36
Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
Số 270- Năm thứ 26 (11)- Tháng 10. 2024
© Học viện Ngân hàng
ISSN 3030 - 4199
Tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam giai đoạn 2019- 2023:
Thực trạng và một số khuyến nghị
Ngày nhận: 26/08/2024 Ngày nhận bản sửa: 14/10/2024 Ngày duyệt đăng: 16/10/2024
Tóm tắt: Tín dụng tiêu dùng là lĩnh vực quan trọng trong hệ thống tài chính,
góp phần thúc đẩy kinh tế và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tại Việt Nam,
tín dụng tiêu dùng đã tăng trưởng trung bình khoảng 20% trong 5 năm qua,
nhưng vẫn đối mặt với một số thách thức như nợ xấu gia tăng, sự phát triển
của tín dụng “đen” và các ứng dụng cho vay phi chính thức, gây rủi ro cho hệ
thống tài chính. Bài viết sử dụng phương pháp phân tích và so sánh trong giai
đoạn 2019- 2023 để đánh giá thực trạng tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam, làm
rõ các kết quả đạt được như mở rộng quy mô tín dụng chính thức, đồng thời
chỉ ra các hạn chế như nợ xấu gia tăng tại các công ty tài chính do quản lý
chưa hiệu quả và thiếu minh bạch. Dựa trên kết quả phân tích, bài viết đưa
ra khuyến nghị về việc tăng cường giám sát, cải thiện khung pháp lý và phát
Consumer credit in Vietnam from 2019 to 2023: Current situation and recommendations
Abstract: Consumer credit is a crucial sector within the financial system, contributing to economic growth
and improving quality of life. In Vietnam, consumer credit has grown by an average of 20% over the
past five years. However, it still faces challenges such as bad debt rising, the growth of informal credit,
and unofficial lending platforms, which pose risks to the financial system. This article uses documents
analysis and comparative research to assess the state of consumer credit in Vietnam from 2019 to
2023, highlighting achievements such as the expansion of formal credit while pointing out limitations,
particularly the increase in bad debt among financial companies due to ineffective management and lack
of transparency. Based on the analysis, this article offers recommendations to enhance oversight, improve
the regulatory framework, and develop flexible and secure credit products to foster sustainable consumer
credit growth, contributing to financial inclusion in Vietnam in the context of globalizations.
Keywords: Consumer credit, Informal credit/usury
Doi: 10.59276/JELB.2024.10.2808
Vu, Mai Chi
Email: chivm@hvnh.edu.vn
Banking Academy of Vietnam
Vũ Mai Chi
Học viện Ngân hàng, Việt Nam
VŨ MAI CHI
37
Số 270- Năm thứ 26 (11)- Tháng 10. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
triển các sản phẩm tín dụng linh hoạt, an toàn, nhằm phát triển tín dụng tiêu
dùng bền vững, góp phần thúc đẩy tài chính toàn diện tại Việt Nam trong bối
cảnh toàn cầu hóa.
Từ khóa: Tín dụng tiêu dùng, Tín dụng đen
1. Giới thiệu chung
Tín dụng tiêu dùng là một phần thiết yếu
của hệ thống tài chính toàn cầu, đóng góp
không nhỏ vào sự phát triển kinh tế và cải
thiện chất lượng cuộc sống của người dân.
Trên thế giới, tín dụng tiêu dùng đã phát
triển mạnh mẽ tại các quốc gia như Mỹ và
châu Âu. Tại Mỹ, tín dụng tiêu dùng bùng
nổ từ cuối thế kỷ 19, điển hình là sự ra đời
của thẻ tín dụng và các hình thức vay trả
góp. Đến nay, tín dụng tiêu dùng không
chỉ là động lực thúc đẩy tiêu dùng cá nhân
mà còn đóng vai trò quan trọng trong tăng
trưởng kinh tế. Tuy nhiên, cuộc khủng
hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã bộc
lộ những rủi ro tiềm ẩn của tín dụng tiêu
dùng, từ đó dẫn đến việc áp dụng các quy
định nghiêm ngặt nhằm kiểm soát nợ xấu
và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng
(Sullivan và cộng sự, 2010). Ở châu Âu,
các quốc gia như Đức và Pháp không chỉ
phát triển tín dụng tiêu dùng mà còn ứng
dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ
nhân tạo (AI) và blockchain trong giám sát
và quản lý tín dụng (European Investment
Bank, 2021). Những công nghệ này giúp
tăng cường tính minh bạch, an toàn, và
hiệu quả trong việc đánh giá rủi ro, từ đó
hạn chế gian lận tài chính và cải thiện trải
nghiệm người vay. Ở các quốc gia phát
triển, tín dụng tiêu dùng không chỉ là công
cụ tài chính thiết yếu mà còn là phương
tiện thúc đẩy bao trùm tài chính và phát
triển kinh tế bền vững.
Tại Việt Nam, tín dụng tiêu dùng ngày càng
đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy
tiêu dùng nội địa và hỗ trợ người dân tiếp
cận nguồn vốn chính thức. Theo số liệu
của Ngân hàng Nhà nước, trong 5 năm gần
đây, tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam tăng
trưởng trung bình 20% mỗi năm (thông tin
tại Hội thảo “Gỡ khó cho vay tiêu dùng -
Đẩy lùi tín dụng đen”, 2023), đặc biệt thu
hút sự quan tâm của các đối tượng có thu
nhập trung bình và thấp- những người
thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận
các khoản vay ngân hàng truyền thống.
Tuy nhiên, thị trường tín dụng tiêu dùng
tại Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức như
sự gia tăng của tín dụng đen, nợ xấu sau
đại dịch Covid-19, và sự phát triển của các
ứng dụng cho vay phi chính thức, làm phức
tạp thêm thị trường. Mặc dù các nghiên cứu
trước đã quan tâm đến tín dụng tiêu dùng
tại Việt Nam, nhưng chưa có nhiều nghiên
cứu (i) Đi sâu phân tích tình hình thực tiễn
trong giai đoạn 2019- 2023 (trước và sau
Covid-19), (ii) Đánh giá những thành công,
hạn chế và nguyên nhân của hạn chế gắn
với bối cảnh chuyển đổi số và phát triển
bền vững tại Việt Nam trong thời gian qua.
Bằng phương pháp nghiên cứu phân tích,
dựa trên dữ liệu từ các báo cáo tài chính,
thống kê của Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam (NHNN), Ủy ban Giám sát Tài chính
Quốc gia (UBGSTCQG), cùng với các báo
cáo, khảo sát của các tổ chức tài chính giai
đoạn 2019- 2023, nghiên cứu sẽ cung cấp
góc nhìn toàn diện về tín dụng tiêu dùng, từ
đó đưa ra các khuyến nghị phù hợp để thúc
đẩy tín dụng tiêu dùng phát triển bền vững
và hiệu quả. Bài viết được chia thành các
phần chính sau: mục 2 sẽ khái quát tín dụng
Tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam giai đoạn 2019- 2023:
Thực trạng và một số khuyến nghị
38 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 270- Năm thứ 26 (11)- Tháng 10. 2024
tiêu dùng; mục 3 phân tích thực trạng tín
dụng tiêu dùng tại Việt Nam, tập trung vào
tốc độ tăng trưởng và các thách thức liên
quan đến nợ xấu; mục 4 đánh giá các thành
công và hạn chế, đưa ra nguyên nhân và kết
luận ở mục 5 với một số khuyến nghị.
2. Sơ lược tổng quan về tín dụng tiêu dùng
Tín dụng tiêu dùng (Consumer credit) là
thuật ngữ được sử dụng để chỉ các khoản
vay nhằm phục vụ việc mua sắm hàng hóa
và dịch vụ cho nhu cầu cá nhân, không
liên quan đến đầu tư hay kinh doanh. Theo
quan điểm truyền thống, tín dụng tiêu dùng
thường là các khoản vay ngắn hạn giữa
người cho vay (ngân hàng hoặc tổ chức tài
chính) và người vay (người tiêu dùng) để
thỏa mãn nhu cầu cá nhân. Tuy nhiên, khái
niệm này đã mở rộng trong những năm
gần đây nhằm đáp ứng sự phát triển của
hệ thống tài chính và công nghệ, đồng thời
góp phần kích thích tiêu dùng và thúc đẩy
tăng trưởng kinh tế.
Các nghiên cứu gần đây đã đề cập vấn
đề “tín dụng tiêu dùng” trong bối cảnh
kỹ thuật số (Carlsson và cộng sự, 2017).
Theo đó, tín dụng số không chỉ mang lại
sự nhanh chóng và thuận tiện qua các ứng
dụng di động và ví điện tử, mà còn giúp mở
rộng khả năng tiếp cận tín dụng cho những
nhóm dân cư ở khu vực chưa được phục
vụ bởi ngân hàng truyền thống. Điều này
đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia
đang phát triển, nơi mà hệ thống tài chính
truyền thống chưa phổ rộng. Bên cạnh đó,
xu hướng “tín dụng tiêu dùng” đóng góp
cho “tài chính bền vững” (Sustainable
finance) cũng thu hút nhiều sự quan tâm.
Trong bối cảnh toàn cầu hướng tới phát
triển bền vững, các tổ chức tài chính không
chỉ cung cấp tín dụng mà còn khuyến khích
người tiêu dùng sử dụng nguồn tài chính
một cách có trách nhiệm, phù hợp với các
mục tiêu bảo vệ môi trường và phát triển
bền vững (Eurofinas, 2021). Điều này
không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống
mà còn góp phần giảm thiểu tác động tiêu
cực đến môi trường. Một khía cạnh nổi bật
khác của tín dụng tiêu dùng hiện đại là “tín
dụng tiêu dùng không tài sản đảm bảo”
(Unsecured consumer credit). Nhờ vào sự
phát triển của AI và học máy, các tổ chức
tài chính hiện nay có thể đánh giá rủi ro tín
dụng nhanh chóng và chính xác mà không
cần yêu cầu tài sản đảm bảo từ người vay.
Điều này giúp người có thu nhập thấp hoặc
không có tài sản dễ dàng tiếp cận tín dụng
hơn, từ đó thúc đẩy sự bao trùm tài chính
(Ambika Nair, Eldar Beiseitov, 2023). Như
vậy, tín dụng tiêu dùng hiện nay đã phát
triển từ các mô hình truyền thống sang kỹ
thuật số và bền vững hơn, góp phần thúc
đẩy bao trùm tài chính và phát triển kinh tế
bền vững.
Tại Việt Nam, tín dụng tiêu dùng đã trở
nên phổ biến trong hai thập kỷ gần đây
và chịu tác động bởi những thay đổi trong
môi trường kinh tế, đại dịch COVID-19,
sự phát triển của công nghệ tài chính
(Fintech). Chính phủ đã ban hành Nghị
định số 39/2014/NĐ-CP ngày 7/5/2014
quy định về hoạt động của công ty tài
chính và công ty cho thuê tài chính, định
nghĩa rõ ràng về tín dụng tiêu dùng như là
hình thức cấp tín dụng cho mục đích tiêu
dùng cá nhân. Tín dụng tiêu dùng không
chỉ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cá nhân mà
còn đóng góp vào sự tăng trưởng của nền
kinh tế, tạo cơ hội tiếp cận tài chính cho
các nhóm đối tượng thu nhập thấp. Theo đó
đã có nhiều nghiên cứu liên quan đến lĩnh
vực này như nghiên cứu Nguyễn Thị Minh
(2019), Lương Thị Hàm Mi (2020), Huỳnh
Nguyễn Anh Huy và cộng sự (2021), Khôi
Nguyên (2021), Nguyễn Đức Độ (2022),
Nguyễn Phạm Triều Giang (2023). Tuy
nhiên những nghiên cứu này chủ yếu phân
VŨ MAI CHI
39
Số 270- Năm thứ 26 (11)- Tháng 10. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng
tích về tín dụng tiêu dùng và rủi ro của tín
dụng tiêu dùng trên địa bàn với đối tượng
cụ thể, hoặc đề cập đến hành vi vay tiêu
dùng. Vì vậy, kết quả của bài viết này sẽ
bổ sung vào các khoảng trống nghiên cứu
trước đó.
3. Thực trạng tín dụng tiêu dùng tại
Việt Nam thời gian qua
3.1. Quy mô, tăng trưởng tín dụng tiêu dùng
Trong vòng 5 năm gần đây, tín dụng tiêu
dùng tại Việt Nam đã có sự tăng trưởng ổn
định và trở thành một trong những yếu tố
thúc đẩy tiêu dùng nội địa và tăng trưởng
kinh tế. Với tốc độ tăng trưởng trung bình
khoảng 15%/năm, tín dụng tiêu dùng đóng
vai trò quan trọng trong việc cung cấp
nguồn vốn cho người tiêu dùng, đặc biệt là
các nhóm đối tượng có thu nhập trung bình
và thấp.
Tuy nhiên, tác động của đại dịch Covid-19
đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến nền kinh tế,
bao gồm cả lĩnh vực tín dụng tiêu dùng.
Giai đoạn 2020- 2021, do giãn cách xã hội
và suy thoái kinh tế toàn cầu, tốc độ tăng
trưởng tín dụng tiêu dùng đã giảm đáng kể,
chỉ đạt 12% vào năm 2020 và 5% vào năm
2021. Người dân hạn chế chi tiêu, tập trung
vào tiết kiệm, và nhu cầu vay tiêu dùng bị
chậm lại. Các tổ chức tín dụng (TCTD)
cũng thận trọng hơn trong việc mở rộng tín
dụng do lo ngại rủi ro nợ xấu, đặc biệt là với
các khoản vay không có tài sản đảm bảo.
Sau khi nền kinh tế dần bình thường hóa
vào năm 2022, tín dụng tiêu dùng đã hồi
phục mạnh mẽ với mức tăng trưởng trên
30%. Sự hồi phục này được thúc đẩy nhờ
các biện pháp kích cầu của Chính phủ và sự
hỗ trợ từ hệ thống ngân hàng. Đặc biệt, sự
phát triển của công nghệ số đã thúc đẩy quá
trình mở rộng tín dụng tiêu dùng. Các sản
phẩm tín dụng kỹ thuật số, ví điện tử và các
ứng dụng ngân hàng di động đã giúp người
tiêu dùng tiếp cận các khoản vay dễ dàng
hơn, cải thiện trải nghiệm người dùng.
Đến năm 2023, do những bất ổn kinh tế vĩ
mô cả trong nước và quốc tế, tốc độ tăng
trưởng tín dụng tiêu dùng đã chậm lại, chỉ
đạt 12%, tương đương với giai đoạn đầu
của đại dịch. Sự suy yếu của thị trường bất
động sản cũng là một trong những nguyên
nhân chính khiến nhu cầu vay tiêu dùng
Nguồn: Số liệu thống kê của Uỷ ban giám sát tài chính quốc gia (2023)
Hình 1. Tăng trưởng tín dụng tiêu dùng của các TCTD giai đoạn 2020- 2023
(Đơn vị: tỷ đồng, %)
Tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam giai đoạn 2019- 2023:
Thực trạng và một số khuyến nghị
40 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 270- Năm thứ 26 (11)- Tháng 10. 2024
giảm, đặc biệt trong các khoản vay mua
nhà ở và sửa chữa nhà (Hình 1).
Tính đến cuối năm 2023, tổng dư nợ tín
dụng tiêu dùng của toàn hệ thống đạt
khoảng 2.888 nghìn tỷ đồng, chiếm 21,2%
tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế,
tương đương 28% GDP. Trong đó, dư nợ
tín dụng tiêu dùng của các công ty tài chính
đạt khoảng 139.789 tỷ đồng, chiếm gần 5%
tổng dư nợ tín dụng tiêu dùng toàn hệ thống.
Điều này cho thấy tín dụng tiêu dùng đã trở
thành một kênh dẫn vốn quan trọng, giúp
người dân và doanh nghiệp tiếp cận nguồn
vốn chính thức, góp phần hiệu quả trong
việc hạn chế tình trạng “tín dụng đen”.
Tuy nhiên, mặc dù quy mô tín dụng tiêu
dùng tại Việt Nam đã tăng trưởng ổn định,
tỷ lệ này vẫn còn thấp so với các quốc gia
trong khu vực như Trung Quốc, Nhật Bản,
Singapore và Thái Lan, nơi tín dụng tiêu
dùng chiếm khoảng 60- 70% GDP (Hoàng
Lan, 2023). Nguyên nhân có thể do lãi suất
tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam vẫn còn
cao, đặc biệt các khoản vay bất động sản-
một phân khúc chiếm tỷ trọng cao trong tín
dụng tiêu dùng nhưng đang chịu áp lực từ
sự điều chỉnh giá và sức mua giảm sút, gây
rủi ro cho cả người vay và ngân hàng.
Bên cạnh đó, tỷ lệ nợ xấu trong tín dụng
tiêu dùng toàn hệ thống có xu hướng gia
tăng đáng kể (Hình 2). Năm 2023, tỷ lệ nợ
xấu tăng mạnh đạt mức gần 3,7% tổng dư
nợ tín dụng tiêu dùng, trong khi giai đoạn
từ năm 2019 đến 2022 chỉ từ ở mức 1- 2%.
Đặc biệt, tỷ lệ nợ xấu của các công ty tài
chính có nguy cơ vượt quá 15%, khiến
nhiều công ty rơi vào tình trạng khó khăn,
thậm chí thua lỗ do phải trích dự phòng rủi
ro cao. Nguyên nhân chủ yếu do thu nhập
và tiêu dùng của người dân giảm mạnh sau
đại dịch Covid-19 và thị trường bất động
sản suy giảm sau giai đoạn tăng nóng, ảnh
hưởng đến khả năng trả nợ của khách hàng.
Ngoài ra, các biện pháp xử lý đối với các
trường hợp “bùng nợ” hoặc cố tình không
trả nợ vẫn chưa đủ mạnh (Vietnamplus,
2023). Trước tình hình này, các ngân hàng
đã và đang tăng cường quản trị rủi ro, đẩy
mạnh hoạt động giám sát nội bộ, đồng thời
đầu tư vào hiện đại hóa công nghệ và áp
dụng các giải pháp công nghệ số nhằm chủ
động kiểm soát tỷ lệ nợ xấu tín dụng tiêu
dùng, đảm bảo duy trì trong phạm vi an
toàn cho phép.
3.2. Cơ cấu tín dụng tiêu dùng
- Cơ cấu theo mục đích vay
Trên thực tế, các ngân hàng thương mại
(NHTM) chủ yếu thực hiện cho vay đối với
Nguồn: Số liệu thống kê của Uỷ ban giám sát tài chính quốc gia (2023)
Hình 2. Nợ xấu tín dụng tiêu dùng của các TCTD giai đoạn 2019- 2023