TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
70 Tập 30, số 07 (tháng 07/2024)
TỔNG QUAN VỀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC LỰA
CHỌN TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA CÁC SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT
Phạm Thị Huế
Khoa Đào tạo và Phát triển Kĩ năng mềm, Trường Đại học Đại Nam
Tóm tắt: Bài báo nhằm tìm hiểu một số các nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về các yếu tố ảnh hưởng
đến việc lựa chọn trường đại học của các sinh viên năm thứ nhất. Điều này giúp các nhà khoa học có thêm cơ sở lý luận
để xây dựng mô hình và tìm hiểu thực tiễn các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn trường đại học của các sinh viên năm
thứ nhất, từ đó có các khuyến nghị giúp các trường đại học nâng cao chất lượng tuyển sinh.
Từ khóa: yếu tố ảnh hưởng, lựa chọn, trường đại học, sinh viên năm thứ nhất
OVERVIEW OF FACTORS INFLUENCING THE CHOICE OF
UNIVERSITY BY FIRST YEAR STUDENTS
Phạm Thị Huế
Faculty of Training and Soft Skills Development, Dai Nam University
Abstract: This article aims to explore a number of studies by domestic and foreign authors on factors affecting first-
year students' choice of university. This helps scientists have more theoretical basis to build models and practically study
the factors affecting first-year students' choice of university, thereby providing recommendations to help them choose a
university. Universities improve admission quality.
Keywords: influencing factors, choice, university, first-year students
Nhận bài: 13/6/2024 Phản biện: 6/7/2024 Duyệt đăng: 9/7/2024
I. MỞ ĐẦU
Trong cuộc đời của mỗi cá nhân sẽ có nhiều
các quyết định lựa chọn khác nhau, một trong
các quyết định quan trọng nhất là lựa chọn nghề
nghiệp. Lựa chọn này luôn được coi là một trong
những yếu tố quan trọng nhất quyết định đến
tương lai mỗi người. Vì thế, việc lựa chọn cho
mình một ngành nghề phù hợp, có tính ổn định là
vấn đề được các bạn trẻ quan tâm hiện nay, đặc
biệt là học sinh trung học phổ thông (THPT), bởi
tại Việt Nam, phần lớn việc lựa chọn nghề nghiệp
tương lai liên quan mật thiết đến lựa chọn trường
đại học và chuyên ngành theo đuổi. Tuy nhiên, có
rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quyết định này của
các em. Trên thế giới và trong nước có rất nhiều
công trình nghiên cứu và về mặt lý luận và thực
tiễn về quyết định lựa chọn trường đại học được
quan tâm dưới nhiều góc độ, đặc biệt quan tâm
đến nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quyết
định chọn trường đại học.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.1. Các nghiên cứu trên thế giới
Các nhà khoa học đã quan tâm nghiên cứu đến
các yếu tố ảnh hưởng đến một hành vi của con
người từ rất sớm. Vào cuối thập niên 60 của thế
kỷ 20, Fishbein và Ajzen đã đưa ra mô hình thuyết
hành động hợp lý – TRA (Theory of Reasoned
Action – TRA). Đến năm 1975 học thuyết tiếp tục
điều chỉnh và mở rộng trở thành học thuyết tiên
phong cho các nghiên cứu sau này của Eagly và
Chaiken 1993; Olson và Zanna 1993; Sheppard,
Hartwick và Warshaw 1988. Thuyết TRA được
thiết kế dựa trên giả định rằng con người thường
hành động một cách hợp lý, họ xem xét các thông
tin có sẵn xung quanh và những hậu quả từ hành
động của họ. Theo thuyết TRA hành vi được quyết
định bởi ý định thực hiện hành vi đó và ý định
được quyết định bởi thái độ cá nhân đối với hành
vi, cùng sự ảnh hưởng của chuẩn chủ quan xung
quanh việc thực hiện các hành vi đó. Trong mô
hình này, Thái độ và Chuẩn chủ quan có tầm quan
trọng trong ý định hành vi. Cụ thể, ý định hành
vi (Behavior Intention – BI) là yếu tố quan trọng
nhất dự đoán hành vi và chịu ảnh hưởng bởi hai
yếu tố là thái độ đối với hành vi (Attitude Toward
Behavior – AB) và chuẩn chủ quan (Subjective
Norm – SN), đóng vai trò như các chức năng để
một người dẫn đến thực hiện hành vi. (Fishbein
&Ajzen, 1975). Mô hình TRA được sử dụng
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
71
TÂM LÝ - GIÁO DỤC
để dự báo hành vi tự nguyện và giúp đỡ những
người khác trong việc nhận ra yếu tố tâm lý của
mình. Nó được thiết kế dựa trên giả định rằng
con người thường hành động một cách hợp lý,
họ xem xét các thông tin có sẵn xung quanh và
những hậu quả từ những hành động đó. Mô hình
TRA giống như mô hình thái độ ba thành phần
nhưng mô hình này phối hợp 3 thành phần: nhận
thức, cảm xúc và thành phần xu hướng được
sắp xếp theo thứ tự khác với mô hình thái độ ba
thành phần. Phương cách đo lường thái độ trong
mô hình TRA cũng giống như mô hình thái độ đa
thuộc tính – điều tra thái độ và dự đoán thái độ,
thành phần này có ảnh hưởng đến xu hướng dẫn
đến hành vi của con người.
Năm 1991, trên nền tảng thuyết hành động
hợp lý – TRA và khắc phục những hạn chế của
thuyết TRA Ajzen đã đưa ra thuyết hành vi hoạch
định hay hành vi có kế hoạch (Theory of Planed
Behavior – TPB). Thuyết TPB được Ajzen xây
dựng bằng cách bổ sung thêm yếu tố kiểm soát
hành vi cảm nhận vào mô hình TRA. Thành phần
kiểm soát hành vi cảm nhận phản ánh việc dễ
dàng hay khó khăn khi thực hiện hành vi; điều
này phụ thuộc vào sự sẵn có của các nguồn lực
và các cơ hội để thực hiện hành vi. Nhà khoa học
Ajzen đề nghị rằng nhân tố kiểm soát hành vi tác
động trực tiếp đến xu hướng thực hiện hành vi, và
nếu đương sự chính xác trong cảm nhận về mức
độ kiểm soát của mình, thì kiểm soát hành vi còn
dự báo cả hành vi (Ajzen, 1991). Mô hình TPB
khắc phục được nhược điểm của mô hình TRA
bằng cách bổ sung thêm yếu tố kiểm soát hành vi
cảm nhận. Vì vậy, Mô hình TPB được xem như tối
ưu hơn mô hình TRA trong việc dự đoán và giải
thích hành vi của con người trong cùng một nội
dung và hoàn cảnh. Tuy nhiên, Mô hình TPB có
ba hạn chế trong việc dự đoán hành vi. Hạn chế
đầu tiên là yếu tố quyết định ý định không giới
hạn thái độ, chuẩn chủ quan, kiểm soát hành vi
cảm nhận. Có thể có các yếu tố khác ảnh hưởng
đến hành vi. Dựa trên kinh nghiệm nghiên cứu
cho thấy rằng chỉ có 40% sự biến động của hành
vi có thể được giải thích bằng cách sử dụng TPB
(Ajzen,1991). Hạn chế thứ hai là có thể có một
khoảng cách đáng kể thời gian giữa các đánh giá
về ý định hành vi và hành vi thực tế được đánh giá
. Trong khoảng thời gian, các ý định của một cá
nhân có thể thay đổi. Hạn chế thứ ba là TPB là mô
hình tiên đoán rằng dự đoán hành động của một
cá nhân dựa trên các tiêu chí nhất định. Tuy nhiên,
cá nhân không luôn luôn hành xử như dự đoán bởi
những tiêu chí (Werner 2004).
Bên cạnh những nghiên cứu chung về hành vi,
yếu tố ảnh hưởng đến hành vi. Các nhà khoa học
còn đi sâu nghiên cứu các hành vi lựa chọn cụ thể.
Năm 1981, nhà khoa học DW. Chapman đã đưa ra
nghiên cứu về hành vị cụ thể là lựa chọn trường
đại học của sinh viên với đề tài nghiên cứu “mô
hình lựa chọn trường đại học của sinh viên” được
đăng trên tạp chí “Giáo dục đại học”. Đề tài này đã
đề xuất mô hình có 5 yếu tố bao gồm: nỗ lực giao
tiếp với sinh viên; chi phí; người quan trọng, khả
năng và mức độ đam mê của học sinh. Chapman
cho rằng việc chọn trường đại học của học sinh
trung học phổ thông sẽ bị ảnh hưởng của 2 yếu tố:
thứ nhất là nhóm yếu tố đặc thù cá nhân bao gồm
các yếu tố như: tình trạng kinh tế cá nhân, năng
lực, kết quả học tập ở bậc trung học phổ thông,
mức độ giáo dục mong đợi; thứ hai là nhóm các
yếu tố bên ngoài bao gồm các yếu tố ảnh hưởng:
người thân, nhóm đặc điểm của trường đại học; nỗ
lực giao tiếp của trường đại học với học sinh trung
học phổ thông (Chapman, 1981).
Năm 2002, Vận dụng mô hình của Chapman
(1981) và thay đổi một số yếu tố, hai nhà khoa học
Cosser và Toit đã tiến hành nghiên cứu các yếu tố
ảnh hưởng đến quyết định chọn trường của học
sinh lớp 12 tại các quốc gia đang phát triển. Kết
quả nghiên cứu này đưa ra 10 yếu tố ảnh hưởng
đến quyết định chọn trường là: danh tiếng của
nhà trường, danh tiếng của khoa, có ký túc xá
tốt, có các tiện ích sinh hoạt thể thao, khả năng
có học bổng, có thể học qua thư tín, vị trí thuận
tiện, học phí thấp, có mối quan hệ với gia đình
hoặc bạn bè giới thiệu. Từ đó hai tác giả đã xác
định được 2 nhóm yếu tố ảnh hưởng đến quyết
định chọn trường. Thứ nhất, nhóm các yếu tố thể
hiện “đặc tính của nhà trường” và nhóm hai các
yếu tố “những yếu tố ảnh hưởng khác” (Cosser
& Toit, 2002).
Năm 2007, trong một nghiên cứu được tiến
hành bởi Noel-Levitz, 364 học sinh trung học phổ
thông được phỏng vấn. Kết quả cho thấy các yếu
tố tác động đến quyết định chọn trường đại học
là: sự rộng rãi của khuôn viên trường, sạch sẽ, sân
vườn, kiến trúc, sự thân thiên, cấu trúc và độ lớn
phòng học, các hoạt động của nhà trường và giao
thông từ nhà đến trường.
Năm 2009, Karl Wagner và Yousefi Fard trong
nghiên cứu đã đưa ra 3 mô hình lựa chọn trường
học: mô hình kinh tế, mô hình xã hội và mô hình
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
72 Tập 30, số 07 (tháng 07/2024)
kết hợp, đã xác định các yếu tố có tác động quan
trọng đối với quyết định của học sinh Malaysia
khi theo đuổi việc học đại học, cao đẳng : Chi phí
việc học, môn học của ngành và giá trị bằng cấp.
Các yếu tố khác như sự ảnh hưởng từ gia đình,
bạn bè, các khía cạnh vật chất và trang thiết bị của
trường học. Sau đó, M.J.Bruns và các cộng sự đã
bổ sung thêm các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định
chọn trường: yếu tố về học bổng, sự an toàn trong
điều kiện ký túc xá, chất lượng của sinh viên, mức
độ nổi tiếng của trường, tỷ lệ chọi đầu vào, điểm
chuẩn và mức độ hấp dẫn của ngành học (M., J.,
Bruns, 2006).
Tiếp đó năm 2010, Joseph Sia Kee Ming đưa ra
mô hình Keeming với 2 nhóm yếu tố ảnh hưởng
đến quyết định chọn trường đại học của sinh
viên. Thứ nhất là nhóm yếu tố “đặc điểm cố định
của trường đại học” bao gồm các yếu tố: vị trí,
chương trình đào tạo, danh tiếng, cơ sở vật chất,
chi phí học tập, hỗ trợ tài chính, cơ hội việc làm.
Thứ hai là nhóm yếu tố “nỗ lực giao tiếp với sinh
viên” gồm quảng cáo, đại diện tuyển sinh, giao
lưu với các trường phổ thông, tham quan trường
đại học (Joseph Sia Kee Ming, 2010)
2.2. Các nghiên cứu trong nước
Trên cơ sở tổng hợp và nghiên cứu mô hình
các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường
của các tác giả nước ngoài đi trước, năm 2009
nhóm tác giả Trần Văn Quí và Cao Hào Thi đưa
ra mô hình gồm 7 yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn
trường đại học của học sinh trung học phổ thông
đó là: (1) các cá nhân có ảnh hưởng đến quyết
định chọn trường đại học của HS, (2) đặc điểm
của trường đại học, (3) bản thân cá nhân HS, (4)
cơ hội học tập cao hơn trong tương lai, (5) cơ hội
làm việc trong tương lai, (6) nỗ lực giao tiếp với
HS của các trường đại học và (7) đặc điểm về giới
tính. Kết quả nghiên cứu cho thấy: có mức độ ảnh
hưởng cao nhất là yếu tố cơ hội việc làm trong
tương lai, thứ hai là nỗ lực trong giao tiếp của
trường đại học với học sinh trung học phổ thông,
thứ ba là yếu tố bản thân cá nhân học sinh, tiếp
theo là yếu tố đặc điểm của trường đại học và
có ảnh hưởng cuối cùng là yếu tố cá nhân. Mô
hình nghiên cứu giải thích được 21.5% cho tổng
thể về mối liên hệ của 5 yếu tố trên với biến lựa
chọn trường đại học của học sinh và đồng thời
khẳng định mối quan hệ đồng biến giữa 5 nhân tố
này với biến lựa chọn trường đại học. Điều đó có
nghĩa là khi cơ hội việc làm trong tương lai, đặc
điểm cố định của trường đại học càng tốt, năng
lực của học sinh càng cao, gia đình và các cá nhân
có ảnh hưởng động viên, khuyến khích và cho lời
khuyên càng giá trị và chất lượng thông tin có sẵn
càng tốt thì quyết định chọn trường của các học
sinh càng có chất lượng (Trần Văn Qúy, Cao Hào
Thi, 2009).
Năm 2011 Nguyễn Phương Toàn đã đưa ra 8
yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường đại
học của học sinh bao gồm: yếu tố về đặc điểm
trường đại học, yếu tố về sự đa dạng và hấp dẫn
ngành đào tạo, yếu tố về cơ hội việc làm trong
tương lai, yêu tố về nỗ lực giao tiếp với học sinh
của các trường đại học, yếu tố về danh tiếng của
trường đại học, yếu tố về cơ hội trúng tuyển, yếu
tố về sự định hướng của cá nhân có ảnh hưởng,
yếu tố tương thích với đặc điểm cá nhân. Kết quả
nghiên cứu, phân tích của tác giả đã đưa ra mô
hình nghiên cứu với 5 yếu tố ảnh hưởng theo mức
độ từ ảnh hưởng mạnh đến yếu được sắp xếp như
sau: Mức độ đa dạng và hấp dẫn ngành đào tạo,
đặc điểm của trường đại học, khả năng đáp ứng sự
mong đợi sau khi ra trường, nỗ lực giao tiếp của
trường đại học và danh tiếng của trường đại học.
Tuy nhiên, trong nghiên cứu mô hình hồi quy này
cũng chỉ mới giải thích được 27,6% vấn đề nghiên
cứu và biến phụ thuộc được thể hiện bởi 1 biến
quan sát (Nguyễn Phương Toàn, 2011).
Năm 2011 nhóm tác giả Nguyễn Minh Hà,
Huỳnh Gia Xuyên và Huỳnh Thị Kim Tuyết đã
kế thừa và kết hợp một số mô hình của các tác giả
đi trước trên thế giới và điều chỉnh một số yếu tố
cho phù hợp với đối tượng khảo sát là sinh viên
năm nhất của 3 khối ngành: Kinh tế - Quản trị
kinh doanh, Khoa học kỹ thuật và Khoa học xã
hội nhân văn của Đại học Mở TP. HCM về việc
chọn trường Đại học Mở TP. HCM và đã đưa ra
mô hình ban đầu gồm 7 yếu tố tác động đến quyết
định chọn tường của học sinh: yếu tố sự nỗ lực
của nhà trường để đưa thông tin đến với học sinh,
yếu tố khả năng vào được trường, yếu tố chất
lượng dạy – học, yếu tố công việc trong tương lai,
yếu tố đặc điểm bản thân sinh viên, yếu tố người
thân trong gia đình và yếu tố người thân ngoài gia
đình. (Nguyễn Minh Hà và cộng sự, 2011).
III. KẾT LUẬN
Lựa chọn trường đại học là một trong những
quyền lợi và nhiệm vụ của các em sinh viên năm
thứ nhất. Tuy nhiên, cũng có rất nhiều các yếu
tố ảnh hưởng đến hành vi này. Các nghiên cứu ở
nước ngoài và ở Việt Nam đều quan tâm đến vấn
đề này. Việc tìm hiểu về tổng quan một số yếu tố
TẠP CHÍ TÂM LÝ - GIÁO DỤC
73
TÂM LÝ - GIÁO DỤC
ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn trường đại học
của sinh viên năm thứ nhất giúp các nhà khoa học
có thể xây dựng lý luận về mô hình các yếu tố ảnh
hưởng đến điều này, từ đó có thể tìm hiểu thực
tiễn để đề xuất cho các nhà trường có những thay
đổi cho phù hợp với hiện tại.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ajzen, I. (1991). “The Theory of Planned Behavior”, Organizational Behavior and Human Decision Process, No. 50,
179
Ajzen, I. & Fishbein, M.,(1975). Belief, Attitude, Intention, and Behavior, Addison- Wesley Publishing Company, Inc
Chapman, D. W (1981). A model of student college choice, The Journal of Higher Education, 52(5), 490-505
Chapman D. W, (2008). A model of student college choice. Journal of Scholarly Publishing, 40(1), pp. 24–26
Nguyễn Minh Hà, Huỳnh Gia Xuyên và Huỳnh Thị Kim Tuyết (2011). Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sinh viên chọn
Trường Đại học Mở TP.HCM, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Mở TP HCM, 6(2), 107 - 117
Joseph Sia Kee Ming (2010), “Institutional Factors Influencing Students’ College Choice Decision in Malaysia: A
Conceptual Framework”, International Journal of Business and Social Science, 1(3), 53 – 58
Marvin J. Burns (2006). Factors influencing the college choice of african-american students admitted to the college of
agriculture, food and natural resources, A Thesis presented to the Faculty of the Graduate School, University of Missouri,
USA
Michael Cosser, Jacques du Toit, 2002, From School to Higher Education, Factors affecting the choices of Grade 12
leanrners, Human Sciences Research Council Publishers
Trần Văn Quý, Cao Hào Thi (2009). Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định chọn trường đại học của học sinh phổ thông
trung học, Tạp chí phát triển KH & CN, tập 2, số 15, tr.87-102
Nguyễn Phương Toàn (2011). Khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến việc chọn trường của học sinh lớp 12 THPT trên địa
bàn tỉnh Tiền Giang, Luận văn Thạc sĩ, Viện đảm bảo chất lượng giáo dục – ĐH QG Hà Nội