i
LỜI NÓI ĐẦU
Tập bài giảng Kinh tế học vi mô được xây dựng nhằm đáp ứng nhu cầu phục vụ
công tác dạy và học học phần Kinh tế học vi mô cho đối tượng là sinh viên đại học
ngành Kế toán và Quản trị kinh doanh của Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Nam
Định.
Tập bài giảng được xây dựng với bố cục gồm 7 chương, được trình bày gần 200
trang đánh máy, kết thúc mỗi chương có phần câu hỏi ôn tập, câu hỏi đúng sai, câu
hỏi trắc nghiệm và bài tập.
Cách tiếp cận khi xây dựng tập bài giảng Kinh tế học vi mô theo hướng khái quát
hóa nội dung, nhưng giảm thiểu tính hàn lâm trong trình bày, diễn đạt để phù hợp với
đối tượng chính là sinh viên đại học ngành Kế toán và Quản trị kinh doanh của
Trường Đại học SPKT Nam Định.
Trong quá trình xây dựng tập bài giảng, nhóm tác giả đã tham khảo nhiều tài liệu
trong và ngoài nước; đặc biệt có sử dụng trích dẫn hoặc phát triển ý tưởng, nội dung
của nhiều tác giả (nêu trong phần danh mục tài liệu tham khảo). Chúng tôi xin được sử
dụng tài liệu của quý vị với vai trò là nền tảng cơ bản xây dựng tập bài giảng này nhằm
góp phần phát triển những lý thuyết về Kinh tế học vi mô đến gần với người đọc, người
học hơn, tăng cường tính phổ biến về lý thuyết Kinh tế vi mô trong nền kinh tế thị
trường.
Cuối cùng, nhóm tác giả chúng tôi xin gửi những lời cám ơn trân trọng nhất tới
các nhà nghiên cứu, các học giả, bạn bè, đồng nghiệp... đã cung cấp cho chúng tôi
những tư liệu, những lời góp ý quý giá để chúng tôi hoàn thành tập bài giảng này.
NHÓM TÁC GIẢ
ii
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................ I
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ KINH TẾ HỌC VI MÔ .......................................... 1
1.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA MÔN HỌC .................................................... 1
1.1.1. Một số khái niệm ............................................................................................... 1
1.1.1.1. Kinh tế học ................................................................................................. 1
1.1.1.2. Kinh tế vi mô và kinh tế vĩ mô .................................................................. 1
1.1.1.3. Kinh tế học thực chứng và kinh tế học chuẩn tắc ...................................... 2
1.1.2. Đối tƣợng, nội dung nghiên cứu chủ yếu của kinh tế học vi mô ...................... 2
1.1.3. Phƣơng pháp nghiên cứu của kinh tế học vi mô ............................................... 2
1.2. NỀN KINH TẾ ........................................................................................................ 3
1.2.1. Ba vấn đề kinh tế cơ bản của một nền kinh tế .................................................. 3
1.2.2. Mô hình nền kinh tế .......................................................................................... 3
1.2.2.1. Mô hình nền kinh tế tập quán truyền thống ............................................... 4
1.2.2.2. Mô hình kinh tế kế hoạch hoá tập trung (kinh tế chỉ huy, mệnh lệnh) ...... 4
1.2.2.3. Mô hình kinh tế thị trƣờng ......................................................................... 4
1.2.2.4. Mô hình kinh tế hỗn hợp ............................................................................ 4
1.2.3. Cơ chế hoạt động của nền kinh tế ..................................................................... 5
1.2.4. Thị trƣờng .......................................................................................................... 6
1.2.4.1. Khái niệm ................................................................................................... 6
1.2.4.2. Vai trò của thị trƣờng ................................................................................. 7
1.2.4.3. Chức năng và quy luật hoạt động của thị trƣờng ....................................... 7
1.2.4.4. Phân loại thị trƣờng .................................................................................... 8
1.3. LỰA CHỌN KINH TẾ TỐI ƢU ........................................................................... 9
1.3.1. Những vấn đề cơ bản của lý thuyết lựa chọn .................................................... 9
1.3.2. Phƣơng pháp lựa chọn kinh tế tối ƣu ................................................................ 9
1.3.3. Ảnh hƣởng của một số quy luật kinh tế đến việc lựa chọn kinh tế tối ƣu ...... 11
1.3.3.1. Quy luật khan hiếm .................................................................................. 11
1.3.3.2. Quy luật chi phí cơ hội ngày càng tăng ................................................... 11
1.3.3.3. Quy luật lợi suất giảm dần ....................................................................... 12
NỘI DUNG ÔN TẬP ................................................................................................... 13
I. LÝ THUYẾT ............................................................................................................ 13
II. BÀI TẬP .................................................................................................................. 15
CHƢƠNG 2 CẦU – CUNG ........................................................................................ 18
2.1. CẦU ........................................................................................................................ 18
2.1.1. Khái niệm ........................................................................................................ 18
2.1.1.1. Khái niệm cầu .......................................................................................... 18
iii
2.1.1.2. Lƣợng cầu ................................................................................................ 19
2.1.1.3. Biểu cầu ................................................................................................... 20
2.1.1.4. Đƣờng cầu ................................................................................................ 20
2.1.2. Cầu cá nhân và cầu thị trƣờng ......................................................................... 23
2.1.3. Luật cầu ........................................................................................................... 24
2.1.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hình thành cầu ...................................................... 25
2.1.5. Sự di chuyển và dịch chuyển của đƣờng cầu .................................................. 29
2.1.5.1. Sự di chuyển của đƣờng cầu .................................................................... 29
2.1.5.2. Sự dịch chuyển đƣờng cầu ....................................................................... 29
2.2. CUNG .................................................................................................................... 31
2.2.1. Khái niệm ........................................................................................................ 31
2.2.1.1. Khái niệm cung ........................................................................................ 31
2.2.1.2. Lƣợng cung .............................................................................................. 31
2.2.1.3. Biểu cung ................................................................................................. 32
2.2.1.4. Đƣờng cung .............................................................................................. 32
2.2.2. Cung cá nhân và cung thị trƣờng .................................................................... 35
2.2.3. Luật cung ......................................................................................................... 36
2.2.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến hình thành cung .................................................... 36
2.2.5. Sự di chuyển và sự dịch chuyển của đƣờng cung ........................................... 39
2.2.5.1. Sự di chuyển của đƣờng cung .................................................................. 39
2.2.5.2. Sự dịch chuyển đƣờng cung ..................................................................... 40
2.3. CÂN BẰNG CUNG – CẦU ................................................................................. 41
2.3.1. Trạng thái cân bằng ......................................................................................... 41
2.3.2. Trạng thái dƣ thừa và thiếu hụt ....................................................................... 42
2.3.3. Thay đổi trong trạng thái cân bằng ................................................................. 43
2.3.4. Thặng dƣ tiêu dùng, thặng dƣ sản xuất ........................................................... 45
2.3.5. Kiểm soát giá ................................................................................................... 47
2.3.5.1. Giá trần (Price Celing - PC ) ..................................................................... 47
2.3.5.2. Giá sàn ( Price floor - PF) ......................................................................... 48
2.4. CO DÃN CỦA CẦU VÀ CO DÃN CỦA CUNG ............................................... 49
2.4.1. Co dãn của cầu ................................................................................................ 49
2.4.1.1. Khái niệm độ co dãn của cầu ................................................................... 49
2.4.1.2. Một số loại co dãn của cầu ....................................................................... 50
2.4.1.3. Cách tính hệ số co dãn ............................................................................. 51
2.4.1.4. Mức độ co dãn của cầu ............................................................................ 53
2.4.1.5. Mối quan hệ giữa độ co dãn, mức chi và doanh thu ................................ 54
2.4.2. Co dãn của cung .............................................................................................. 55
iv
2.4.3. Vận dụng độ co dãn cầu, cung đối với giá cả hàng hoá dịch vụ ..................... 56
NỘI DUNG ÔN TẬP ................................................................................................... 59
I. LÝ THUYẾT ............................................................................................................ 59
II. BÀI TẬP .................................................................................................................. 69
CHƢƠNG 3 LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI NGƢỜI TIÊU DÙNG .......................... 74
3.1. LÝ THUYẾT VỀ LỢI ÍCH ................................................................................. 74
3.1.1. Một số khái niệm về lợi ích ............................................................................. 74
3.1.2. Quy luật lợi ích cận biên giảm dần ................................................................. 76
3.1.3. Lợi ích cận biên và đƣờng cầu ........................................................................ 77
3.1.4. Lợi ích cận biên và thặng dƣ tiêu dùng ........................................................... 78
3.1.5. Lựa chọn tiêu dùng tối ƣu tiếp cận từ lý thuyết lợi ích ................................... 80
3.2. ĐƢỜNG NGÂN SÁCH – ĐƢỜNG BÀNG QUAN VÀ LỰA CHỌN TIÊU
DÙNG TỐI ƢU ............................................................................................................ 82
3.2.1. Đƣờng ngân sách ............................................................................................. 82
3.2.2. Đƣờng bàng quan ............................................................................................ 84
NỘI DUNG ÔN TẬP ................................................................................................... 88
I. LÝ THUYẾT ............................................................................................................ 88
II. BÀI TẬP .................................................................................................................. 91
CHƢƠNG 4 LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI CỦA DOANH NGHIỆP ...................... 94
4.1. LÝ THUYẾT VỀ SẢN XUẤT ............................................................................. 94
4.1.1. Hàm sản xuất ................................................................................................... 94
4.1.2. Sản xuất với một đầu vào biến đổi .................................................................. 95
4.1.3. Sản xuất với hai đầu vào biến đổi ................................................................... 99
4.2. LÝ THUYẾT VỀ CHI PHÍ ............................................................................... 103
4.2.1. Phân loại chi phí ............................................................................................ 103
4.2.2. Chi phí sản xuất trong ngắn hạn .................................................................... 105
4.2.3. Chi phí sản xuất trong dài hạn....................................................................... 109
4.3. LÝ THUYẾT VỀ DOANH THU VÀ LỢI NHUẬN ........................................ 110
4.3.1. Doanh thu ...................................................................................................... 110
4.3.2. Lợi nhuận ...................................................................................................... 111
4.3.2.1. Khái niệm ............................................................................................... 111
4.3.2.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến lợi nhuận ..................................................... 112
4.3.2.3. Tối đa hoá lợi nhuận .............................................................................. 113
NỘI DUNG ÔN TẬP ................................................................................................. 116
I. LÝ THUYẾT .......................................................................................................... 116
II. BÀI TẬP ................................................................................................................ 122
CHƢƠNG 5 CẤU TRÚC THỊ TRƢỜNG SẢN PHẨM ........................................ 125
v
5.1. THỊ TRƢỜNG CẠNH TRANH HOÀN HẢO ................................................ 125
5.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thị trƣờng và doanh nghiệp .................................. 125
5.1.1.1. Khái niệm ............................................................................................... 125
5.1.1.2. Đặc điểm ................................................................................................ 125
5.1.2. Lựa chọn sản lƣợng trong ngắn hạn .............................................................. 127
5.1.3. Đƣờng cung trong ngắn hạn .......................................................................... 129
5.1.4. Lựa chọn sản lƣợng trong dài hạn ................................................................. 131
5.1.5. Đƣờng cung dài hạn của doanh nghiệp ......................................................... 131
5.1.6. Cân bằng dài hạn ........................................................................................... 132
5.2. THỊ TRƢỜNG ĐỘC QUYỀN THUẦN TUÝ .................................................. 134
5.2.1. Độc quyền bán ............................................................................................... 134
5.2.1.1. Khái niệm ............................................................................................... 134
5.4.1.2. Đặc điểm của thị trƣờng độc quyền và doanh nghiệp độc quyền .......... 134
5.4.1.3. Hành vi của doanh nghiệp ..................................................................... 135
5.2.1.4. Mất không từ sức mạnh độc quyền ........................................................ 138
5.2.1.5. Các phƣơng pháp định giá khác của hãng độc quyền bán ..................... 138
5.2.1.6. Hạn chế của độc quyền và điều tiết độc quyền của nhà nƣớc ............... 141
5.2.2. Độc quyền mua ............................................................................................. 142
5.3. THỊ TRƢỜNG CẠNH TRANH ĐỘC QUYỀN .............................................. 144
5.3.1. Khái niệm, đặc điểm của thị trƣờng và doanh nghiệp .................................. 144
5.3.2. Đƣờng cầu của doanh nghiệp ........................................................................ 144
5.3.3. Cân bằng ngắn hạn và cân bằng dài hạn ....................................................... 144
5.4. THỊ TRƢỜNG ĐỘC QUYỀN TẬP ĐOÀN ..................................................... 145
5.4.1. Khái niệm, đặc điểm của thị trƣờng và doanh nghiệp .................................. 145
5.4.2. Đƣờng cầu gẫy khúc và giá cả kém linh hoạt ............................................... 146
5.4.3. Lý thuyết trò chơi và những quyết định phụ thuộc lẫn nhau ........................ 147
NỘI DUNG ÔN TẬP ................................................................................................. 149
I. LÝ THUYẾT .......................................................................................................... 149
II. BÀI TẬP ................................................................................................................ 155
CHƢƠNG 6 THỊ TRƢỜNG YẾU TỐ SẢN XUẤT ............................................... 162
6.1. THỊ TRƢỜNG LAO ĐỘNG ............................................................................. 162
6.1.1. Cầu về lao động ............................................................................................. 162
6.1.2. Cung về lao động .......................................................................................... 165
6.1.3. Cân bằng thị trƣờng lao động ........................................................................ 166
6.2. THỊ TRƢỜNG VỐN .......................................................................................... 168
6.2.1. Cầu dịch vụ vốn ............................................................................................ 168
6.2.2. Cung dịch vụ vốn .......................................................................................... 170
