I.C s khoa h c và ph
ng pháp nghiên c u :
ơ ở
ọ
ươ
ứ
Vi ệ ữ ạ t Nam n m trong khu v c Đông Nam Á và là n i chuy n ti p gi a đ i ự ể ế ằ ơ
ng Thái Bình D ng và n Đ D ng l c châu Á và 2 đ i d ụ ạ ươ ộ ươ . Khí h u Vi ươ Ấ ậ ệ t
t đ i gió mùa . Lãnh th Vi t Nam n m tr n trong vùng nhi Nam là khí h uậ Nhi ệ ớ ổ ệ ằ ọ tệ
đ iớ , đ ng th i n m ờ ằ ở ồ ể rìa phía đông nam c a ph n châu Á l c đ a, giáp v i bi n ủ ụ ầ ớ ị
ng tr c ti p c a ki u khí Đông (m t ph n c a ộ ầ ủ Thái Bình D ngươ ), nên ch u nh h ị ả ưở ự ế ủ ể
ng th i các vùng vĩ đ th p. h uậ gió mùa m u d ch, th ậ ị ườ ổ ở ộ ấ
Vùng B c Trung B là vùng đôi khi có th i ti t l nh và có nh ng th i kỳ khô nóng ắ ộ ờ ế ạ ữ ờ
ờ do gió foehn gây nên. Mùa Hè, khi gió mùa Tây Nam ho t đ ng m nh gây ra th i ạ ộ ạ
ti t khô nóng (có khi t i > 40 °C, đ m ch còn 50 ÷ 60), gió này g i là gió foehn. ế ớ ộ ẩ ọ ỉ
Th i ti ờ ế t trong nh ng ngày này r t khô, đ m có khi xu ng 30%, và nóng, nhi ộ ẩ ữ ấ ố ệ t
oC, b u tr i không m t g n mây, tr i n ng chói chang, gió l
i 43 đ có khi lên t ộ ớ ờ ắ ộ ợ ầ ờ ạ i
th i đ u đ u nh qu t l a, cây c héo khô, ao h c n ki t, con ng i và gia súc b ổ ề ạ ử ồ ạ ư ề ỏ ệ ườ ị
ng t ng t, r t d sinh ho ho n. ạ ấ ễ ả ạ ộ
Tr c th c ti n đ t ra đó mà tôi đã th c hi n đ tài “Tác h i c a Gió Lào( Gió ướ ạ ủ ự ự ế ệ ề ặ
ph n Tây Nam) đ n ho t đ ng s n xu t c a ng ạ ộ ấ ủ ế ả ơ ườ i dân khu v c B c Trung B - ộ ự ắ
Vi t Nam”, t đó làm c s đ đ ra các bi n pháp hi u qu trong công tác phòng ệ ừ ơ ở ể ề ệ ệ ả
ng a, gi m thi u tác h i c a nó gây ra. ạ ủ ừ ể ả
Ph ng pháp nghiên c u. ươ ứ
Ph ng pháp phân tích - t ng h p lí thuy t: ươ ế ổ ợ
Ph ng pháp đ c s d ng đ h th ng l i các ki n th c lý thuy t, nh h ươ ượ ử ụ ể ệ ố ạ ế ả ứ ế ưở ủ ng c a
Gió Lào. Quá trình làm ti u lu n c n ti n hành thu th p, phân tích và t ng h p tài ể ế ậ ầ ậ ổ ợ
li u, s li u th ng kê qua sách, báo, t p chí, các nghiên c u đã đ c công b c a các ố ệ ứ ệ ạ ố ượ ố ủ
c quan, ban ngành. ơ
1
II. N i dung ộ
1. Vài nét chung v hi n t
ng gió Lào
t Nam
ề ệ ượ
Vi ở ệ
a.Khái ni m, ngu n g c và c ch hình thành Gió Lào
ồ ố
ơ ế
ệ
Khái ni m:ệ
Trong khí t ng có hi n t ng gió v t đèo đ ượ ệ ượ ượ ượ c g i là "F n" (foehn): t ơ ọ ừ
bên kia núi gió th i lên (anabatic wind), không khí b l nh d n đi r i ng ng k t nên ị ạ ư ế ầ ổ ồ
chút b t m nh ng cũng thu thêm nhi t do ng ng k t to ra, sau khi qua đ nh gió ớ ẩ ư ệ ư ế ả ỉ
th i xu ng (katabatic wind) bên này núi, nhi ổ ố ệ ộ ủ t đ c a nó tăng d n lên do quá trình ầ
t, vì v y đ n chân núi bên này gió tr nên khô và nóng không khí b nén đo n nhi ị ạ ệ ế ậ ở
oC, sang chân núi bên này nhi
h n. Núi càng cao chênh l ch nhi ơ ệ ệ ộ t đ càng l n. (thí d v i dãy núi cao 3km, nhi ụ ớ ớ ệ t
0C,
t đ đã lên t i 18 đ không khí bên kia núi là 10 ộ ệ ộ ớ
theo M. Short, NASA ). Foehn có ngu n g c t vùng ố ừ ti ng Đ c ế ứ (föhn) ch th gió ỉ ứ ồ ở
c h ng khí h u m áp. Hi n t ng trên núi Alps, nh nó khu v c ờ ự Trung Âu đ ượ ưở ậ ấ ệ ượ
ng g i m i tên khác nhau, “ph n” là tên g i đ a ph ng c a th gió m i đ a ph ỗ ị ươ ọ ị ọ ỗ ơ ươ ủ ứ
khô và nóng th i trong các thung lũng c a n c Áo và Th y sĩ, ủ ướ ổ ụ ở phía b c dãy núi ắ
An-p , tây nam n c M là "chinook", vùng gi a Alma-Ata và Frunze (Liên xô ơ ở ướ ỹ ở ữ
cũ) là "kastek, Tây Ban Nha g i là gió Bilbao. t Nam , hi n t ng foehn ọ Ở Vi ệ ệ ượ
th ng đ c dân gian g i là khô nóng. Nói ườ ượ ọ gió Lào ho c ặ gió ph n Tây Nam ơ
chung, th ng đ t tên cho gió này theo tên đ a ph ườ ặ ị ươ ng n i x y ra. ơ ả
Ngu n g c và c ch hình thành ồ ố ơ ế
Gió này có ngu n g c t vùng bi n Nam n Đ D ng ố ừ ồ ộ ươ mà th c ch t là Ấ ự ể ấ
kh i khí Ben-gan, trên đ ng đi qua l c đ a Thái Lan, Lào, Campuchia và dãy ố ườ ụ ị
Tr ườ ng S n. G p dãy Tr ặ ơ ườ ế ng S n, không khí b đ y lên cao và b l nh nên h u h t ị ẩ ị ạ ầ ơ
i thành m a trút xu ng bên s n phía Tây c a dãy núi h i m đ u b ng ng l ơ ẩ ị ư ề ạ ư ố ườ ủ
Kh i không khí ngu n g c bi n nóng m b bi n tính fohn tr nên khô và nóng. Gió ị ế ể ẩ ố ồ ố ở
fohn khô, nóng th ng có h ng Tây, Tây-Nam th ng đ c g i là gió Lào. ườ ướ ườ ượ ọ
Nh ng đ ng l c ch y u sinh ra gió Lào là vùng áp th p th ng hình thành ủ ế ư ự ấ ộ ườ ở ề mi n
Hoa nam, có khi trung tâm áp th p n m ngay đ ng b ng B c b . Vùng áp th p có ấ ằ ở ồ ắ ộ ằ ấ
tác d ng “g i gió” hay “hút gió” v t qua d y Tr ng S n. Vùng áp th p này càng ụ ọ ượ ẫ ườ ấ ơ
2
sâu thì gió Lào càng th i m nh, và có tr ng h p t a r ng ra B c b , lên t i vùng ạ ổ ườ ợ ỏ ộ ắ ộ ớ
Vi t B c. ệ ắ
b. Tình hình Gió Lào
t Nam
Vi ở ệ
Gió Lào là m t d ng th i ti t đ c bi t v mùa hè Trung B Vi t Nam. ộ ạ ờ ế ặ ệ ề ở ộ ệ
Gió Lào th i theo h ng Tây nam. Trong m t ngày, gió Lào th ng b t đ u th i t ổ ướ ộ ườ ắ ầ ổ ừ
8-9 gi kho ng g n gi a tr a đ n x ờ sang cho đ n chi u t ế ề ố i, th i m nh nh t t ạ ấ ừ ổ ữ ư ế ả ầ ế
chi u. Có khi gió Lào th i liên t c su t c ngày đêm, có đ t kéo dài trong 10 ngày ố ả ụ ề ổ ợ
đêm li n. Khi có gió Lào th i, nhi t đ cao nh t trong ngày th ng v t quá 37oC ề ổ ệ ộ ấ ườ ượ
ng gi m xu ng d i 50%. Ti n sĩ Nguy n Vi và đ m nh t trong ngày th ấ ộ ẩ ườ ả ố ướ ế ễ ệ t
C ng, Giám đ c Trung tâm V t li u và môi tr ậ ệ ườ ố ườ ng kh c nghi ắ ệ ơ ọ t (Vi n C h c) ệ
cho bi t, gió Lào s dĩ r t khô nóng vì đã trút h t h i m bên Lào, khi sang Vi ế ế ơ ẩ ấ ở ệ t
Nam l i tăng nhi t đ do đi qua các núi đá. Nh ng tr n gió này làm khí h u mùa hè ạ ệ ộ ữ ậ ậ
t, làm tăng chi phí ở ắ B c Trung b và nh t là Ngh An tr nên c c kỳ kh c nghi ệ ự ấ ắ ộ ở ệ
sinh ho t, gi m hi u su t công vi c và khi n các nhà đ u t ầ ư ầ ng n ng i ạ ệ ệ ế ạ ả ấ
Gió Tây Nam khô nóng nh h ả ưở ng nhi u nh t ề ấ ở các t nh B c Trung B , ắ ộ Ở ồ đ ng ỉ
c 20 - 30 ngày. Trong b ng Ngh An – Hà Tĩnh, trung bình hàng năm quan sát đ ằ ệ ượ
ơ các vùng thung lũng phía Tây, tình tr ng khô nóng còn bi u hi n nghiêm tr ng h n, ể ệ ạ ọ
m i năm có đ n 40 – 50 ngày, trong đó có 15 – 20 ngày khô nóng c p II. ế ấ ỗ
Khu v c Thanh Hoá gió khô, nóng ít h n, kho ng t 10 đ n 20 ngày m i năm ự ả ơ ừ ế ỗ
B ng 7.3. M c đ gió khô nóng m t s đ a đi m vùng B c Trung B ả ứ ộ ở ộ ố ị ể ắ ộ
Đ a đi m Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng Tháng ể ị T nổ
III IV V VI VII VIII IX g
c nộ
g
0,4 1,2 1,0 1,5 1,9 2,6 5,2 5,4 4,9 3,7 3,8 7,2 7,3 7,3 8,7 3,7 7,1 10,1 6,8 6,7 1,5 5,9 6,4 5,2 5,1 0,1 0,4 0,6 0,7 0,7 12,1 27,2 31,6 26,9 27,5
T n s khô nóng c p I ầ ố Thanh Hóa Vinh Hà Tĩnh Đ ng H i ồ ớ C a Tùng ử T n s khô nóng c p II ầ ố Thanh Hóa Vinh Hà Tĩnh Đ ng H i ớ C a Tùng ấ - 0,2 0,3 0,5 0,6 ấ 0.0 0,2 0,2 0,4 0,2 0,0 0,6 0,2 1,5 0,8 0,0 1,8 0,6 3,1 1,0 0,3 2,1 0,9 0,7 3,0 0,3 2,7 1,2 1,8 1,0 0,0 0,5 0,4 0,7 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,6 7,9 3,5 8,2 6,4 ồ ử
3
Các t nh Bình - Tr - Thiên cũng là vùng có nhi u gió Tây khô nóng. Đ c bi ề ặ ỉ ị ệ t
khu v c Qu ng Tr có đèo Lao B o, n i th p nh t c a dãy Tr ấ ủ ự ấ ả ả ơ ị ườ ồ ng S n hút lu ng ơ
gió Tây khô nóng th i th ng xu ng vùng đ ng b ng, nh h ả ẳ ằ ố ồ ổ ưở ế ng nghiêm tr ng đ n ọ
ng đ và t n s , trung bình mùa hè quan sát s n xu t Nông Lâm nghi p. V c ả ề ườ ệ ấ ầ ộ ố
đ c 25 – 30 ngày khô nóng c p I, trong đó có 7 – 8 ngày khô nóng c p II. Hai ượ ấ ấ
tháng nhi u gió Tây khô, nóng nh t là tháng VI và VII, trung bình m i tháng có 7 – ề ấ ỗ
9 ngày khô nóng c p I, trong đó 2 – 3 ngày khô nóng c p II. ấ ấ
Tác h i c a Gió Lào: ạ ủ
Tác h i c a gió Tây Nam khô nóng (gió Lào) chính là nhi ạ ủ ệ ộ ộ ẩ t đ cao và đ m
không khí th p. Trong tr ấ ườ ng h p t c đ gió v a ph i (kho ng 2 - 3 m/s), nhi ả ợ ố ộ ừ ả ệ ộ t đ
0C, đ m t ộ ẩ
i cao trong ngày t i 34 - 35 i 55%. Gió Lào m nh (t c đ t ố ớ ố i th p d ấ ướ ạ ố ộ
0C, đ m gi m xu ng d ả
kho ng 5 - 10 m/s) có th làm tăng nhi i 37 - 40 ể ả t đ t ệ ộ ớ ộ ẩ ố ướ i
45%. Vì v y khi có gió Tây Nam khô nóng, đ thoát h i n ơ ướ ậ ộ ấ ớ c c a cây r t l n, ủ
ng n c trong cây b hao h t không k p bù l i, cây s b khô héo và ch t. Gió l ượ ướ ụ ị ị ạ ẽ ị ế
khô nóng kéo dài d gây ra khô h n trên di n r ng, nh h ng r t l n đ n mùa ệ ộ ễ ạ ả ưở ấ ớ ế
màng.
Nh ng ru ng m khô h n ạ ở ữ ạ ộ Ngh An ệ
Nh ng đ t gió khô nóng đ n s m th ế ớ ữ ợ ườ ờ ng nguy hi m cho lúa xuân đang th i ể
kỳ tr bông. Khi g p nh ng đ t gió này, t h t lép t l 20 – 50%. Đ i v i lúa mùa ữ ặ ỗ ợ ỷ ệ ạ ừ ố ớ
vào th i kỳ m , gió này làm cho m b già, khi c y xu ng không bén đ ạ ị ạ ấ ờ ố ượ ễ ặ c r . Đ c
bi t gió Tây Nam khô nóng còn là nguyên nhân gây ra cháy r ng. ệ ừ
4
Cháy r ng di n ra trong nh ng ngày n ng nóng ừ ữ ễ ắ
Trong nh ng tr ng h p gió m nh, cây c b khô héo, d b cháy r ng và ữ ườ ễ ị ỏ ị ừ ạ ợ
lan trên di n r ng. M t khác, tác đ ng gián ti p c a các y u t khí t ng còn kéo ế ủ ệ ộ ế ố ặ ộ ượ
theo làm khô ki t n ệ ướ c trong đ t, chua phèn và mu i m n ng m lên m t làm cho ố ấ ặ ấ ặ
b r cây nh b ngâm trong các dung d ch có n ng đ mu i khoáng và a xít cao, ị ộ ễ ư ị ồ ộ ố
cây tr ng có th b ch t. ể ị ế ồ
Khi Gió Lào th i, nhi t đ cao và đ m không khí th p, n các ao, ổ ệ ộ ộ ẩ ấ c ướ ở
sông nóng d n lên, làm các lo i đ ng v t th y sinh ch t. ạ ộ ủ ế ầ ậ
Hi n t ng cá ch t do n ng nóng ệ ượ ế ắ
Bi n pháp phòng tránh: ệ
Đ đ phòng gió Tây Nam khô nóng, đ i v i lúa xuân c n gieo c y đúng ố ớ ể ề ầ ấ
th i v , chăm bón t s m, tránh đ ờ ụ ố t cho lúa m c kh e, tr ọ ỏ ổ ớ ượ c nhũng đ t gió khô ợ
nóng đ u mùa. Đ i v i lúa mùa, khi c y c n gi c m t ru ng cho mát g c, bón ấ ầ ố ớ ầ n ữ ướ ặ ộ ố
thêm phân đ làm tăng s c s ng. ứ ố ể
5
Các bi n pháp phòng ch ng nh ph đ t, tr ng xen, vun g c... có tác d ng làm ủ ấ ư ụ ệ ố ồ ố
gi m tác h i c a gió khô nóng. Vi c tr ng r ng ch n gió có tác d ng h n ch tác ạ ủ ừ ụ ệ ế ả ắ ạ ồ
h i c a gió khô nóng vì m t m t làm h th p nhi ạ ủ ạ ấ ặ ộ ệ ộ ộ ẩ t đ , m t khác tăng thêm đ m ặ
c a không khí. ủ
Gió Lào làm cho s c kh e c a trâu, bò b gi m sút, do đó nh h ỏ ủ ị ả ứ ả ưở ấ ng đ n năng su t ế
ệ ả lao đ ng. Vì th c n chú ý chăm sóc trâu bò trong mùa gió Lào thông qua vi c b o ế ầ ộ
c u ng, gi đ m cung c p đ y đ th c ăn, n ầ ả ủ ứ ấ ướ ố ờ ấ ữ gi c làm vi c h p lý. Trên nh ng ợ ệ
vùng đ t tr ng tr t và chăn nuôi c n t o ra nhi u h ch a n ồ ứ ướ ấ ồ ầ ạ ề ọ ắ c và tr ng r ng ch n ừ ồ
ạ gió. Vào th i kỳ cu i mùa đông c n ch n m t lo i cây tr ng nào đó v a ch u h n ừ ầ ạ ọ ộ ồ ờ ố ị
ng nhanh chóng, t o l p ph th c v t cho các cây tr ng khác có giá tr v a sinh tr ừ ưở ủ ự ậ ạ ớ ồ ị
cao h n khi b t đ u vào mùa gió Lào. ắ ầ ơ
Mu n gi m nh thi ả ẹ ố ệ ạ ủ ể ừ t h i c a gió Lào thì ph i tr ng r ng, phát tri n r ng ả ồ ừ
ph xanh đ t tr ng đ i núi tr c, đ khi n ng đi qua khu v c nào đó s d u b t đi, ắ ấ ố ẽ ị ủ ự ể ọ ớ ồ
còn đi qua đ i núi tr c thì nhi t đ s càng tăng lên và đ m s gi m xu ng ọ ồ ệ ộ ẽ ẽ ả ộ ẩ ố
M t trong các bi n pháp tăng đ m mà ti n sĩ Nguy n Vi t C ng nêu ra là phát ộ ẩ ệ ế ễ ộ ệ ườ
ộ tri n lúa hè thu. Vi c đ a v lúa này vào canh tác cách đây h n 20 năm đã t o m t ệ ư ụ ể ạ ơ
ơ ấ cu c cách m ng v khí h u cho Ngh An do cây lúa hè thu có h s b c h i r t ệ ố ố ệ ề ạ ậ ộ
l n, làm tăng đ m không khí. ộ ẩ ớ
L p bình n c nóng thu nhi t m t tr i ắ ướ ệ ặ ờ ở ỗ các khách s n, nóc nhà dân. M i ạ
ng thu nhi t có th h p th 50% l ng nhi t m t tr i chi u xu ng và b c x ố ệ ể ấ ụ ượ ệ ứ ế ặ ờ ố ạ
nhi t xung quanh. ệ
Ngoài ra c n có bi n pháp tr ng cây gây r ng, ph xanh đ t tr ng đ i tr c đ ừ ủ ệ ầ ấ ồ ố ồ ọ ể
gi m s n ng nóng. ự ắ ả
III.
Tài li u tham kh o:
ệ
ả
1. TS.Đoàn văn Đi m, Khí t ế ượ ệ ng Nông Nghi p, Nhà xu t b n Nông Nghi p ấ ả ệ
Hà N i-2005 ộ
2. http://www.wikipedia.org
3. http://www.yeumoitruong.com
4. http://www.thoitietnguyhiem.net
5. http://www.nchmf.gov.vn
6
i pháp:
IV. K t lu n và đ ngh gi ậ
ị ả
ế
ề
Gió lào th i r c b tre ổ ạ ờ
Ch a nghe ti n nói đã nghe nh c nh n ư ế ằ ọ
Gió Lào là m t d ng th i ti t đ c bi t v mùa hè Trung B Vi t Nam. Gió ộ ạ ờ ế ặ ệ ề ở ộ ệ
ng Tây nam c ta cũng có gió khô nóng, song Lào th i theo h ổ ướ Các n i khác ơ n ở ướ
m c đ th p h n so v i Trung b , nên đ đ nh l ng hoá hi n t ng gió khô nóng ứ ộ ấ ể ị ơ ớ ộ ượ ệ ượ
oC, đ m <= 55%
các nhà khí t ng n c ta đ a ra ch tiêu: ngày có nhi t đ >35 ượ ướ ư ỉ ệ ộ ộ ẩ
đ c xem là ngày có gió khô nóng
. Gió khô nóng nên d gây ra h a ho n, nh t là
ượ ễ ạ ấ ỏ
t, nó làm cho khí h u các vùng mà nó th i t i tr nên có nhi cháy r ngừ . Đ c bi ặ ệ ậ ở ổ ớ ở ệ t
đ cao h n và khô h n. M t s công trình nghiên c u làm mát gió Tây Nam khô ộ ộ ố ứ ơ ơ
nóng đã đ c, phá b t núi đá tr c đ ượ c ti n hành và đ xu t vi c đào các h n ấ ồ ướ ế ề ệ ớ ọ ể
tăng đ m cho gió. Tuy nhiên v n đ này c n có s quan tâm và giúp s c c a các ứ ủ ộ ẩ ự ề ấ ầ
ban nghành đoàn th . Đ ngh nhà n c có nh ng chính sách quan tâm xác đáng ể ề ị ướ ữ
h n đ n nh h ế ả ơ ưở ng c a Gió Lào đ n khu v c B c Trung B . Tăng c ự ủ ế ắ ộ ườ ụ ng áp d ng
ạ các ti n b khoa h c k thu t vào vi c lai t o gi ng có s c ch ng ch u khô h n. ứ ế ệ ậ ạ ộ ọ ố ố ỹ ị
H tr các đ a ph ng v v n, gi ng, đ m b o gieo tr ng đúng th i v . Ph i b ỗ ợ ị ươ ờ ụ ề ố ả ố ả ả ố ồ
i, tiêu h p lý và ph i có cán b k thu t ch trí ru ng ch đ ng ngu n n ủ ộ ộ ồ c t ướ ướ ộ ỹ ả ậ ợ ỉ
đ o theo dõi trong quá trình th c hi n... ạ ự ệ
Tăng c ng m các h i ngh đ u b , thăm quan mô hình trình di n, ph i đánh giá ườ ị ầ ễ ả ở ộ ờ
ừ t ng k t và hoàn thi n các bi n pháp k thu t… T đó rút ra kinh nghi m cho t ng ổ ừ ế ệ ệ ệ ậ ỹ
vùng, đ a ph ng. ị ươ
C n đ u t ầ ư ầ ọ ề ọ ạ kinh phí h n n a cho công tác nghiên c u khoa h c v ch n t o ơ ữ ứ
ể ạ ế gi ng m i và hoàn thi n các quy trình chăm sóc cây tr ng cho phù h p đ đ t k t ệ ố ớ ồ ợ
qu cao. ả
7
