TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
TIỂU LUẬN
MÔN: KINH TẾ CHÍNH TRỊ
ĐỀ TÀI: KHI THỊ TRƯỜNG CHAO ĐẢO: PHÂN TÍCH CUỘC
KHỦNG HOẢNG KINH TẾ HÀN QUỐC 2008 DƯỚI LĂNG KÍNH
KINH TẾ CHÍNH TRỊ
Người thực hiện: Trần Thị Ngọc Minh
MSV: 2411510059
Lớp tín chỉ: KTCT TRI115 (24245-2).2.1-K63
STT: 75
Giảng viên hướng dẫn: Th.s Hoàng Văn Vinh
Hà Nội, tháng 12 năm 2016
MỤC LỤC
Nội dung Trang
Phần 1: Mở đầu.........................................................................................................................3
1.1. Bối cảnh toàn cầu:.........................................................................................................3
1.2. Lý do chọn Hàn Quốc:...................................................................................................3
1.3. Mục tiêu tiểu luận:.........................................................................................................3
1.4. Phương pháp nghiên cứu:.............................................................................................3
Phần 2: Cơ sở lý luận................................................................................................................4
2.1. Khái niệm Kinh tế chính trị học:...................................................................................4
2.2. Các trường phái kinh tế chính trị liên quan:................................................................4
2.3. Khái niệm về khủng hoảng kinh tế trong kinh tế chính trị:.........................................5
Phần 3: Bối cảnh kinh tế Hàn Quốc trước 2008....................................................................6
3.1. Tăng trưởng nhanh sau khủng hoảng 1997:................................................................6
3.2. Mô hình phát triển phụ thuộc xuất khẩu:.....................................................................6
3.3. Sự lệ thuộc vào dòng vốn và thị trường Mỹ:.................................................................7
Phần 4: Diễn biến khủng hoảng 2008 tại Hàn Quốc..............................................................8
4.1. Cú sốc tài chính từ bên ngoài:.......................................................................................8
4.2. Thị trường chứng khoán lao dốc:..................................................................................8
4.3. Tác động tới xuất khẩu và sản xuất:.............................................................................9
4.4. Khủng hoảng việc làm và tiêu dùng nội địa:................................................................9
Phần 5: Phân tích từ góc độ kinh tế chính trị.......................................................................10
5.1. Cấu trúc quyền lực kinh tế – chính trị tại Hàn Quốc:................................................10
5.2. Tác động của chủ nghĩa tự do mới:.............................................................................10
5.3. Vai trò phản ứng của nhà nước:.................................................................................10
5.4. Phân tích bằng thuyết thể chế:....................................................................................11
5.5. So sánh với khủng hoảng 1997:..................................................................................11
Phần 6: Hậu quả dài hạn & bài học chính sách...................................................................12
6.1. Tái cấu trúc nền tài chính:...........................................................................................12
6.2. Tăng cường an ninh tài chính quốc gia:.....................................................................13
6.3. Bài học về vai trò nhà nước:........................................................................................13
6.4. Hướng đi mới sau khủng hoảng:.................................................................................14
Phần 7: Kết luận......................................................................................................................15
Phần 8: Tài liệu tham khảo....................................................................................................16
Phần 1: Mở đầu
1.1. Bối cảnh toàn cầu:
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 bắt nguồn từ sự sụp đổ của thị trường tín
dụng dưới chuẩn tại Hoa Kỳ, nhanh chóng lan rộng thành một cuộc khủng hoảng hệ thống đối
với toàn bộ nền tài chính toàn cầu. Các thị trường tài chính, hệ thống ngân hàng và hoạt động
đầu tư đều bị ảnh hưởng nghiêm trọng, kéo theo sự suy giảm mạnh mẽ trong hoạt động
thương mại và sản xuất trên phạm vi quốc tế. Với tính chất liên kết chặt chẽ trong bối cảnh
toàn cầu hóa, các nền kinh tế có độ mở cao, phụ thuộc nhiều vào dòng vốn quốc tế và xuất
khẩu như Hàn Quốc trở thành những nạn nhân dễ tổn thương nhất.
1.2. Lý do chọn Hàn Quốc:
Hàn Quốc, nền kinh tế lớn thứ tư châu Á và là một biểu tượng tiêu biểu của “sự thần kỳ sông
Hàn”, đã từng trải qua một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng vào năm 1997. Sau đó, với sự hỗ
trợ từ IMF và các chính sách cải cách sâu rộng, Hàn Quốc dần phục hồi và tiếp tục đẩy mạnh
hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, chính những yếu tố tạo nên tốc độ tăng trưởng
ấn tượng trong giai đoạn hậu 1997 – như mở cửa tài chính, khuyến khích dòng vốn ngắn hạn
và phụ thuộc vào xuất khẩu – lại trở thành điểm yếu trong giai đoạn khủng hoảng năm 2008.
Việc đồng won mất giá, thị trường chứng khoán lao dốc, dòng vốn ngoại rút ra nhanh chóng
và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng đã phơi bày những lỗ hổng cấu trúc trong mô hình tăng trưởng
của Hàn Quốc.
Việc nghiên cứu khủng hoảng kinh tế Hàn Quốc năm 2008 dưới góc độ kinh tế chính trị
không chỉ giúp hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa thị trường, nhà nước và các tác nhân quốc tế, mà
còn cung cấp cái nhìn phê phán về mô hình phát triển kinh tế định hướng thị trường trong
điều kiện toàn cầu hóa. Trong bối cảnh Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu rộng với nền
kinh tế thế giới, những bài học từ Hàn Quốc về khả năng chống chịu trước các cú sốc bên
ngoài và vai trò điều tiết của nhà nước càng trở nên đáng quan tâm.
1.3. Mục tiêu tiểu luận:
Tiểu luận này lựa chọn phân tích khủng hoảng kinh tế Hàn Quốc năm 2008 dưới góc độ kinh
tế chính trị nhằm hiểu rõ hơn mối liên hệ giữa chính sách kinh tế, quyền lực nhà nước và cấu
trúc thể chế trong bối cảnh toàn cầu hóa. Bằng cách tiếp cận các lý thuyết về kinh tế chính trị
như chủ nghĩa tự do mới, chủ nghĩa thể chế và vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị
trường, bài viết sẽ làm rõ nguyên nhân, diễn biến, tác động và phản ứng chính sách của Hàn
Quốc trước cuộc khủng hoảng. Đồng thời, tiểu luận cũng đặt vấn đề về khả năng ứng phó dài
hạn và những bài học về cân bằng giữa tự do thị trường và điều tiết của nhà nước. Một số câu
hỏi nghiên cứu chính được đặt ra gồm:
Những yếu tố nội tại và bên ngoài nào khiến Hàn Quốc dễ tổn thương trong khủng
hoảng 2008?
Vai trò của nhà nước Hàn Quốc thể hiện ra sao trong việc điều tiết, cứu trợ và tái cấu
trúc nền kinh tế?
Từ góc độ kinh tế chính trị, khủng hoảng này phản ánh điều gì về mô hình phát triển
kinh tế của Hàn Quốc?
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu chính được sử dụng là tổng hợp tài liệu thứ cấp từ các báo cáo quốc
tế, nghiên cứu học thuật và dữ liệu kinh tế, kết hợp với phân tích định tính từ góc nhìn kinh tế
chính trị học.
Phần 2: Cơ sở lý luận
2.1. Khái niệm Kinh tế chính trị học:
Kinh tế chính trị học (Political Economy) là ngành khoa học nghiên cứu mối quan hệ giữa
chính trị và kinh tế, đặc biệt là cách các quyền lực chính trị, thể chế, và quyết định chính sách
tác động đến phân phối tài nguyên, của cải và quyền lực trong xã hội. Khác với kinh tế học
thuần túy, vốn tập trung vào các quy luật thị trường trong điều kiện lý tưởng, kinh tế chính trị
học đặt trọng tâm vào:
Vai trò của nhà nước, các nhóm lợi ích, tập đoàn lớn, và các cấu trúc quyền lực trong
việc hình thành chính sách kinh tế.
Sự tương tác giữa các thể chế quốc gia và toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu
hóa.
Các mâu thuẫn nội tại giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, giữa chủ nghĩa tư
bản toàn cầu và nền kinh tế quốc gia.
Với cách tiếp cận này, một cuộc khủng hoảng kinh tế không chỉ là sự mất cân đối vĩ mô, mà
còn là hệ quả của những lựa chọn chính sách mang tính chính trị, những mâu thuẫn trong mô
hình phát triển, và sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố nội địa và quốc tế.
2.2. Các trường phái kinh tế chính trị liên quan:
a) Chủ nghĩa tự do mới (Neoliberalism)
Chủ nghĩa tự do mới là trường phái có ảnh hưởng sâu rộng kể từ những năm 1980, nhấn mạnh
vai trò trung tâm của thị trường, giảm thiểu sự can thiệp của nhà nước và thúc đẩy tự do hóa
kinh tế. Theo quan điểm này:
Tự do hóa tài chính (financial liberalization), tư nhân hóa doanh nghiệp nhà nước, và
giảm chi tiêu công là các chính sách cốt lõi.
Nhà nước chỉ nên đóng vai trò "trọng tài", tạo điều kiện cho thị trường hoạt động hiệu
quả.
Tuy nhiên, chủ nghĩa tự do mới cũng vấp phải nhiều phê phán, đặc biệt là trong các cuộc
khủng hoảng như Đông Á năm 1997 hay toàn cầu 2008. Việc cắt giảm vai trò điều tiết nhà
nước và phụ thuộc quá mức vào dòng vốn ngắn hạn được xem là nguyên nhân khiến nhiều
nền kinh tế dễ bị tổn thương trước cú sốc bên ngoài.
Đối với Hàn Quốc, sau khủng hoảng 1997, quốc gia này đã áp dụng nhiều chính sách theo
hướng tự do hóa để đáp ứng các điều kiện của IMF – một tổ chức mang tư duy tự do mới rõ
rệt. Điều này tạo ra cả cơ hội lẫn rủi ro, đặt nền tảng cho mức độ "phụ thuộc cấu trúc" vào thị
trường tài chính quốc tế.
b) Chủ nghĩa thể chế (Institutionalism)
Trái ngược với cách tiếp cận đơn giản hóa vai trò nhà nước, chủ nghĩa thể chế nhấn mạnh tầm
quan trọng của các cấu trúc tổ chức, luật lệ, chuẩn mực xã hội và lịch sử phát triển quốc gia
trong việc định hình hành vi kinh tế.
Các nhà thể chế luận cho rằng sự thành công hay thất bại của nền kinh tế phụ thuộc
nhiều vào chất lượng thể chế, không chỉ là sự tồn tại của thị trường.
Nhà nước không chỉ là một "trọng tài", mà còn có thể là "người chơi" tích cực, xây
dựng năng lực quốc gia thông qua chính sách công nghiệp, kiểm soát tài chính, v.v.