Tiểu luận
Thông tin bất đối xứng
A. Giới thiệu về “thông tin bất đối xứng” hay “vấn đề quả chanh”
M ột trong những giả thiết để có một thị trường hoàn hảo là kết cấu thông
tin cũng phải hoàn hảo. Giữa các chủ thể kinh tế tham gia giao dịch có thông
tin đầy đủ như nhau về nhau và về đối tượng giao dịch. Trái với kinh tế học cổ
điển và t ân cổ điển, kinh tế học Keynes cho rằng thị trường hiếm khi hoàn hảo
và kinh tế học Keynes mới chỉ ra rằng bất đối xứng về thông tin chính là một
nhân tố gây ra sự không hoàn hảo của thị trường. Vậy thôn g tin bất đố i xứ ng,
hay vấn đề quả chanh là gì? Và tại sao “ thôn g tin bất đố i xứ ng” lại được gọi là
“ Vấn đề quả chanh”?
Thông tin bất cân xứng xuất hiện khi người mua và người bán có các
thông tin khác nhau. Người buôn ngựa mang một con ngựa vừa già vừa xấu ra
chợ. Bỏ một con lươn còn sống vào trong cổ họng của nó. Con ngựa sẽ thể hiện
sự tràn đầy sức sống... Đó là những thủ đoạn lừa gạt. Một bên của thị trường là
những kẻ lừa đảo. Còn bên kia là những người cố tránh những kẻ lừa đảo. Nếu
thái quá, thị trường sẽ hoàn toàn bị sụp đổ. Và cả người tốt lẫn người xấu đều
bị thua thiệt.
Lý thuy ết thông tin bất cân xứng (Asymmetric Information) lần đầu tiên
xuất hiện vào những năm 1970 và đã khẳng định được vị trí của mình trong nền
kinh tế học hiện đại bằng sự kiện năm 2001, các nhà khoa học nghiên cứu lý
thuyết này là G eorge Akerlof, M ichael Spence và Joseph Stiglitz cùng vinh dự
nhận giải Nobel kinh tế. Thông tin bất cân xứng có thể xảy ra trước khi tiến
hành ký kết hợp đồng. Các bên tham gia giao dịch cố tình che đậy thông tin,
người mua không có thông tin xác thực, đầy đủ và kịp thời nên trả giá thấp hơn
giá trị đích thực của hàng hóa. Hậu quả là người bán cũng không còn động lực
để sản xuất hàng có giá trị và có xu hướng cung cấp những sản phẩm có chất
lượng thấp hơn chất lượng trung bình trên thị trường. Rốt cuộc trên thị trường
chỉ còn lại những sản phẩm chất lượng xấu- những “trái chanh” bỏ đi, hàng tốt
bị loại bỏ, dẫn đến lựa chọn bất lợi (adverse selection) cho cả hai bên. Như vậy,
hiện tượng lựa chọn bất lợi đã cản trở việc giao dịch trên cơ sở hai bên cùng có
lợi. Thông tin bất cân xứng còn gây ra hiện tượng tâm lý ỉ lại (moral hazard)
sau khi hợp đồng đã được giao kết nhưng một bên có hành động che đậy thông
tin mà bên kia khó lòng kiểm soát, hoặc muốn kiểm soát thì cũng phải tốn kém
chi phí.
Với mục đích giới thiệu và tìm hiểu kỹ về vấn đề “bất đối xứng thông
tin” nhóm thuyết trình số 4 mong muốn sẽ đưa r a được một cái nhìn sâ u sắc về
tình trạng “ bất đối xứng thông tin”
I. Các khái niệm “thông tin bấ t đối xứng”.
1. Thông tin bất cân xứng xảy ra khi một bên giao dịch có nhiều thông
tin hơn một bên khác. Điển hình là người bán biết nhiều về sản phẩm
hơn đối vớingười mua hoặc ngược lại (Trang từ điển Waikipedia)
2. ‘Thông tin bất cân xứng xảy ra khi một bên đối tác nắm giữ thông tin
còn bên khác thì không biết đích thực mức độ thông tin ở mức nào
đó’.
3. Thông tin bất cân xứng trên thị trường chứng khoán xảy ra khi một
hoặc nhiều nhà đầu tư sở hữu được thông tin riêng (Kyle, 1985 trích
trong Ravi, 2005) hoặc có nhiều thông tin đại chúng hơn về một công
ty (Kim và Verrecchia, 1994 và 1997 trích trong Ravi, 2005).
II. Ảnh hưởng của thông tinh bất đối xứng với thị trư ờng như thế nào?
Hoạt động của thị trường ch ính là sự giao dịch giữa người bán và người
mua, do đó luô n tồn tại hai chiều thông tin khác nhau nên luôn tồn tại hai hệ
quả của giao dịch là t âm lý ỷ lại và lựa chọn bất lợi
1. Tâm lý ỷ lại
Tâm lý ỷ lại xuất phát từ hành vi che đậy và xuất hiện sau khi kí hợp
đồng. Do một bên trong hợp đồng không biết liệu bên kia có tham gia vào
những hành động đưa họ vào thế bất lợi hay không.
Với các hợp đồng vay ngân hàng hay bảo hiểm thì tâm lý ỷ lại phát sinh
từ phía người đi vay hay đi mua bảo hiểm. Họ sử dụng tiền vay không đúng
mục đích hay do đã được bảo hiểm nên họ sẽ bất cẩn hơn so với trước khi mua
bảo hiểm. Ở thị trường chứng khoán, tâm lý ỷ lại phát sinh nếu như những
người đại diện điều hành công ty không sử dụng nguồn vốn hiệu quả và đúng
mục đích. Do tính chất của đầu tư trên thị trường là đầu tư gián tiếp nên việc
quản lý, giám sát vốn đầu tư của các nhà đầu tư phải thông qua một số người
đại diện để điều hành công ty. Tâm lý ỷ lại sẽ gia tăng nếu như tỷ lệ sở hữu cổ
phần của những người đại diện thấp. Vì nếu hoạt động sản xuất kinh doanh
không hiệu quả t hì trách nhiệm của họ không cao và sự thiệt hại trên phần vốn
góp là thấp. Chính vì thế, hiện nay tiêu chí đầu tiên để những cổ đông muốn là
thành viên của Hội đồng quản trị thì họ phải có một tỷ lệ vốn góp nhất định nào
đó.
2. Lựa chọn bất lợi
Lựa chọn bất lợi là kết quả của thông tin bị che đậy, nó xảy ra trước khi
thực hiện giao dịch hay nói cách khác trước khi ký hợp đồng.
Thông thường trong hoạt động mua bán, người bán là người nắm rõ
thông tin về sản phẩm của mình và dĩ nhiên khi đó chi phí lựa chọn bất lợi sẽ
do người mua gánh chịu. Ví như trong thị trường chứng khoán, công ty niêm
yết luôn nắm thế chủ động hơn so với nhà đầu tư. Cụ thể, căn cứ vào các hoạt
động sản xuất kinh doanh, lĩnh vực kinh doanh và các hợp đồng kinh doanh,
các công ty niêm yết sẽ biết rõ khả năng đạt được lợi nhuận kỳ vọng của mình
là bao nhiêu nên các công ty này sẽ biết chắc chắn giá bán trên mỗi cổ phiếu đó
bao nhiêu là hợp lý.
Với những gì được thấy ở trên, chúng ta đã b iết ảnh hưởng của “thông
tin bất cân xứng” đối với thị trường như t hế nào? Vậy, chả lẽ, cứ để “thông tin
bất cân xứng” tồn tại như vậy? Hay có những bi ện pháp hạn chế ảnh hưởng xấu
của “thông tin bất cân xứng”? Để h iểu rõ h ơn, chúng ta sẽ xem xét cách mà các
nhà kinh t ế đưa r a để hạn chế ản h hưởng của “thông tin bất cân xứ ng” đối với
thị trường.
III. Hạn chế “thông tin bất cân xứng”
Trong nhiều lĩnh vực xuất hiện thông tin bất cân xứng thì các giải pháp
thường được áp dụng chung để hạn chế mức độ thông tin bất cân xứng là cơ
chế phát tín hiệu, cơ chế sàng lọc và cơ chế giám sát.
1. Cơ chế phát tín hiệu
Michael Spence chỉ ra được cơ chế phát tín hiệu (signaling): bên có
nhiều thông tin có thể phát tín hiệu đến những bên ít thông tin một cách trung
thực và tin cậy. Với việc phát tín hiệu này, người bán những sản phẩm chất
lượng cao phải sử dụng những biện pháp được coi là quá tốn kém với người
bán hàng hóa chất lượng thấp. Spence lấy ví dụ bằng thị trường lao động.
Người bán là những ứng cử viên đi xin việc và người mua là nhà tuyển dụng.
Nhà tuyển dụng không thể trực tiếp quan sát các khả năng của ứng cử viên mà
chỉ có thể đánh giá gián tiếp thông qua bằng cấp của họ. Nếu những người kém
năng lực phải mất nhiều thời gian và nỗ lực hơn những người có năng lực để
đạt được cùng trình độ học vấn thì những người có năng lực có thể phát tín
hiệu bằng cách đạt được những bằng cấp mà người kém năng lực không thể đạt
được. Hay một ví dụ khác, việc triển khai các chương trình quảng cáo đắt tiền,
việc duy trì chế độ bảo hành cho sản phẩm, việc chia cổ tức cho cổ đông... đó
đều là những cách phát tín hiệu trên thương trường.
Hay như thị trường tài chính, để giao dịch được hiệu quả thì người đi
vay có thể vay được vốn với chi phí thấp, người cho vay chắc chắn khả năng
thu hồi được nợ hay người cho vay và đi vay phải nắm rõ quyền lợi và trách
nhiệm của riêng mình. Thông t hường người đi vay là người nắm rõ thông tin về
mình nhất thế nên họ sẽ được lợi nhiều hơn trong giao dịch. Tuy nhiên, ngân
hàng sẽ không dễ dàng cho vay nếu như họ không biết rõ về khách hàng của
mình. Thế nên, người đi vay phải phát tín hiệu rằng mình là người có khả năng
trả được nợ tốt. Vấn đề phát tín hiệu trong trường hợp này là: Uy tín của công
ty, qui mô và danh tiếng công ty, năng lực tài chính, tài sản đảm bảo..., ngược
lại ngân hàng cũng phải phát tín hiệu để người đi vay thực hiện trách nhiệm của
mình trong hợp đồng vay như cơ chế xử lý tài sản, lãi suất cho vay...
2. Cơ chế sàng lọc
Joseph Stiglitz đã tiếp tục bổ sung vào công trình nghiên cứu của
Akerlof và Sp ence. St iglitz đặt ra vấn đề là bản thân những người có ít thông
tin hơn cũng có thể tự cải thiện tình trạng của mình thông qua cơ chế sàng lọc
(screening). Ông đã chỉ ra rằng bên có ít thông tin hơn có t hể thu thập thông tin
từ bên kia bằng cách đưa ra các điều kiện giao dịch hợp đồng khác nhau. Ví dụ
điển hình là các công ty bảo hiểm thường cung cấp những loại hợp đồng bảo
hiểm với các mức phí bảo hiểm khác nhau, tương ứng với mức bồi thường khác
nhau. Các khách hàng sẽ tự lựa chọn loại hợp đồng bảo hiểm phù hợp với
mình, do đó tự phân hóa thành các loại khách hàng khác nhau. Những khách
hàng có rủi ro thấp thường thích loại hợp đồng có phí bảo hiểm thấp trong khi
khách hàng có rủi ro cao lại lựa chọn hợp đồng có phí bảo hiểm cao.
3. Cơ chế giám sát
Cơ chế giám sát được áp dụng nhằm mục đích kiểm soát tâm lý ỷ lại, cơ
chế bao gồm: giám sát trực tiếp và giám sát gián tiếp
Giám sát trực tiếp: bên mua sẽ bỏ ra nguồn lực để đạt được kiểm soát
thông tin, cơ chế giám sát này tốn nhiều chi phí và sức lực, và khả năng giám
sát là hạn chế
Giám sát gián tiếp : thông qua các qui định của các nhà tổ chức thị
trường , mặc nhiên bên bán phải có trách nhiệm thông báo trực tiếp hoặc gián
tiếp đến bên mua và bên mua cũng thông qua các quyền lợi đã được qui định
mà có thể tiếp cận giám sát gián tiếp thi hành của bên bán
Trải qua hơn hai thập kỷ, lý thuy ết về thị trường có thông t in bất cân
xứng đã trở nên vô cùng quan trọng và là trọng tâm nghiên cứu của kinh tế học
hiện đại. Thông tin bất cân xứng càng trở nên phổ biến và trầm trọng khi tính
minh bạch của thông tin, khả năng tiếp cận thông tin và cơ sở hạ tầng thông tin
yếu kém.
