Các liệu pháp tâm lý
Ở Việt Nam trước quá trình đổi mới và quá trình đô thị hoá ngày càng gia tăng,
sức ép của công việc, sức ép của những biến đổi xã hội tác động lên đời sống tình
cảm của các cá nhân trong nhiều nhóm xã hội khác nhau có thể dẫn đến những
biến đổi cảm xúc, sai lệch hành vi, biến đổi nhân cách, ảnh hưởng tới sức khoẻ
tâm thần của con người. Việc trị liệu tâm lý ngày càng có vai trò quan trọng. Vậy
trị liệu tâm lý là gì? Có những hình thức nào có thể được áp dụng trong trị liệu tâm
lý?
Chúng ta có thể hiểu trị liệu tâm lý là sự điều trị các rối loạn cảm xúc, hành vi,
nhân cách và tâm thần thông qua giao tiếp dùng ngôn ngữ hay phi ngôn ngữ với
người bệnh. Trong thực hành trị liệu tâm lý có thể bao gồm cả việc chữa trị các rối
loạn và giúp gười bệnh cách thức giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Khi bàn đến trị liệu tâm lý có một vấn đề chúng ta cần quan tâm là trị liệu tâm lý
thường bị nhầm với tư vấn. Điều này gây khó khăn trong việc lựa chọn phương
pháp can thiệp. Tư vấn khác với trị liệu tâm lý ở chỗ tư vấn là mối quan hệ và hoạt
động mang tính chuyên môn mà trong đó nhà tư vấn giúp đối tượng hiểu và giải
quyết việc điều chỉnh vấn đề, đưa ra lời khuyên, sự đánh giá, hay chỉ dẫn đối
tượng cách đánh giá và kiểm soát bản thân. Trong công tác tư vấn nhà tư vấn
thường đưa ra các phương án để đối tượng lựa chọn phương án hợp lý cho việc
quyết định, đánh giá một vấn đề gì đó.
Trị liệu tâm lý có hiệu quả trong điều trị bệnh trầm cảm, lo âu, rối loạn ám ảnh
cưỡng bức, rối loạn nhân cách và một số rối loạn tâm thần khác. Trị liệu tâm lý
thường được sử dụng kết hợp với điều trị thuốc đối với bệnh tâm thần phân liệt và
các rối loạn lưỡng cực. Trong nhiều trường hợp, sự phối hợp trị liệu tâm lý với
điều trị thuốc tỏ ra có hiệu quả. Thuốc chống trầm cảm có thể nâng trạng thái cảm
xúc, giúp người bệnh tham gia tích cực hơn vào quá trình trị liệu và đưa đến kết
quả tốt hơn.
Có nhiều trường phái tâm lý, mỗi trường phái có cách xây dựng cơ sở lý thuyết
khác nhau và đưa ra phương pháp trị liệu tâm lý cũng rất khác nhau.
Một số liệu pháp tâm lý chính:
Liệu pháp phân tâm (phân tích tâm lý): cho rằng người ta mắc bệnh là do
những xung đột giữa những nhu cầu, những mong muốn mang tính bản năng với
khả năng thoả mãn những nhu cầu, mong muốn đó. Người bệnh không ý thức
được những nguyên nhân này, nên nhiệm vụ của nhà trị liệu là bằng nghiệp vụ
chuyên môn của mình phải phát hiện ra những dồn nén, tức là những nguyên nhân
gây bệnh. Khi nguyên nhân được soi sáng trên bình diện ý thức (được giải toả), thì
xung đột sẽ hết, người bệnh sẽ khỏi bệnh.
Liệu pháp hành vi: không chú trọng đến nguyên nhân, chỉ tập trung vào điều
chỉnh những hành vi lệch lạc. Người bệnh chỉnh hành vi theo mẫu đúng, có sự
hướng dẫn đánh giá của nhà trị liệu và chế độ thưởng phạt rõ ràng. Người bệnh
nhận thức được hành vi cần phải điều chỉnh như thế nào.
Liệu pháp nhận thức: cho rằng những ý nghĩ sai lệch và không được tổ chức
(những suy nghĩ này có ảnh hưởng đến cảm xúc và hành vi của người bệnh) là
điểm chung cho tất cả các xáo trộn tâm lý. Việc đánh giá hiện thực và làm giảm
những suy nghĩ này tạo sự tiến bộ về cảm xúc và hành vi. Nhà trị liệu bằng nhiều
cách khác nhau tìm kiếm việc tạo ra những thay đổi nhận thức - thay đổi hệ thống
tư duy và niềm tin của người bệnh - trong trật tự -để cuối cùng đem đến sự thay
đổi trong cảm xúc và hành vi.
Ngoài ra còn có các liệu pháp tâm lý khác dựa theo sự phối hợp các cách tiếp cận
tâm lý (như trị liệu nhận thức hành vi), hay không dựa theo một các tiếp cận điển
hình nào. Các nhà trị liệu có thể học nhiều trường phái tâm lý khác nhau và họ lựa
chọn những hoạt động trị liệu phù hợp của mỗi trường phái tuỳ theo bối cảnh trị
liệu, đặc điểm tâm lý cá nhân người bệnh.
Các hình thức trị liệu:
Có nhiều cách phân chia các hình thức trị liệu dựa trên những tiêu chuẩn khác
nhau:
- Theo sự ảnh hưởng của Liêụ Pháp Tâm Lý lên người bệnh có các liệu pháp trực
tiếp và gián tiếp.
- Theo số lượng người bệnh tham gia có liệu pháp cá nhân, liệu pháp nhóm (liệu
pháp gia đình cũng được coi là liệu pháp nhóm)
- Theo tính chất điều trị có trị liệu bệnh sinh (giải quyết nguyên nhân), trị liệu triệu
chứng (nhằm xoá bỏ một số triệu chứng)
- Theo mục đích điều trị (Điều chỉnh hành vi, củng cố hành vi)
- Theo dạng hoạt động: Trò chuyện, trò chơi, hành vi, nghệ thuật: vẽ, âm nhạc,
tâm kịch
Một số hình thức trị liệu tâm lý đang được áp dụng tại Bệnh viện tâm thần
ban ngày Mai Hương:
- Trò chuyện, giải thích hợp lý: Nhà chuyên môn trò chuyện với người bệnh, tìm
hiểu những khó khăn của họ, tìm hiểu nguyên nhân gây bệnh, giúp người bệnh bộc
lộ bản thân, và khi cần thiết dùng lời lẽ hợp lý, logic giải thích cho người bệnh về
cơ chế bệnh của họ, hay giúp học điều chỉnh các mối quan hệ và điều chỉnh thái độ
cho phù hợp với chuẩn mực.
- Liệu pháp tâm lý cá nhân: cán bộ chuyên môn trực tiếp với một người bệnh.
- Liệu pháp tâm lý nhóm: người bệnh được phân nhóm theo những tiêu chuẩn nhất
định và nói chuyện theo những chủ đề có sẵn hay có thể theo chủ đề tự do. Trong
nhóm, người bệnh có thể bộc lộ ý kiến của mình, tìm kiếm sự giúp đỡ và đồng
cảm của nhóm. Sinh hoạt nhóm giúp bệnh nhân có khả năng bộc lộ cảm xúc, suy
nghĩ của mình, họ cảm thấy yên tâm vì họ không phải là người duy nhất có các
vấn đề, trở nên tự tin hơn, có khả năng tốt hơn trong việc ứng phó với những khó
khăn trong cuộc sống.
- Lao động liệu pháp: người bệnh được tự mình làm ra các sản phẩm như may vá,
làm nến... Trong công việc họ phải tập trung chú ý, phải suy nghĩ. Việc tự làm ra
sản phẩm đem lại niềm vui và sự tự tin cho người bệnh, họ cảm thấy mình có giá
trị hơn.
- Âm nhạc trị liệu: âm nhạc có tác động rất lớn tới cảm xúc con người. Việc nghe
nhạc hay tự mình được tham gia vào các hoạt động âm nhạc giúp người bệnh thể
hiện cảm xúc, cải thiện trạng thái cảm xúc. Âm nhạc trị liệu là một phương pháp
chữa trị bền vững và hiệu quả đối với người có nhu cầu về tâm lý xã hội, tình cảm,
nhận thức và giao tiếp. Các kết quả nghiên cứu và thực tiễn y khoa đã chứng minh
hiệu quả của âm nhạc, thậm trí với cả những bệnh nhân không đáp ứng với những
cách chữa trị khác.