70
Chæång 4
CÅ CÁÚU TÆÛ ÂËNH TÁM
4-1. khaïi niãûm.
Cå cáúu tæû âënh tám laì nhæîng cå cáúu væìa âënh vë, væìa keûp chàût âäöng thåìi coï
taïc duûng laìm cho tám âäúi xæïïng cuía chi tiãút truìng våïi tám cuía cå cáúu tæû âënh tám.
Cå cáúu tæû âënh tám ráút cáön thiãút khi phaíi gaï âàût chi tiãút hai hoàûc nhiãöu láön,
khiãún nhæîng láön gaï âàût âoï tám cuía chi tiãút coï vë trê khäng âäøi. Caïc bãö màût âënh vë
cuía cå cáúu tæû âënh tám âãöu coï chuyãøn dëch âæåüc, khäng cäú âënh, chuïng tiãún vaìo
hoàûc luìi ra cuìng täúc âäü, cho nãn màût âënh vë âäöng thåìi cuîng laì bãö màût keûp chàût.
- Æu âiãøm :
+ Giaím thåìi gian âënh vë vaì keûp
chàût chi tiãút.
+ Âäü chênh xaïc âënh tám cao, vç
dung sai cuía hai màût chuáøn vaì dung sai
khoaíng caïch hai màût chuáøn âãöu phán cho
hai bãn
Vê duû hçnh 4-1: màût âënh vë cuía chi
tiãút laì hai màût phàóng, kêch thæåïc giæîa hai
màût âënh vë laì L±∆L. Vë trê giåïi haûn cuía chi
tiãút laì 1 vaì 2. Trë säú dëch chuyãøn låïn nháút
cuía chi tiãút laì ∆L (δL/2)
- ÆÏng duûng: cå cáúu tæû âënh tám thæåìng hay duìng âãø âënh tám váût troìn xoay,
váût âäúi xæïng vaì váût coï chuáøn âënh vë do mäüt láön chaûy dao taûo ra. Luïc âoï ta seî coï
sai säú màût âënh vë bàòng khäng.
Caïc cå cáúu tæû âënh tám thæåìng duìng:
4-2. Cå cáúu tæû âënh tám bàòng ren äúc traïi chiãöu nhau .
Hçnh 4-2 laì cå cáúu khäúi V tæû âënh tám nhåì vaìo truûc vêt 3 coï ren traïi chiãöu
(mäüt bãn ren traïi, mäüt bãn ren phaíi).
Khi quay truûc vêt, hai khäúi V seî âäöng thåìi tiãún vaìo vaì luìi ra (nhåì âoï thæûc
hiãûn viãûc âënh tám chi tiãút). Âiãöu chènh chaûc 7 sang traïi hoàûc sang phaíi nhåì vêt 5
vaì 9, ta coï thãø âiãöu chènh âæåüc tám hai khäúi V lãûch sang traïi hoàûc sang phaíi.
Âäü chênh xaïc âënh tám phuû thuäüc vaìo bæåïc ren hai bãn coï bàòng nhau hay
khäng, phuû thuäüc vaìo khe håí giæîa âai äúc vaì ren äúc. Chãú taûo loaûi ren nhæ váûy khaï
phæïc taûp nãn âäü chênh xaïc âënh tám khäng cao làõm.
Bàòng cå cáúu naìy ta coï thãø âàût khäúi V theo phæång thàóng âæïng.
H
çnh 4-1
L
L- ∆L
L+∆L
1 2
∆L ∆L
71
4-3. Tæû âënh tám bàòng chãm.
Hçnh 4-3, tæû âënh tám bàòng khe chãm : Nhåì loîi 4 coï 3 màût vaït nghiãng nhæ
hçnh chãm, nãn khi vàûn âai äúc 5 tiãún vaìo, loîi 4 seî âáøy ba con træåüt 3 ra âãöu nhau
âãø âënh tám vaì keûp chàût luän chi tiãút gia cäng bàòng màût chuáøn trong cuía noï.
Goïc náng cuía chãm thæåìmg láúy bàòng 150. Kãút cáúu cuía chãm coï âäü chênh
xaïc âënh tám cao, âäü cæïng væîng täút.
Khi vàûn ngæåüc âai äúc 5, loîi 4 âæåüc keïo ra vaì chi tiãút âæåüc thaïo loíng.
4-4 Tæû âënh tám bàòng âoìn báøy .
Hçnh 4-4 laì caïc kãút cáúu tæû âënh tám bàòng âoìn báøy, hçnh 4-4a âënh tám bàòng
màût ngoaìi; hçnh 4-4b, c âënh tám bàòng màût trong.
H
çnh 4-2 : Tæû âënh tám bàòng ren äúc traïi chiãöu nhau .1, 2- khäúi V; 3-truûc
vêt coï ren traïi chiãöu nhau; 4-10-vêt cäú âënh; 5, 6, 8, 9- vêt ;7- chaûc.
A-A 1 2 3
4
5
A
A
6 7 8 9
10
chi tiãú
t
H
çnhh 4-3: Tæû âënh tám bàòng chãm
1 2
3 4 5 6
A
Hæåïng A
72
Âäü chênh xaïc âënh vë bàòng phæång phaïp naìy phuû thuäüc vaìo sæû làõp gheïp
caïc chäút quay, tè lãû giæîa caïc caïnh tay âoìn.
4-5. Tæû âënh tám bàòng caïc âæåìng cong.
Hçnh 4-5 âënh tám bàòng màût trong cuía chi tiãút, dæûa vaìo âæåìng cong cuía
raînh âãø âáøy hai chäút âënh vë vaìo läù chi
tiãút. Haình trçnh cuía loaûi naìy ráút ngàõn, âãø
tàng haình trçnh coï thãø laìm thaình hai âoaûn
âæåìng cong: âoaûn âáöu goïc náng dæåïi 300
âãø âáøy chi tiãút âi âoaûn xa, âoaûn hai goïc
náng nhoí hån 50 âãø keûp chàût vaì tæû haîm
âæåüc.
Vç âæåìng cong khoï chãú taûo chênh
xaïc, nãn âäü chênh xaïc âënh tám loaûi naìy
khäng cao làõm.
Coï thãø duìng mám càûp tæû âënh tám.
Nhåì baïnh ràng hçnh cän nhoí vàûn laìm
quay âéa, dæåïi âaïy âéa coï ràng (cuîng laì mäüt baïnh ràng cän àn khåïp våïi baïnh ràng
cän nhoí). Màût trãn âéa coï raînh xoàõn äúc Ac-si-meït àn khåïp våïi ràng khêa sau cuía
váúu. Do âoï khi âéa quay 3 váúu seî tiãún vaìo tám hoàûc luìi ra våïi cuìng mäüt täúc âäü.
Caïc loaûi mám càûp âæåüc sæí duûng räüng raîi, coï tênh vaûn nàng cao, læûc keûp låïn,
keûp ráút chàût; khuyãút âiãøm laì mäùi âoaûn raînh xoàõn coï âäü cong khäng bàòng nhau
(baïn kênh khäng bàòng nhau). Vç thãú raînh xoàõn Ac-si-meït åí âéa quay vaì ràng xoàõn
åí læng váúu tiãúp xuïc âæåìng chæï khäng phaíi tiãúp xuïc màût, do âoï ràng chëu aïp læûc
låïn, dãù moìn.
Raînh xoàõn Ac-si-meït coï phæång trçnh âäüc cæûc (hçnh 4-6a) laì :
r=aθ
Trong âoï: r - veïc tå baïn kênh; θ - goïc cæûc; a- goüi laì âàûc tênh xoàõn äúc, laì mäüt
hàòng säú :
a)
QQ
b
)
c)
H
çnh 4-4: Tæû âënh tám bàòng âoìn báøy
Q
H
çnh 4-5
Q
Q
73
ω
=v
a.
Khi θ=1 radian, thç a=r . Do âoï âàûc tênh xoàõn a chênh laì veïc tå baïn kênh r .
Khi θ =3600 =2π radian, ta veî âæûåc mäüt voìng xoàõn thæï nháút vaì veïc tå baïn
kênh r0 tråí thaình bæåïc xoàõn t, nghiaî laì :
t2ar0
=
⋅
=
Suy ra :
=
π
=2
t
2
r
a0
Âæåìng xoàõn traïi (hçnh 4-6a,b), goïc náng α âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc:
r
1
2
t
r
1
atg ⋅=⋅=
π
α
Vç a laì mäüt hàòng säú, r luän luän tàng, nãn goïc α luän luän giaím.
Vê duû: âæåìng xoàõn trong mám càûp tiãu chuáøn TC-25 coï D=192,5mm;
d=110mm; t=10mm; a=t/2π=1,59mm.
Theo cäng thæïc (1), ta tçm goïc náng α:
() ()
211;021,0
1105,19214,3
102
dD2
t
tg
750;0165,0
5,19214,3
10
D
t
tg
041;029,0
11014,3
10
d
t
tg
0
tbtb
0
minmin
0
maxmax
′
≈=
+⋅
⋅
=
+⋅
=
′
≈=
⋅
=
⋅
=
′
≈=
⋅
=
⋅
=
αα
α
π
α
α
π
α
Theo hçnh 4-6a, khi vàûn âéa ngæåüc chiãöu kim âäöng häö thç váúu âi vaìo tám
(keûp) vaì tiãúp xuïc våïi màût läöi. Khi vàûn âéa ngæåüc laûi thç váúu âi ra (thaïo loíng) vaì
tiãúp xuïc våïi màût loîm.
Trong hçnh 4-6c, nãúu tæì tám O
′
(lãûch caïch màût âäúi xæïng AA cuía váúu laì a)
ta veî caïc baïn kênh r1, r2, r3,...rn vaì láúy âoï laìm präfil cuía caïc ràng váúu (våïi bæåïc
tiãún laì t) thç ràng coï thãø tiãúp xuïc trãn toaìn chiãöu räüng cuía váúu nhæng váúu khäng
H
çnh 4-6
d D
a
B
A
A
B
a
)
B
A
R
1
R
1
R
1
R
1
R
1
R
1
R
R
R
R
R
R
r1
r2
r9
r8
r7
r6
r5
r4
r3
a
t
t
o o’
c
)
A
B
b)
t
t
12
2
3
4
5
6
7
8 9 10
11
12
4 3 2 1
O
74
chuyãøn âäüng theo hæåïng kênh âæåüc. Sæû thay thãú caïc âoaûn cong xoàõn äúc nàòm
trong bãö räüng váúu bàòng caïc cung troìn nhæ thãú coï sai säú ráút nhoí, khäng âaïng kãø.
Khi váúu xã dëch hæåïng tám thç ràng tháúp nháút cuía noï àn khåïp våïi âoaûn
raînh xoàõn äúc trong cuìng, cuìng luïc âoï ràng cao laûi àn khåïp våïi âoaûn raînh xoàõn äúc
ngoaìi cuìng. Váûy nãúu präfil ràng laì r1, r2, r3,...rn thç váúu seî bë keût, khäng dëch
chuyãøn âæåüc.
Âãø traïnh hiãûn tæåüng keût âoï thç bãö màûût loîm cuía táút caí caïc ràng phaíi coï
präfil våïi baïn kênh R cäú âënh låïn hån baïn kênh låïn nháút cuía raînh xoàõn äúc rmax
=D/2; coìn bãö màût läöi cuía táút caí caïc ràng phaíi coï präfil våïi baïn kênh R1 cäú âënh laì
baïn kênh beï nháút cuía raînh xoàõn äúc rmin = d/2.
Thæåìng láúy: R = D/2+(5-10)mm vaì R1 = d/2-(3-8)mm.
Caïc baïn kênh R vaì R1 âãöu coï tám âiãøm nàòm trãn âæåìng B-B song song våïi
âæåìng âäúi xæïng A-A vaì caïch A-A mäüt khoaíng a.
4-6. Tæû âënh tám bàòng khe chãm.
Nguyãn tàõc cuía loaûi naìy laì nhåì vaìo læûc càõt âãø âáøy caïc con làn hoàûc váúu keûp
vaìo khe håí coï hçnh chãm vaì âaût âæåüc sæû tæû âënh tám âäöng thåìi keûp chàût, vç thãú
læûc càõt caìng låïn thç læûc keûp caìng låïn.
Kãút cáúu cuía cå cáúu tæû âënh tám bàòng khe chãm nhæ hçnh 4-7a, b.
Hçnh 4-7a, b âënh tám bàòng màût trong chi tiãút bàòng caïc con làn (chuáøn âënh
vë tinh), coï thãø duìng váúu khêa nhaïm âãø tàng hãû säú ma saït duìng khi màût âënh vë
thä. Khi muäún thaïo loíng chi tiãút cáön duìng tay hoàûc mäüt kãút cáúu tay quay naìo âoï
quay ngæåüc chi tiãút gia cäng âãø âáøy con làn hoàûc váúu ra khoíi khe chãm laì âæåüc.
- Tênh tæû haîm : Muäún tæû haîm, nghéa laì con làn khäng báût âæåüc ra khoíi khe
chãm thç phaíi âaím baío hai phaín læûc R1 vaì R2 (hçnh 4-8) nàòm trãn cuìng mäüt âæåìng
thàóng, ngæåüc chiãöu nhau vaì cuìng trë säú. Täút nháút laì R1 vaì R2 taûo thaình mäüt ngáùu
læûc thuáûn chiãöu kim âäöng häö, R1 åí bãn phaíi R2 .
Muäún tæû haîm âæåüc, cáön phaíi coï :
1
2ϕ≤
α
; 2
2ϕ≤
α
2
H
çnh 4-7
1 3
1
2
3
a) b)