý lu n vàệ ữ ứ ữ ứ ư ữ ặ ệ ứ ư ữ ư ả ủ ứ ạ ấ ề ặ ậ
th c ti n.ự ễ
Cách gi i thích r ng, ch có hình th c công h u m i mang b n ch t xã h i ch nghĩa, cho nên vi c nhanh chóng m r ng hình th c côngả ằ ỉ ứ ữ ớ ả ấ ộ ủ ệ ở ộ ứ
h u, thu h p hình th c t h u là th c hi n yêu c u đ nh h ng xã h i ch nghĩa c a n n kinh t th tr ng là không đúng v i lý lu nữ ẹ ứ ư ữ ự ệ ầ ị ướ ộ ủ ủ ề ế ị ườ ớ ậ
Mác - Lê-nin và đ ng l i chính tr , kinh t c a Đ ng ta trong th i kỳ quá đ . Đ i h i IX c a Đ ng xác đ nh: Ch đ công h u s t ngườ ố ị ế ủ ả ờ ộ ạ ộ ủ ả ị ế ộ ữ ẽ ừ
b c đ c xác l p và "s chi m u th tuy t đ i khi ch nghĩa xã h i đ c xây d ng xong v c b n"ướ ượ ậ ẽ ế ư ế ệ ố ủ ộ ượ ự ề ơ ả (1). Nh ng, t nay đ n đ y cònư ừ ế ấ
xa, hình th c s h u t nhân còn t n t i lâu dài và còn đóng vai trò tích c c trong n n kinh t th tr ng n c ta. Đ hình th c công h uứ ở ữ ư ồ ạ ự ề ế ị ườ ướ ể ứ ữ
ti n lên chi m u th tuy t đ i, ch c ch n ph i làm cho nó ti n tri n m t cách kinh t , nh m t quá trình l ch s t nhiên, ch khôngế ế ư ế ệ ố ắ ắ ả ế ể ộ ế ư ộ ị ử ự ứ
b ng bi n pháp hành chính.ằ ệ
L i có cách gi i thích xóa nhòa ranh gi i gi a hình th c công h u và hình th c t h u, h u nh coi các thành ph n kinh t đ u có cùngạ ả ớ ữ ứ ữ ứ ư ữ ầ ư ầ ế ề
m t b n ch t xã h i ch nghĩa. đây, ng i ta đã l m d ng lu n đ trong Văn ki n Đ i h i IX c a Đ ng: Các thành ph n kinh t "đ uộ ả ấ ộ ủ Ở ườ ạ ụ ậ ề ệ ạ ộ ủ ả ầ ế ề
là b ph n c u thành quan tr ng c a n n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa"ộ ậ ấ ọ ủ ề ế ị ườ ị ướ ộ ủ (2). Kinh t t b n t nhân là m t b ph n tíchế ư ả ư ộ ộ ậ
c c, năng đ ng trong n n kinh t qu c dân n c ta, t n t i lâu dài và ph c v đ nh h ng xã h i ch nghĩa, song đi u đó không có nghĩaự ộ ề ế ố ướ ồ ạ ụ ụ ị ướ ộ ủ ề
là nó không còn là kinh t t b n ch nghĩa n a.ế ư ả ủ ữ
Phân tích m t cách l ch s c th , chúng ta th y kinh t t b n c a th i kỳ đ i m i n c ta là s n ph m c a đ ng l i đ i m i c aộ ị ử ụ ể ấ ế ư ả ủ ờ ổ ớ ở ướ ả ẩ ủ ườ ố ổ ớ ủ
Đ ng ta. Nó không hoàn toàn gi ng v i kinh t t b n c a ch nghĩa t b n. Theo m t nghĩa nào đ y, trong xã h i ta hi n nay v n cóả ố ớ ế ư ả ủ ủ ư ả ộ ấ ộ ệ ẫ
mâu thu n gi a công h u và t h u, gi a lao đ ng và bóc l t, nh ng đó là nh ng mâu thu n có th gi i quy t đ c m t cách êm th mẫ ữ ữ ư ữ ữ ộ ộ ư ữ ẫ ể ả ế ượ ộ ấ
d i s lãnh đ o c a Đ ng. Vì v y, chúng ta có th yên tâm th c hi n nh t quán m t chính sách tích c c, cách m ng đ i v i kinh t tướ ự ạ ủ ả ậ ể ự ệ ấ ộ ự ạ ố ớ ế ư
b n ch nghĩa. C n lãnh đ o và qu n lý ch t ch , kh c ph c m t tiêu c c c a thành ph n kinh t này, nh ng không h n ch , phân bi tả ủ ầ ạ ả ặ ẽ ắ ụ ặ ự ủ ầ ế ư ạ ế ệ
đ i x , mà ph i khuy n khích, t o đi u ki n cho nó phát tri n. Đ ng nhiên, không nên phi n di n, m t chi u trong vi c đánh giá vai tròố ử ả ế ạ ề ệ ể ươ ế ệ ộ ề ệ
c a các t ng l p đ i di n cho thành ph n kinh t này, nh t là đánh giá vai trò c a h cao h n vai trò c a nh ng giai c p và t ng l p đangủ ầ ớ ạ ệ ầ ế ấ ủ ọ ơ ủ ữ ấ ầ ớ
là n n t ng c a kh i đ i đoàn k t toàn dân t c. Làm th nào đ kinh t nhà n c th c s đóng vai trò ch đ o trong n n kinh t qu cề ả ủ ố ạ ế ộ ế ể ế ướ ự ự ủ ạ ề ế ố
dân là m t v n đ l n c n đ c bàn lu n nhi u, đ qua đó, có bi n pháp h u hi u trong vi c c ng c và hoàn thi n nó. Hi n nay, c nộ ấ ề ớ ầ ượ ậ ề ể ệ ữ ệ ệ ủ ố ệ ệ ầ
ch ng đ nh ki n x u v i kinh t t nhân, nh ng cũng c n ch ng đ nh ki n x u v i kinh t nhà n c. Có th kh ng đ nh r ng, ch c nố ị ế ấ ớ ế ư ư ầ ố ị ế ấ ớ ế ướ ể ẳ ị ằ ỉ ầ
b o đ m cho kinh t nhà n c đóng vai trò ch đ o, kinh t nhà n c cùng v i kinh t t p th là n n t ng c a n n kinh t qu c dân, vàả ả ế ướ ủ ạ ế ướ ớ ế ậ ể ề ả ủ ề ế ố
Nhà n c đ t d i s lãnh đ o tuy t đ i c a Đ ng, thì vi c phát tri n m nh m các thành ph n kinh t theo hình th c s h u t nhânướ ặ ướ ự ạ ệ ố ủ ả ệ ể ạ ẽ ầ ế ứ ở ữ ư
s ph c v cho ch nghĩa xã h i, đi đúng đ nh h ng xã h i ch nghĩa trong th i kỳ quá đ n c ta hi n nay.ẽ ụ ụ ủ ộ ị ướ ộ ủ ờ ộ ở ướ ệ
Nh v y, khi tr l i câu h i, cái gì là nhân t xã h i ch nghĩa trong n n kinh t hàng hóa nhi u thành ph n?, thì ph i th t s phân bi tư ậ ả ờ ỏ ố ộ ủ ề ế ề ầ ả ậ ự ệ
đ c đâu là ch đ công h u, đâu là ch đ t h u, không th xóa nhòa ranh gi i gi a chúng, và ph i xem xét m i quan h gi a chúngượ ế ộ ữ ế ộ ư ữ ể ớ ữ ả ố ệ ữ
m t cách bi n ch ng. Ch đ công h u d i hình th c kinh t nhà n c hi n nay là tiêu bi u cho nhân t xã h i ch nghĩa c a n n kinhộ ệ ứ ế ộ ữ ướ ứ ế ướ ệ ể ố ộ ủ ủ ề
t th tr ng n c ta. Tuy nhiên, nhân t đó không t n t i bi t l p, mà đan xen, xâm nh p vào các thành ph n kinh t khác, t o nênế ị ườ ướ ố ồ ạ ệ ậ ậ ầ ế ạ
nh ng m m m ng xã h i ch nghĩa trong lòng các thành ph n kinh t t nhân; thông qua nh ng hình th c kinh t quá đ c a ch nghĩaữ ầ ố ộ ủ ầ ế ư ữ ứ ế ộ ủ ủ
t b n nhà n c.ư ả ướ
3 - N n kinh t th tr ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa n c ta không ch khác ki u v i n n kinh t th tr ng t b n ch nghĩa thề ế ị ườ ị ướ ộ ủ ở ướ ỉ ể ớ ề ế ị ườ ư ả ủ ế
gi i mà còn khác v trình đ phát tri n; n n kinh t th tr ng n c ta còn s khai, gi n đ n, trong khi n n kinh t th tr ng th gi i đãớ ề ộ ể ề ế ị ườ ướ ơ ả ơ ề ế ị ườ ế ớ