26
TRẠM Y TẾ
XÃ HOẠT ĐỘNG THEO NGUYÊN L
HỌC GIA ĐÌNH
Mục tiêu:
1. Phân tích đưc bảy nhiệm vụ của trạm y tế xã hoạt động theo nguyên lí Y học gia
đình
2. Trình bày đưc công tác chuẩn bị và triển khai thực hiện trạm y tế xã hoạt động
theo nguyên lí Y học gia đình
ĐẶT VẤN ĐỀ
Y học gia đình là một “chuyên khoa đa khoa” đáp ứng phần lớn nhu cầu chăm sóc
sức khỏe ban đầu của người dân tại cộng đồng. Các bác sĩ đa khoa công tác tại các
trạm y tế xã hiện nay đang cung cấp, thực hiện các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu
cho người dân trong địa bàn mình phụ trách, như khám chữa bệnh thường gặp cho
mọi lứa tuổi, giới tính, bệnh tật. TYT xã cần lập hồ sơ quản lí sức khỏe cá nhân, tư
vấn, giáo dục sức khỏe, triển khai công tác phòng bệnh... đây là những hoạt động chủ
yếu của chuyên ngành Y học gia đình.
Lồng ghép các nguyên lí Y học gia đình (YHGĐ) vào chăm sóc ban đầu (CSBĐ)
tại TYT xã nhằm nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ một cách toàn diện và liên tục,
thu hút người dân đến sử dụng dịch vụ và hướng đến sự hài lòng của người dân.
1. Một số văn bản qui định chức năng nhiệm vụ của TYT xã
1.1. Nghị định, quyết định của Chính phủ
Điều 2 của Nghị định 177/2014-NĐ-CP ngày 8 tháng 12 năm 2014 của Chính phủ
Qui định về trạm y tế xã, phường, thị trấn: Tổ chức Y tế xã, phường, thị trấn (gọi
chung là Trạm y tế xã) là đơn vị y tế thuộc Trung tâm Y tế huyện, quận, thị xã, thành
phố thuộc tỉnh, được thành lập theo đơn vị hành chính xã, phường, thị trấn.
Trạm y tế xã có chức năng cung cấp, thực hiện các dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban
đầu cho nhân dân trên địa bàn xã.
Quyết định số 2348/QĐ-TTg ngày 5 tháng 12 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ
về Phê duyệt đề án xây dựng và phát triển mạng lưới y tế cơ sở trong tình hình mới, có
nêu: Các trạm y tế xã phải thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ của chăm sóc sức khỏe ban
đầu; thực hiện việc quản lí sức khỏe toàn diện, liên tục cho từng người dân trên địa
bàn, tập trung vào việc theo dõi, tư vấn về sức khỏe, chăm sóc giảm nhẹ, phục hồi
chức năng, chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, bà mẹ, trẻ em; phòng chống các bệnh
lây nhiễm, không lây nhiễm, quản lí các bệnh mạn tính; khám bệnh, chữa bệnh theo
chức năng, nhiệm vụ và kết nối, chuyển người bệnh lên các cơ sở y tế tuyến trên.
1.2. Hướng dẫn của Bộ Y tế về chức năng, nhiệm vụ của trạm y tế
Thông tư số 16/2014/TT-BYT ngày 22/05/2014 của Bộ Y tế “Hướng dẫn thí điểm
về bác sĩ gia đình và phòng khám bác sĩ gia đình” đã hướng dẫn việc triển khai hoạt
động YHGĐ trong đó có ở TYT xã.
Thông tư số 33/2015/TT-BYT ngày 27/10/2015 của Bộ Y tế: TYT xã có chức năng
cung cấp, thực hiện các dịch vụ CSSKBĐ cho nhân dân trên địa bàn xã; có nhiệm vụ
dự phòng; khám bệnh, chữa bệnh; kết hp, ứng dụng y học cổ truyền trong phòng
27
bệnh và chữa bệnh, thực hiện sơ cứu, cấp cứu ban đầu; chăm sóc sức khỏe sinh sản;
cung ứng thuốc thiết yếu; quản lí sức khỏe cộng đồng; TT-GDSK.
Quyết định số 1568/QĐ-BYT ngày 27/04/2016 của Bộ Y tế: Phê duyệt kế hoạch
nhân rộng và phát triển mô hình phòng khám bác sĩ gia đình tại Việt Nam giai đoạn
2016-2020.
Thông tư số 21/2019/TT-BYT ngày 21/08/2019 của Bộ Y tế Hướng dẫn thí điểm
về hoạt động y học gia đình, với những hướng dẫn trực tiếp cho việc triển khai hoạt
động YHGĐ tại các TYT xã.
2. TRẠM Y TẾ XÃ HOẠT ĐỘNG THEO NGUYÊN L Y HỌC GIA ĐÌNH
2.1 Nhiệm vụ của trạm y tế (TYT)
Quyết định số 1568/QĐ-BYT ngày 27/04/2016 của Bộ Y tế:
Nhiệm vụ 1: Thực hiện nhiệm vụ của trạm y tế xã theo quy định tại Thông tư số
33/2015/TT-BYT ngày 27 tháng 10 năm 2015 của Bộ trưởng Bộ Y theo nguyên lí toàn
diện và liên tục.
Nhiệm vụ khám bệnh, chữa bệnh bao gồm:
- Sơ cứu, cấp cứu;
- Khám sàng lọc, phát hiện sớm bệnh tật, đặc biệt các bệnh dịch;
- Bệnh mạn tính, bệnh không lây nhiễm;
- Chăm sóc, khám bệnh, chữa bệnh tại nhà đối với người bệnh
- Thực hiện các dịch vụ kỹ thuật:
Các gói dịch vụ y tế cơ bản quy định tại Thông tư của Bộ trưởng Bộ Y tế;
Danh mục kỹ thuật của tuyến 3, tuyến 4 quy định tại Thông tư của Bộ Y tế về
phân tuyến chuyên môn kỹ thuật, danh mục kỹ thuật;
Các kỹ thuật chuyên môn khác, ở tuyến cao hơn khi đủ điều kiện theo quy
định.
TYT phải thực hiện nhiệm vụ khám chữa bệnh một cách toàn diện. Khám
chữa bệnh toàn diện là cung cấp đầy đủ các dịch vụ và thủ thuật lâm sàng cho các vấn
đề sức khỏe thông thường của cộng đồng cho mọi lứa tuổi và cả hai giới tại phòng
khám, bệnh viện và cộng đồng theo hướng chăm sóc ban đầu, khám chữa bệnh ban
đầu, khám sàng lọc, cấp cứu ban đầu…. Nhiệm vụ của cán bộ y tế (bác sĩ, điều dưỡng,
dược sĩ…) là cung cấp chăm sóc theo chuyên môn của mình, cả về thể chất, tinh thần,
các vấn đề xã hội, phục hồi chức năng, sử dụng thuốc, đảm bảo sự chăm sóc toàn diện
cho người bệnh.
Xây dựng năng lực cho cán bộ để thực hiện được các nhiệm vụ của TYT hoạt
động theo nguyên lí YHGĐ theo hướng dẫn của thông tư 21/2019 của Bộ Y tế
Chăm sóc liên tục là nguyên lí quan trọng nhất, đối tưng đưc chǎm sóc liên tục
là cả người khỏe và người bệnh. Cùng với việc liên tục chǎm sóc, mối quan hệ lâu dài
và tin cậy giữa thầy thuốc và người bệnh sẽ được xây dựng. Mỗi nhân viên y tế (bác sĩ,
y sĩ, điều dưỡng, dược sĩ,…) đều có những vai trò nhất định công tác CSSK liên tục
cho người dân.
28
Công tác dự phòng: Bác sĩ gia đình không chỉ khám bệnh, chữa bệnh mà còn kết
hợp các dịch vụ để tăng cường sức khỏe và dự phòng bao gồm sàng lọc bệnh và tiêm
chủng, tổ chức chăm sóc sức khỏe cho bệnh mạn tính.. Tư vấn người dân phòng tránh
các nguy cơ, hành vi có hại cho sức khỏe như hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia, vần
động thể chất,…
- Thực hiện các hoạt động chuyên môn, kỹ thuật về tiêm chủng vắc xin phòng bệnh;
- Giám sát, thực hiện các biện pháp kỹ thuật phòng, chống bệnh truyền nhiễm,
HIV/AIDS, bệnh không lây nhiễm; phát hiện và báo cáo kịp thời các bệnh, dịch;
- Hướng dẫn chuyên môn, kỹ thuật về vệ sinh môi trường, các yếu tố nguy cơ ảnh
hưởng đến sức khỏe tại cộng đồng; phòng chống tai nạn thương tích, xây dựng
cộng đồng an toàn; y tế học đường; dinh dưỡng cộng đồng;
- Tham gia kiểm tra, giám sát và triển khai các hoạt động về an toàn thực phẩm trên
địa bàn xã theo quy định của pháp luật.
Hiểu biết đầy đủ về cộng đồng và mô hình bệnh tật của cộng đồng (nơi người bệnh
sống và làm việc) là rất cần thiết giúp định hướng chẩn đoán cũng như đưa ra các
quyết định can thiệp phù hợp, lựa chọn được các can thiệp dựa trên nguồn lực sẵn có
của cộng đồng, để cung cấp được dịch vụ chăm sóc sức khỏe tối ưu cho từng cá nhân.
Nhiệm vụ 2: Thực hiện quản lí sức khỏe cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng
theo nguyên lí Y học gia đình
Lập hồ sơ quản lí sức khỏe cá nhân theo Quyết định số 831/QĐ-BYT ngày 11
tháng 3 năm 2017 của Bộ Y tế ban hành mẫu hồ sơ quản lí sức khỏe cá nhân phục vụ
chăm sóc sức khỏe ban đầu;
Lập hồ sơ quản lí sức khỏe, nhất là ứng dụng bệnh án điện tử một cách đẩy đủ sẽ là
một công cụ kết nối hiệu quả, thực hiện hóa chăm sóc liên tục cho mỗi cá nhân trên địa
bàn.
Nhiệm vụ 3: Thực hiện chuyển tuyến khám bệnh, chữa bệnh theo quy định
chuyển tuyến Y học gia đình
Chuyển người bệnh lên tuyến trên theo yêu cầu chuyên môn phù hợp; tiếp nhận
người bệnh đã được điều trị ổn định từ tuyến trên chuyển về để tiếp tục điều trị theo
quy định tại Thông tư số 14/2014/TT-BYT ngày 14/04/2014 của Bộ Y tế quy định
việc chuyển tuyến giữa các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh;
Để thực hiện việc chuyển tuyến được hiệu quả, các bác sĩ ở TYT cần chủ động xây
dựng hệ thống phối hợp, kết nối hiệu quả với y tế tuyến trên, các chuyên gia, chuyên
khoa và lĩnh vực liên quan. Việc chia sẻ và kết nối thường xuyên sẽ giúp cho người
bệnh và cả bác sĩ gia đình trong việc nâng cao trình độ và quản lí, chăm sóc người
bệnh được tốt hơn. Bác sĩ gia đình cũng là người điều phối khi người bệnh mắc nhiều
loại bệnh, đang điều trị từ nhiều chuyên khoa khác nhau. Khi người bệnh cần được
khám chữa bệnh bởi các bác sĩ thuộc chuyên khoa khác nhau, bác sĩ gia đình sẽ là
người điều phối giúp người bệnh có kế hoạch CSSK lồng ghép, tránh được chồng
chéo, rủi ro.
Nhiệm vụ của cán bộ y tế xã là phối hợp với nhau trong nhóm chăm sóc đa ngành.
Nếu như trước đây, các cán bộ y tế thường độc lập thực hiện các dịch vụ chăm sóc
theo lĩnh vực chuyên ngành, Y học gia đình đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, đa ngành
29
cho một người bệnh cụ thể. Việc phối hợp đa ngành ngày càng trở nên cần thiết, khi
nhu cầu của người bệnh không chỉ là điều trị một bệnh, mà nhiều bệnh, không chỉ
dùng thuốc mà còn phục hồi chức năng, chăm sóc giảm nhẹ…
Nhiệm vụ 4: Thực hiện tư vấn sức khỏe, sàng lọc, tầm soát phát hiện bệnh
sớm
- Tư vấn về dinh dưỡng, hoạt động thể lực, phòng chống tác hại của thuốc lá, rượu
bia và yếu tố nguy cơ khác, tư vấn về khám bệnh, chữa bệnh cho cá nhân, hộ gia
đình, cộng đồng;
- Truyền thông, giáo dục sức khỏe, nâng cao nhận thức của người dân về phòng
bệnh tích cực và chủ động, phòng ngừa các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức
khỏe;
- Hướng dẫn vệ sinh môi trường, an toàn thực phẩm;
- Tham gia giám sát, phát hiện sớm, phòng chống dịch bệnh trong cộng đồng;
- Tiêm chủng;
- Phòng chống các bệnh không lây nhiễm: ung thư, tim mạch, tăng huyết áp, đái
tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen phế quản.
Bác sĩ gia đình thường sử dụng một số công cụ để đánh giá tác động của gia đình,
như cây phả hệ, sơ đồ gia đình, chỉ số APGAR, đánh giá SCREEM, chuỗi sự kiện gia
đình.
Nhiệm vụ 5: Tham gia các dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ, chăm sóc cuối đời
- Chẩn đoán phân biệt và lựa chọn điều trị nguyên nhân và triệu chứng.
- Hỗ trợ về tâm lý và xã hội giúp cho người bệnh sống tích cực và chuẩn bị cho cái
chết, giúp tiếp cận các dịch vụ lâm sàng và tuân thủ các chế độ điều trị đặc hiệu,
giúp gia đình người bệnh đối phó với tình trạng bệnh tật của người thân và khi
người thân qua đời.
- Dự đoán và lập kế hoạch giải quyết những triệu chứng tiềm tàng và những vấn đề
tâm lý xã hội có thể xảy ra,
- Bảo vệ người bệnh khỏi những can thiệp y tế không thích hợp.
Nhiệm vụ 6: Được thực hiện các dịch vụ kỹ thuật tại gia đình người bệnh
Gồm 51 dịch vụ được ban hành kèm theo Thông tư số 21/2019/TT-BYT, ngày 21
tháng 8 năm 2019 của Bộ Y tế hướng dẫn thí điểm về y học gia đình: khám bệnh, kê
đơn thuốc một số bệnh thường gặp; thực hiện thủ thuật: thay băng, cắt chỉ, lấy mẫu
máu, mẫu nước tiểu để xét nghiệm, khí dung, tiêm, truyền dịch,… khi cần thiết.
Nhiệm vụ 7: Tham gia nghiên cứu khoa học và đào tạo về Y học gia đình và
các vấn đề liên quan; là cơ sở đào tạo thực hành chuyên ngành Y học gia đình.
Thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ như đã nêu và phân tích, TYT cũng đồng thời trở
thành một cơ sở thực hành, góp phần đào tạo cho các lớp cán bộ y tế kế tiếp về chuyên
ngành Y học gia đình. Dữ liệu thông tin y tế được lưu giữ, như bệnh án điện tử, các số
liệu về tình hình bệnh tật, yếu tố nguy cơ sức khỏe là nguồn thông tin quí để bác sĩ gia
đình tham gia vào các nghiên cứu khoa học, nhằm nâng cao chất lượng CSSK cho
người dân.
2.2. Các bước tổ chức, chuẩn bị
30
2.2.1. Tổ chức chỉ đạo và xây dựng kế hoạch
Để trạm y tế hoạt động theo nguyên lí YHGĐ thành công cần có sự vào cuộc,
tham gia tích cực của chính quyền địa phương các cấp. Sự chỉ đạo, hỗ trợ và giám sát
của Trung tâm y tế quận/ huyện đóng vai trò rất quan trọng.
Các TYT xã phải xây dựng được kế hoạch tổ chức triển khai trong khuôn khổ
kế hoạch chung của trung tâm y tế và sở y tế. Cần nhận định cụ thể:
Nhu cầu CSSK của người dân trên địa bàn (số lượng và cơ cấu dân cư, mô hình
bệnh tật, tình hình bao phủ BHYT, mô hình sử dụng dịch vụ y tế…);
Mục tiêu, nội dung và lộ trình triển khai các hoạt động (số lượng các cá nhân và
hộ gia đình được lập hồ sơ quản lí sức khoẻ, tỷ lệ người bệnh mạn tính được theo dõi,
quản lí điều trị liên tục, quy trình phối hợp với tuyến trên và chuyển tuyến,…);
Các biện pháp, giải pháp thực hiện: đào tạo nâng cao năng lực cán bộ; phân công
nhiệm vụ cho từng nhân viên y tế; sự phối hợp giữa các bộ phận; sự chỉ đạo, hỗ trợ
chuyên môn của tuyến trên, sự tham gia của các đơn vị liên quan, sự tham gia của
cộng đồng,…. Kế hoạch về nguồn lực về tài chính, nhân lực, trang thiết bị cho các
hoạt động.
Các chỉ số, quy trình và phương pháp kiểm tra giám sát, đánh giá việc thực hiện kế
hoạch triển khai hoạt động Y học gia đình tại TYT xã.
2.2.2. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ
Triển khai đào tạo nâng cao năng lực cho tất cả cán bộ y tế (bác sĩ, y sĩ, điều
dưỡng, hộ sinh, cán bộ dược,…) với nhiều hình thức khác nhau như: đào tạo ngắn hạn
3 tháng, đào tạo tại chỗ, cầm tay chỉ việc của các đơn vị chuyên môn tuyến trên; luân
chuyển cán bộ y tế giữa tuyến huyện và xã,… Chú trọng đào tạo nâng cao kỹ năng
thực hành lâm sàng với các vấn đề sức khoẻ thường gặp tại cộng đồng, nâng cao năng
lực theo nhóm đa ngành.
2.2.3. Tuyên truyền, vận động
Công tác tuyên truyền giúp nâng cao nhận thức và sự ủng hộ ban ngành đoàn thể,
cộng đồng đối với việc lồng ghép các nguyên lí YHGĐ vào hoạt động của TYT xã.
Thực hiện nhiều hình thức tuyên truyền về lợi ích và hiệu quả của TYT xã hoạt
động theo nguyên lí YHGĐ qua phương tiện thông tin đại chúng, áp phích, tờ rơi, qua
loa truyền thanh, nói chuyện,…
2.2.4. Chuẩn bị nguồn lực
Trước khi bắt tay vào triển khai thực hiện, TYT xã cần chuẩn bị đầy đủ các
trang thiết bị phục vụ cho các hoạt động chuyên môn theo quy định, các hồ sơ, sổ sách,
biểu mẫu, phần mềm phục vụ lồng ghép các nguyên lí YHGĐ.
2.2.5. Huy động sự tham gia của cộng đồng
Huy động nguồn lực và sự tham gia chỉ đạo, hỗ trợ của các ban ngành đoàn thể trên
địa bàn;
Huy động sự tham gia của mạng lưới y tế thôn bản, cộng tác viên dân số, đặc biệt
trong việc quản lí sức khoẻ cá nhân;