Thuốc kháng viêm không steroid sử
dụng không đơn giản
Từ khi có mặt, các loại thuốc chống viêm không steroid đã góp
phần đẩy lùi nhiều bệnh tật nhờ tác dụng ức chế, chống lại phản ứng
viêm như tình trạng sung huyết, phù nề các tổ chức mà ta thường gọi là
phản ứng viêm.
Viêm là một phản ứng của cơ thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Phản
ứng này nhằm chống lại các tác nhân gây bệnh để bảo vệ cơ thể. Khi tình
trạng viêm nhiễm nặng kéo dài gây đau đớn, khiến cho sức khỏe bị suy sụp.
Thuốc kháng viêm thường có hai loại, đó là loại kháng viêm có
steroid và loại kháng viêm không steroid. Dưới đây chỉ xin trình bày loại
thuốc kháng viêm không steroid.
Thuốc kháng viêm không steroid nghĩa là các thuốc loại không có
steroid, mà cách đây hàng trăm năm đã xuất hiện như aspirin (acid
acetylsalicilic). Dần dần họ nhận thấy rằng các loại thuốc dạng này cần phải
có dược tính hoàn hảo hơn, hiệu quả sử dụng nhanh, giảm thiểu những tác
dụng không mong muốn, song lại dễ hấp thu, dễ uống, tiện dùng cho các lứa
tuổi... nên cùng với thời gian đã xuất hiện nhiều loại thuốc kháng viêm
không steroid ra đời sau aspirin như indometacin, ibuprofen (còn có
naproxen, fenopfen, ketoprofen), piroxicam (tenoxicam, meloxicam),
diclofenac (voltaren)... Ngoài ra, thuốc còn được bào chế dưới dạng viên sủi
hay tạo màng bao tan ở ruột để ngăn không cho hoạt chất của thuốc kích ứng
vào niêm mạc dạ dày như viên aspirin pH8...
Là loại thuốc có tác dụng hầu hết trên các loại viêm không phân biệt
nguyên nhân. Phản ứng của thuốc kháng viêm loại này được biểu hiện theo
cơ chế: ức chế sinh tổng hợp prostaglandin do ngăn cản sự hình thành
cyclooxygenase là một enzym có tác dụng thúc đẩy việc tạo ra các
prostaglandin (một hormon liên quan đến sự điều tiết một số chức năng của
cơ thể như viêm, thân nhiệt, co cơ). Người ta đã biết rằng không có
cyclooxygenase thì không thể tạo ra prostaglandin; mà khi không có
prostaglandin thì cũng không có triệu chứng viêm, đau, sốt. Mặt khác thuốc
còn làm bền vững thể tiểu bào tức màng lybosom để phân giải và ức chế quá
trình viêm; đồng thời đối kháng với các chất trung gian hóa học của viêm.
Ngoài ra, nó còn có tác dụng làm hạ sốt, giảm đau và chống sự ngưng kết
tiểu cầu.
Phân loại thuốc
Người ta đã phân loại thuốc kháng viêm không steroid theo cấu trúc
hóa học (cấu tạo phân tử), như nhóm dẫn xuất acid salicylic (aspirin), dẫn
xuất pyrazolon, dẫn xuất indol, dẫn xuất oxicam, dẫn xuất propionic, dẫn
xuất acid phenylacetic...
Các thuốc kháng viêm thường dùng như aspirin (acid acetylsalicylic),
ibuprofen, naproxen, diclofenac, indometacin, meloxicam, nimesulid. Gần
đây có nhóm thuốc coxib (celecoxib, rofecoxib...) ức chế chuyên biệt
cyclooxygenase 2 là men xúc tác tạo ra prostaglandin gây viêm chứ không
ảnh hưởng đến cyclooxygenase 1 (là yếu tố xúc tác sản xuất prostaglandin
che chở niêm mạc dạ dày), do đó thuốc này ít gây ra tác dụng phụ loét dạ
dày, tá tràng, song một thời gian sau lại phát hiện nó gây tác dụng phụ trên
tim mạch, có thể dẫn đến tử vong, vì vậy khi kê đơn loại thuốc này phải rất
thận trọng.
Hiện nay các thuốc kháng viêm không steroid được bào chế thành 4
dạng là uống, tiêm, thuốc dạng đạn để đặt vào hậu môn, kem, cồn xoa bóp.
Thuốc có khả năng hấp thu tốt nên thông thường người ta vẫn dùng dạng
uống, còn dạng tiêm ít dùng, chỉ sử dụng trong bệnh khớp như viêm khớp
dạng thấp, các chứng viêm không phải thấp khớp, trong giảm đau. Để tăng
cường tác dụng kháng viêm và giảm đau còn ra đời các loại thuốc phối hợp
như viên alaxan (gồm ibuprofen và paracetamol), hay viên dolor – nisina
(chứa aspirin, paracetamol và cafein).
Tác dụng phụ của thuốc
Thông thường thuốc gây viêm loét dạ dày, tá tràng, có khi gây xuất
huyết. Do thuốc loại này ức chế sự tổng hợp prostaglandin, đặc biệt là
prostaglandin E nên đã làm giảm lớp chất nhày có tác dụng bảo vệ niêm mạc
dạ dày, sinh viêm loét. Mặt khác, ta thấy các phân tử của thuốc loại này có
độ tan thấp, mà lại kích ứng biểu mô tại chỗ rất mạnh nên nguy cơ viêm loét
niêm mạc dạ dày, tá tràng càng cao. Tác dụng này không những chỉ xảy ra
qua đường uống là chủ yếu, mà còn xảy ra khi dùng bằng đường tiêm, đặt
thuốc ở trực tràng, bôi thuốc trên diện da rộng.
Để tránh tình trạng các hoạt chất của thuốc kích ứng niêm mạc dạ dày,
người ta đã bào chế ra viên thuốc có tạo màng tan ở ruột như viên aspirin
pH8 (aspan pH8, aspral pH8...), do vậy những loại viên này để bảo tồn tác
dụng ấy khi uống không được nhai hay bẻ đôi hoặc cắt viên thuốc ra nhiều
phần mà phải nuốt nguyên cả viên. Dạng thuốc này cần uống xa bữa ăn và
nên uống với nhiều nước.
Ngược lại, nếu dùng viên thường (không có màng bao đặc biệt) thì
cần uống thuốc vào bữa ăn hoặc ngay sau khi ăn cơm, cũng cần uống với
nhiều nước (khoảng 200ml) mỗi lần. Loại thuốc này có thể nhai nát hoặc
cho vào cốc nước chờ viên thuốc rã tan để khi uống giúp thuốc trôi nhanh
xuống ruột. Trên thị trường còn loại viên sủi hoặc gói bột dạng cốm pha
trong nước thành dung dịch rồi uống (aspegic: acetyl salicylat DL – lysine).
Một điều cần chú ý là khi sử dụng thuốc kháng viêm tuyệt đối không
được uống rượu vì sẽ gây chảy máu dạ dày. Loại thuốc này cũng dễ gây dị
ứng, hen suyễn và có thể xảy ra dị ứng chéo.
Một số trường hợp không được dùng các loại thuốc này (tức chống
chỉ định): những người có tiền sử viêm loét dạ dày - tá tràng, chảy máu dạ
dày, người mắc sốt xuất huyết hay đang xuất huyết (như phụ nữ đang băng
huyết hay rong kinh), tiền sử hen phế quản, cơ địa dị ứng. Tránh dùng cho
phụ nữ đang mang thai (nhất là 3 tháng cuối) vì sẽ gây độc cho thận và tim
phổi của thai nhi, hoặc phụ nữ đang cho con bú.