Tiểu luận: Thực chất cuộc cách cách trong triết học do Mac và Angghen thực hiện

Chia sẻ: Nguyễn Thị Hoàn | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

281
lượt xem 71
download

Tiểu luận: Thực chất cuộc cách cách trong triết học do Mac và Angghen thực hiện

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Triết học của C. Mác và Ăng ghen là sự kế thừa những thành tựu vĩ đại của tư tưởng triết học từ thời cổ đại cho đến cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX. Tuy nhiên, triết học của các ông khác một cách căn bản với các quan điểm, các hệ thống và các học thuyết trước đó. Sự sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng (bao gồm cả chủ nghĩa duy vật lịch sử) của Mác và Ăng ghen thực sự là một cuộc cách mạng trong triết học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận: Thực chất cuộc cách cách trong triết học do Mac và Angghen thực hiện

MỤC LỤC
1. ĐẶT VẤN ĐỀ Triết học của C. Mác và Ăng ghen là sự kế thừa những thành tựu vĩ đại của tư tưởng triết học từ thời cổ đại cho đến cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Tuy nhiên, triết học của các ông khác một cách căn bản với các quan điểm, các hệ thống và các học thuyết trước đó. Sự sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng (bao gồm cả chủ nghĩa duy vật lịch sử) của Mác và Ăng ghen thực sự là một cuộc cách mạng trong triết học. C.Mác sinh ngày 5 tháng 5 năm 1818 tại Đức. Cha của ông là một luật sư có quan điểm tiến bộ. Ông ủng hộ tư tưởng dân chủ tư sản và khai sáng Pháp. Năm 1835, Mác học luật ở đại học Bon, một năm sau chuyển sang học lịch sử và triết học ở Béclin. Mác bảo vệ luận án tiến sĩ triết học vào năm 24 tuổi. Tháng 6 năm 1843, Mác kết hôn với Gienni Phôn, người bạn gái từ hồi còn nhỏ của ông. Mac mất ngày 14 tháng 3 năm 1883 tại Luân Đôn, Vương quốc Anh. C.Mác (1818 1883) F. Ăngghen (1820 1895) F. Ăng ghen sinh ngày 28/11/1820, tại Bácmen, tỉnh Rênani, nước Đức. Cụ thân sinh ra ông là chủ một xưởng dệt. Ông bỏ dở việc học ở bậc trung học về 2
làm việc cho cha, và sau đó làm thư ký cho một hãng buôn ở Bơrêmô. Năm 1841, Ăngghen rời Bơrêmô đến Béclin tham gia vào một trung đoàn pháo binh. Cũng trong thời kỳ này, ông đã theo học triết học ở trường đại học và giao lưu với phái Hêghen trẻ. Từ tháng 3 năm 1842, ông đã bắt đầu xuất bản những tác phẩm đầu tiên của mình. Cuối tháng 8 năm 1844, ông gặp Mác tại Pari, thủ đô của nước Pháp. Sự gặp gỡ này đã đánh dấu một giai đoạn phát triển đặc biệt của triết học Mác nói riêng và chủ nghĩa Mác nói chung. Từ đây, C.Mác và Ăngghen đã có bước chuyển hoàn toàn từ thế giới quan duy tâm biện chứng sang thế giới quan duy vật biện chứng. Đó là quá trình phức tạp, vừa cải biến phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ điển Đức, vừa vận dụng phép biện chứng duy vật vào việc nhận thức lịch sử xã hội để từng bước C.Mác và Ăng ghen hoàn chỉnh hệ thống triết học của mình về thế giới quan và phương pháp luận. Ăng ghen mất năm 1895, sau khi đã hoàn tất những phần việc mà Mác còn để lại. Từ năm 1844 đến năm 1895. C.Mác và F. Ăng ghen đã bổ sung và phát triển toàn diện những vấn đề của triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Triết học Mác ra đời là một bước ngoặt có ý nghĩa cách mạng trong lịch sử triết học nhân loại. Toàn bộ hệ thống triết học do Mác và Ănghen thực hiện đã chứng minh một cách bản chất và sinh động giá trị lý luận và thực tiễn lớn lao của học thuyết Mác. 2. ĐIỀU KIỆN LỊCH SỬ VÀ NHỮNG TIỀN ĐỀ RA ĐỜI CỦA TRIẾT HỌC MÁC 1.1. Điều kiện kinh tế xã hội Giữa thế kỷ XIX, chủ nghĩa tư bản đã phát triển mạnh ở châu Âu, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đã tạo nên mâu thuẫn giữa hai giai cấp đối lập, giai cấp tư sản và giai cấp vô sản. “… giai cấp tư sản không những đã rèn những vũ khí sẽ giết mình; nó còn tạo ra những người sử dụng vũ khí ấy chống lại nó, đó là những người công nhân hiện đại, những người vô sản”. 3
Cuộc đấu tranh giai cấp tất yếu sẽ dẫn đến một yêu cầu mới đòi hỏi phải có lý luận khoa học dẫn đường lý luận triết học Mác. 1.2. Tiền đề lý luận Triết học Mác ra đời trên cơ sở là tiền đề lý luận trực tiếp là triết học cổ điển Đức mà tiêu biểu là triết học Cantơ, Heeghen, Phoiơbắc. Triết học duy tâm tiên nghiệm của Cantơ đã nêu ra những quan niệm khởi đầu về phép biện chứng, làm cơ sở cho tư tưởng biện chứng duy tâm trong lịch sử triết học cổ điển Đức. Triết học Hêghen là đỉnh cao của nền triết học cổ điển Đức, trình bày một cách có hệ thống khái niệm, phạm trù, quy luật của phép biện chứng duy tâm xuất phát từ “Ý niệm tuyệt đối”. Triết học duy vật nhân bản của Phoiơbắc đã nêu ra quan niệm về con người và lịch sử trên cơ sở giới tự nhiên và đời sống xã hội. Kế thừa trên tinh thần phê phán những hạt nhân hợp lý của triết học cổ điển Đức, C.Mác xây dựng hệ thống triết học duy vật biện chứng. 1.3. Tiền đề khoa học tự nhiên Vào giữa thế kỷ XIX, nhân loại đã đạt được những thành tựu nổi bật về khoa học tự nhiên. Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng được tìm ra bởi R.Maye và P.P. Giulơ; học thuyết tế bào được khám phá bởi Svan và Slâyđen của Đức; học thuyết tiến hóa của Đácuyn. Những phát minh vạch thời đại trong khoa học tự nhiên cùng với những thành tựu khoa học khác trong vật lý, hóa học, sinh học là cơ sở để C. Mác xây dựng và phát triển tư tưởng biện chứng trong học thuyết triết học. 3. CÁC PHÉP BIỆN CHỨNG 3.1. Khái niệm phép biện chứng Biện chứng dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa phản ánh sự tồn tại, vận động và phát triển theo qui luật của các sự vật, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội và tư duy. 4
Biện chứng bao gồm: biện chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất và biện chứng chủ quan là phản ánh biện chứng trong hoạt động tinh thần của con người. Phép biện chứng, là học thuyết nghiên cứu, khái quát biện chứng của thế giới thành hệ thống các nguyên lý, qui luật khoa học nhằm xây dựng hệ thống các nguyên tắc phương pháp luận của nhận thức và thực tiễn. Theo Ăngghen, phép biện chứng là môn khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và phát triển của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy. Kết cấu phép biện chứng bao gồm: thế giới quan (hệ thống những quan điểm duy vật hoặc duy tâm về thế giới) và phương pháp luận (nguyên tắc phương pháp luận về nhận thức và hoạt động thực tiễn). Chính vì vậy khi nghiên cứu các hình thức cơ bản của phép biện chứng chúng ta sẽ thấy được sự khác nhau căn bản giữa các hình thức lịch sử của phép biện chứng. 3.2. Các phép biện chứng trước Mác Người đầu tiên xây dựng phép biện chứng trên lập trường duy vật là Hêraclit nhưng phép biện chứng của ông chưa được trình bày dưới dạng một hệ thống các luận điểm mà được trình bày dưới dạng các câu danh ngôn mang tính thi ca, triết lý. Heghen cũng đưa ra các nguyên lý, các cặp phạm trù và quy luật cơ bản của phép biện chứng nhưng trong ý niệm, tư duy biện chứng mà không thấy nó trong thế giới vật chất nên phép biện chứng của ông được Mác gọi là phép biện chứng lộn ngược. 3.3. Chủ nghĩa duy vật biện chứng Trong lịch sử, cùng với sự phát triển của thực tiễn và nhận thức khoa học, chủ nghĩa duy vật đã trải qua ba hình thức cơ bản là: Chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng. Trong đó, chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy vật, là hạt nhận lý luận của thế giới quan khoa học. 5
Chủ nghĩa duy vật biện chứng do C. Mác và Ăngghen sáng lập. Với sự kế thừa tinh hoa của các học thuyết triết học trước đó và sử dụng triệt để những thành tựu khoa học tự nhiên đương thời, chủ nghĩa duy vật biện chứng ngay từ khi mới ra đời đã khắc phục được hạn chế của chủ nghĩa chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại và chủ nghĩa duy vật siêu hình thời cận đại Tây Âu, đạt tới trình độ là hình thức phát triển cao nhất của chủ nghĩa duy vật trong lịch sử. Toàn bộ hệ thống quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng được xây dựng trên cơ sở lý giải một cách khoa học về vật chất, ý thức và mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức. Chủ nghĩa duy vật biện chứng gồm các nội dung cơ bản: Hai nguyên lý của phép biện chứng duy vật (nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển); ba quy luật cơ bản của biện chứng duy vật (quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập, quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất và ngược lại, quy luật phủ định của phủ định); các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật (cái chung cái riêng, nguyên nhân kết quả, tất nhiên ngẫu nhiên, nội dung hình thức, bản chất hiện tượng, khả năng hiện thực); lý luận nhận thức duy vật biện chứng. 3.4. Chủ nghĩa duy vật lịch sử Chủ nghĩa duy vật lịch sử là hệ thống quan điểm duy vật biện chứng về xã hội; là kết quả của sự vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phép biện chứng duy vật vào việc nghiên cứu đời sống xã hội và lịch sử nhân loại, nhờ đó hoàn thiện và phát triển những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phép biện chứng duy vật. Nội dung của chủ nghĩa duy vật lịch sử là các học thuyết hình thái kinh tế xã hội, biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, biện chứng giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội và tiến bộ xã hội. 6
4. THỰC CHẤT CUỘC CÁCH MẠNG TRONG TRIẾT HỌC DO MÁC VÀ ĂNG GHEN THỰC HIỆN Thực chất của cuộc cách mạng trong lịch sử triết học do C.Mác thực hiện là ở chỗ, khắc phục sự tách rời giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng để tạo nên sự thống nhất hữu cơ giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng; sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử; đưa triết học trở thành công cụ nhận thức và cải tạo thế giới; thiết lập mối liên minh giữa triết học và các khoa học cụ thể. Sự ra đời của triết học Mác vào những năm 40 của thế kỷ XIX đã được thừa nhận là một cuộc cách mạng trong lịch sử triết học. Cuộc cách mạng này đã đưa triết học nhân loại từ thời kỳ chủ yếu là “giải thích thế giới” sang thời kỳ không chỉ “giải thích thế giới”, mà còn “cải tạo thế giới”. Với sự ra đời của triết học Mác, lịch sử triết học của nhân loại đã chuyển sang một thời kỳ mới về chất. Thực chất của cuộc cách mạng này được thể hiện ở những điểm cơ bản sau: 4.1. Sự thống nhất giữa chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng C. Mác và Ăngghen đã khắc phục sự tách rời giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng trong lịch sử triết học trước đó, C.Mác đã tạo nên sự thống nhất hữu cơ không thể tách rời giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng đó là chủ nghĩa duy vật biện chứng. Trước khi triết học Mác ra đời, trong suốt chiều dài lịch sử triết học, chủ nghĩa duy vật thường tách khỏi phương pháp biện chứng. Trong triết học Hy Lạp cổ đại, có thể nói, đã có sự thống nhất nhất định giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng ở một số nhà triết học duy vật. Sự thống nhất này được thể hiện rõ nhất trong triết học của Hêraclít. Tuy nhiên, sự thống nhất giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng trong triết học của Hêraclít còn ở trình độ thấp. Hơn nữa, cả chủ nghĩa duy vật lẫn phương pháp biện chứng của Hêraclít đều còn ở trình độ thô sơ, chất phác, đúng như 7
Ph.Ăngghen đã đánh giá: "Cái thế giới quan ban đầu, ngây thơ, nhưng xét về thực chất thì đúng đó là thế giới quan của các nhà triết học Hy Lạp cổ đại và lần đầu tiên đã được Hêraclít trình bày một cách rõ ràng: mọi vật đều tồn tại và đồng thời lại không tồn tại, vì mọi vật đang trôi đi, mọi vật đều không ngừng thay đổi, mọi vật đều không ngừng phát sinh và tiêu vong. Ở thời kỳ Phục hưng và Cận đại, chủ nghĩa duy vật đã có bước phát triển về chất so với chủ nghĩa duy vật thời Hy Lạp cổ đại. Tuy nhiên, chủ nghĩa duy vật thời kỳ này, về cơ bản, vẫn là chủ nghĩa duy vật siêu hình. Nghĩa là chủ nghĩa duy vật vẫn tách rời phương pháp biện chứng. Các nhà triết học cổ điển Đức, nhất là Hêghen, đã đối lập phương pháp biện chứng với phương pháp siêu hình, tạo ra một giai đoạn phát triển về chất trong phương pháp nhận thức. Tuy nhiên, phương pháp biện chứng của Hêghen lại dựa trên nền thế giới quan duy tâm. Nói khác đi, phương pháp biện chứng của Hêghen không gắn kết hữu cơ với chủ nghĩa duy vật, mà gắn kết hữu cơ với chủ nghĩa duy tâm. Cho nên, phương pháp biện chứng đó không thực sự trở thành khoa học mặc dù nó có đóng góp nhất định cho sự phát triển tư duy nhân loại. Đỉnh cao của chủ nghĩa duy vật trước Mác là chủ nghĩa duy vật nhân bản của L.Phoiơbắc. Nhưng chủ nghĩa duy vật nhân bản của L.Phoiơbắc lại là chủ nghĩa duy vật siêu hình, nghĩa là nó vẫn tách khỏi phương pháp biện chứng. Trong triết học của C.Mác, chủ nghĩa duy vật gắn kết, thống nhất hữu cơ với phương pháp biện chứng. Chủ nghĩa duy vật được C.Mác làm giàu bằng phương pháp biện chứng, còn phương pháp biện chứng được ông đặt trên nền chủ nghĩa duy vật. Đồng thời, cả chủ nghĩa duy vật lẫn phương pháp biện chứng đều được C.Mác phát triển lên một trình độ mới về chất. Do vậy, sự thống nhất hữu cơ giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng trong triết học Mác hơn hẳn về chất so với sự thống nhất giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng trong triết học Hy Lạp cổ đại. Vì vậy, đây chính là bước phát triển cách mạng trong triết học do C.Mác thực hiện. 8
4.2. Sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử Sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử là biểu hiện vĩ đại nhất của cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác thực hiện. Chủ nghĩa duy vật trước C.Mác đã đóng một vai trò to lớn đối với sự phát triển của xã hội, của khoa học và triết học. Tuy nhiên, đó là chủ nghĩa duy vật không triệt để. Nghĩa là nó chỉ duy vật trong giải thích thế giới tự nhiên, nhưng còn duy tâm trong giải thích xã hội, lịch sử, tinh thần. Do vậy, chủ nghĩa duy vật trước C.Mác đã không đánh đổ được chủ nghĩa duy tâm một cách hoàn toàn. Chủ nghĩa duy tâm vẫn còn nơi ẩn trú của nó là lĩnh vực xã hội, lịch sử, tinh thần. Chủ nghĩa duy vật của C.Mác đã giải thích một cách duy vật, khoa học không chỉ thế giới tự nhiên, mà cả lĩnh vực xã hội, lịch sử, tinh thần. Do vậy, chủ nghĩa duy vật của C.Mác là chủ nghĩa duy vật triệt để nhất. Không phải ngẫu nhiên mà V.I.Lênin đã khẳng định: “chủ nghĩa duy vật lịch sử của Mác là thành tựu vĩ đại nhất của tư tưởng khoa học. Một lý luận khoa học hết sức hoàn chỉnh và chặt chẽ đã thay cho sự lộn xộn và sự tùy tiện, vẫn ngự trị từ trước đến nay trong các quan niệm về lịch sử và chính trị”. Như vậy, với quan niệm duy vật về lịch sử, C.Mác đã kết thúc thời kỳ nghiên cứu xã hội, lịch sử một cách tùy tiện, lộn xộn, mở ra một thời kỳ mới trong nghiên cứu xã hội, lịch sử bằng việc chỉ ra quy luật hình thành, vận động và phát triển của xã hội, của lịch sử. Ph.Ăngghen đã so sánh phát minh này của C.Mác như phát minh của Đácuyn trong khoa học tự nhiên: “Giống như Đácuyn đã tìm ra quy luật phát triển của thế giới hữu cơ, Mác đã tìm ra quy luật phát triển của lịch sử loài người”. Chủ nghĩa duy vật lịch sử của C.Mác “chỉ cho ta thấy rằng, do lực lượng sản xuất lớn lên, thì từ một hình thức tổ chức xã hội này, nảy sinh ra và phát triển lên như thế nào một hình thức tổ chức đời sống xã hội khác, cao hơn; chẳng hạn, chủ nghĩa tư bản đã nảy sinh ra như thế nào từ chế độ phong kiến”. Về bản chất, chủ nghĩa duy vật lịch sử của C.Mác quan niệm duy vật về lịch sử cũng là chủ nghĩa duy vật biện chứng, nhưng thể hiện được tính đặc thù của lĩnh vực lịch sử – lĩnh 9
vực hoạt động của con người. Chính chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng đã trở thành cơ sở thế giới quan và phương pháp luận cho C.Mác nghiên cứu kinh tế, phát hiện ra học thuyết giá trị thặng dư, hiểu được sự phát sinh, phát triển, diệt vong tất yếu của hình thái kinh tế xã hội tư bản chủ nghĩa. Do vậy, sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử là biểu hiện vĩ đại nhất của cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác thực hiện. 4.3. Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn , C.Mác đã khắc phục được sự đối lập giữa lý luận với hoạt động thực tiễn của con người. Trên cơ sở đó, triết học của ông đã trở thành công cụ nhận thức và cải tạo thế giới của nhân loại tiến bộ. Trước khi triết học Mác ra đời, các nhà triết học thường tập trung chủ yếu vào giải thích thế giới, mà ít chú ý tới cải tạo thế giới. Đúng như C.Mác đã từng nhận định: “Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau, song vấn đề là cải tạo thế giới”. Cũng đã có một số nhà triết học muốn cải tạo thế giới nhưng lại bằng con đường không tưởng dựa vào các lực lượng siêu nhiên, bằng “khai sáng”, mở mang dân trí, bằng con đường giáo dục đạo đức... Có thể nói, không một nhà triết học nào trước C.Mác hiểu được thực tiễn và vai trò của nó đối với cải tạo thế giới. Các nhà triết học khai sáng Pháp muốn thay thế các quan hệ xã hội phong kiến lạc hậu, lỗi thời bằng các quan hệ xã hội tiến bộ hơn cũng không hiểu được rằng, phải thông qua hoạt động thực tiễn của đông đảo quần chúng mới thực hiện được điều này. C.Mác đã nhận định: “Khuyết điểm chủ yếu của toàn bộ chủ nghĩa duy vật từ trước đến nay – kể cả chủ nghĩa duy vật của Phoiơbắc – là sự vật, hiện thực, cái cảm giác được, chỉ được nhận thức dưới hình thức khách thể hay hình thức trực quan, chứ không được nhận thức là hoạt động cảm giác của con người, là thực tiễn”. Trung tâm chú ý của triết học Mác không chỉ là giải thích thế giới, mà quan trọng hơn là cải tạo thế giới. Khác với các nhà triết học trước đó, C.Mác đã 10
chỉ ra rằng, chỉ có thể cải tạo được thế giới thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận nhận thức nói riêng, vào triết học nói chung, C.Mác đã làm cho triết học của ông hơn hẳn về chất so với toàn bộ triết học trước đó. Trong triết học Mác, không có sự đối lập giữa triết học với hoạt động thực tiễn của con người, trước hết là hoạt động thực tiễn của giai cấp vô sản. Hoạt động thực tiễn của giai cấp vô sản được soi đường, dẫn dắt, chỉ đạo, định hướng bởi chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Ngược lại, hoạt động thực tiễn của giai cấp vô sản lại là cơ sở, động lực cho sự phát triển của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Giữa triết học Mác với hoạt động thực tiễn của giai cấp vô sản có sự thống nhất hữu cơ với nhau. Do vậy, triết học Mác đã trở thành công cụ nhận thức và cải tạo thế giới của giai cấp vô sản và của toàn thể nhân loại tiến bộ. 4.4. Thống nhất giữa tính khoa học với tính cách mạng. Bản chất khoa học của triết học Mác đã bao hàm tính cách mạng. Tính khoa học sâu sắc, càng phản ánh đúng quy luật của sự phát triển thế giới thì thì tính cách mạng càng cao, càng triệt để. Triết học Mác biểu hiện tính cách mạng ở trong bản chất khoa học của học thuyết, trong mục đích cải tạo thế giới, trong vai trò và sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản. Triết học đã chứng minh bằng sức mạnh của phương pháp biện chứng, sự thay thế chủ nghĩa tư bản bằng chế độ xã hội chủ nghĩa là một tất yếu lịch sử. Chỉ có chủ nghĩa duy vật của Mác là đã chỉ rõ cho giai cấp vô sản con đường phải theo để thoát khỏi chế độ nô lệ về tinh thần. Trong đó tất cả các giai cấp bị áp bức đã sống lay lắt từ trước tới nay. Triết học Mác là vũ khí tinh thần của giai cấp vô sản, còn giai cấp vô sản là vũ khí vật chất của triết học Mác trong cuộc đấu tranh vì xã hội tương lai. Tính cách mạng trong triết học Mác biểu hiện ở bản chất khoa học và cách mạng của phép biện chứng. C.Mác cho rằng: “Dưới dạng hợp lý của nó, phép 11
biện chứng chỉ đem lại sự giận dữ và kinh hoàng cho giai cấp tư sản và bọn tư tưởng giáo điều của chúng mà thôi” vì trong quan niệm tích cực về cái hiện đang tồn tại, phép biện chứng đồng thời cũng bao hàm cả quan niệm về sự phủ định cái hiện đang tồn tại đó, về sự diệt vong tất yếu của nó; vì mỗi hình thái đã được hình thành đều được phép biện chứng xét ở trong sự vận động, tức là xét cả mặt nhất thời của hình thái đó; vì phép biện chứng không khuất phục trước một cái gì cả, và về thực chất thì nó có tính chất phê phán và cách mạng. 4.5. Xác định mối quan hệ giữa triết học với các khoa học cụ thể Với việc sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử,C.Mác đã khắc phục được sự đối lập giữa triết học với các khoa học cụ thể. Trước khi triết học Mác ra đời, triết học hoặc là hòa tan, ẩn giấu đằng sau các khoa học khác, hoặc đối lập với chúng. Chẳng hạn, ở phương Đông cổ đại, triết học thường ẩn giấu đằng sau các học thuyết về chính trị, tôn giáo, đạo đức... Ở Hy Lạp cổ đại, triết học được coi là “khoa học của các khoa học”. Trong thời kỳ Trung cổ, triết học được coi là “bộ môn” của thần học, có nhiệm vụ chứng minh sự tồn tại của Thượng đế. Ở thời kỳ Cận đại, triết học được coi là mêthaphisica với nghĩa là nền tảng thế giới quan của con người, như quan niệm của R.Đêcáctơ; hoặc triết học được coi là tổng thể tri thức của con người trong quan niệm của Ph.Bêcơn... Quan hệ giữa triết học Mác với các khoa học cụ thể là quan hệ biện chứng, tác động qua lại lẫn nhau. Các khoa học cụ thể cung cấp cho triết học Mác các tư liệu, dữ kiện, thông số khoa học để triết học Mác khái quát. Ngay sự ra đời của triết học Mác cũng không thể thiếu những tiền đề khoa học tự nhiên. Chính những thành tựu của khoa học tự nhiên nửa đầu thế kỷ XIX đã làm bộc lộ những hạn chế, sự bất lực của phương pháp siêu hình trong nhận thức thế giới; đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho sự ra đời của phương pháp biện 12
chứng. Trong quan hệ với các khoa học cụ thể, triết học Mác đóng vai trò thế giới quan, phương pháp luận chung nhất. Thực tiễn phát triển mạnh mẽ của các khoa học cụ thể càng làm tăng vai trò thế giới quan, phương pháp luận của triết học Mác. Đúng như một nhà khoa học tự nhiên ở thế kỷ XX đã nhận xét: “Các khái quát hóa triết học cần dựa trên các kết quả khoa học. Tuy nhiên, một khi đã xuất hiện và được truyền bá rộng rãi, chúng thường rất ảnh hưởng đến sự phát triển tiếp tục của tư tưởng khoa học, khi chúng chỉ ra một trong rất nhiều phương hướng phát triển có thể có. Như vậy, sự ra đời của triết học Mác đã chấm dứt mâu thuẫn giữa triết học với các khoa học cụ thể. Cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác thực hiện có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng to lớn đối với thời đại. Chính cuộc cách mạng này đã làm cho chủ nghĩa xã hội không tưởng có cơ sở để trở thành khoa học. Cuộc cách mạng này cũng làm cho triết học thay đổi cả về vai trò, chức năng và nhiệm vụ. Triết học Mác đã trở thành công cụ nhận thức và cải tạo thế giới của nhân loại tiến bộ. 5. Ý NGHĨA THỰC TIỄN Kể từ khi triết học Mác ra đời cho đến nay, thực tiễn đã có nhiều đổi thay, nhưng triết học Mác vẫn giữ nguyên ý nghĩa lý luận cũng như giá trị thực tiễn trong thời đại ngày nay. Có thể nói, cuộc cách mạng trong triết học do C.Mác thực hiện vào những năm 40 của thế kỷ XIX vẫn giữ nguyên ý nghĩa to lớn trong việc phát triển triết học Mác Lênin ở thời đại ngày nay. Điều này thể hiện ở chỗ: Một là, với tinh thần của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chúng ta phải thấy rằng, triết học Mác Lênin là một hệ thống mở chứ không phải là hệ thống khép kín; nó đòi hỏi luôn phải được bổ sung, hoàn thiện, phát triển. Đối với phương pháp biện chứng duy vật, không có gì là bất biến. Bản thân C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin không bao giờ tự coi lý luận của các ông là “bất khả xâm phạm”, là khép kín, là chân lý tuyệt đích cuối cùng. Trái lại, các nhà kinh 13
điển của chủ nghĩa Mác Lênin luôn đòi hỏi những người cộng sản sau này phải biết vận dụng sáng tạo những nguyên lý cơ bản của triết học Mác Lênin sao cho phù hợp với điều kiện thực tiễn và phải biết bổ sung, hoàn thiện, phát triển chúng. Trên tinh thần ấy mà lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn cán bộ, đảng viên phải thấm nhuần quan điểm học tập chủ nghĩa Mác Lênin là “phải học tinh thần của chủ nghĩa Mác Lênin; học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác Lênin để áp dụng lập trường, quan điểm và phương pháp ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta”; “học tập cái tinh thần xử trí mọi việc, đối với mọi người và đối với bản thân mình; là học tập những chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác Lênin để áp dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh thực tế của nước ta. Học để mà làm”. Đồng thời, Người cũng yêu cầu lý luận phải thường xuyên được “bổ sung bằng những kết luận mới rút ra từ trong thực tiễn sinh động”. Hai là, sự ra đời của triết học Mác gắn bó chặt chẽ với thực tiễn phong trào công nhân những năm 30 40 của thế kỷ XIX. Bản thân triết học Mác cũng gắn bó hữu cơ với thực tiễn cách mạng của quần chúng nhân dân. Chính C.Mác, trong quá trình sáng tạo triết học, đã khắc phục sự đối lập giữa triết học với hoạt động thực tiễn của con người. Bởi vậy, bổ sung, hoàn thiện, phát triển triết học Mác Lênin phải theo hướng gắn bó với thực tiễn, bảo đảm sự thống nhất giữa triết học với thực tiễn. Thực tiễn luôn vận động, biến đổi và phát triển, do vậy, nhận thức của con người cũng luôn cần được bổ sung, hoàn thiện và phát triển cho phù hợp với thực tiễn đó. Triết học Mác Lênin cũng không nằm ngoài quy luật này. V.I. Lênin và Hồ Chí Minh là những tấm gương sáng về việc bổ sung, hoàn thiện và phát triển triết học Mác Lênin trong những điều kiện mới của thực tiễn. Sự thống nhất giữa triết học Mác Lênin với thực tiễn đòi hỏi chúng ta phải tìm lời giải đáp cho những vấn đề của ngày hôm nay từ chính thực tiễn ngày hôm nay chứ không thể chỉ tìm trong lịch sử. Tuy nhiên, trong quá trình bổ sung, hoàn thiện và phát 14
triển triết học Mác Lênin cần tránh hai thái cực sai lầm: hoặc là không thấy được những đổi thay của thực tiễn, bảo thủ không muốn bổ sung, hoàn thiện và phát triển những nguyên lý của triết học Mác Lênin; hoặc là quá nhấn mạnh, tuyệt đối hóa sự đổi thay của thực tiễn dẫn đến đòi xét lại triết học Mác Lênin. Ba là, ngay từ khi mới ra đời, triết học Mác đã gắn bó hữu cơ với các khoa học cụ thể. Do vậy, ngày nay, với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học và công nghệ, triết học Mác Lênin không thể không được bổ sung, hoàn thiện, phát triển lý luận của mình. Sự hợp tác giữa những người nghiên cứu triết học Mác Lênin với các nhà khoa học tự nhiên trong điều kiện hiện nay là hết sức cần thiết. Nếu triết học Mác Lênin không được bổ sung, hoàn thiện và phát triển trên cơ sở khái quát những thành tựu mới của các khoa học cụ thể thì sẽ trở nên lạc hậu, nghèo nàn, khô cứng, không thể đáp ứng được vai trò thế giới quan, phương pháp luận chung nhất cho các khoa học cụ thể, cũng như cho quần chúng nhân dân trong hoạt động cải tạo thế giới. Đương nhiên, nếu không đứng vững trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phương pháp biện chứng duy vật thì trước những phát minh mới của khoa học, người ta dễ mất phương hướng, dễ mắc phải sai lầm trong nhận thức và trong hoạt động thực tiễn. Ph.Ăngghen đã từng phê phán một số nhà khoa học tự nhiên khi cho rằng, họ không cần tới tư duy lý luận. Theo Ph.Ăngghen, những nhà khoa học tự nhiên ấy, trên thực tế, lệ thuộc rất nhiều vào tư duy lý luận, nhưng thường lại là tư duy sai lầm được rút ra từ những học thuyết triết học “tồi tệ nhất”. Do vậy, Ph.Ăngghen cho rằng, “dù các nhà khoa học tự nhiên có làm gì đi nữa thì họ vẫn bị triết học chi phối. Vấn đề chỉ ở chỗ họ muốn bị chi phối bởi một thứ triết học tồi tệ hợp mốt, hay họ muốn được hướng dẫn bởi một hình thức tư duy lý luận dựa trên sự hiểu biết về lịch sử tư tưởng và những thành tựu của nó”. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là chỉ cần nắm được triết học Mác Lênin thì con người sẽ giải quyết được mọi vấn đề cụ thể do thực tiễn đặt ra. Triết học Mác 15
Lênin không phải bảo bối chứa sẵn mọi cách giải quyết những vấn đề do cuộc sống cũng như nhận thức đặt ra. Để tìm được lời giải đáp cho những vấn đề nảy sinh, bên cạnh những tri thức triết học Mác Lênin, còn phải cần đến những tri thức của các khoa học cụ thể, kinh nghiệm sống và hoạt động thực tiễn của mỗi người. Thiếu những điều đó, chúng ta không thể hiểu và vận dụng đúng những nguyên lý của triết học Mác Lênin. Do vậy, trong việc bổ sung, hoàn thiện và phát triển triết học Mác Lênin, cần phải chống cả hai thái cực sai lầm: hoặc coi thường triết học Mác Lênin, tuyệt đối hóa các khoa học cụ thể; hoặc chỉ thấy có triết học Mác Lênin, không thấy vai trò của các khoa học cụ thể. Đồng thời, cũng cần phải nhận thức đúng rằng, bản thân triết học Mác Lênin cũng cần được đổi mới, bổ sung, hoàn thiện và phát triển. 6. KẾT LUẬN Tóm lại, thực chất của cuộc cách mạng trong lịch sử triết học do C.Mác thực hiện là ở chỗ, khắc phục sự tách rời giữa thế giới quan duy vật và phương pháp biện chứng để tạo nên sự thống nhất hữu cơ giữa chủ nghĩa duy vật và phương pháp biện chứng; sáng tạo ra chủ nghĩa duy vật lịch sử; đưa triết học trở thành công cụ nhận thức và cải tạo thế giới; thiết lập mối liên minh giữa triết học và các khoa học cụ thể. C ó thể khẳng định lại rằng, hơn một thế kỷ rưỡi đã trôi qua, kể từ khi cuộc cách mạng trong triết học được C.Mác thực hiện, ý nghĩa của cuộc cách mạng này vẫn giữ nguyên tính thời sự và tính thực tiễn cho việc phát triển triết học Mác Lênin trong thời đại hiện nay. 16
TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. C.Mác và Ph.Ăngghen. Toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994; 2. Lịch sử triết học; GS.TS Nguyễn Hữu Vui, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2007; 3. Giáo trình những nguyên lí cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin, 2009; 4. Giáo trình triết học, 2015; 5. Giáo trình triết học, 2007; 6. Tạp chí triết học, số 7, 2008. 17