H C VI N HÀNH CHÍNH Ọ Ệ
KHOA TÀI CHÍNH CÔNG
TI U LU N Ể Ậ
MÔN TÀI CHÍNH CÔNG
H c viên: Vũ Th Thuý Hàọ ị
L p : CH15Aớ
Đ TÀIỀ:
Ki m soát chi tiêu công và qu n lý Ngân sách Nhà n c Vi tể ả ướ ở ệ
Nam: Th c tr ng và gi i pháp ự ạ ả
GIÁO VIÊN H NG D N:ƯỚ Ẫ
TS Nguy n Ng c Thao – Phó Khoa Tài chính công ễ ọ
Hà N i, tháng 3/2011ộ
1
A. M Đ UỞ Ầ
Th i gian qua, n n kinh t th gi i đã có nh ng d u hi u h i ph cờ ề ế ế ớ ữ ấ ệ ồ ụ
b c đ u sau cu c kh ng ho ng tài chính-ti n t năm 2008, đ c coi là t iướ ầ ộ ủ ả ề ệ ượ ồ
t nh t k t khi x y ra cu c Đ i suy thoái năm 1930-1933. B c sang nămệ ấ ể ừ ả ộ ạ ướ
2011, kinh t th gi i đ c d báo ti p t c ph c h i nh s tăng tr ngế ế ớ ượ ự ế ụ ụ ồ ờ ự ưở
c a nhóm n c đang phát tri n, đ c bi t là Trung Qu c và n Đ , cùng v iủ ướ ể ặ ệ ố Ấ ộ ớ
vi c M và Nh t B n th c thi các gói kích thích kinh t b sung cu i nămệ ỹ ậ ả ự ế ổ ố
2010.
n c ta, d i s lãnh đ o c a Đ ng, giám sát c a Qu c h i, sỞ ướ ướ ự ạ ủ ả ủ ố ộ ự
đi u hành quy t li t, linh ho t và k p th i c a Chính ph , c ng v i n l cề ế ệ ạ ị ờ ủ ủ ộ ớ ỗ ự
c a c h th ng chính tr , c ng đ ng doanh nghi p và toàn dân, n n kinh tủ ả ệ ố ị ộ ồ ệ ề ế
cũng t ng b c ph c h i và l y l i đà tăng tr ng khá nhanh, v ng ch c.ừ ướ ụ ồ ấ ạ ưở ữ ắ
Năm 2010, tăng tr ng T ng s n ph m qu c n i (GDP) c a n c ta đ tưở ổ ả ẩ ố ộ ủ ướ ạ
6,78%, cao h n k ho ch đ ra (6,5%). Tính trong c năm, tăng tr ng GDPơ ế ạ ề ả ưở
quý sau cao h n quý tr c (quý I tăng 5,84%, quý II tăng 6,44%, quý III tăngơ ướ
7,18%, quý IV tăng 7,34%). T t c các ngành, lĩnh v c đ u đ t t c đ tăngấ ả ự ề ạ ố ộ
tr ng cao h n so v i cùng kỳ năm tr c. C th , nông-lâm-thu s n tăngưở ơ ớ ướ ụ ể ỷ ả
2,78%; công nghi p và xây d ng tăng 7,7%; d ch v tăng 7,52%; giá tr s nệ ự ị ụ ị ả
xu t công nghi p tăng 14%; t ng m c bán l và doanh thu d ch v tiêu dùngấ ệ ổ ứ ẻ ị ụ
tăng 24,5%; kim ng ch xu t kh u đ t 72,2 t USD (tăng 26,4%); kim ng chạ ấ ẩ ạ ỷ ạ
nh p kh u đ t 84,8 t USD (tăng 21,2%); t ng v n đ u t toàn xã h i tăngậ ẩ ạ ỷ ổ ố ầ ư ộ
17,1% (chi m 42% GDP); tình hình chính tr - xã h i n đ nh, an ninh và tr tế ị ộ ổ ị ậ
t an toàn xã h i đ c b o đ m; an sinh xã h i và phúc l i xã h i t ngự ộ ượ ả ả ộ ợ ộ ừ
b c đ c nâng cao.ướ ượ
Tuy nhiên, b c sang đ u năm 2011, tình hình trong n c và qu c tướ ầ ướ ố ế
có nhi u thay đ i b t l i, báo hi u nh ng khó khăn có th nh h ng tiêuề ổ ấ ợ ệ ữ ể ả ưở
c c đ n m c tiêu phát tri n kinh t - xã h i và đ y lùi nh ng thành qu đ tự ế ụ ể ế ộ ẩ ữ ả ạ
đ c trong th i gian qua. ượ ờ
Trên bình di n qu c t , b t n kinh t - chính tr t i Trung Đông vàệ ố ế ấ ổ ế ị ạ
B c Phi; cu c kh ng ho ng n công dai d ng Khu v c s d ng đ ng ti nắ ộ ủ ả ợ ẳ ở ự ử ụ ồ ề
chung châu Âu (Euro); s y u kém c a h th ng ngân hàng, b p bênh c aự ế ủ ệ ố ấ ủ
th tr ng nhà , th tr ng b t đ ng s n và t l th t nghi p cao cácị ườ ở ị ườ ấ ộ ả ỷ ệ ấ ệ ở
n c phát tri n… là nh ng nguyên nhân đ y m t b ng giá c th gi i trongướ ể ữ ẩ ặ ằ ả ế ớ
hai tháng đ u năm tăng lên m c đáng ng i. Theo th ng kê c a Qu Ti n tầ ứ ạ ố ủ ỹ ề ệ
th gi i (IMF), ch s giá hàng hoá chung th gi i trong tháng 1/2011 ti pế ớ ỉ ố ế ớ ế
t c tăng so v i tháng 12/2010, sau khi đã tăng t i 32,3% so v i cùng kỳ nămụ ớ ớ ớ
2009. Đáng chú ý, giá các m t hàng nguyên li u thô nông nghi p tăng 9,9%;ặ ệ ệ
giá hàng kim lo i tăng 5,2%; giá l ng th c th c ph m tăng 4,3%; giá năngạ ươ ự ự ẩ
2
l ng tăng 4,3%... Vi c các ch s giá này tăng đã tác đ ng đ n l m phát,ượ ệ ỉ ố ộ ế ạ
khi n m t s n c (nh Trung Qu c, Hàn Qu c, Thái Lan, Inđônêxia, nế ộ ố ướ ư ố ố Ấ
Đ …) ph i đi u ch nh chính sách tài khoá và ti n t theo h ng th t ch tộ ả ề ỉ ề ệ ướ ắ ặ
đ đ i phó v i l m phát. Vi t Nam cũng không ngo i l khi chính ph đãể ố ớ ạ ệ ạ ệ ủ
ph i đi u ch nh tăng giá m t s m t hàng tr ng y u nh xăng, d u, đi n,ả ề ỉ ộ ố ặ ọ ế ư ầ ệ
than; đ ng th i đi u ch nh t giá v i biên đ lên t i 9,3%. Nh ng quy tồ ờ ề ỉ ỷ ớ ộ ớ ữ ế
đ nh đi u ch nh này đang t o áp l c tăng giá l n đ i v i hàng hoá tiêu dùngị ề ỉ ạ ự ớ ố ớ
trong n c. ướ
Trên bình di n trong n c, m c dù ho t đ ng kinh t xã h i trong haiệ ướ ặ ạ ộ ế ộ
tháng đ u năm nhìn chung v n duy trì đà phát tri n c a năm 2010 v i nhi uầ ẫ ể ủ ớ ề
ch tiêu kinh t quan tr ng đ t khá so v i cùng kỳ năm tr c (s n xu t côngỉ ế ọ ạ ớ ướ ả ấ
nghi p c tăng 14,6%, kim ng ch xu t kh u c tăng 40,3%, t ng m cệ ướ ạ ấ ẩ ướ ổ ứ
bán l hàng hoá và doanh thu d ch v tiêu dùng c tăng 23,7%...), nh ngẻ ị ụ ướ ư
tình hình cũng đã phát sinh nhi u khó khăn, thách th c. Thiên tai, th i ti t tácề ứ ờ ế
đ ng b t l i đ n ho t đ ng s n xu t và đ i s ng c a ng i dân; d trộ ấ ợ ế ạ ộ ả ấ ờ ố ủ ườ ự ữ
ngo i h i th p; kh năng thanh kho n c a n n kinh t ch m đ c c iạ ố ấ ả ả ủ ề ế ậ ượ ả
thi n và ch s giá tiêu dùng tăng cao (3,87%)… ệ ỉ ố
Tr c nh ng di n bi n m i này, Chính ph đã ban hành Ngh quy tướ ữ ễ ế ớ ủ ị ế
s 11/NQ-CP ngày 24/02/2011 v nh ng gi i pháp ch y u t p trung ki mố ề ữ ả ủ ế ậ ề
ch l m phát, n đ nh kinh t vĩ mô và b o đ m an sinh xã h i. Tr c đó,ế ạ ổ ị ế ả ả ộ ướ
Chính ph cũng đã ban hành Ngh quy t s 02/NQ-CP ngày 09/01/2011 vủ ị ế ố ề
nh ng gi i pháp ch y u ch đ o, đi u hành th c hi n k ho ch phát tri nữ ả ủ ế ỉ ạ ề ự ệ ế ạ ể
kinh t - xã h i và d toán Ngân sách nhà n c năm 2011. ế ộ ự ướ
Trong s 7 gi i pháp chính nêu lên trong Ngh quy t 11/NQ-CP, đángố ả ị ế
chú ý nh t là hai gi i pháp đ u tiên, nêu rõ chính ph s th c hi n chínhấ ả ầ ủ ẽ ự ệ
sách tài khoá và ti n t theo h ng th t ch t, c t gi m đ u t công, gi mề ệ ướ ắ ặ ắ ả ầ ư ả
b i chi Ngân sách Nhà n c. Trong đó, rà soát c t gi m đ u t công đóngộ ướ ắ ả ầ ư
vai trò quan tr ng nh m h nhi t l m phát v n đã lên t i m c 11,75% trongọ ằ ạ ệ ạ ố ớ ứ
năm 2010.
Xu t phát t t m quan tr ng c a vi c rà soát c t gi m đ u t công vàấ ừ ầ ọ ủ ệ ắ ả ầ ư
gi m b i chi Ngân sách Nhà n c trong b i c nh Chính ph đ t u tiênả ộ ướ ố ả ủ ặ ư
hàng đ u hi n nay là t p trung ki m ch l m phát, n đ nh kinh t vĩ mô vàầ ệ ậ ề ế ạ ổ ị ế
b o đ m an sinh xã h i, em xin l a ch n đ tài ti u lu n là “Ki m soát chiả ả ộ ự ọ ề ể ậ ể
tiêu công và qu n lý Ngân sách nhà n c Vi t Nam: Th c tr ng và Gi iả ướ ở ệ ự ạ ả
pháp”. Do đây là m t đ tài khó, ki n th c c a b n thân có h n nên dù r tộ ề ế ứ ủ ả ạ ấ
c g ng, em cũng không tránh kh i thi u sót. Em r t mong nh n đ c số ắ ỏ ế ấ ậ ượ ự
quan tâm ch d y c a th y h ng d n: Ti n sĩ Nguy n Ng c Thao – Phóỉ ạ ủ ầ ướ ẫ ế ễ ọ
Khoa Tài chính Công.
3
B.N I DUNGỘ
CH NG I: M T S N I DUNG V ƯƠ Ộ Ố Ộ Ề
QU N LÝ NGÂN SÁCH NHÀ N C Ả ƯỚ
I. Khái ni m Ngân sách Nhà n cệ ướ
Có nhi u quan ni m v Ngân sách Nhà n c (NSNN) xu t phát tề ệ ề ướ ấ ừ
các cách ti p c n khác nhau. Lu t NSNN Vi t Nam năm 2002 đ nh nghĩa:ế ậ ậ ệ ị
Ngân sách Nhà n c là toàn b các kho n thu chi c a Nhà n c đã đ cướ ộ ả ủ ướ ượ
c quan có th m quy n quy t đ nh và đ c th c hi n trong m t năm nh mơ ẩ ề ế ị ượ ự ệ ộ ằ
th c hi n ch c năng, nhi m v c a Nhà n c. ự ệ ứ ệ ụ ủ ướ
NSNN là qu ti n t t p trung l n nh t c a Nhà n c. NSNN v a làỹ ề ệ ậ ớ ấ ủ ướ ừ
ngu n l c đ nuôi d ng b máy, v a là công c h u hi u trong tay Nhàồ ự ể ưỡ ộ ừ ụ ữ ệ
n c đ đi u ti t n n kinh t và gi i quy t các v n đ xã h i. ướ ể ề ế ề ế ả ế ấ ề ộ
NSNN ph n ánh m i quan h kinh t gi a m t bên là Nhà n c vàả ố ệ ế ữ ộ ướ
m t bên là các ch th khác trong xã h i trong quá trình phân ph i t ng s nộ ủ ể ộ ố ổ ả
ph m qu c dân d i hình th c giá tr . Vi c b trí ngân sách th hi n r t rõẩ ố ướ ứ ị ệ ố ể ệ ấ
nh ng u tiên chi n l c cũng nh quan đi m, cách th c Nhà n c gi iữ ư ế ượ ư ể ứ ướ ả
quy t m t hay nhi u v n đ kinh t - xã h i. T khái ni m trên, có thế ộ ề ấ ề ế ộ ừ ệ ể
hi u:ể
- D i góc đ lý thuy t,ướ ộ ế NSNN th hi n các quan h kinh t gi a Nhàể ệ ệ ế ữ
n c và các ch th khác trong xã h i, là s v n đ ng c a các ngu n tàiướ ủ ể ộ ự ậ ộ ủ ồ
chính g n v i quá trình t o l p, s d ng qu ti n t t p trung c a Nhàắ ớ ạ ậ ử ụ ỹ ề ệ ậ ủ
n c phát sinh khi Nhà n c tham gia vào quá trình phân ph i các ngu n tàiướ ướ ố ồ
chính qu c gia.ố
- D i góc đ pháp lý, ướ ộ NSNN đ c lu t hoá c hình th c và n iượ ậ ả ứ ộ
dung. Trình t và bi n pháp thu, chi NSNN là s c th hoá quy n l c c aự ệ ự ụ ể ề ự ủ
Nhà n c trong lĩnh v c ngân sách.ướ ự
- D i góc đ tác nghi p chuyên môn, ướ ộ ệ NSNN là toàn b các kho nộ ả
thu, chi c a Nhà n c đ c d toán và th c hi nn trong m t năm, theo m tủ ướ ượ ự ự ệ ộ ộ
quy trình bao g m các khâu l p d toán, ch p hành và quy t toán NSNN.ồ ậ ự ấ ế
- D i góc đ qu n lý vi mô, ướ ộ ả NSNN là m t trong các công c m nhộ ụ ạ
đ Nhà n c th c hi n ch c năng, nhi m v và tác đ ng vào n n kinh t . ể ướ ự ệ ứ ệ ụ ộ ề ế
II. Vai trò c a NSNNủ
4
Vai trò c a NSNN trong n n kinh t th tr ng v m t chi ti t có thủ ề ế ị ườ ề ặ ế ể
đ c p đ n nhi u n i dung và nh ng bi u hi n đa d ng khác nhau, song cóề ậ ế ề ộ ữ ể ệ ạ
th khái quát trên các khía c nh sau:ể ạ
1. Vai trò c a m t ngân sách tiêu dùng: Nh m đ m b o duy trì s t n t iủ ộ ằ ả ả ự ồ ạ
và ho t đ ng c a b máy Nhà n c ạ ộ ủ ộ ướ
NSNN đ m b o tài chính cho b máy c a nhà n c b ng cách khaiả ả ộ ủ ướ ằ
thác, huy đ ng các ngu n l c tài chính t m i lĩnh v c, m i thành ph n kinhộ ồ ự ừ ọ ự ọ ầ
t , d i các hình th c b t bu c, t nguy n. Trong đó, quan tr ng nh t v nế ướ ứ ắ ộ ự ệ ọ ấ ẫ
là ngu n thu t thu . Vi c khai thác, t p trung các ngu n tài chính này ph iồ ừ ế ệ ậ ồ ả
đ c tính toán sao cho đ m b o đ c s cân đ i gi a nhu c u c a nhàượ ả ả ượ ự ố ữ ầ ủ
n c v i doanh nghi p và dân c , gi a tiêu dùng và ti t ki m. ướ ớ ệ ư ữ ế ệ
Các ngu n tài chính sau khi t p trung s đ c ti n hành phân ph i đồ ậ ẽ ượ ế ố ể
đáp ng nhu c u chi tiêu c a Nhà n c theo t l h p lý nh m v a đ mứ ầ ủ ướ ỷ ệ ợ ằ ừ ả
b o duy trì ho t đ ng và s c m nh c a b máy nhà n c, v a đ m b oả ạ ộ ứ ạ ủ ộ ướ ừ ả ả
th c hhi n các ch c năng kinh t - xã h i c a Nhà n c đ i v i các lĩnhự ệ ứ ế ộ ủ ướ ố ớ
v c khác nhau c a n n kinh t .ự ủ ề ế
Ki m tra, giám sát vi c phân ph i và s d ng các ngu n tài chính tể ệ ố ử ụ ồ ừ
NSNN nh m đ m b o cho vi c phân ph i và s d ng đó đ c ti n hànhằ ả ả ệ ố ử ụ ượ ế
h p lý, ti t ki m và có hi u qu , đáp ng các nhu c u c a QLNN và phátợ ế ệ ệ ả ứ ầ ủ
tri n kinh t - xã h i. ể ế ộ
2. Vai trò c a ngân sách phát tri n: Là công c thúc đ y tăng tr ng, nủ ể ụ ẩ ưở ổ
đ nh và đi u ch nh kinh t vĩ mô c a Nhà n cị ề ỉ ế ủ ướ
Thông qua NSNN, Nhà n c đ nh h ng đ u t và đi u ch nh c c uướ ị ướ ầ ư ề ỉ ơ ấ
c a n n kinh t theo c c c u vùng, ngành.ủ ề ế ả ơ ấ
Thông qua chi NSNN, Nhà n c đ u t cho k t c u h t ng, t o đi uướ ầ ư ế ấ ạ ầ ạ ề
ki n thu n l i cho s n xu t – kinh doanh phát tri n, thúc đ y tăng tr ngệ ậ ợ ả ấ ể ẩ ưở
kinh t , nâng cao đ i s ng dân c .ế ờ ố ư
B ng ngu n chi NSNN hàng năm, NN t o l p các qu d tr v hàngằ ồ ạ ậ ỹ ự ữ ề
hoá và tài chính. Trong tr ng h p th tr ng bi n đ ng, giá c tăng quá caoườ ợ ị ườ ế ộ ả
ho c xu ng quá th p, nh vào l c l ng d tr hàng hoá và ti n, Nhà n cặ ố ấ ờ ự ượ ự ữ ề ướ
có th đi u hoà cung c u đ bình n giá c , b o v l i ích c a ng i tiêuể ề ầ ề ổ ả ả ệ ợ ủ ườ
dùng và ng i s n xu t.ườ ả ấ
Nhà n c cũng có th ch ng l m phát b ng vi c c t gi m chi NSNN,ướ ể ố ạ ằ ệ ắ ả
tăng thu tiêu dùng, kh ng ch c u, gi m thu đ u t đ khuy n khích đ uế ố ế ầ ả ế ầ ư ể ế ầ
t m r ng s n xu t kinh doanh, tăng c ng cung. Ngoài ra, Nhà n c cũngư ở ộ ả ấ ườ ướ
có th s d ng các công c vay n nh công trái, tín phi u kho b c…. để ử ụ ụ ợ ư ế ạ ể
hút b t l ng ti n m t trong l u thông, gi m s c ép v giá c và bù đ pớ ượ ề ặ ư ả ứ ề ả ắ
thâm h t ngân sách. ụ
3. NSNN đóng vai trò quan tr ng th c hi n công b ng xã h i và gi iọ ự ệ ằ ộ ả
quy t các v n đ xã h iế ấ ề ộ
5