Tâm thần phân liệt và
thuốc điều trị
Bệnh tâm thần phân liệt là một bệnh lý rối loạn tâm thần nặng, gặp
trong cộng đồng với tỷ lệ khoảng 0,3-0,8 % dân số. Bệnh khởi phát có thể từ
từ, âm ỉ làm cho người nhà bệnh nhân không để ý, khiến việc phát hiện bệnh
thường muộn hoặc cũng có thể khởi phát một cách rất đột ngột và các triệu
chứng biểu hiện rầm rộ ngay trong một vài ba ngày đầu tiên. Lúc này bệnh
nhân có đầy đủ những triệu chứng khác thường trong hành vi, lời nói, tình
cảm...
Nguyên nhân
Nguyên nhân gây bệnh tâm thần phân liệt được cho là sự phối hợp của
nhiều yếu tố như di truyền, sang chấn tâm lý, những bất thường về sọ não... Qua
nhiều nghiên cứu, người ta thấy có sự thay đổi về sinh hóa não ở những bệnh nhân
tâm thần phân liệt: sự hoạt động quá mức của hệ thống dopaminergic và hệ thống
serotonin, vì vậy việc điều trị bệnh tâm thần phân liệt bằng thuốc là dựa trên cơ
chế lập lại sự hoạt động cân bằng của các hệ thống này.
Hiện nay, dùng các loại thuốc an thần kinh để điều trị bệnh lý này là một
biện pháp quan trọng, bên cạnh đó còn có những biện pháp tâm lý trị liệu phối
hợp, tái hoà nhập bệnh nhân với xã hội, với cộng đồng.
Và những lưu ý khi điều trị
Để điều trị bệnh tâm thần phân liệt cần đạt được 3 mục tiêu sau đây:
- Làm giảm hoặc loại trừ hoàn toàn các triệu chứng của bệnh.
- Làm cho chất lượng cuộc sống của người bệnh và những chức năng thích
nghi về xã hội của bệnh nhân đạt ở mức độ tối đa.
- Bảo đảm được những mục đích cho cuộc sống cá nhân của người bệnh
như là trong công việc, sinh hoạt cá nhân, việc hằng ngày trong gia đình và những
mối quan hệ xã hội.
Việc điều trị cần phải có tư vấn của bác sĩ chuyên khoa vì trong điều trị đôi
khi gặp phải những tác dụng phụ rất nguy hiểm và rất khó chữa, ví dụ như rối loạn
vận động muộn do thuốc an thần kinh. Loại thuốc thường gây ra tác dụng này là
haloperidol, một loại an thần kinh cổ điển được dùng tương đối phổ biến. Khi
người bệnh dùng lâu, kéo dài haloperidol (trên 4 tháng) dễ gặp phải tác dụng phụ
là rối loạn vận động muộn: các vận động không tự chủ ở lưỡi, cằm, đầu chi, hay
gặp nhất là ở vùng miệng, mặt, ngón chân tay, run ở quanh miệng như kiểu mõm
thỏ, có những động tác múa vờn, uốn éo, định hình, những động tác múa giật.
Một trong những đặc trưng của bệnh lý tâm thần là cần phải dùng thuốc lâu
dài. Trong quá trình khám chữa bệnh tại bệnh viện, chúng tôi thường gặp những
câu hỏi của bệnh nhân, người nhà bệnh nhân như: dùng thuốc đến bao giờ, dùng
lâu có nguy hiểm gì không? Tại sao khi bệnh nhân gần như ổn định có thể sinh
hoạt được bình thường mà vẫn phải dùng thuốc? Ngừng thuốc sẽ nguy hiểm như
thế nào? Theo nhiều nghiên cứu khác nhau cho thấy khi bệnh nhân đã qua khỏi
giai đoạn bệnh lý cấp tính, người bệnh trong tình trạng sinh hoạt gần như bình
thường thì việc điều trị duy trì vẫn phải tiếp tục nhằm mục đích ngăn ngừa tái phát
bệnh và làm cho bệnh nhân tuân thủ chế độ điều trị tốt hơn. Việc sử dụng tiếp tục
thuốc an thần kinh có thể làm tỉ lệ tái phát thấp hơn 30% trong một năm và nếu
không dùng thuốc duy trì thì tỷ lệ tái phát có thể lên đến 60-70% trong vòng một
năm đầu và khoảng 90% trong vòng năm thứ hai. Đối với những bệnh nhân có
nhiều đợt tái phát hoặc tái phát hai lần trong thời gian 5 năm thì việc dùng thuốc
cần phải duy trì với thời gian là không xác định. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng,
kể cả khi bệnh nhân tuân thủ điều trị một cách nghiêm túc thì tỷ lệ tái phát vẫn
khoảng 30% trong vòng một năm.
Bên cạnh việc dùng thuốc duy trì, những liệu pháp về tâm lý xã hội cũng rất
quan trọng trong giai đoạn này. Gia đình bệnh nhân cần nhận biết được những
biểu hiện tái phát sớm của bệnh như ngủ kém, khó tập trung chú ý, hay căng thẳng
và dễ bị kích thích, bồn chồn, bất an, tính tình nghi ngờ. Những dấu hiệu này
thường xảy ra sau những stress về tâm lý, vì vậy cần tránh cho người bệnh gặp
phải những căng thẳng trong cuộc sống. Một biện pháp quan trọng nữa là làm cho
người bệnh hòa nhập tái thích ứng xã hội: làm những công việc phù hợp với mình,
tự chăm sóc bản thân, làm các việc trong cuộc sống hằng ngày như nấu cơm, quét
dọn nhà cửa, vệ sinh cá nhân, giao tiếp với mọi người xung quanh, tham gia các
hoat động vui chơi giải trí...