- 1 -
1
Thị trường ngoại hối
- 2 -
2
THỊ TRƯỜNG NGOẠI HỐI
Sự ra đời và phát triển của thị trường ngoại hối gắn liền với nhu cầu
giao dịch và trao đổi ngoại tệ giữa các quốc gia nhằm phục vụ cho các hoạt
động kinh tế và xã hội, đặc biệt là phục vụ cho sự phát triển của thương mại và
đầu tư quốc tế. Nếu chỉ có một đồng tiền quốc tế duy nhất thì sẽ không cần có
sự tồn tại của thị trường ngoại hối. Tuy nhiên, thương mại quốc tế và đầu tư
quốc tế gắn liền với ít nhất 2 đồng tiền khác nhau. Ví dụ: Công ty XK A của
VN xuất khẩu sang Hoa Kỳ, dù thanh toán bằng đồng tiền nào (USD, VND
hay đồng tiền thứ 3) thì đều có mục đích là sẽ thu về đồng tiền VN để chi trả
cho các chi phí trong nước. Các công ty NK của Hoa Kỳ cũng sẽ phải chuyển
đổi sang đồng tiền khác nếu đồng tiền thanh toán trong HĐ không phải là
đồng tiền mà họ sẵn có.
Tương tự như thế, khi một nhà đầu tư Mỹ muốn đầu tư vào trái phiếu có
mệnh giá ghi bằng đồng Franc Thụy Sỹ (CHF) thì anh ta sẽ có nhu cầu chuyển
đôla Mỹ sang đồng Franc Thụy Sỹ để mua trái phiếu. Khi hết thời hạn đầu tư,
anh ta có nhu cầu chuyển đổi số CHF kiếm được sang USD để mang về nước.
Như vậy, hoạt động ngoại thương và đầu tư quốc tế đã làm phát sinh nhu cầu
trao đổi từ tiền tệ này sang tiền tệ khác.
Mục đích của phần này là nhằm giới thiệu cho SV mấy vấn đề chủ yếu
sau: Khái niệm, các thành phần tham gia thị trường, đặc điểm, các loại thị
trường, các nghiệp vụ chủ yếu trên thị trường hối đoái.
8.1. Khái niệm
Theo khái niệm truyền thống: thị trường là nơi diễn ra việc mua và bán
một loại hàng hóa nhất định. Thị trường ngoại hối là nơi diễn ra việc mua
bán, trao đổi ngoại hối. Khái niệm về ngoại hối theo Pháp lệnh 2005 của VN
bao gồm 5 đối tượng: ngoại tệ, các phương tiện thanh toán quốc tế ghi bằng
ngoại tệ, các giấy tờ có giá ghi bằng ngoại tệ, vàng, tiền VN. Tuy nhiên, trong
- 3 -
3
khuôn khổ môn học Thanh toán quốc tế, thị trường ngoại hối được giới hạn là
thị trường mua bán ngoại tệ và các phương tiện thanh toán quốc tế.
Ngày nay, nhờ vào sự phát triển của khoa học kỹ thuật, của các phương
tiện liên lạc như điện thoại, fax, internet và các mạng nội bộ khác như mạng
SWIFT, việc giao dịch ngoại hối không chỉ diễn ra tại một địa điểm cụ thể như
Sở giao dịch hối đoái hay Trung tâm mua bán ngoại tệ nữa. Người ta có thể
giao dịch ngoại hối ngay cả khi đang ở nhà. Các giao dịch không cần địa điểm
như vậy hình thành nên thị trường hối đoái phi tập trung (OTC- Over the
counter) qua mạng, fax, email, điện thoại...
Do vậy, khái niệm mới về thị trường ngoại hối dễ được chấp nhận hơn
là: Thị trường ngoại hối là một mạng lưới toàn cầu liên kết các thành
phần tham gia thị trường với nhau thông qua các mạng điện tín, như hệ
thống điện thoại, telex, fax, máy tính và hệ thống giao dịch tự động. Hệ
thống liên lạc của thị trường ngoại hối được đánh giá là tốt nhất trên thế giới,
kể cả so với ngành công nghiệp, các chính phủ, ngành quân sự, an ninh quốc
gia và các hoạt động tình báo.
8.2 Đặc điểm:
- Thị trường ngoại hối mang tính quốc tế vì có sự tham gia của nhiều nước
khác nhau trên thế giới. Ngày nay, không một quốc gia nào có thể tồn tại và
phát triển trong thế cô lập với các nước còn lại của thế giới. Các nước tham
gia nhiều hơn, sâu rộng hơn vào các mối quan hệ kinh tế, thương mại, đầu tư,
du lịch quốc tế... Các mối quan hệ quốc tế này đã làm phát sinh nhu cầu về
mua bán, chuyển đổi từ đồng tiền này sang đồng tiền khác. Do vậy, không một
quốc gia nào tham gia vào các mối quan hệ trên lại nằm ngoài thị trường ngoại
hối. Phạm vi hoạt động của thị trường ngoại hối không đóng khung trong một
quốc gia mà lan rộng khắp toàn cầu nhằm phục vụ cho các nhu cầu mua bán,
giao dịch về ngoại tệ. Đây là thị trường lớn nhất toàn cầu với doanh thu
- 4 -
4
khoảng 1,5 nghìn tỷ/ngày (http://www.easy-forex.com), lớn gấp 30 lần so với
thị trường tài sản (equity market) của Mỹ.
- Thị trường ngoại hối là thị trường không ngủ, hoạt động 24/24 giờ hàng
ngày. Đặc điểm này trước hết là do chênh lệch múi giờ giữa các khu vực địa lý
khác nhau trên thế giới, khiến cho thị trường quốc tế nói chung luôn luôn mở
cửa. Ví dụ: một nhà giao dịch ở thị trường Singapore buổi sáng có thể giao
dịch với thị trường phía Đông như Hồng Kong, Tokyo. Đến khi 2 thị trường
này đóng cửa cũng là lúc các thị trường phía Tây như Lodon, Frankfurt, Paris
mở cửa và như vậy, nhà giao dịch này có thể hoạt động liên tục nếu muốn.
Ngoài ra, nhờ có các phương tiện liên lạc hiện đại và nhanh chóng như điện
thoại, internet, fax... cũng rút ngắn khoảng cách về mặt thời gian và không
gian, giúp cho các nhà giao dịch có thể mua bán ngoại tệ với các thị trường
trên thế giới bất cứ lúc nào.
- Thị trường ngoại hối là một thị trường rất nhạy cảm. Thứ nhất: Đối
tượng mua bán trên thị trường là mặt hàng nhạy cảm, biến động liên tục do
chịu nhiều tác động của nhiều chính sách tiền tệ của nhiều nước. Đối tượng
mua bán nhiều nhất trên thị trường là ngoại tệ mạnh. Doanh thu giao dịch
của 7 đồng tiền chủ yếu này (majors), bao gồm USD, EUR, JPY, CHF,
AUD, CAD, GBP chiếm đến 85% doanh thu giao dịch trên thị trường ngoại
hối. Nếu một trong 7 đồng tiền mạnh đó biến động thì sẽ làm chao đảo nền
kinh tế toàn cầu chứ không riêng gì của một quốc gia có đồng tiền đó. Ví dụ:
Việc Cục dữ trữ Liên bang Mỹ Fed trong năm 2008 đã 4 lần cắt giảm lãi suất
của đồng USD, làm cho đồng USD bị mất giá liên tục không những làm ảnh
hưởng đến nền kinh tế của bản thân nước Mỹ mà còn làm chao đảo nền kinh
tế toàn cầu. Ngoài ra, đồng tiền của những nước có nền kinh tế chuyển đổi
cũng thu hút sự quan tâm của nhiều người tham gia thị trường ngoại hối, do
tính rủi ro cao, biến động nhiều nên lãi kỳ vọng thu được rất lớn, ví dụ đồng
rúp. Thứ hai, do thị trường ngoại hối hoạt động 24/24h, nên một biến động
về kinh tế, chính trị, xã hội xảy ra trên thế giới sẽ ngay lập tức ảnh hưởng
- 5 -
5
đến thị trường hối đoái, bất kể là ngày hay đêm. Ví dụ, ngay sau khi thông
tin về Tổng thống mới của Hoa Kỳ- ông Barack Obama đắc cử được công
bố, đồng USD đã mạnh lên so với nhiều đồng tiền khác. Theo
http://www.easy-forex.com thì trên thị trường ngoại hối quốc tế, có những tỷ
giá biến động rất nhạy cảm đến 18.000 lần/ngày, nghĩa là trung bình cứ 4,8
giây thì tỷ giá biến động một lần.
Ở Việt Nam, thị trường ngoại tệ liên Ngân hàng của Việt Nam là tiền
thân của thị trường ngoại hối. Tuy nhiên, thị trường ngoại tệ liên NH ở VN
đến nay vẫn chưa phát triển. Theo thống kê, chỉ mới có khoảng 25% số giao
dịch ngoại tệ trên thị trường ngoại hối là của các NH với nhau, trong khi đó
ở các nước phát triển là khoảng trên 60%. Ở Việt Nam, khi có nhu cầu về
ngoại tệ, ta không chỉ có thể mua ngoại tệ ở NHTM mà còn có thể mua ở thị
trường chợ đen (ở HN là phố Đinh Lễ, ở Tp. HCM có phố Nguyễn Trung
Trực). Tồn tại song song với thị trường ngoại hối chính thức là thị trường
chợ đen.
8.3. Các thành phần tham gia vào thị trường:
Nếu căn cứ vào mục đích tham gia vào thị trường ngoại hối, tham gia
vào thị trường ngoại hối có 3 nhóm thành phần sau:
- Nhóm 1: tham gia vào thị trường ngoại hối để thỏa mãn nhu cầu về ngoại tệ:
cá nhân, các hộ gia đình, các doanh nghiệp kinh doanh XNK, các nhà đầu tư...
Nhóm này khi tham gia vào thị trường ngoại hối chủ yếu là nhằm mục đích
thỏa mãn nhu cầu về sở hữu ngoại tệ hơn là mục đích lợi nhuận. Ví dụ: Khi
nhận được 1 lượng kiều hối, các cá nhân bán ngoại tệ để lấy nội tệ phục vụ
nhu cầu tiêu dùng của mình ở trong nước; đổi ra ngoại tệ khi có nhu cầu tiêu
dùng dịch vụ ở nước ngoài (đi du lịch nước ngoài, đi du học, đi khám chữa
bệnh, thăm thân...). Các công ty XNK có nhu cầu về ngoại tệ để trả tiền hàng
nhập khẩu, chi trả chi phí trong nước; các nhà đầu tư có nhu cầu đổi sang
ngoại tệ để chuyển lợi nhuận về nước...