Tóm tắt luận văn Thạc sĩ Luật học: Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> KHOA LUẬT<br /> <br /> TẠ NGỌC NAM<br /> <br /> PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH,<br /> THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ<br /> THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM<br /> <br /> Công trình đƣợc hoàn thành<br /> tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Nhƣ Phát<br /> <br /> Phản biện 1:<br /> <br /> Phản biện 2:<br /> Chuyên ngành : Luật kinh tế<br /> Mã số<br /> <br /> : 60 38 50<br /> Luận văn sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ,<br /> họp tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.<br /> Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2015<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2015<br /> <br /> 1<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận văn tại<br /> Trung tâm thông tin - Thƣ viện Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> Trung tâm tƣ liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN<br /> Trang<br /> Trang phụ bìa<br /> Lời cam đoan<br /> Mục lục<br /> MỞ ĐẦU<br /> <br /> Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN BIỆT<br /> <br /> 1<br /> 6<br /> <br /> TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG<br /> MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ<br /> <br /> 1.1.<br /> 1.1.1.<br /> 1.1.2.<br /> 1.2.<br /> 1.2.1.<br /> 1.2.2.<br /> 1.2.3.<br /> 1.3.<br /> 1.3.1.<br /> 1.3.2.<br /> 1.3.3.<br /> <br /> Khái niệm và bản chất của tranh chấp kinh doanh,<br /> thƣơng mại và tranh chấp dân sự<br /> Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh<br /> chấp dân sự<br /> Bản chất của tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và<br /> tranh chấp dân sự<br /> Phân biệt giữa hành vi dân sự và hành vi thƣơng mại<br /> Lịch sử phát sinh và phát triển của hành vi dân sự và<br /> hành vi thƣơng mại<br /> Khái niệm hành vi dân sự và khái niệm hành vi thƣơng mại<br /> Tính chất của hành vi dân sự và hành vi thƣơng mại<br /> Cách thức xác định hành vi thƣơng mại<br /> Phân loại hành vi thƣơng mại<br /> Các thành tố của hành vi thƣơng mại<br /> Một số loại trừ khi xác định hành vi thƣơng mại<br /> Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ<br /> <br /> 6<br /> 6<br /> <br /> 2.1.1. Thực trạng các qui định pháp luật trực tiếp phân biệt<br /> tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự<br /> 2.1.2. Thực trạng các qui định pháp luật đặt nền tảng cho sự<br /> phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh<br /> chấp dân sự<br /> 2.2.<br /> Thực tiễn giải quyết tranh chấp có liên quan đến phân<br /> biệt dạng tranh chấp<br /> 2.3.<br /> Kiến nghị hoàn thiện pháp luật<br /> 2.3.1. Kiến nghị về hoàn thiện Luật thƣơng mại<br /> 2.3.2. Kiến nghị về việc xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp<br /> 2.3.3. Kiến nghị về việc xác định chế độ pháp lý về năng lực<br /> chủ thể thực hiện hành vi<br /> 2.3.4. Kiến nghị về xác định thời hiệu tố tụng và thời hiệu hợp đồng<br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> 9<br /> <br /> DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 10<br /> 10<br /> 15<br /> 19<br /> 23<br /> 23<br /> 28<br /> 32<br /> 35<br /> <br /> PHÂN BIỆT TRANH CHẤP KINH DOANH,<br /> THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ<br /> - KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Thực trạng các qui định pháp luật về phân biệt tranh<br /> chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự<br /> 3<br /> <br /> 35<br /> <br /> 4<br /> <br /> 35<br /> 38<br /> <br /> 40<br /> 68<br /> 68<br /> 69<br /> 70<br /> 70<br /> 71<br /> 72<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Sự cần thiết nghiên cứu của đề tài<br /> Kinh tế thị trƣờng thúc đẩy kinh doanh, thƣơng mại phát triển, đồng<br /> thời kéo theo sự gia tăng các tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại. Nhu<br /> cầu giải quyết đúng đắn các tranh chấp này đòi hỏi có cơ chế giải quyết<br /> thỏa đáng. Sự đòi hỏi này cùng với sự đòi hỏi khác của sinh hoạt chính<br /> trị, kinh tế, xã hội thúc đẩy cải cách pháp luật.<br /> Trong tiến trình cải cách pháp luật, việc xóa đi quan niệm về ngành<br /> luật kinh tế theo nghĩa truyền thống của chủ nghĩa xã hội là một cải cách<br /> mạnh dạn và có đóng góp cho việc phát triển kinh tế thị trƣờng ở Việt<br /> Nam. Gần nhƣ thay thế ngành luật này là ngành luật thƣơng mại - một<br /> ngành luật mới đƣợc hồi sinh. Bƣớc tiếp sự tiêu vong và sự hồi sinh này<br /> là sự hợp nhất tố tụng dân sự và tố tụng kinh tế để đƣa ra một bộ luật<br /> chung mà hiện nay gọi là Bộ luật Tố tụng dân sự.<br /> Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 ra đời đã xóa đi sự tản mạn của<br /> luật tố tụng giải quyết các tranh chấp tƣ, tuy nhiên mang trong lòng nó<br /> không ít bất cập. Bộ luật này có các qui định phân biệt giữa tranh chấp<br /> kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự. Các qui định này gây<br /> không ít rắc rối cho thực tiễn tƣ pháp, mặc dù luật nội dung có sự phân<br /> biệt tƣơng đối giữa luật dân sự và luật thƣơng mại. Ngay trong học<br /> thuật, phân biệt giữa luật dân sự và luật thƣơng mại nói chung và phân<br /> biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại nói<br /> riêng là rất khó khăn và thiếu sức thuyết phục. Bởi vì, suy cho cùng, pháp<br /> luật thƣơng mại chỉ là lĩnh vực của pháp luật tƣ với Bộ luật Dân sự là<br /> luật gốc.<br /> Mặt khác, hiện về mặt lý luận chƣa có nhiều công trình nghiên cứu<br /> chuyên về sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,<br /> thƣơng mại để tạo thành nền tảng vững chắc cho thực tiễn xây dựng pháp<br /> luật, cũng nhƣ thực tiễn thi hành và áp dụng pháp luật.<br /> <br /> Vì các lẽ trên và mong muốn đóng góp cho nghiên cứu khoa học của<br /> bản thân, tôi xin lựa chọn đề tài "Phân biệt tranh chấp kinh doanh,<br /> thương mại và tranh chấp dân sự theo pháp luật Việt Nam" làm đề tài<br /> cho luận văn thạc sĩ luật học của mình.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu<br /> Phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự<br /> không hoàn toàn là một đề tài mới. Nó đã đƣợc nghiên cứu ở nhiều cấp<br /> độ khác nhau ở cả Việt Nam và nhiều nƣớc trên thế giới. Thế nhƣng chƣa<br /> có nghiên cứu ở nƣớc ngoài về vấn đề này của Việt Nam hiện nay. Trong<br /> khi đó các công trình nghiên cứu ở trong nƣớc chƣa đi sâu vào nền tảng<br /> lý luận và còn thiếu bao quát. Vì vậy, khoảng đất trống cho đề tài nghiên<br /> cứu này vẫn còn.<br /> Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu của các luật gia<br /> Việt Nam về vấn đề phân biệt giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng<br /> mại và tranh chấp dân sự nhƣ sau: Thứ nhất, công trình nghiên cứu mang<br /> tên "Những khác biệt giữa luật thương mại Việt Nam và các chế định<br /> pháp luật thương mại các nước" của PGS.TS Nguyễn Nhƣ Phát và<br /> PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (Đề tài nhánh của đề tài nghiên cứu xây dựng<br /> Luật Thƣơng mại năm 2005 do UNDP tài trợ năm 2004); thứ hai, đề tài<br /> nghiên cứu mang tên "Đảm bảo quyền tự do lựa chọn phương thức giải<br /> quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam" do TS. Phan Thị<br /> Thanh Thủy chủ trì (năm 2013 - 2014); thứ ba, công trình mang tên<br /> "Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh theo pháp luật Việt Nam" của<br /> PGS.TS. Phạm Hữu Nghị (đăng trong "Kỷ yếu hội thảo giải quyết tranh<br /> chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp", Trung tâm nghiên cứu và hỗ<br /> trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, dƣới<br /> sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung, Nxb Giao thông vận tải, 2000);<br /> thứ tư, công trình mang tên "Tăng cường vai trò của tòa án trong việc<br /> giải quyết tranh chấp kinh tế" của TS. Phan Chí Hiếu (đăng trong "Kỷ<br /> yếu hội thảo giải quyết tranh chấp kinh doanh và phá sản doanh nghiệp",<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ pháp lý (leres), Trƣờng Đại học Khoa<br /> học xã hội và nhân văn, dƣới sự tài trợ của Konrad Adenauer Stifftung,<br /> Nxb Giao thông vận tải, 2000); thứ năm, công trình mang tên "Pháp luật<br /> giải quyết tranh chấp nội bộ công ty: nhận thức, thực trạng và cải cách"<br /> của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng (đăng trong Tạp chí Nhà nƣớc và pháp<br /> luật, số 11(295)/2012, tr. 48- 58&82); thứ sáu: "Giáo trình luật thương<br /> mại - Phần chung và Thương nhân" của PGS.TS Ngô Huy Cƣơng, Nxb<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013; thứ bảy: "Áp dụng tập quán giải quyết<br /> các tranh chấp thương mại ở Việt Nam" của Nguyễn Mạnh Thắng (Luận<br /> án tiến sĩ Luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015)...<br /> Các công trình này đã khơi thông các vấn đề lý luận nền tảng liên<br /> quan tới việc phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,<br /> thƣơng mại. Tuy nhiên, các công trình này không nghiên cứu trực tiếp sự<br /> phân biệt này và nhìn nhận vấn đề từ phƣơng diện pháp luật kinh doanh.<br /> 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ các vấn đề lý luận chủ<br /> yếu về phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp kinh doanh,<br /> thƣơng mại và trên cơ sở đó phân tích thực trạng pháp luật, rồi đƣa ra các<br /> kiến nghị liên quan.<br /> Các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể bao gồm:<br /> + Nghiên cứu các vấn đề lý luận chủ yếu của sự phân biệt giữa tranh<br /> chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự dựa trên mô hình lớn<br /> của pháp luật Việt Nam hiện nay;<br /> + Phân tích thực trạng pháp luật Việt Nam có liên quan;<br /> + Kiến nghị cải cách pháp luật liên quan.<br /> 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu<br /> Luận văn xác định đối tƣợng nghiên cứu chủ yếu là những vấn đề lý<br /> luận chung về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp<br /> dân sự; và các qui định pháp luật Việt Nam liên quan và thực trạng áp<br /> dụng chúng.<br /> <br /> Luận văn chỉ nghiên cứu vấn đề phân biệt giữa các loại tranh chấp<br /> này mà không đi sâu vào các kỹ năng liên quan, cũng nhƣ không dự định<br /> đƣa ra các kiến nghị có tầm bao quát cả hệ thống pháp luật.<br /> 5. Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> Các phƣơng pháp nghiên cứu đƣợc sử dụng trong luận văn bao gồm:<br /> phƣơng pháp phân tích qui phạm; phƣơng pháp phân loại pháp lý;<br /> phƣơng pháp diễn dịch; phƣơng pháp quy nạp; phƣơng pháp so sánh<br /> pháp luật; phƣơng pháp xây dựng mô hình. Các phƣơng pháp này đƣợc<br /> sử dụng trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng<br /> và duy vật lịch sử.<br /> Phƣơng pháp phân loại pháp lý, phƣơng pháp diễn dịch, phƣơng<br /> pháp quy nạp và phƣơng pháp so sánh pháp luật đƣợc dùng chủ yếu để<br /> nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan.<br /> Phƣơng pháp phân tích qui phạm và phân tích tình huống đƣợc sử<br /> dụng chủ yếu để nghiên cứu thực trạng pháp luật liên quan.<br /> Phƣơng pháp quy nạp và phƣơng pháp xây dựng mô hình chủ yếu<br /> dùng để đƣa ra các kiến nghị cải cách pháp luật.<br /> 6. Tính mới và những đóng góp của đề tài<br /> Đề tài nghiên cứu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn vấn<br /> đề, xác định những hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam về phân biệt<br /> tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự, đồng thời phân<br /> tích kinh nghiệm pháp luật một số quốc gia trên thế giới về vấn đề này.<br /> Tác giả của luận văn với mong muốn đây là công trình nghiên cứu có ít<br /> nhiều giá trị về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn để làm tài liệu tham khảo<br /> cho các hoạt động giảng dạy pháp lý và công tác xét xử, cũng nhƣ tạo<br /> những gợi ý có giá trị cho các nhà lập pháp hoàn thiện hơn hệ thống pháp<br /> luật về việc phân biệt các loại tranh chấp này.<br /> 7. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội<br /> dung của luận văn gồm 2 chƣơng:<br /> <br /> 7<br /> <br /> 8<br /> <br /> Chương 1: Những vấn đề lý luận về phân biệt tranh chấp kinh<br /> doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự.<br /> Chương 2: Thực trạng pháp luật Việt Nam về phân biệt tranh chấp<br /> kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự - kiến nghị hoàn thiện.<br /> <br /> 1.1. Khái niệm và bản chất của tranh chấp kinh doanh, thƣơng<br /> mại và tranh chấp dân sự<br /> 1.1.1. Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh<br /> chấp dân sự<br /> Khi nói tới tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại hầu nhƣ ngụ ý về tranh<br /> chấp thƣơng mại, còn các tranh chấp liên quan khác có thể là tranh chấp<br /> dân sự (nhƣ tranh chấp giữa thƣơng nhân và ngƣời cho thuê nhà làm cơ<br /> sở kinh doanh) hoặc tranh chấp trong khu vực luật công. Ví dụ tranh<br /> chấp giữa ngƣời xin đăng ký kinh doanh với cơ quan đăng ký kinh doanh<br /> về việc cơ quan đăng ký kinh doanh không tiến hành đăng ký kinh doanh<br /> cho ngƣời xin đăng ký kinh doanh trong trƣờng hợp ngƣời xin đăng ký<br /> kinh doanh đã có đầy đủ điều kiện và tiến hành đúng các thủ tục xin đăng<br /> ký kinh doanh. Tranh chấp này thuộc lĩnh vực hành chính mặc dù việc<br /> đăng ký kinh doanh do Luật Doanh nghiệp qui định. Vì vậy, tại đây luận<br /> văn chỉ xin làm rõ khái niệm tranh chấp dân sự và tranh chấp thƣơng mại.<br /> Việc xác định khái niệm tranh chấp dân sự và khái niệm tranh chấp<br /> thƣơng mại phụ thuộc vào việc xác định hành vi dân sự và hành vi<br /> thƣơng mại. Các khái niệm tranh chấp dân sự và tranh chấp thƣơng mại<br /> đƣợc hiểu nhƣ sau:<br /> + Tranh chấp dân sự là các tranh chấp phát sinh từ các quan hệ nhân<br /> thân hoặc quan hệ tài sản đƣợc luật dân sự điều chỉnh mà không phải là<br /> các tranh chấp thƣơng mại.<br /> <br /> + Tranh chấp thƣơng mại là các tranh chấp phát sinh từ các hành vi<br /> thƣơng mại.<br /> Các định nghĩa này có mối liên hệ quan trọng nếu không làm rõ<br /> đƣợc khái niệm này thì cũng không thể xác định đƣợc khái niệm kia.<br /> Chính vì vậy có nhiều ý tƣởng pháp lý xóa nhòa sự phân biệt giữa luật<br /> dân sự và luật thƣơng mại, nói cách khác hợp nhất luật dân sự và luật<br /> thƣơng mại để chỉ xây dựng một bộ luật áp dụng cho cả quan hệ dân sự<br /> và quan hệ thƣơng mại. Việc làm rõ gần nhƣ hoàn toàn hai khái niệm này<br /> đòi hỏi phải có một nghiên cứu hệ thống mà phần nào sẽ đƣợc nghiên<br /> cứu tại các mục, các tiểu mục dƣới đây.<br /> 1.1.2. Bản chất của tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh<br /> chấp dân sự<br /> Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và tranh chấp dân sự đƣợc luật<br /> thực định (Bộ luật Tố tụng dân sự 2004 đƣợc sửa đổi, bổ sung năm 2011)<br /> mô tả bằng cách thức liệt kê. Nhƣng thông qua sự liệt kê đó, có thể thấy<br /> bản chất pháp lý của các loại tranh chấp này.<br /> Ngoài một số tranh chấp về nhân thân, tranh chấp dân sự theo Bộ<br /> luật này bao gồm các tranh chấp liên quan tới trái quyền dân sự và liên<br /> quan tới vật quyền, cũng nhƣ quyền sở hữu trí tuệ nếu không có mục tiêu<br /> lợi nhuận. Trong khi đó tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại hầu nhƣ là<br /> các tranh chấp liên quan tới các hành vi thƣơng mại. Vì vậy, đƣợc xem là<br /> có lý trong một phạm vi nhất định khi Luật Thƣơng mại 1997 định nghĩa<br /> tại Điều 238 rằng: "Tranh chấp thƣơng mại là tranh chấp phát sinh do<br /> việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng hợp đồng trong hoạt<br /> động thƣơng mại". Chƣa bàn tới phạm vi, định nghĩa này chỉ nói tới<br /> tranh chấp trong vấn đề thực hiện hợp đồng thƣơng mại.<br /> Theo GS.TSKH. Đào Trí Úc, luật dân sự và luật thƣơng mại đều là<br /> những ngành luật tƣ điển hình, nhƣng quan hệ giữa luật dân sự và luật thƣơng<br /> mại mang tính chất của mối quan hệ giữa cái chung và cái riêng. Luật<br /> dân sự và luật thƣơng mại liên hệ với nhau ở phạm vi trái quyền. Từ đó<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10<br /> <br /> Chương 1<br /> NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÂN BIỆT TRANH CHẤP<br /> KINH DOANH, THƢƠNG MẠI VÀ TRANH CHẤP DÂN SỰ<br /> <br />