Tổ chức vận chuyển hàng hóa và thương vụ trên đường sắt part 1

Chia sẻ: Ajdka Ajsdkj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

373
lượt xem 91
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Môn học " Tổ chức vận chuyển hàng hóa và thương vụ trên đường sắt " nằm trong hệ thống các môn học chuyên ngành Vận tải đường sắt, Vận tải và kinh tế đường sắt và Kinh tế vận tải đường cho các hệ đào tạo chính quy và đào tạo thường xuyên. Môn học này cung cấp cho các sinh viên các kiến thức cần thiết trong lĩnh vực tổ chức công tác hàng hóa và thương vụ đường sắt với tổng thời lượng 60 tiết trên lớp và được cấu thành 10 chương...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổ chức vận chuyển hàng hóa và thương vụ trên đường sắt part 1

L I NÓI ð U Môn h c “T ch c v n chuy n hàng hóa và thương v trên ñư ng s t” n m trong h th ng các môn h c thu c chuyên ngành V n t i ñư ng s t, V n t i và kinh t ñư ng s t và Kinh t v n t i ñư ng áp d ng cho các h ñào t o chính quy và ñào t o thư ng xuyên. Môn h c này cung c p cho sinh viên các ki n th c c n thi t trong lĩnh v c t ch c công tác hàng hóa và thương v ñư ng s t v i t ng th i lư ng 60 ti t trên l p và ñư c k t c u thành 10 chương. Tài li u này ñư c biên so n t i Trư ng ð i h c GTVT. ð hoàn thành tài li u này, tác gi xin b y t s bi t ơn ñ i v i nh ng ý ki n ñóng góp c a các th y cô giáo B môn “V n t i và Kinh t ðư ng s t” Trư ng ð i h c GTVT và các CBCNV c a T ng Công Ty ðSVN. Tuy nhiên, do môn h c có liên quan ñ n nhi u lĩnh v c nên trong quá trình so n th o, ch c ch n không th tránh kh i m t s h n ch trong trình b y, tác gi r t mong ñư c b n ñ c góp ý ñ tài li u ñư c hoàn thi n hơn trong nh ng l n xu t b n v sau. M i ñóng góp xin g i v ñ a ch : B môn “V n t i và Kinh t ñư ng s t”, Khoa V n t i và Kinh t , Trư ng ð i h c Giao thông v n t i. Hà n i tháng 01 năm 2007 TÁC GI 3
M CL C Trang L i nói ñ u 3 M cl c 4 Danh m c ký hi u và t vi t t t 8 Bài m ñ u: Nhi m v , ñ i tư ng, n i dung và phương pháp nghiên c u môn h c 9 Chương I: Nh ng v n ñ chung v công tác hàng hóa và thương v ñư ng s t 13 13 I.1. Hàng hóa và thu c tính c a hàng hóa 14 I.1.1. Khái ni m và phân lo i hàng hóa 17 I.1.2. Bao gói hàng hóa 18 I.1.3. Ph m c p hàng hóa 19 I.1.4. Mã hi u (nhãn hi u) và dán nhãn hàng hóa 22 I.1.5. Lư ng gi m t nhiên và t n th t hàng hóa 22 I.1.6. B o hi m hàng hóa 23 I.2. Ga hàng hóa 23 I.2.1. Khái ni m và phân lo i ga hàng hóa I.2.2.Trang thi t b k thu t và các ch c danh ph c v công 25 tác hóa v n ga hàng hóa 35 I.3. Bãi hàng ga hàng hóa I.3.1. Ch c năng, nhi m v và phân lo i bãi hàng ga hàng hóa 35 I.3.5. Nguyên t c b trí thi t b bãi hàng ga hàng hóa 36 I.3.2. Kho, ke, bãi bãi hàng ga hàng hóa 41 I.3.3. ðư ng x p d 42 I.3.4. H th ng ñư ng ô tô 45 I.3.5. Nguyên t c b trí thi t b bãi hàng ga hàng hóa 47 I.4. T i ưu hóa năng l c tác nghi p c a bãi hàng 47 I.4.1. Thông s tác nghi p c a bãi hàng 47 I.4.2. Mô hình bài toán t i ưu hóa năng l c tác nghi p c a bãi hàng Câu h i ôn t p chương I 48 Chương II: L i d ng s c ch c a toa xe hàng 50 50 II.1. Các ch tiêu khai thác toa xe hàng 50 II.1.1. Phân lo i toa xe hàng ñư ng s t 51 II.1.2. Các ch tiêu k thu t c a toa xe hàng 54 II.2. Các bi n pháp nâng cao tr ng t i tĩnh toa xe hàng 54 II.2.1. Ý nghĩa và các y u t nh hư ng ñ n tr ng t i tĩnh toa xe hàng 55 II.2.2. Các bi n pháp nâng cao tr ng t i tĩnh 60 II.3. L p và phân tích k ho ch ch tiêu tr ng t i tĩnh bình quân toa xe hàng 60 II.3.1. L p k ho ch ch tiêu tr ng t i tĩnh bình quân toa xe hàng II.3.2. Phân tích tình hình th c hi n k ho ch ch tiêu tr ng t i tĩnh bình 61 quân Câu h i ôn t p chương II 62 4
Chương III: Tác nghi p hàng hóa-thương v ñ i v i 1 lô hàng 63 63 III.1. Các khái ni m cơ b n 63 III.1.1. Khái ni m và phân lo i lô hàng 64 III.1.2. H p ñ ng v n t i 65 III.2. Tác nghi p hàng hóa- thương v nơi ñi 65 III.2.1. Tác nghi p nh n ch c a ngành ñư ng s t 66 III.2.2. Tác nghi p cung c p toa xe hàng và x p xe 69 III.2.3. Tác nghi p l p gi y t chuyên ch 70 III.2.4. Tác nghi p ñăng ký vào s hàng ñi và l p báo cáo hàng ñi 71 III.2.5. Th i ñi m ñư ng s t chính th c nh n ch hàng 71 III.3. Tác nghi p hàng hóa-thương v trên ñư ng v n chuy n 71 III.3.1. H y b chuyên ch 72 III.3.2. Thay ñ i chuyên ch 73 III.3.3. Ki m tra, ch nh lý và chuy n t i sang toa hàng hóa 74 III.3.4. Tác nghi p g i bù 74 III.4. Tác nghi p hàng hóa-thương v nơi ñ n 74 III.4.1. K ho ch ti p nh n hàng ñ n 75 III.4.2. Báo tin hàng ñ n 75 III.4.3. Tác nghi p d hàng 76 III.4.4. Tác nghi p giao nh n hàng hóa 77 III.4.5. Tác nghi p ñăng ký vào s hàng ñ n và l p báo cáo hàng ñ n Câu h i ôn t p chương III 79 Chương IV: T ch c công tác hóa v n ñư ng dùng riêng 80 80 IV.1. Các khái ni m cơ b n 80 IV.1.1. Các khái ni m cơ b n 81 IV.1.2. ði u ki n n i ti p ñư ng dùng riêng 82 IV.2. H p ñ ng khai thác ñư ng dùng riêng 82 IV.2.1. Th t c ñưa l y và giao nh n toa xe 84 IV.2.2. Th i gian quay vòng toa xe ñư ng dùng riêng IV.2.3. Bi n pháp t ch c tác nghi p và năng l c tác nghi p ñư ng dùng 85 riêng 87 IV.2.4. Các v n ñ khác 88 IV.3. Quy trình tác nghi p k thu t th ng nh t trên ñư ng dùng riêng IV.3.1. Ý nghĩa, quy ñ nh và n i dung Quy trình tác nghi p k thu t 88 th ng nh t 89 IV.3.2. T ch c ñưa l y xe vào khu v c kho rót Câu h i ôn t p chương IV 92 Chương V: ði u ki n chuyên ch hàng quá kh , quá dài-quá n ng 93 93 V.1. Các khái ni m cơ b n 93 V.1.1. Kh gi i h n trong giao thông v n t i 93 V.1.2. Kh gi i h n trong ngành ñư ng s t 95 V.1.3. Khái ni m và phân lo i hàng quá gi i h n (hàng quá kh ) 96 V.1.4. Hàng quá dài-quá n ng ( hàng siêu trư ng-siêu tr ng) 97 V.2. Nh ng nh hư ng nguy hi m khi chuyên ch hàng quá dài-quá n ng 98 V.2.1. Các l c tác ñ ng lên hàng hóa và toa xe trong quá trình v n chuy n 100 V.2.2. Nh ng nh hư ng nguy hi m khi x p hàng quá n ng 5
102 V.2.3. Nh ng tình hu ng nguy hi m trong quá trình v n chuy n 106 V.3. Bi n pháp gia c hàng hóa trên toa xe 106 V.3.1. Khái ni m và d ng c gia c hàng hóa trên toa xe 108 V.3.2. Bi n pháp gia c hàng hóa trên toa xe 111 V.4. Xác ñ nh ñ quá gi i h n c a hàng hóa trong quá trình v n chuy n 111 V.4.1. Tính ñ quá gi i h n trên ñư ng th ng và b ng V.4.2. Xác ñ nh ñ quá gi i h n khi toa xe và hàng hóa ñi vào ñư ng 112 cong 115 V.5. ði u ki n chuyên ch hàng quá kh gi i h n và hàng quá dài-quá n ng 115 V.5.1. ði u ki n chuyên ch hàng quá gi i h n 117 V.5.2. ði u ki n chuyên ch hàng quá dài-quá n ng Câu h i ôn t p chương V 120 Chương VI: ði u ki n chuyên ch hàng l ng trong toa xe thùng và hàng mau h ng d th i nát 121 121 VI.1. ð c ñi m và tính ch t hàng l ng 122 VI.2. Xác ñ nh tr ng lư ng và chi u cao tiêu chu n khi x p hàng 122 VI.2.1. Xác ñ nh tr ng lư ng hàng hóa v n chuy n VI.2.2. Phương pháp xác ñ nh ñ cao tiêu chu n c a ch t l ng 125 trong toa xe thùng khi x p hàng 128 VI.3. ði u ki n chuyên ch hàng l ng trong toa xe thùng 130 VI.4. Khái ni m hàng mau h ng d th i nát, nguyên nhân hư h ng hàng hóa 130 VI.4.1. Khái ni m và phân lo i hàng mau h ng d th i nát 130 VI.4.2. Tính ch t và ñ c ñi m c a hàng mau h ng d th i nát 132 VI.4.3. Nguyên nhân hư h ng c a hàng mau h ng d th i nát 133 VI.5. ði u ki n chuyên ch hàng mau h ng d th i nát VI.5.1. Phương pháp b o qu n hàng mau h ng d th i nát 133 trong quá trình v n chuy n 135 VI.5.2. Thi t b v n chuy n hàng mau h ng d th i nát trên ñư ng s t 138 VI.5.3. ði u ki n chuyên ch hàng mau h ng Câu h i ôn t p chương VI 140 Chương VII: ði u ki n chuyên ch hàng nguy hi m và t ch c v n chuy n hàng l 141 141 VII.1. Khái ni m và phân lo i hàng nguy hi m 141 VII.1.1. Khái ni m và tính ch t hàng nguy hi m 142 VII.1.2. Phân lo i hàng nguy hi m 145 VII.2. ði u ki n chuyên ch hàng nguy hi m 145 VII.2.1. Bi n pháp phòng h an toàn ñ i v i hàng nguy hi m 159 VII.2.2. ði u ki n chuyên ch hàng nguy hi m 162 VII.3. T ch c v n chuy n hàng l 162 VII.3.1. M t s khái ni m 164 VII.3.2. Tác nghi p hàng l ga ñi và ga ñ n 168 VII.3.3. Tác nghi p hàng l ga trung chuy n Câu h i ôn t p chương VII 172 Chương VIII: T ch c v n chuy n hàng hóa b ng container 173 173 VIII.1. Ý nghĩa và ñi u ki n chuyên ch hàng hóa b ng container 173 VIII.1.1. Ý nghĩa c a vi c chuyên ch hàng hóa b ng container 6
174 VIII.1.2. ði u ki n chuy n ch hàng húa b ng container 175 VIII.2. Kh i ni m và phõn lo i container 175 VIII.2.1. Kh i ni m container 176 VIII.2.2. Phõn lo i container 179 VIII.2.3. C u t o container 180 VIII.3. Bãi container 180 VIII.3.1. Ch c năng, nhi m v và phân lo i bãi container 183 VIII.3.2. Các yêu c u k thu t ñ i v i bãi container 188 VIII.3.3. B trí bãi container 192 VIII.4. Tác nghi p hàng hóa-thương v ñ i v i container 192 VIII.4.1. Tác nghi p nh n ch container 193 VIII.4.2. Tác nghi p x p d container và hàng hóa VIII.4.3. Tác nghi p ñăng ký s sách gi y t chuyên ch và ñi u 195 container r ng Câu h i ôn t p chương VIII 195 Chương IX: T ch c công tác lu ng hàng 196 198 IX.1. N i dung công tác t ch c lu ng hàng và k ho ch v n chuy n hàng hóa IX.1.1. Nhi m v , yêu c u c a công tác t ch c lu ng hàng và 198 k ho ch v n chuy n hàng hóa 198 IX.1.2. N i dung công tác t ch c lu ng hàng 199 IX.2. V n t i b t h p lý và m t cân ñ i trong v n t i 200 IX.2.1. V n t i b t h p lý 201 IX.2.2. M t cân ñ i trong v n t i 204 IX.3. T ch c t u su t t nơi x p hàng IX.3.1. Khái ni m, phân lo i và hi u qu c a vi c t ch c t u su t t nơi 204 x p hàng 206 IX.3.2. ði u ki n t ch c t u su t t nơi x p hàng Câu h i ôn t p chương IX 206 Chương X: Quan h trách nhi m gi a ñư ng s t và ch hàng 208 208 X.1. ð c ñi m quan h trách nhi m gi a ñư ng s t và ch hàng X.1.1. Quy n và nghĩa v c a các bên khi tham gia v n t i hàng hóa 208 b ng ñư ng s t 210 X.1.2. ð c ñi m quan h trách nhi m gi a ñư ng s t và ch hàng 210 X.2. N i dung m i quan h trách nhi m gi a ñư ng s t và ch hàng 210 X.2.1. Trách nhi m v vi c không hoàn thành k ho ch chuyên ch 210 X.2.2. Trách nhi m v vi c hàng hóa b m t mát hư h ng 212 X.2.3. Trách nhi m v vi c hàng ñ n ch m 213 X.2.4. Trách nhi m trong vi c s d ng toa xe, phương ti n v n chuy n 213 X.2.5. N i dung các m i quan h trách nhi m khác 217 X.3. Quy ñ nh x lý trách nhi m gi a ñư ng s t và ch hàng 217 X.3.1. Các quy ñ nh chung 218 X.3.2. Các lo i biên b n 220 X.3.3. Quy ñ nh v ngư i yêu c u b i thư ng 7
220 X.3.4. Quy ñ nh gi i quy t tranh ch p Câu h i ôn t p chương X 221 Tài li u tham kh o 222 Ph l c 223 DANH M C CÁC CH CÁI VI T T T XHCN Xã h i ch nghĩa KTQD Kinh t qu c dân GTVT Giao thông v n t i VTðS V n t i ñư ng s t ðSVN ðư ng s t Vi t nam TCTy T ng công ty CBCNV Cán b công nhân viên NLTQ Năng l c thông qua BðCT Bi u ñ ch y t u ðM-TX ð u máy - toa xe QðVVVTHHTðSQG Quy ñ nh v vi c v n t i hàng hóa trên ñư ng s t qu c gia QPKTKTðSVT Quy ph m khai thác k thu t ñư ng s t Vi t nam LVðSQT Liên v n ñư ng s t qu c t QTTMQLKTNG Quy t c t m qu n lý k thu t nhà ga 8
Bài m ñ u: NHI M V , ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U MÔN H C I. Ý NGHĨA, ð C ðI M VÀ VAI TRÒ C A NGÀNH V N T I ðƯ NG S T TRONG N N KINH T QU C DÂN: V n t i ñư ng s t là m t ngành s n xu t v t ch t ñ c bi t và nó mang trong mình ñ y ñ các ñ c trưng c a m t ngành s n xu t v t ch t. Công c lao ñ ng trong ngành v n t i bao g m phương ti n c ñ nh và phương ti n di ñ ng, phát tri n t thô sơ, t cung như xe ñ y tay, xe kéo, thuy n mái chèo... c i ti n d n thành các công c hi n ñ i hơn, l i d ng ñư c s c ñ y c a thiên nhiên và ñ ng năng c a phương ti n như xe ñ p, thuy n bu m, xe máy, ô tô... cho ñ n các phương ti n h t s c hi n ñ i ngày nay, ñó là t u th y ch y b ng năng lư ng h t nhân, t u vũ tr có t c ñ nhanh hơn ti ng ñ ng, là các th h t u h a cao t c v i t c ñ k thu t trên 500 km/h... Các phương ti n có s c chuyên ch , ñ an toàn và ti n nghi ngày càng cao hơn. Phương ti n c ñ nh trong ngành v n t i cũng tr i qua các giai ño n phát tri n t hoang sơ, hoàn toàn l i d ng thiên nhiên, l i d ng lu ng l ch, ñư ng mòn... cho ñ n các tuy n ñư ng cao t c, các h m xuyên núi, c u vư t v i ñ dài vài cây s ...; t không có tác ñ ng c a con ngư i ñ n vi c qu n lý ch t ch và t ñ ng hóa toàn b quá trình di chuy n c a phương ti n... Phương ti n thông tin liên l c trong ngành v n t i ngày càng hi n ñ i theo xu hư ng gi m nh , ti n t i lo i tr tác ñ ng c a y u t ch quan con ngư i, ñ m b o ñ an toàn chính xác cao nh t, th i gian tác nghi p nh nh t. Trư c ñây thông tin ñư c truy n ñi dư i d ng hi u l nh nghe nhìn thì nay ñư c th c hi n b ng nh ng công c hi n ñ i như thông tin s , ñ nh v ch y t u b ng v tinh m t ñ t... ð i tư ng lao ñ ng c a ngành v n t i cũng tr nên ña d ng và phong phú hơn, có yêu c u cao hơn v t c ñ , ñ an toàn, ti n nghi và gi m giá thành trong quá trình chuyên ch . Trong th i kỳ phôi thai c a ngành v n t i, nhu c u phát sinh ch y u là v n chuy n hàng hóa trong c ly nh , kh i lư ng ít; các m t hàng ña ph n là nông s n mang ñi ñ i chác ph c v nhu c u sinh s ng hàng ngày. Ngày nay v i vi c t ch c chuyên môn hóa cao v s n xu t, ña d ng hóa v s n ph m, hàng hóa có nhu c u chuyên ch trong ngành v n t i cũng tr nên ph c t p hơn v m t hàng, v yêu c u b o qu n, c ly v n chuy n vư t ra kh i ph m vi m t qu c gia nhưng th i gian chuyên ch l i ph i ñòi h i gi m ñi. Ngoài hai ñ i tư ng truy n th ng là hàng hóa và hành khách, các Doanh nghi p v n t i c n quan tâm thích ñáng ñ n công tác d ch v v n t i thu n túy, vì ñây là ñ i 9
tư ng mang l i ngu n thu l n cho doanh nghi p, ñ c bi t trong n n kinh t th trư ng. Công tác d ch v v n t i bao g m r t nhi u n i dung, t t ch c v n chuy n “t kho ñ n kho”, ñ i lý v n t i, d ch v hàng hóa... S c lao ñ ng trong ngành v n t i là ñ i ngũ CBCNV c a ngành. ð i ngũ này ngày càng trư ng thành c v s lư ng và ch t lư ng chuyên môn. Ngày nay v i s phát tri n vư t b c c a khoa h c k thu t, công c lao ñ ng c a ngành v n t i tr nên ña d ng và tiên ti n, ñ làm ch ñư c chúng ñòi h i nh ng ngư i lao ñ ng trong ngành ph i thư ng xuyên b i dư ng nâng cao trình ñ nghi p v , ti p c n và c p nh t ki n th c hi n ñ i. Chính vì nh ng ñ c ñi m trên c a ngành v n t i mà Các Mác ñã ch ra r ng: “Ngoài ngành khai khoáng, nông nghi p và ngành công nghi p ch bi n ra còn có m t ngành s n xu t th tư n a, ngành ñó cũng tr i qua ba giai ño n s n xu t khác nhau là th công nghi p, công trư ng th công và cơ khí, ñó là ngành v n t i b t lu n là ngư i hay hàng hóa”. Tuy nhiên do ñ c thù riêng, ngành v n t i cũng có nh ng ñ c ñi m khác v i các ngành kinh t khác. ði u này th hi n ch , th c ch t quá trình s n xu t v n t i là ti p t c quá trình s n xu t trong lĩnh v c lưu thông, nghĩa là ngành v n t i không t o ra s n ph m m i cho xã h i mà ch góp ph n t o ra nó. S n ph m c a ngành v n t i là s di chuy n hàng hóa và hành khách trong không gian, do ñó ngành v n t i làm tăng giá tr s d ng c a hàng hóa ho c gián ti p thúc ñ y s phát tri n c a xã h i thông qua vi c ñáp ng nhu c u ñi l i c a nhân dân, ch không t o ra giá tr c a hàng hóa. S n ph m c a ngành v n t i là vô hình, không có hình d ng, kích thư c hình h c hay kh i lư ng c th , do ñó không th d tr ñư c. Do t p quán ñi l i c a nhân dân, s phân b l c lư ng s n xu t, l c lư ng lao ñ ng và ngu n tài nguyên thiên nhiên, s m t cân ñ i trong ho t ñ ng v n t i là không th tránh kh i, vì v y mu n ñáp ng nhu c u chuyên ch tăng lên trong các th i kỳ cao ñi m, ngành v n t i ph i có m t lư ng d tr nh t ñ nh v năng l c chuyên ch và s c lao ñ ng. Trong quá trình s n xu t, khác v i các ngành s n xu t khác, s c lao ñ ng c a con ngư i ch tác ñ ng t i ñ i tư ng lao ñ ng thông qua công c lao ñ ng. Vì v y ñ nâng cao ch t lư ng công tác ngành v n t i, c n ph i t ch c h p lý quá trình chuyên ch , s d ng t t năng l c chuyên ch và NLTQ c a các phương ti n trong ngành. M t khác, trong ngành v n t i hai quá trình s n xu t và tiêu th s n ph m song song t n t i, g n bó v i nhau không tách r i. Vì v y, khi nghiên c u gi i quy t các v n ñ v n t i c n ph i nghiên c u t i ưu hóa công tác phân ph i năng l c v n t i. Cũng gi ng như các ngành KTQD khác, ho t ñ ng v n t i ch u s chi ph i ch t ch c a các quy lu t kinh t - xã h i khách quan ñ c bi t là quy lu t giá tr , nghĩa là giá thành v n t i ph i phù h p v i chi phí s n xu t b ra ñ hoàn thành kh i lư ng s n ph m ñó và chi phí này, ñ n lư t mình, l i t l ngh ch v i năng su t lao ñ ng, do ñó c n ph i nâng cao không ng ng năng su t lao ñ ng nh m gi m giá thành v n t i. Trong ñi u ki n n n kinh t th trư ng, giá cư c v n t i ph i ñư c ñi u ch nh linh ho t theo t ng giai ño n và theo chi u ñ phù h p v i nh ng bi n ñ ng c a n n kinh t . GTVT liên quan m t thi t v i vi c phân b s n xu t trong nư c. Phân b l c lư ng s n xu t trong nư c quy t ñ nh phân b v n t i và ngư c l i, phân b v n t i cân ñ i h p lý s tác ñ ng tích c c ñ n s phát tri n s n xu t và l c lư ng s n xu t. Tóm l i, GTVT có ý nghĩa ñ c bi t quan tr ng trong ñ i s ng v t ch t, văn hóa - xã h i và tinh th n c a nhân dân và ñ t nư c. GTVT là m t ngành s n xu t v t ch t ñ c 10
l p và ñ c bi t vì có ñ y ñ các y u t c a m t ngành s n xu t v t ch t nhưng ñ ng th i cũng mang nh ng ñ c ñi m riêng mà không m t ngành s n xu t nào có ñư c. H th ng GTVT th ng nh t là s ph i k t h p gi a các ngành v n t i riêng bi t, bao g m ngành v n t i hàng không, v n t i ñư ng s t, v n t i ñư ng b , v n t i ñư ng bi n, v n t i ñư ng th y n i ñ a và v n t i ñư ng ng. Trong h th ng ñó, tùy theo ñ c ñi m riêng c a t ng qu c gia, tùy theo ưu như c ñi m và s hi n ñ i c a các ngành v n t i mà chúng có t m quan tr ng khác nhau trong công cu c phát tri n ñ t nư c. Ngành VTðS so v i các phương th c v n t i trên b khác có r t nhi u ưu ñi m, ñó là năng l c chuyên ch cao, t c ñ v n chuy n tương ñ i nhanh ( nh ng nư c có m ng lư i ñư ng s t tiên ti n như Liên bang Nga, C ng hòa Liên bang ð c... tr ng lư ng ñoàn t u hàng ñ t ñ n 3000 t n, t c ñ l hành bình quân trên 80 km/h). M t ưu ñi m n i b t c a VTðS là có kh năng ho t ñ ng liên t c c ngày l n ñêm, ít b ph thu c b i ñi u ki n th i ti t khí h u; hàng hóa chuyên ch b ng ñư ng s t r t ña d ng: t nh ng m t hàng ph thông như lương th c th c ph m, v t li u xây d ng... cho ñ n các các m t hàng ñòi h i ñi u ki n chuyên ch ñ c bi t như hàng nguy hi m, hàng mau h ng d th i nát, hàng siêu trư ng - siêu tr ng.... Giá thành v n chuy n b ng ñư ng s t tương ñ i th p, ñ an toàn cao, thích h p v i nh ng c ly v n chuy n trung bình và dài, kh i lư ng v n chuy n l n, th i gian tương ñ i nhanh. Chính vì nh ng ưu ñi m trên mà VTðS luôn chi m ưu th hơn h n so v i các lo i hình v n t i khác và ñư c ví như “xương s ng” c a m ng lư i GTVT qu c gia. II. ð I TƯ NG VÀ Ý NGHĨA C A MÔN H C: Ngành VTðS Vi t nam ra ñ i t cu i th k XIX ñ u th k XX. Tr i qua hơn m t th k t n t i và phát tri n, ngành ñư ng s t Vi t nam ñã ñóng góp công s c to l n trong s nghi p ñ u tranh gi i phóng dân t c, th ng nh t ñát nư c, xây d ng và phát tri n n n kinh t tiên ti n c a Vi t nam, nâng cao m c s ng ngư i dân và m r ng giao lưu qu c t . Trong thành tích ñó, không th thi u ñư c vai trò c a công tác v n chuy n hàng hóa và thương v trên ñư ng s t. Công tác này liên quan tr c ti p ñ n khách hàng c a ngành ñư ng s t, ñó là các ch hàng và ñ i tư ng s d ng d ch v VTðS vì v y có nh hư ng quy t ñ nh ñ n vi c nâng cao uy tín c a ngành trong lĩnh v c v n chuy n hàng hóa, tăng th ph n v n t i và tăng doanh thu cho ngành, c i thi n ñ i s ng c a ngư i lao ñ ng. Thông qua ho t ñ ng thương v , ngành ñư ng s t thu nh n ñư c nh ng ý ki n ph n h i c a khách hàng ñ i v i s ph c v c a ngành, ch n ch nh nh ng h n ch thi u sót nh m tăng s c c nh tranh c a ngành trong lĩnh v c v n t i hàng hóa. Cùng v i s chuy n d ch m nh m c a n n kinh t Vi t nam t t p trung quan liêu bao c p sang kinh t th trư ng có ñ nh hư ng XHCN, ñ i tư ng và nhi m v c a công tác v n chuy n hàng hóa và thương v cũng c n ph i thay ñ i ñ phù h p v i nh ng ñòi h i m i. Vì v y, c n ph i t ng k t lý lu n và nghiên c u hoàn ch nh n i dung c a công tác v n chuy n hàng hóa và thương v trong ñi u ki n có nh ng thay ñ i v nhi m v s n xu t. Môn h c “T ch c công tác v n chuy n hàng hóa và thương v trên ñư ng s t” là m t b ph n quan tr ng trong công tác nghiên c u lý lu n c a chuyên ngành khai thác VTðS. L ch s phát tri n c a môn h c tr i qua nhi u giai ño n và ñ n nay ñã tr thành m t ngành nghiên c u hoàn ch nh các qu c gia có m ng lư i ñư ng s t phát tri n như 11
Liên bang Nga, Bêlarútxia, Ukraina, Trung qu c, M , Pháp... Vi t nam môn h c này ñư c ñưa vào chương trình ñào t o k sư chuyên ngành khai thác v n t i và kinh t v n t i ñư ng s t ngay t nh ng khóa h c ñ u tiên và cho ñ n nay, ñây v n là m t trong nh ng môn h c cơ b n c a chuyên ngành. ð i tư ng c a môn h c là nghiên c u các quy lu t phát tri n kinh t - xã h i khách quan, các ch trương chính sách ñ nh hư ng c a Nhà nư c và trên cơ s t ng k t, nghiên c u kinh nghi m ho t ñ ng c a ñư ng s t các nư c tiên ti n, n m v ng ñ c ñi m, tính ch t phương ti n VTðS, nhu c u c a ch hàng, ñ c ñi m tính ch t hàng hóa chuyên ch b ng ñư ng s t ñ t ñó ñ ra các bi n pháp s d ng h p lý phương ti n v n t i, gi i quy t chính xác m i quan h gi a ñư ng s t v i ngư i s d ng d ch v và xã h i. Nhi m v ch y u c a công tác v n chuy n hàng hóa và thương v trên ñư ng s t là: 1. Th a mãn t i m c cao nh t v i ch t lư ng ph c v t t nh t nhu c u v n chuy n hàng hóa phát sinh trong quá trình sinh ho t xã h i và s n xu t kinh t ; 2. S d ng h p lý nh t các trang thi t b k thu t nh m không ng ng nâng cao hi u su t khai thác, gi m giá thành v n t i; 3. Nghiên c u t ch c h p lý quá trình tác nghi p hàng hóa và thương v t i các ga hàng hóa, ñư ng dùng riêng nh m t o ñi u ki n thu n l i cho ch hàng và ngư i s d ng d ch v , gi m b t th t c phi n hà, rút ng n th i gian tác nghi p nhưng v n ñ m b o th c hi n t t các ch ñ , chính sách c a Nhà nư c, các quy ñ nh c a ngành; 4. T i ưu hóa vi c t ch c x p d và b o qu n hàng hóa trong quá trình v n chuy n trên cơ s nghiên c u ñ c ñi m, tính ch t hàng hóa chuyên ch nh m ñ m b o an toàn nguyên v n hàng hóa, ti t ki m chi phí v n t i; 5. Quy ñ nh bi n pháp x lý m i quan h trách nhi m gi a ngành ñư ng s t và ngư i thuê v n t i trên cơ s ñ m b o l i ích h p pháp c a các bên có liên quan, nâng cao tinh th n trách nhi m c a các bên khi th c hi n h p ñ ng v n t i hàng hóa. 12
13
Chương 1 NH NG V N ð CHUNG V V N CHUY N HÀNG HOÁ VÀ THƯƠNG V ðƯ NG S T I.1. HÀNG HOÁ VÀ THU C TÍNH C A HÀNG HOÁ: ð i tư ng tác nghi p ch y u c a công tác v n chuy n hàng hóa và thương v trong ngành ñư ng s t là hàng hóa và s n ph m cu i cùng c a ngành ñư c ño b ng T-Km, th hi n s di chuy n c a hàng hóa trong không gian. V y, hàng hóa là gì? I.1.1. Khái ni m và phân lo i hàng hoá: I.1.1.1. Khái ni m hàng hóa: Theo Các Mác ñ nh nghĩa thì t t c các nguyên nhiên v t li u, bán thành ph m, thành ph m mà ngành v n t i nh n tr m g i ñ v n chuy n ñ n tr m nh n ñư c g i là hàng hoá. Lu t ñư ng s t Vi t nam cũng gi i thích rõ: “Hàng hóa là tài s n c a t ch c, cá nhân thuê Doanh nghi p v n chuy n b ng ñư ng s t”. Như v y, so v i hàng hóa trong lĩnh v c thương m i, hàng hóa trong ngành v n t i nói chung và ñư ng s t nói riêng có nh ng ñ c ñi m sau: - Hàng hóa trong ngành v n t i ph i là 1 t p h p v t th có th ñ nh lư ng ñư c; - Ph i có s di chuy n trong không gian thông qua m t lo i hình phương ti n v n t i nào ñó; - Ph i là nh ng v t ph m mà ngành v n t i ñó cho phép chuyên ch . Hàng hóa liên v n ph i phù h p v i quy ñ nh chuyên ch c a các ngành v n t i tham gia vào quá trình v n chuy n. Hàng hóa c a ngành v n t i xu t hi n do quy lu t cung c u xu t phát t nh ng ñòi h i khách quan c a quá trình s n xu t trong n n KTQD và nhu c u c a ñ i s ng xã h i. Hàng hóa là ngu n thu quan tr ng c a ngành VTðS, vì ngoài thu do cư c v n chuy n, ngành ñư ng s t còn có th thu nh p tăng t d ch v v n chuy n hàng hóa như: - ð m nh n ñưa hàng c a ch hàng t kho c a ngư i thuê v n t i ñ n ga g i và t ga nh n ñ n kho c a ngư i nh n hàng; - Bao th u thu mua, chuyên ch và tiêu th hàng hóa; - Làm d ch v liên quan ñ n công tác bao gói, b o qu n hàng hóa, gia c và áp t i hàng hóa... ðư ng s t ñư c quy n nh n ch m i lo i hàng hoá, tr nh ng hàng sau: - Hàng hóa thu c lo i c m lưu thông; - Hàng hóa không phù h p v i ñi u ki n k thu t khai thác v n t i b ng ñư ng s t; - Nh ng hàng hóa mà ch hàng hay ñư ng s t không làm ñ y ñ các th t c, ñi u ki n theo qui ñ nh c a Lu t ðư ng s t (ñi u 100), QðVVVTHHTðSQG, các qui t c kèm theo, các n i dung qui ñ nh trong h p ñ ng chuyên ch ñã ký, các lu t l c a Nhà nư c liên quan ñ n vi c chuyên ch và qu n lý hàng hoá ñó. I.1.1.2. Phân lo i hàng hóa: Hàng hóa v n chuy n trong ngành GTVT nói chung và VTðS nói riêng r t ña d ng, vì v y ñ xây d ng ñư c giá thành v n chuy n, xác ñ nh giá cư c, phân tích và l p phương án x p d , b o qu n và chuyên ch ... c n ph i ti n hành phân lo i hàng hoá. Có nhi u phương pháp phân lo i hàng hoá khác nhau nh m tho mãn các m c ñích khác nhau n y sinh trong quá trình v n chuy n. 1. Căn c vào tính ch t hàng hóa trong quá trình v n chuy n: Hàng b nh hư ng c a ñi u ki n th i ti t khí h u, hàng b nh hư ng c a ñi u ki n khí h u và hàng không b nh hư ng c a ñi u ki n th i ti t khí h u. 13
2. Căn c theo ñi u ki n x p d và b o qu n: hàng bao ki n, hàng l ng, hàng n ng, hàng r i, hàng thùng và container. 3. Căn c vào ñi u ki n chuy n ch : hàng ph thông, hàng nguy hi m (bao g m c hàng phóng x ), hàng quá kh gi i h n, hàng quá dài quá n ng, hàng mau h ng d th i nát. 4. Căn c theo tên hàng ñ xác ñ nh b c cư c: chia thành các lo i hàng sau (m i lo i có th có m t s m t hàng v i các m c cư c khác nhau): - Than - Xăng d u m , khí ga - Qu ng - Kim khí, máy múc, d ng c - Hóa ch t - Phân bón - Xi măng - ð t ñ , cát s i - V i, g ch, ngói, kính - G và s n ph m g - Nông lâm s n - Lương th c - Th c ph m - Bông v i s i - Hàng bách hóa - Hàng khác Hàng hóa trong quá trình v n t i ph i tr i qua nhi u khâu: b o qu n, x p d , chuyên ch b ng phương ti n... t khi nh n c a ngư i thuê v n t i ga ñi cho ñ n khi giao cho ngư i nh n hàng t i ga ñ n v i th i gian tương ñ i dài, ch y qua nhi u vùng có ñi u ki n môi trư ng khác nhau nên có m t s thu c tính khác v i hàng hóa thông thư ng. Thu c tính v n t i c a hàng hóa và lo i hình phương ti n v n t i quy t ñ nh tác nghi p v n chuy n hàng hóa. M t khác, ñ c ñi m c a phương ti n v n t i, thi t b x p d , kho bói... cũng nh hư ng ñ n thu c tính v n t i c a hàng hóa và c th làm thay ñ i hình th c chuyên ch . Chính vì v y, c n ph i nghiên c u v thu c tính v n t i c a hàng húa. Thu c tính v n t i c a hàng hóa bao g m: I.1.2. Bao gói hàng hóa: I.1.2.1. Khái ni m và công d ng c a bao gói hàng hóa: 1. Khái ni m bao gói (bao bì) hàng hóa: có r t nhi u cách ñ nh nghĩa khác nhau v bao bì (bao gói) hàng hóa. Trên phương di n kinh t , kinh doanh thì: Bao bì là nh ng v t ñ bao b c hàng hoá, b o v hàng hoá, h n ch nh ng tác ñ ng c a các y u t trong môi trư ng v n chuy n và b o qu n, nh m gi gìn giá tr s d ng c a hàng hoá, ñ ng th i có tác d ng qu ng cáo làm tăng giá tr c a chúng. 2. Ch c năng và công d ng c a bao gúi hàng hóa: g m 2 ch c năng cơ b n: - B o v hàng hóa. ðây là ch c năng cơ b n c a bao gói hàng hóa, nh có bao gói mà hàng hóa ñư c b o v c v s lư ng l n ch t lư ng, tránh ñư c các nh hư ng tiêu c c x y ra do tác ñ ng c a ñi u ki n th i ti t khí h u và quá trình v n chuy n, b o qu n, x p d hàng hóa. - Thông tin v cơ c u s n ph m, ch c năng, công d ng, phương pháp b o qu n và s d ng s n ph m. Chính nh ch c năng này mà hàng hóa ñ n ñư c v i r ng rãi ngư i tiêu dùng, giúp cho ngư i tiêu dùng có ñư c nh ng quy t ñ nh chính xác khi l a ch n s n ph m. Bao gói và cách ñóng gói c a hàng hoá có ý nghĩa quan tr ng trong quá trình v n t i vì nó có các tác d ng c th sau: 14
- ð m b o an toàn v s lư ng và ch t lư ng cho hàng hoá, gi cho hàng hoá không b hư h ng, rơi vãi, ngăn ng a t p ch t b n ngoài l n vào hàng hoá... trong su t quá trình chuyên ch , b o qu n và x p d , ñ hàng hoá t i tay ngư i tiêu dùng trong ñi u ki n hoàn h o; - T o ñi u ki n thu n l i cho vi c giao nh n, b o qu n, b c x p, v n chuy n hàng hoá; - Góp ph n nâng cao ch t lư ng ph c v , tăng năng su t lao ñ ng c a nhân viên bán hàng; - Qu ng bá v hàng hóa trong th trư ng. Bao bì ph i thích ng v i t p quán tiêu th và th hi u ngư i tiêu dùng, thích ng nh ng tiêu chu n, lu t l , qui ñ nh trên th trư ng m c tiêu. Bao bì c n h p d n, ñ p m t ñ thu hút s chú ý c a khách, t o lòng tin cho h trư c khi mua hàng. Bên c nh ñó, bao bì còn có nhi m v tr giúp vi c bán hàng b ng cách t o h ng thú cho ngư i tiêu th . Bao bì cũng có nhi m v hư ng d n s d ng, ñ c bi t là bao bì hàng th c ph m. I.1.2.2. Phân lo i bao bì: Bao bì có r t nhi u lo i và ñư c phân chia theo nhi u tiêu th c khác nhau, tuy nhiên, nh ng cách phân lo i ch y u là: 1. Phân lo i theo ch c năng c a bao bì: ðây là cách phân lo i ñư c nêu ra t i h i ngh Qu c t v bao bì t ch c t i thành ph H Chí Minh ngày 8-9/11/1991. Theo cách phân lo i này bao bì g m các lo i sau: - Bao bì thương m i (bao bì c p I): là bao bì tr c ti p ti p xúc v i s n ph m, th c hi n ñ y ñ các ch c năng c a bao bì, ñi theo hàng hoá t i t n tay ngư i tiêu dùng. ðây là lo i bao bì quan tr ng nh t. Ví d : lon, h p, chai, túi nh ...; - Bao bì trung chuy n (bao bì c p II): là lo i bao bì dùng ñ ñóng gói các bao bì c p I l i v i nhau. Ví d : các lo i thùng carton, các lo i bao...; - Bao bì v n t i: g m các lo i thùng và container, ñ ch a các bao bì c p I, II. 2. Phân lo i theo v t li u ch t o: - Bao bì ch t d o: ch t o t các lo i ch t d o như: PE (Polyetylen), PP (Polyropilen), PS (Polystiol), PVC (Polyvinyclorit)... Lo i bao bì này ñư c s d ng r t r ng rãi nh nh ng ñ c tính k thu t và thương m i ưu vi t; - Bao bì thu tinh: Là lo i bao bì lâu ñ i nh t, ñư c s d ng dư i d ng chai, l , bình .... hay ñư c s d ng dư i d ng s i ñ làm v t li u chèn lót hàng hóa khác; - Bao bì gi y: ñư c ch t o t các lo i gi y: Carton, Duplex, Kraft hay các lo i gi y tr ng PE tráng kim lo i... Lo i này có giá thành r , d in n, trang trí, không làm ô nhi m môi trư ng và tái s d ng ñư c; - Bao bì kim lo i; - Bao bì g . 3. Căn c vào ñ c ng c a bao gói: - Bao gói m m: thư ng là các lo i bao gói thương ph m. ð c ñi m c a lo i bao gói này là k t c u không n ñ nh, không có tác d ng ch ng l i các l c va ch m nhưng có ưu ñi m là ch t lư ng b o qu n hàng hóa cao, t tr ng nh ; - Bao gói n a c ng: thư ng là bao gói trung gian; - Bao gói c ng: thư ng là bao gói v n t i. Bao gói lo i này có tác d ng ch ng va ch m r t t t, k t c u n ñ nh và ñư c tiêu chu n hóa ñ phù h p v i phương ti n v n chuy n, b o qu n và x p d . Tuy nhiên, giá thành ch t o bao gói tương ñ i cao, t tr ng l n và v n chi m d ng dung tích c a phương ti n v n chuy n, b o qu n khi không có hàng hóa bên trong. 4. Căn c vào m c ñích s d ng: bao gói ngoài, bao gói trong và v t li u ñ m lót. M t s lo i hàng hoá ngoài bao gói ngoài c n ph i có bao gói trong m i ñ m b o yêu c u b o qu n hàng hoá. Bao gói trong có tác d ng phòng m, ch ng l c ch n ñ ng, ngăn ng a mùi v và b sung các thi u sót c a bao gói ngoài; 15
V t li u ñ m lót ñư c ñ t gi a bao gói ngoài và hàng hoá ho c gi a bao gói ngoài v i bao gói trong, bao gói ngoài v i thành tàu xe, sàn kho ñ b o qu n hàng hoá. V t li u ñ m lót ph i có tính ch t ñàn h i t t. 5. Căn c vào tr ng lư ng hàng hoá trong bao bì: - Bao gói lo i n ng: tr ng lư ng hàng hóa ch a trong bao bì n ng t 1000 kg tr lên; - Bao gói lo i v a: tr ng lư ng hàng hóa ch a trong bao bì n ng t 50 kg t i 1000kg; - Bao gói lo i nh : tr ng lư ng hàng hóa ch a trong bao bì nh hơn 50 kg. 6. Phân lo i theo tiêu chu n v ch t lư ng: - Bao bì s n xu t theo tiêu chu n qu c gia, qu c t hay t p quán s d ng chung c a th trư ng; - Bao bì ñ c bi t: ñư c ch t o theo yêu c u ñ c bi t, như bao bì cho ngư i tàn t t, bao bì ñ ng th c ph m tươi s ng..... 7. Phân lo i theo hình th c mua bán: - Bao bì bán ñ t (thư ng là bao bì c p I); - Bao bì thu h i l i (thư ng là bao bì c p I, II); - Bao bì cho thuê (thư ng là bao bì v n t i); Ngoài ra còn m t s cách phân lo i khác như: - Căn c vào yêu c u b o v thương ph m chia thành bao bì làm b ng v t li u ch ng m, không th m nư c, v t li u b n ch c, v t li u kín và v t li u trơ; - Căn c vào th i gian s d ng chia thành bao bì s d ng nhi u l n và m t l n. 1.1.2.3. K thu t bao gói trong v n t i: Tuỳ theo tính ch t, s lư ng và ño n ñư ng chuyên ch , Ch hàng trư c khi ñưa hàng ra ga chuyên ch ph i t ch c ñóng gói, ki m tra bao b c, ch ng bu c cho c n th n, ñ m b o hàng hoá nguyên ñai, nguyên ki n, nguyên bó không b hư h ng, ñ v , rơi vãi, xô l ch ho c gây nh hư ng ñ n hàng hoá khác trong quá trình x p, d và chuyên ch ; Khi c n thi t ðư ng s t ph i ki m tra n u th y hàng ñóng gói, bao b c, ch ng bu c và nh ng ñi u ki n ph c v cho vi c ñ m b o gói b c trong quá trình chuyên ch không chu ñáo, không ñúng yêu c u k thu t qui ñ nh, ðư ng s t có quy n yêu c u Ch hàng s a ch a, hoàn ch nh hay t ch i không nh n ch . 1. Nh ng v n ñ c n lưu ý khi ñóng gói hàng hoá: - ð c ñi m c a b n thân hàng hoá, phương ti n v n chuy n ñư c s d ng; - ði u ki n khí h u trong các giai ño n v n chuy n khác nhau c a hàng hóa; - ðòi h i c a ngư i mua và các quy ñ nh c a th trư ng m c tiêu; - Các yêu c u ñ i v i v t li u bao gói nh m ñ m b o an toàn cho hàng hóa và gi m chi phí chuyên ch . 2. K thu t ñóng gói: - Hàng hoá ph i ñư c x p g n gàng, r i ñ u trong bao bì và ch ng bu c h p qui cách. C g ng x p ñ y hàng trong thùng nh m ñ m b o cho thùng v ng ch c, n u không ñ y ph i kê ñ m chèn lót ñ ch ng xóc, l c gây m t an toàn cho hàng hóa; - Khi lô hàng g m nhi u ki n nh , nên ñóng g p thành m t ki n to b ng cách ch ng bu c chung vào m t giá ñ (wooden pallet base). Khi l a ch n bao bì c n lưu ý kh năng có th b x p “quá t i” (do nh ng ki n khác x p chèn lên trong kho hay trên toa xe hàng); - Lưu ý k thu t ch ng bu c, dán băng thích h p cho các ki n hàng; - Tránh s d ng nh ng lo i v t li u có h i cho môi trư ng, lưu ý các quy ñ nh v bao gói nh ng ñ a phương ñi qua ho c c a th trư ng m c tiêu. Không nên dùng l i nh ng thùng carton hay thùng g cũ vì nh ng thùng này d b hư h ng, không ñ m b o an toàn cho hàng hóa; - ð i v i bao bì hàng xu t kh u, ph i coi tr ng vi c “trình bày” nh m mang l i ph n ng có l i t i th trư ng xu t kh u và tăng s c c nh tranh c a s n ph m. Bao bì ph i phù h p v i 16
nh ng tiêu chu n quy ñ nh và lu t l c a nư c nh p kh u, có nhi m v hư ng d n s d ng cho ngư i tiêu dùng; - Kích thư c bao bì ph i chu n hóa phù h p v i kích c c a s n ph m và phương ti n v n chuy n, b o qu n, x p d nh m ti t ki m chi phí bao bì và cư c phí v n t i; ð gi m cư c phí chuyên ch hàng hóa, c n chú ý ñ n nh ng v n ñ sau: + V m t th tích, bao bì ph i có kích thư c t i thi u và t n d ng t t không gian trong bao bì ñ ch a hàng; + Nh ng m t hàng có giá cư c khác nhau thì không nên ñóng gói cùng m t ki n; + Chú ý bao b c ch ng th m cho bao bì và hàng hóa, ñ c bi t khi tác nghi p hàng hóa khu v c không có mái che; + Không nên s d ng thêm lư t bao bì ngoài khi v n chuy n nh ng ki n hàng ñóng h p vào pallet. I.1.3. Ph m c p hàng hóa: I.1.3.1. Khái ni m ph m c p hàng hóa: Ph m c p hàng hóa là h th ng các ch tiêu v tính năng (lý tính, hóa tính, cơ lý tính), công su t, hi u su t, th m m ñ phân bi t gi a hàng hóa này v i hàng hóa khác; Còn có m t cách ñ nh nghĩa khác: Ph m c p hàng hóa là thu c tính giá tr s d ng c a các hàng hóa nh m so sánh s gi ng nhau và khác nhau gi a các hàng hóa ñó; Ph m c p hàng hóa có vai trò quan tr ng trong lĩnh v c v n t i, vì m c tiêu v n chuy n “an toàn” hàng hóa quy t ñ nh ch t lư ng c a quá trình v n t i và là m t trong nh ng n i dung c a h p ñ ng chuyên ch . Các ch tiêu ph n ánh ph m c p hàng hóa r t khác nhau tùy theo hàng hóa thu c lo i gì, vì v y, c n l a ch n chính xác phương pháp xác ñ nh ph m c p hàng hóa khi ti n hành giao nh n hàng hóa. I.1.3.2. Các phương pháp xác ñ nh ph m c p hàng hóa: Trong ngành ñư ng s t, khi v n chuy n m t lô hàng nào ñó thì ch hàng và ga ph i ký m t h p ñ ng chuyên ch , trong ñó nêu rõ phương th c giao nh n hàng hóa (g m c s lư ng và ph m c p hàng hóa) trên nguyên t c: ðư ng s t nh n c a ngư i thuê v n t i ga ñi theo phương th c giao nh n nào, thì khi ñ n ga ñ n, ph i giao theo ñúng phương th c ñó cho ngư i nh n hàng. Tuỳ theo tính ch t c a hàng hoá, ñ c ñi m c a thi t b ph c v giao nh n ga ñi và ga ñ n, ðư ng s t và Ch hàng ghi trong h p ñ ng và trong “Hóa ñơn g i hàng” m t trong các phương th c giao nh n sau: - Giao nh n nguyên toa: Dùng d u hi u niêm phong và tr ng thái k thu t thương v c a toa xe ñ xác ñ nh m c ñ nguyên v n (c v s lư ng và ph m c p) c a hàng hoá trong toa xe; - Giao nh n theo t ng ñơn v hàng hóa. Khi này c n ti n hành các bi n pháp xác ñ nh c th v s lư ng (cân, ño, ñ m) và ph m c p hàng hóa cho t ng ñơn v hàng hóa trong lô. ð xác ñ nh ph m c p hàng hóa, thư ng dùng nh ng phương pháp sau: 1. Phương pháp c m quan: ch s d ng giác quan con ngư i ñ ki m ñ nh hàng hóa mà không dùng máy móc h tr . Cách này thư ng áp d ng ñ xác ñ nh ch t lư ng hàng hoá, hình dáng, kích thư c, màu s c, ñ s ch, ñ r n c a hàng hoá; Phương pháp này có ưu ñi m là ñơn gi n, không t n kém, cho k t qu nhanh, nhưng h n ch ch mang tính ch quan không chính xác, không xác ñ nh ñư c kh i lư ng hàng hoá hư h ng. 2. Phương pháp thí nghi m: dùng máy móc ñ ki m tra tính ch t lý, hoá c a hàng hoá. N i dung ki m tra thông thư ng bao g m các v n ñ sau: - Ki m tra t tr ng, m t ñ , ñ dính, cư ng ñ phân h y c a hàng hóa; 17
- Ki m tra v ñ m và tính ch t hoá h c c a hàng hoá; Phương pháp này có ưu ñi m là chính xác, khách quan không ph thu c vào c m tính ch quan c a ngư i ki m ñ nh, nhưng có như c ñi m là m t nhi u th i gian, ñ u tư cho trang thi t b ki m tra l n. 3. Phương pháp hi n trư ng: dùng thi t b máy móc ñ ki m tra tính ch t lý hoá c a hàng hoá ngay t i hi n trư ng v i s có m t c a các bên có liên quan. Phương pháp này ki m tra c v s lư ng, ch t lư ng c a hàng hoá và ñư c áp d ng r ng rãi nh s chính xác, tính khách quan cao; ð ki m ñ nh ch t lư ng c a hàng hóa, trong ngành v n t i thư ng dùng các cách sau: - D a vào m u hàng: l a ch n m u ng u nhiên trong lô hàng, s lư ng và cách th c ch n m u ñư c quy ñ nh gi a 2 bên. Sau ñó ti n hành ki m ñ nh ch t lư ng c a m u và ch t lư ng c a m u ñư c coi là ch t lư ng c a c lô. Cách này ñư c áp d ng v i nh ng lô hàng có tính ñ ng nh t (như g o, than...); - D a vào tiêu chu n hàng hóa: ki m ñ nh ph m c p hàng hóa căn c vào các tiêu chu n v ch t lư ng hàng hóa ñã ñư c ban hành ho c ký k t trong h p ñ ng. Cách này ñư c áp d ng v i nh ng hàng hóa ñã có tiêu chu n ch t lư ng c th và ñư c công nh n; - D a vào quy cách hàng hóa: ñánh giá ph m c p hàng hóa trên cơ s các thông s , tính năng c a hàng hóa; - D a vào các ch tiêu ñ i khái quen dùng: thư ng áp d ng v i m t hàng nông s n, nguyên v t li u khó tiêu chu n hóa; - D a vào hi n tr ng và nhãn hi u hàng hóa: căn c vào hi n tr ng bên ngoài (ho c nhãn hi u) c a hàng hóa ñ ñánh giá ph m c p hàng; - D a vào tài li u k thu t: áp d ng v i hàng hóa là máy móc, công c ... I.1.4. Mã hi u (nhãn hi u) và dán nhãn hàng hoá: I.1.4.1. Khái ni m mã hi u hàng hóa: Mã hi u (nhãn hi u) hàng hóa là h th ng các hình v , ch vi t, d u hi u, ký hi u theo quy ñ nh ñư c ghi trên bao bì hàng hóa nh m giúp cho ch hàng, ngư i v n t i và nh ng ngư i có liên quan phân ñ nh rõ ràng v hàng hóa, giúp cho vi c v n chuy n hàng hóa ñư c nhanh chóng, an toàn ñ n ñ a ñi m cu i cùng, d ñ i chi u v i các ch ng t v n chuy n; Công d ng c a mã hi u hàng hóa: - Phân ñ nh ñư c hàng hóa, tránh nh m l n, th t l c hàng hóa trong quá trình tác nghi p; - T o ñi u ki n thu n l i cho công tác ki m ñ m, giao nh n hàng hóa; - Ch d n cho nh ng ngư i có liên quan th c hi n ñúng các quy ñ nh nh m ñ m b o an toàn nguyên v n hàng hóa trong quá trình v n chuy n, b o qu n và x p d ; - Ch d n nh ng yêu c u ñ c bi t khác ñ i v i hàng hóa. I.1.4.2. Phân lo i ký mã hi u: 1. Ký mã hi u: là nh ng thông tin ñư c th hi n trên hàng hóa, bao g m: - Ký hiêu tiêu chu n ñư c hình thành t các y u t : + Nh ng ch vi t t t hay tên ngư i nh n; + ð a ñi m ñ n; + ð a ñi m g i và tên ngư i thuê v n t i; + S tham chi u; + S ki n; N u ki n hàng có chuy n t i trong quá trình v n chuy n thì c n ghi rõ nơi chuy n t i; - Ký hi u thông tin: nh ng thông tin như tr ng lư ng, nư c s n xu t ..... c a hàng hoá n u th y c n thi t; 18
- Ký hi u x p d : có tác d ng ch d n cho công tác b o qu n và x p d hàng hóa. Nh ng ký mã hi u này ph i ñư c th hi n b ng nh ng hình v theo ñúng quy ư c. 2. Nhãn hi u hàng hóa: Nhãn hi u hàng hoá là nhãn hi u bi u th ñư c quy chu n dán trên ki n hàng. Kích thư c c a nhãn hi u hàng hoá trên ki n hàng là 74mm x 105mm. Trên nhãn hi u hàng hoá có ghi các ký hi u hình v , ch vi t khác nhau ñ có th d dàng nh n bi t ñư c ñ c ñi m, phương pháp b o qu n, v n chuy n và x p d hàng hoá; Nhãn hi u v n chuy n bao g m: - Nhãn hi u g i hàng: do ch hàng th c hi n. ðây là lo i nhãn hi u quan tr ng bi u th tên hàng, s hi u hàng, tr ng lư ng kích thư c, h tên ngư i thuê v n t i, ngư i nh n hàng. N i dung ghi trên nhãn hi u hàng hoá ph i ñúng v i n i dung ghi trong hóa ñơn g i hàng và các gi y t chuyên ch kèm theo như hóa ñơn xu t kho, hóa ñơn t i nơi chuy n t i (n u có), gi y ki m ñ nh ch t lư ng hàng hóa ho c gi y phép chuyên ch ... - Nhãn hi u v n t i: do ga g i hàng vi t tr c ti p lên bao bì không ph thu c vào nhãn hi u g i hàng, có tác d ng thông báo n i b trong ngành v n t i, giúp cho vi c ki m ñ m ñư c thu n ti n và d dàng truy tìm khi th t l c hàng hóa. Nhãn hi u này thư ng ñư c vi t theo d ng phân s , t s ghi s th t ki n hàng trong lô hàng nh n v n chuy n, m u s ghi t ng s ki n hàng trong lô hàng g i ñi; Ví d : A10 40 - Nhãn hi u chuyên dùng: Do ch hàng ghi ñ thông báo m t s tính ch t ñ c bi t c a hàng hoá, giúp nh ng ngư i liên quan có phương án ti p c n ki n hàng thích h p nh m ñ m b o an toàn nguyên v n hàng hóa trong quá trình tác nghi p. Ví d như các ký hi u d v , d cháy, k mưa n ng... I.1.4.3. Nguyên t c ñánh ký mã hi u: - Ký mã hi u ghi trên nh ng ki n hàng g i là ký mã hi u x p hàng, ph c v cho vi c phân ñ nh c a ngư i chuyên ch và tham gia x p d ki n hàng trong t t c các giai ño n v n chuy n, cũng như cho ngư i nh n hàng t i nơi ñ n. Nó cũng giúp cho vi c ki m tra hàng hoá, ñ i chi u v i ch ng t chuyên ch ñã l p; - Ký mã hi u ph i ñư c tô b ng khuôn ch , nh ng con s rõ nét vi t trên các m t và nóc ki n hàng, ñ phát hi n và nh n ra ngay t xa; - Ký mã hi u ph i ñơn gi n và nh t quán v m i chi ti t ch y u, tránh ñưa vào nh ng chi ti t không cơ b n, d d n ñ n sai sót nh m l n khi tác nghi p v i hàng; - T n d ng s d ng nh ng ký mã hi u ñã ñư c chu n hóa theo tiêu chu n qu c t , khu v c, qu c gia. H n ch s d ng ch vi t ñ a phương, nh t là ñ i v i các lô hàng xu t kh u; - Lo i m c dùng ñ ghi ký mã hi u, nhãn hàng hóa s d ng lo i b n, khó b m dư i tác ñ ng c a mưa n ng và nh ng va ch m trong quá trình v n chuy n, b o qu n, x p d hàng hóa; - ð i v i m t s lo i hàng hóa ñ c bi t (hàng nguy hi m, hàng mau h ng d th i nát...), ngoài các mã hi u dán trên hàng hóa còn ph i có nhãn hi u tương ng trên các toa xe chuyên ch ki n hàng (kích thư c nhãn 148 x 210 mm) và gi y t v n chuy n c a lô hàng; - Các nhãn hi u và ký mã hi u do nh ng ngư i ho c cơ quan có trách nhi m ñ i v i hàng hóa và công tác chuyên ch hàng hóa dán, ñánh, ghi. Nghiêm c m vi c t ti n ghi các ký mã hi u không phù h p lên hàng hóa và phương ti n chuyên ch . 19
I.1.5. Lư ng gi m t nhiên và t n th t hàng hoá: I.1.5.1. Lư ng gi m t nhiên: 1. Khái ni m: Lư ng gi m t nhiên là nh ng chênh l ch v tr ng lư ng c a hàng hoá trong quá trình v n chuy n, b o qu n, x p d gi a nơi g i và nơi nh n do nh ng nguyên nhân c a b n thân hàng hóa và tác ñ ng c a ñi u ki n môi trư ng di n ra trong quá trình v n chuy n; Lư ng gi m t nhiên ph thu c vào ñ c tính c a hàng hoá, ñi u ki n t nhiên c a các vùng hàng hóa ñi qua trong quá trình chuyên ch , ñi u ki n k thu t c a phương ti n v n t i, b o qu n và x p d , tính ch t c a quá trình v n chuy n; V i m t s lo i hàng thì lư ng gi m này là không th tránh kh i (ví d hàng hút m, hàng bay b i...) và ch hàng không ñư c b i thư ng ph n chênh l ch (dù t phía ch phương ti n v n t i hay nhà b o hi m). Tùy theo lo i hàng, kho ng cách và th i gian v n chuy n, b o qu n, s l n x p d ... mà s chênh l ch này nhi u hay ít. Do v y, ngành v n t i ch có th nghiên c u ñ xu t các phương án gi m lư ng hao h t t nhiên ch không th lo i b hoàn toàn ñư c; Theo thông l qu c t , trong h p ñ ng v n chuy n có quy ñ nh t l dung sai khi chuyên ch hàng hóa, n u không quy ñ nh c th thì có th áp d ng theo thông l qu c t ñ i v i các m t hàng quy ñ nh v n chuy n trên nh ng tuy n ñư ng và theo t ng lo i hình v n t i c th (ví d trong ngành hàng h i khi v n chuy n hàng ngũ c c thì lư ng gi m t nhiên là ± 5%, cà-phê là ± 3%, cao su là ± 2,5%, g là ± 10% tr ng lư ng hàng hóa chuyên ch ...). 2. Các bi n pháp gi m lư ng gi m t nhiên c a hàng hóa khi v n chuy n: như ñã trình b y, lư ng gi m t nhiên là thu c tính v n t i c a hàng hóa không th lo i tr ñư c mà ch có th h n ch mà thôi. ð h n ch lư ng gi m t nhiên, c n áp d ng các bi n pháp sau: - V phía ch hàng: tuân th nghiêm ng t các quy ñ nh c a ngành v n t i v bao gói hàng hóa, th i gian, ñ a ñi m ñưa hàng ñ n chuyên ch , th c hi n các quy ñ nh khai ñúng tr ng lư ng và tính ch t hàng hóa, có các ký mã hi u, nhãn mác c n thi t ñ lưu ý khi tác nghi p hàng hóa; - V phía ngành v n t i: n m v ng ñ c ñi m th i ti t khí h u c a vùng chuyên ch hàng hóa ñi qua, ch ñ ng ñ xu t và tuân th nghiêm ng t các bi n pháp phòng h hàng hóa trong quá trình b o qu n, x p d , chuyên ch v i t ng lo i hàng c th . Ki m tra k tr ng lư ng và ph m c p hàng hóa khi ti p nh n. Ki m tra k tr ng thái bao gói và nhãn mác hàng hóa, tr ng thái k thu t và thương v c a phương ti n v n chuy n. Tuân th th i h n chuyên ch , tránh kéo dài th i gian v n chuy n, b trí h p lý phương ti n chuyên ch , x p d và b o qu n hàng hóa. I.1.5.2. T n th t hàng hoá: 1. Khái ni m: T n th t hàng hóa là s hao h t v tr ng lư ng hàng hóa vư t quá lư ng gi m t nhiên; Khác v i lư ng gi m t nhiên, t n th t hàng hoá có nguyên nhân là do s vô ý, thi u tinh th n trách nhi m, thi u hi u bi t, không làm ñúng các qui ñ nh tiêu chu n v n t i hàng hoá c a ngư i làm công tác v n t i, b o qu n gây ra, do ñó ngư i v n t i ph i ch u trách nhi m b i thư ng v kho n t n th t này n u không ch ng minh ñư c kho n hao h t ñó không ph i là do nguyên nhân ch quan c a mình, ho c ch hàng có quy n ñòi b i thư ng t phía nhà b o hi m (n u lô hàng ñã ñư c mua b o hi m). 2. Nguyên nhân t n th t hàng hóa trong quá trình v n chuy n: - Bao bì b hư h ng trong quá trình x p d ho c ngay t khi nh n hàng mà ch phương ti n v n t i không phát hi n th y; - Do nh hư ng c a nhi t ñ cao làm cho lư ng nư c trong hàng hóa bay hơi nhi u; - Thông gió không k p th i làm tăng nhi t ñ và ñ m c a hàng hóa; - Do côn trùng, sinh v t có h i phá ho i làm hao h t hàng hóa. 3. Phân lo i t n th t: - Căn c vào m c ñ , qui mô c a t n th t: + T n th t b ph n: m t mát hàng hoá m t m c ñ nh t ñ nh; 20
+ T n th t toàn b : hàng hoá b phá hu hoàn toàn. Theo QðVVVTHHTðSQG Vi t nam, trư ng h p này s ñư c x lý theo các quy ñ nh ghi trong Quy ñ nh; - Căn c vào quy n l i và trách nhi m s d ng: + T n th t riêng: là t n th t ch gây ra thi t h i quy n l i c a m t vài ch hàng trong s r t nhi u ch hàng trên phương ti n chuyên ch ; T n th t này ch liên quan ñ n t ng quy n l i c a các ch hàng riêng bi t trong t p h p ch hàng tr n phương ti n. Trong trư ng h p này, ch phương ti n v n t i v a ph i ch u chi ph b i thư ng thi t h i do t n th t riêng, v a ph i ch u nh ng chi phí liên quan ñ n t n th t riêng, g i là t n th t chi phí riêng (ví d chi phí b o qu n x p d cho s hàng hóa còn l i không b hư h ng thêm...); + T n th t chung: là t n th t do hành ñ ng b o v l i ích chung gây ra. T n th t này ñư c phân b cho các bên liên quan theo giá tr t n th t chung. I.1.5.3. Phương pháp xác ñ nh tr ng lư ng hàng hóa hao h t trong quá trình v n chuy n: 1. Phương pháp xác ñ nh theo h p ñ ng v n t i ho c thông l qu c t : V i nh ng lô hàng khi ký h p ñ ng chuyên ch t ng chuy n có quy ñ nh t l hao h t, ho c nh ng lô hàng tuy không quy ñ nh theo H p ñ ng t ng chuy n nhưng n m trong ph m vi ñi u ch nh theo thông l qu c t (ch y u là hàng hóa v n chuy n b ng ñư ng bi n ho c LVðSQT), n u chênh l ch v tr ng lư ng hàng hóa gi a nơi g i và nơi nh n n m trong ph m vi cho phép c a h p ñ ng ho c theo thông l qu c t thì s không b coi là m t mát. Ngư c l i, n u s chênh l ch tr ng lư ng này vư t quá m c ñ cho phép thì lư ng hàng hóa hao h t ñư c xác ñ nh như sau: ∆Qtt = Qg (1 – khh) – Qn [T] (1.1) Trong ñó: . Qg: tr ng lư ng hàng hóa t i nơi g i (T); . khh: t l hao h t hàng hóa gi a nơi g i và nơi nh n ñư c quy ñ nh trong h p ñ ng ho c theo thông l qu c t ; . Qn: tr ng lư ng hàng hóa t i nơi nh n (T); Trong trư ng h p này, ch phương ti n v n t i ho c nhà b o hi m ph i ch u trách nhi m b i thư ng cho ch hàng giá tr hàng hóa tương ng v i tr ng lư ng hao h t theo công th c (1.1). 2. Phương pháp xác ñ nh b ng tính toán: v i nh ng lô hàng hút m không quy ñ nh t l hao h t trong h p ñ ng v n chuy n ho c không th áp d ng theo thông l qu c t , khi có tranh ch p v hao h t tr ng lư ng hàng hóa thì ph i dùng phương pháp tính toán ñ xác ñ nh; ð áp d ng phương pháp này ngư i ta s d ng các khái ni m sau: - ð m tuy t ñ i c a hàng hóa: là t l ph n nư c so v i ph n hàng khô tuy t ñ i trong thành ph n hàng hóa; Qư αtd = ----------- . 100 [%] (1.2) Qkh Trong ñó: . Qư: tr ng lư ng ph n nư c c u thành trong hàng hóa; . Qkh: tr ng lư ng ph n hàng khô tuy t ñ i c u thành trong hàng hóa; - ð m tương ñ i c a hàng hóa: là t l ph n nư c so v i toàn b tr ng lư ng hàng hóa; Qư αtgd = ----------- . 100 [%] (1.3) Qhh Trong ñó: . Qhh: tr ng lư ng toàn b c a hàng hóa, v i Qhh = Qư + Qkh (1.4) Hàng hóa ñư c coi là không b t n th t n u lư ng hàng khô tuy t ñ i nơi ñi b ng nơi ñ n, t c là s chênh l ch tr ng lư ng hàng hóa ch do nguyên nhân ñ m thay ñ i d n ñ n lư ng nư c trong hàng hóa cũng thay ñ i; - Trư ng h p 1: xác ñ nh lư ng hàng hóa hao h t quy ñ i theo ñi u ki n nơi g i: 21