Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Sử học: Vạn kiếp trong lịch sử chống ngoại xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> LÊ DUY MẠNH<br /> <br /> VẠN KIẾP TRONG LỊCH SỬ CHỐNG NGOẠI XÂM<br /> TỪ THẾ KỶ X ĐẾN THẾ KỶ XIII<br /> <br /> Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam<br /> Mã số: 62 22 03 13<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ SỬ HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> 1<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI,<br /> VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS. TS. Nguyễn Đức Nhuệ<br /> 2. PGS. TS. Hà Mạnh Khoa<br /> Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Quang Ngọc<br /> Phản biện 2: PGS.TS. Đinh Quang Hải<br /> Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Minh Đức<br /> <br /> Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp<br /> Học viện họp tại...., Học viện Khoa học xã hội, vào hồi...<br /> giờ .... phút, ngày ... tháng .....năm 2016<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> + Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> + Thư viện Học viện Khoa học xã hội<br /> + Thư viện Viện Sử học.<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Trong lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc, giai đoạn từ thế kỷ X<br /> đến thế kỷ XIII, dân tộc ta phải đương đầu với những cuộc xâm lược rất lớn<br /> của quân Tống, quân Mông - Nguyên. Trong các cuộc tiến quân xuống Đại<br /> Việt, quân xâm lược thường đi đường thuỷ vào sông Bạch Đằng rồi ngược vào<br /> sông Kinh Thầy, tập kết ở Vạn Kiếp, cùng với cánh quân bộ từ Lạng Sơn<br /> xuống tạo thành hai gọng kìm tấn công vào Thăng Long. Khi bị thua, chúng<br /> cũng thường tập kết tại đây trước khi rút về nước.<br /> Tổ tiên ta từ xưa đã thấu hiểu vị trí quan trọng của Vạn Kiếp, đã chọn và<br /> xây dựng nơi đây thành chiến trường lợi hại. Thời Thục Phán An Dương<br /> Vương, tướng Cao Lỗ đã xây dựng phòng tuyến quân sự tại sông Bình Giang<br /> (sông Lục Đầu) để chống giặc phương Bắc. Những năm đầu Công Nguyên,<br /> khu vực Vạn Kiếp là bãi chiến trường lớn - nơi diễn ra cuộc chiến đấu ác liệt<br /> giữa nghĩa quân của Hai Bà Trưng với Mã Viện. Trong cuộc kháng chiến<br /> chống Tống năm 981, tại Vạn Kiếp đã diễn ra trận đánh lớn giữa quân đội Đại<br /> Cồ Việt và quân Tống xâm lược. Năm 1077, danh tướng Lý Thường Kiệt đã<br /> xây dựng một chốt thuỷ quân rất lớn ở Vạn Xuân (Lục Đầu). Thế kỷ XIII,<br /> Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn đã chọn Vạn Kiếp để đặt đại bản doanh;<br /> xây dựng tuyến phòng thủ quân sự vùng Đông Bắc để chống quân Mông Nguyên xâm lược.<br /> Đánh giá vị trí, vai trò của Vạn Kiếp trong lịch sử chống ngoại xâm từ thế<br /> kỷ X đến thế kỷ XIII, trên cơ sở đó rút ra những bài học về phát triển kinh tế<br /> và củng cố quốc phòng, kết hợp giữa trung ương và địa phương, việc chuẩn bị<br /> lực lượng vũ trang, chuẩn bị chiến trường là việc làm cần thiết mà ngày nay<br /> cần tiếp tục nghiên cứu, vận dụng một cách sáng tạo, phù hợp với điều kiện<br /> mới của đất nước, nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền Tổ quốc.<br /> Nhiên cứu, tìm hiểu về Vạn Kiếp, dù được tiếp cận ở nhiều góc độ khác<br /> nhau (như sử học, văn hóa, khảo cổ học…), nhưng cho đến hiện tại, chưa có<br /> một công trình sử học nào nghiên cứu về Vạn Kiếp trong lịch sử chống ngoại<br /> xâm, đặc biệt là ở thế kỷ X đến XIII. Đây là một “khoảng trống” cần được bổ<br /> khuyết trong quá trình nhận thức toàn diện về một căn cứ quân sự quan trọng<br /> nhất ở phía Đông kinh đô Thăng Long.<br /> Với những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: Vạn Kiếp trong lịch sử chống<br /> ngoại xâm (từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII) là luận án tiến sĩ sử học nhằm góp<br /> phần nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn vị trí và vai trò của Vạn Kiếp trong<br /> lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc, trên cơ sở đó rút ra những bài học có thể<br /> vận dụng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án<br /> 2.1. Mục đích: Luận án nghiên cứu làm sáng tỏ quá trình tổ chức, xây<br /> dựng, vị trí và vai trò của đại bản doanh Vạn Kiếp trong các cuộc kháng chiến<br /> chống ngoại xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII. Trên cơ sở đó chỉnh lý, bổ sung<br /> một số tư liệu liên quan tới vùng đất này, cũng như tư liệu liên quan tới cuộc<br /> kháng chiến chống quân Tống thế kỷ X, XI và cuộc kháng chiến chống quân<br /> Mông - Nguyên thế kỷ XIII của dân tộc. Nghiên cứu, xác định hệ thống dấu<br /> tích, địa danh liên quan đến đại bản doanh Vạn Kiếp thời Trần.<br /> 2.2. Nhiệm vụ: Luận án tái hiện lại lịch sử khu vực Vạn Kiếp, trong đó tập<br /> trung khát quát điều kiện địa lý tự nhiên của Vạn Kiếp cũng như truyền thống<br /> đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc; làm rõ những nội dung cơ bản thuộc<br /> về quá trình tổ chức, xây dựng đại bản doanh Vạn Kiếp. Phân tích những đặc<br /> điểm, vai trò của Vạn Kiếp trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm từ thế<br /> kỷ X đến thế kỷ XIII.<br /> 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án<br /> 3.1. Đối tượng: Đối tượng nghiên cứu của luận án là vùng Vạn Kiếp, trong<br /> đó tập trung nghiên cứu làm rõ quá trình tổ chức xây dựng, phát triển, đặc<br /> điểm và vai trò của Vạn Kiếp trong cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm<br /> lược thế kỷ X. XI và cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên xâm lược<br /> cuối thế kỷ XIII.<br /> 3.2. Phạm vi:<br /> - Về thời gian: Phạm vi nghiên cứu của luận án giới hạn trong khoảng thời<br /> gian từ cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược năm 981, đến kết thúc<br /> cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên xâm lược năm 1288.<br /> - Về không gian: Giới hạn đề tài luận án nghiên cứu là khu vực Vạn Kiếp<br /> mà hiện tại bao gồm thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, và vùng phụ cận thuộc<br /> huyện Nam Sách, Kinh Môn, Kim Thành (Hải Dương), huyện Gia Bình, Quế<br /> Võ (Bắc Ninh), huyện Lục Nam, Lục Ngạn, Yên Dũng (Bắc Giang).<br /> 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án<br /> 4.1. Phương pháp luận<br /> Vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mac-Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh<br /> về chiến tranh giải phóng dân tộc, cũng như dựa trên đường lối quân sự của<br /> Đảng để đi sâu nghiên cứu các nội dung liên quan tới đề tài.<br /> 4.2. Phương pháp chuyên ngành<br /> Đề tài sử dụng hai phương pháp chính là phương pháp lịch sử và phương<br /> pháp logic. Bên cạnh đó, đề tài còn sử dụng các phương pháp bổ trợ khác như<br /> khảo cổ học, so sánh, điền dã, văn bản học...<br /> 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án<br /> - Luận án trình bày tương đối đầy đủ, có hệ thống về đại bản doanh Vạn<br /> Kiếp và đóng góp của vùng đất này trong các cuộc kháng chiến chống ngoại<br /> xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII.<br /> 2<br /> <br /> - Góp phần bổ sung một số tư liệu lịch sử liên quan tới Vạn Kiếp và cuộc<br /> kháng chiến chống Tống, chống Mông - Nguyên xâm lược của dân tộc.<br /> - Làm rõ vị trí và vai trò của Vạn Kiếp trong các cuộc kháng chiến chống<br /> ngoại xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII.<br /> - Góp phần nhỏ vào việc tổng kết, nghiên cứu, biên soạn về lịch sử cổ trung<br /> đại Việt Nam tỉnh Hải Dương.<br /> - Góp phần giáo dục tinh thần yêu nước, truyền thống đấu tranh chống<br /> ngoại xâm của quân và dân Hải Dương.<br /> 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án<br /> Luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mac-Lenin, đặc biệt là những<br /> quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử, có nghĩa là không nghiên cứu những<br /> mặt riêng biệt của sinh hoạt xã hội mà nghiên cứu toàn bộ xã hội với tất cả các<br /> mặt, các quan hệ xã hội, các quá trình có liên hệ nội tại và tác động lẫn nhau<br /> của xã hội. Chủ nghĩa duy vật lịch sử vạch ra những quy luật chung nhất của<br /> sự vận động, phát triển xã hội, chỉ ra vị trí và vai trò của mỗi mặt của đời sống<br /> xã hội trong hệ thống xã hội nói chung, vạch ra những nét cơ bản nhất của các<br /> giai đoạn phát triển của xã hội loài người.<br /> 7. Cơ cấu của luận án<br /> Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Tài liệu tham khảo, phần Nội dung<br /> của luận án gồm 4 chương:<br /> Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu<br /> Chương 2: Vạn Kiếp trong kháng chiến chống quân Tống xâm lược thế<br /> kỷ X và XI<br /> Chương 3: Vạn Kiếp trong kháng chiến chống quân Mông - Nguyên xâm<br /> lược cuối thế kỷ XIII<br /> Chương 4: Đặc điểm, vai trò, bài học kinh nghiệm của Vạn Kiếp trong lịch<br /> sử chống ngoại xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII<br /> Chương 1<br /> TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Những công trình nghiên cứu về các cuộc kháng chiến chống ngoại<br /> xâm từ thế kỷ X đến thế kỷ XIII có liên quan đến Vạn Kiếp<br /> Nghiên cứu về các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm từ thế kỷ X đến<br /> thế kỷ XIII có liên quan đến Vạn Kiếp đã thu hút sự quan tâm của đông đảo<br /> các nhà nghiên cứu. Tính đến nay đã có 33 bài viết, công trình nghiên cứu<br /> về vấn đề này. Điều đó giúp cho việc nhận thức, đánh giá về căn cứ quân sự<br /> Vạn Kiếp trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ngày càng sáng tỏ<br /> hơn, chính xác hơn.<br /> 3<br /> <br />