I.C s khoa h c và ph ng pháp nghiên c u :ơ ở ọ ươ ứ
Vi t Nam n m trong khu v c Đông Nam Á và là n i chuy n ti p gi a đ iệ ằ ự ơ ể ế ữ ạ
l c châu Á và 2 đ i d ng Thái Bình D ng và n Đ D ngụ ạ ươ ươ Ấ ộ ươ . Khí h u Vi tậ ệ
Nam là khí h uậ Nhi t đ i gió mùaệ ớ . Lãnh th Vi t Nam n m tr n trongổ ệ ằ ọ vùng nhi tệ
đ iớ, đ ng th i n m rìa phía đông nam c a ph n châu Á l c đ a, giáp v i bi nồ ờ ằ ở ủ ầ ụ ị ớ ể
Đông (m t ph n c aộ ầ ủ Thái Bình D ngươ ), nên ch u nh h ng tr c ti p c a ki u khíị ả ưở ự ế ủ ể
h uậ gió mùa m u d ch, th ng th i các vùng vĩ đ th p.ậ ị ườ ổ ở ộ ấ
Vùng B c Trung B là vùngắ ộ đôi khi có th i ti t l nh và có nh ng th i kỳ khô nóngờ ế ạ ữ ờ
do gió foehn gây nên. Mùa Hè, khi gió mùa Tây Nam ho t đ ng m nh gây ra th iạ ộ ạ ờ
ti t khô nóng (có khi t i > 40 °C, đ m ch còn 50 ÷ 60), gió này g i làế ớ ộ ẩ ỉ ọ gió foehn.
Th i ti t trong nh ng ngày này r t khô, đ m có khi xu ng 30%, và nóng, nhi tờ ế ữ ấ ộ ẩ ố ệ
đ có khi lên t i 43ộ ớ oC, b u tr i không m t g n mây, tr i n ng chói chang, gió l iầ ờ ộ ợ ờ ắ ạ
th i đ u đ u nh qu t l a, cây c héo khô, ao h c n ki t, con ng i và gia súc bổ ề ề ư ạ ử ỏ ồ ạ ệ ườ ị
ng t ng t, r t d sinh ho ho n.ộ ạ ấ ễ ả ạ
Tr c th c ti n đ t ra đó mà tôi đã th c hi n đ tài “Tác h i c a Gió Lào( Gióướ ự ế ặ ự ệ ề ạ ủ
ph n Tây Nam) đ n ho t đ ng s n xu t c a ng i dân khu v c B c Trung B -ơ ế ạ ộ ả ấ ủ ườ ự ắ ộ
Vi t Nam”, t đó làm c s đ đ ra các bi n pháp hi u qu trong công tác phòngệ ừ ơ ở ể ề ệ ệ ả
ng a, gi m thi u tác h i c a nó gây ra.ừ ả ể ạ ủ
Ph ng pháp nghiên c u.ươ ứ
Ph ng pháp phân tích - t ng h p lí thuy t:ươ ổ ợ ế
Ph ng pháp đ c s d ng đ h th ng l i các ki n th c lý thuy t, nh h ng c aươ ượ ử ụ ể ệ ố ạ ế ứ ế ả ưở ủ
Gió Lào. Quá trình làm ti u lu n c n ti n hành thu th p, phân tích và t ng h p tàiể ậ ầ ế ậ ổ ợ
li u, s li u th ng kê qua sách, báo, t p chí, các nghiên c u đã đ c công b c a cácệ ố ệ ố ạ ứ ượ ố ủ
c quan, ban ngành.ơ
1
II. N i dungộ
1. Vài nét chung v hi n t ng gió Lào Vi t Namề ệ ượ ở ệ
a.Khái ni m, ngu n g c và c ch hình thành Gió Làoệ ồ ố ơ ế
Khái ni m:ệ
Trong khí t ng có hi n t ng gió v t đèo đ c g i là "F n" (foehn): tượ ệ ượ ượ ượ ọ ơ ừ
bên kia núi gió th i lên (anabatic wind), không khí b l nh d n đi r i ng ng k t nênổ ị ạ ầ ồ ư ế
chút b t m nh ng cũng thu thêm nhi t do ng ng k t to ra, sau khi qua đ nh gióớ ẩ ư ệ ư ế ả ỉ
th i xu ng (katabatic wind) bên này núi, nhi t đ c a nó tăng d n lên do quá trìnhổ ố ệ ộ ủ ầ
không khí b nén đo n nhi t, vì v y đ n chân núi bên này gió tr nên khô và nóngị ạ ệ ậ ế ở
h n. Núi càng cao chênh l ch nhi t đ càng l n. (thí d v i dãy núi cao 3km, nhi tơ ệ ệ ộ ớ ụ ớ ệ
đ không khí bên kia núi là 10ộoC, sang chân núi bên này nhi t đ đã lên t i 18ệ ộ ớ 0C,
theo M. Short, NASA ). Foehn có ngu n g c t ồ ố ừ ti ng Đ cế ứ (föhn) ch th gió vùngỉ ứ ở
núi Alps, nh nó khu v c ờ ự Trung Âu đ c h ng khí h u m áp.ượ ưở ậ ấ Hi n t ng trênệ ượ
m i đ a ph ng g i m i tên khác nhau, “ph n” là tên g i đ a ph ng c a th gióỗ ị ươ ọ ỗ ơ ọ ị ươ ủ ứ
khô và nóng th i trong các thung lũng c a n c Áo và Th y sĩ, phía b c dãy núiổ ủ ướ ụ ở ắ
An-p , tây nam n c M là "chinook", vùng gi a Alma-Ata và Frunze (Liên xôơ ở ướ ỹ ở ữ
cũ) là "kastek, Tây Ban Nha g i là gió ọBilbao. ỞVi t Namệ, hi n t ng foehnệ ượ
th ng đ c dân gian g i là ườ ượ ọ gió Lào ho c ặgió ph n Tây Namơ khô nóng. Nói
chung, th ng đ t tên cho gió này theo tên đ a ph ng n i x y ra.ườ ặ ị ươ ơ ả
Ngu n g c và c ch hình thànhồ ố ơ ế
Gió này có ngu n g c t vùng bi n Nam n Đ D ngồ ố ừ ể Ấ ộ ươ mà th c ch t làự ấ
kh i khí Ben-gan, trên đ ng đi qua l c đ a Thái Lan, Lào, Campuchia và dãyố ườ ụ ị
Tr ng S n. G p dãy Tr ng S n, không khí b đ y lên cao và b l nh nên h u h tườ ơ ặ ườ ơ ị ẩ ị ạ ầ ế
h i m đ u b ng ng l i thành m a trút xu ng bên s n phía Tây c a dãy núiơ ẩ ề ị ư ạ ư ố ườ ủ
Kh i không khí ngu n g c bi n nóng m b bi n tính fohn tr nên khô và nóng. Gióố ồ ố ể ẩ ị ế ở
fohn khô, nóng th ng có h ng Tây, Tây-Nam th ng đ c g i là gió Lào.ườ ướ ườ ượ ọ
Nh ng đ ng l c ch y u sinh ra gió Lào là vùng áp th p th ng hình thành mi nư ộ ự ủ ế ấ ườ ở ề
Hoa nam, có khi trung tâm áp th p n m ngay đ ng b ng B c b . Vùng áp th p cóấ ằ ở ồ ằ ắ ộ ấ
tác d ng “g i gió” hay “hút gió” v t qua d y Tr ng S n. Vùng áp th p này càngụ ọ ượ ẫ ườ ơ ấ
2
sâu thì gió Lào càng th i m nh, và có tr ng h p t a r ng ra B c b , lên t i vùngổ ạ ườ ợ ỏ ộ ắ ộ ớ
Vi t B c.ệ ắ
b. Tình hình Gió Lào Vi t Namở ệ
Gió Lào là m t d ng th i ti t đ c bi t v mùa hè Trung B Vi t Nam.ộ ạ ờ ế ặ ệ ề ở ộ ệ
Gió Lào th i theo h ng Tây nam. Trong m t ngày, gió Lào th ng b t đ u th i tổ ướ ộ ườ ắ ầ ổ ừ
8-9 gi sang cho đ n chi u t i, th i m nh nh t t kho ng g n gi a tr a đ n xờ ế ề ố ổ ạ ấ ừ ả ầ ữ ư ế ế
chi u. Có khi gió Lào th i liên t c su t c ngày đêm, có đ t kéo dài trong 10 ngàyề ổ ụ ố ả ợ
đêm li n. Khi có gió Lào th i, nhi t đ cao nh t trong ngày th ng v t quá 37oCề ổ ệ ộ ấ ườ ượ
và đ m nh t trong ngày th ng gi m xu ng d i 50%. Ti n sĩ Nguy n Vi tộ ẩ ấ ườ ả ố ướ ế ễ ệ
C ng, Giám đ c Trung tâm V t li u và môi tr ng kh c nghi t (Vi n C h c)ườ ố ậ ệ ườ ắ ệ ệ ơ ọ
cho bi t, gió Lào s dĩ r t khô nóng vì đã trút h t h i m bên Lào, khi sang Vi tế ở ấ ế ơ ẩ ệ
Nam l i tăng nhi t đ do đi qua các núi đá. Nh ng tr n gió này làm khí h u mùa hèạ ệ ộ ữ ậ ậ
B c Trung b và nh t là Ngh An tr nên c c kỳ kh c nghi t, làm tăng chi phíở ắ ộ ấ ệ ở ự ắ ệ
sinh ho t, gi m hi u su t công vi c và khi n các nhà đ u t ng n ng iạ ả ệ ấ ệ ế ầ ư ầ ạ
Gió Tây Nam khô nóng nh h ng nhi u nh t các t nh B c Trung B , đ ngả ưở ề ấ ở ỉ ắ ộ Ở ồ
b ng Ngh An – Hà Tĩnh, trung bình hàng năm quan sát đ c 20 - 30 ngày. Trongằ ệ ượ
các vùng thung lũng phía Tây, tình tr ng khô nóng còn bi u hi n nghiêm tr ng h n,ạ ể ệ ọ ơ
m i năm có đ n 40 – 50 ngày, trong đó có 15 – 20 ngày khô nóng c p II. ỗ ế ấ
Khu v c Thanh Hoá gió khô, nóng ít h n, kho ng t 10 đ n 20 ngày m i nămự ơ ả ừ ế ỗ
B ng 7.3.ả M c đ gió khô nóng m t s đ a đi m vùng B c Trung Bứ ộ ở ộ ố ị ể ắ ộ
Đ a đi mị ể Tháng
III
Tháng
IV
Tháng
V
Tháng
VI
Tháng
VII
Tháng
VIII
Tháng
IX
T nổ
g
c nộ
g
T n s khô nóng c p Iầ ố ấ
Thanh Hóa - 0,4 2,6 3,8 3,7 1,5 0,1 12,1
Vinh 0,2 1,2 5,2 7,2 7,1 5,9 0,4 27,2
Hà Tĩnh 0,3 1,0 5,4 7,3 10,1 6,4 0,6 31,6
Đ ng H iồ ớ 0,5 1,5 4,9 7,3 6,8 5,2 0,7 26,9
C a Tùngử0,6 1,9 3,7 8,7 6,7 5,1 0,7 27,5
T n s khô nóng c p IIầ ố ấ
Thanh Hóa 0.0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,0 0,6
Vinh 0,2 0,6 1,8 2,1 2,7 0,5 0,0 7,9
Hà Tĩnh 0,2 0,2 0,6 0,9 1,2 0,4 0,0 3,5
Đ ng H iồ ớ 0,4 1,5 3,1 0,7 1,8 0,7 0,0 8,2
C a Tùngử0,2 0,8 1,0 3,0 1,0 0,4 0,0 6,4
3
Các t nh Bình - Tr - Thiên cũng là vùng có nhi u gió Tây khô nóng. Đ c bi tỉ ị ề ặ ệ
khu v c Qu ng Tr có đèo Lao B o, n i th p nh t c a dãy Tr ng S n hút lu ngự ả ị ả ơ ấ ấ ủ ườ ơ ồ
gió Tây khô nóng th i th ng xu ng vùng đ ng b ng, nh h ng nghiêm tr ng đ nổ ẳ ố ồ ằ ả ưở ọ ế
s n xu t Nông Lâm nghi p. V c ng đ và t n s , trung bình mùa hè quan sátả ấ ệ ề ườ ộ ầ ố
đ c 25 – 30 ngày khô nóng c p I, trong đó có 7 – 8 ngày khô nóng c p II. Haiượ ấ ấ
tháng nhi u gió Tây khô, nóng nh t là tháng VI và VII, trung bình m i tháng có 7 –ề ấ ỗ
9 ngày khô nóng c p I, trong đó 2 – 3 ngày khô nóng c p II.ấ ấ
Tác h i c a Gió Lào:ạ ủ
Tác h i c a gió Tây Nam khô nóng (gió Lào) chính là nhi t đ cao và đ mạ ủ ệ ộ ộ ẩ
không khí th p. Trong tr ng h p t c đ gió v a ph i (kho ng 2 - 3 m/s), nhi t đấ ườ ợ ố ộ ừ ả ả ệ ộ
t i cao trong ngày t i 34 - 35ố ớ 0C, đ m t i th p d i 55%. Gió Lào m nh (t c độ ẩ ố ấ ướ ạ ố ộ
kho ng 5 - 10 m/s) có th làm tăng nhi t đ t i 37 - 40ả ể ệ ộ ớ 0C, đ m gi m xu ng d iộ ẩ ả ố ướ
45%. Vì v y khi có gió Tây Nam khô nóng, đ thoát h i n c c a cây r t l n,ậ ộ ơ ướ ủ ấ ớ
l ng n c trong cây b hao h t không k p bù l i, cây s b khô héo và ch t. Gióượ ướ ị ụ ị ạ ẽ ị ế
khô nóng kéo dài d gây ra khô h n trên di n r ng, nh h ng r t l n đ n mùaễ ạ ệ ộ ả ưở ấ ớ ế
màng.
Nh ng ru ng m khô h n Ngh Anữ ộ ạ ạ ở ệ
Nh ng đ t gió khô nóng đ n s m th ng nguy hi m cho lúa xuân đang th iữ ợ ế ớ ườ ể ờ
kỳ tr bông. Khi g p nh ng đ t gió này, t l h t lép t 20 – 50%. Đ i v i lúa mùaỗ ặ ữ ợ ỷ ệ ạ ừ ố ớ
vào th i kỳ m , gió này làm cho m b già, khi c y xu ng không bén đ c r . Đ cờ ạ ạ ị ấ ố ượ ễ ặ
bi t gió Tây Nam khô nóng còn là nguyên nhân gây ra cháy r ng.ệ ừ
4
Cháy r ng di n ra trong nh ng ngày n ng nóngừ ễ ữ ắ
Trong nh ng tr ng h p gió m nh, cây c b khô héo, d b cháy r ng vàữ ườ ợ ạ ỏ ị ễ ị ừ
lan trên di n r ng. M t khác, tác đ ng gián ti p c a các y u t khí t ng còn kéoệ ộ ặ ộ ế ủ ế ố ượ
theo làm khô ki t n c trong đ t, chua phèn và mu i m n ng m lên m t làm choệ ướ ấ ố ặ ấ ặ
b r cây nh b ngâm trong các dung d ch có n ng đ mu i khoáng và a xít cao,ộ ễ ư ị ị ồ ộ ố
cây tr ng có th b ch t.ồ ể ị ế
Khi Gió Lào th i, nhi t đ cao và đ m không khí th p, n c các ao,ổ ệ ộ ộ ẩ ấ ướ ở
sông nóng d n lên, làm các lo i đ ng v t th y sinh ch t.ầ ạ ộ ậ ủ ế
Hi n t ng cá ch t do n ng nóngệ ượ ế ắ
Bi n pháp phòng tránh:ệ
Đ đ phòng gió Tây Nam khô nóng, đ i v i lúa xuân c n gieo c y đúngể ề ố ớ ầ ấ
th i v , chăm bón t t cho lúa m c kh e, tr s m, tránh đ c nhũng đ t gió khôờ ụ ố ọ ỏ ổ ớ ượ ợ
nóng đ u mùa. Đ i v i lúa mùa, khi c y c n gi n c m t ru ng cho mát g c, bónầ ố ớ ấ ầ ữ ướ ặ ộ ố
thêm phân đ làm tăng s c s ng.ể ứ ố
5