122
Chæång 8
ÂÄÖ GAÏ KIÃØM TRA
8-1. Khaïi niãûm chung
- Âäö gaï kiãøm tra duìng âãø âaïnh giaï âäü chênh xaïc hoàûc cháút læåüng bãö màût cuía
phäi, chi tiãút hoàûc saín pháøm trong quaï trçnh gia cäng vaì khi thu nháûn saín pháøm.
- Âäü chênh xaïc kiãøm tra (sai säú âo) laì hiãûu säú giæîa chè säú cuía duûng cuû âo vaì
giaï trë thæûc tãú cuía âaûi læåüng âo.
- Theo säú læåüng thäúng kã thç sai säú âo nàòm trong khoaíng 10- 20% dung sai
cuía âäúi tæåüng cáön âo. Sai säú âo täøng cäüng bao gäöm caïc thaình pháön sau âáy:
+ Sai säú chuáøn vaì sai säú keûp chàût khi âo.
+ Sai säú âiãöu chènh âäö gaï.
+ Sai säú do âäö gaï bë maìi moìn
+ Sai säú do nhiãût âäü thay âäøi khi âo.
Khi thiãút kãú âäö gaï kiãøm tra phaíi chuï yï tåïi nhæîng nguyãn nhán gáy ra sai säú
âo trãn âáy vaì cäú gàõng tåïi mæïc cao nháút âãø giaím hoàûc loaûi træì aính hæåíng cuía caïc
nguyãn nhán âoï.
- Nàng suáút âo cuîng aính hæåíng ráút låïn âãún âäö gaï kiãøm tra. Âäúi våïi nhæîng
træåìng håüp cáön kiãøm tra 100% chi tiãút trong saín xuáút dáy chuyãön, thç thåìi gian
kiãøm tra mäüt chi tiãút khäng âæûåc låïn hån nhëp saín xuáút. Coìn âäúi våïi nhæîng
træåìng håüp chè cáön kiãøm tra mäüt säú pháön tràm chi tiãút nháút âënh thç nàng suáút cuía
âäö gaï kiãøm tra coï thãø giaím vaì nhæ váûy ta coï thãø sæí duûng nhæîng âäö gaï âån giaín
hån.
- Âãø kiãøm tra caïc chi tiãút nhoí vaì væìa, ngæåìi ta duìng âäö gaï cäú âëmh, coìn âäúi
våïi nhæîng chi tiãút låïn phaíi duìng âäö gaï di âäüng (âäö gaï naìy âæåüc gaï trãn chi tiãút).
- Âãø náng cao nàng suáút kiãøm tra, ngæåìi ta thiãút kãú nhæîng âäö gaï cho pheïp
gaï âàût mäüt láön coï thãø xaïc âënh âæåüc nhiãöu thäng säú hoàc duìng nhæîng thiãút bë tæû
âäüng, baïn tæû âäüng. Nhæng phæång phaïp tiãn nháút laì phæång phaïp kiãøm tra têch
cæûc (kiãøm tra chi tiãút ngay trong quaï trçnh gia cäng). Phæång phaïp naìy giaím âæåüc
giaï thaình saín pháøm do haûn chãú âæåüc phãú pháøm vaì khäng cáön coï nguyãn cäng
riãng biãût .
8-2. Thaình pháön cuía âäö gaï kiãøm tra.
Kãút cáúu cuía âäö gaï kiãøm tra bao gäöm :
- Cå cáúu âënh vë.
- Cå cáúu keûp chàût.
- Cå cáúu âo.
- Caïc chi tiãút phuû.
123
a) b)
H
çnh 8-1:Khäúi V våïi caïc con làn (a) ;
K
häúi V våïi caïc truûc âiãöu chènh (b)
a) b)
H
çnh 8-2 Kiãøm tra chi tiãút trãn khäúi V
a-Caïch gaï âáöu âo; b-Kiãøm tra âäü ä van
α=900 α=900
β
X
a
b
- Thán âäö gaï.
8-2-1. Cå cáúu âënh vë
Cå cáúu âënh vë laì nhæîng chi tiãút duìng âãø âënh vë âäúi tæåüng kiãøm tra. Âoï laì
nhæîng chäút tç, phiãún tç, khäúi V, truûc gaï...
- Caïc chi tiãút (cå cáúu) âënh vë :
+ Chäút tç choím cáöu duìng âãø âënh vë màût thä, coìn chäút tç âáöu phàóng duìng âãø
âënh vë màût tinh.
+ Duìng khäúi V: ÅÍ chæång 1, ta tháúy âãø âënh vë màût ngoaìi ngæåìi ta duìng
khäúi V. Trong træåìng håüp âoï chi tiãút vaì khäúi V chè tiãúp xuïc theo âæåìng, cho nãn
khäúi V choïng moìn vaì seî giaím âäü chênh xaïc nãúu ta duìng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút
khi kiãøm tra. Âãø khàõc phuûc nhæåüc âiãøm âoï, ngæåìi ta duìng khäúi V våïi caïc con làn
(hçnh 8-1a) vaì khäúi V coï caïc truûc âiãöu chènh (hçnh 8-1b).
Sai säú âo (sai säú kiãøm tra), khi
duìng khäúi V âãø âënh vë chi tiãút âæåüc tiïnh
theo cäng thæïc:
⎟
⎟
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎜
⎜
⎝
⎛
+−=∆ 1
2
sin
sin
2
D
D
α
β
δ
δ
Trong âoï: δD-Dung sai âæåìng kênh
chi tiãút; β- Goïc gaï âáöu âo.
Ta tháúy sai säú âo nhoí nháút khi
∆=0, nghéa laì tè säú 1
2
sin
sin =
α
β.
Trong thæûc tãú khäúi V coï goïc α= 900 laì thäng duûng nháút, nãn β coï thãø láúy
bàòng 450 (hçnh 8-2a).
Duìng khäúi V coï thãø xaïc
âënh âæåüc sai säú hçnh daïng cuía chi
tiãút, chàõng haûn X=a-b laì âäü ä van
khi ta quay chi tiãút mäüt voìng trãn
khäúi V coï goïc α= 900 (hçnh 8-2b).
Âäü cän cuía chi tiãút âæåüc
xaïc âënh bàòng hiãûu säú giæîa hai chè
säú cuía duûng cuû âo trãn hai tiãút
diãûn ngang cuía chi tiãút.
+ Duìng truûc gaï hoàûc hai
muîi tám :
124
Âäü âaío hæåïng kênh cuía chi tiãút âæåüc xaïc âënh bàòng hai phæång phaïp :
Âënh vë chi tiãút trãn truûc gaï (chi tiãút coï läù) hoàûc chäúng hai âáöu (chi tiãút
daûng truûc). Khi chi tiãút âënh vë trãn truûc gaï, âãø traïnh khe håí giæîa läù vaì truûc gaï
ngæåìi ta laìm truûc gaï coï âäü cän (1/1.000÷10.000) hoàûc duìng truûc gaï âaìn häöi.
Trãn hçnh 8-3 tênh sai säú gaï âàût khi chi tiãút âæåüc âënh vë trãn truûc gaï theo
hai läù coï lãûch tám. Theo så âäö hçnh 8-3 tám truûc gaï lãûch mäüt goïc β so våïi tám läù:
L
eee 21
+
+
=β
Trong âoï: e- âäü lãûch tám cuía hai läù tám (mm); L- khoaíng caïch giæîa hai
màût âáöu cuía hai läù (mm); Caïc giaï trë e1 vaì e2 âæåüc xaïc âinh nhæ sau :
2
dd
eA
1
−
= (1)
2
dd
e,,
A
2
−
= (2)
ÅÍ âáy dA, '
A
d, d, d’- âæåìng kênh caïc läù vaì caïc cäù truûc gaï (mm).
Nãúu âäü lãûch tám âæåüc âo åí khoaíng caïch L (tæì màût âáöu cuía chi tiãút) thç sai
säú gaï âàûût cuía truûc gaï åí tiãút diãûn naìy âæåüc xaïc âënh nhæ sau :
1
eLtg
+
β
=
ε
+ Ngoaìi nhæîng chi tiãút âënh vë trãn âáy, trong thæûc tãú nhiãöu luïc phaíi sæí
duûng kãút håüp caïc hçnh thæïc âënh vë (phiãún tç, chäút tç...).
Khi thiãút kãú âäö gaï kiãøm tra nãn chuï yï choün chuáøn âo læåìng truìng våïi chuáøn
gia cäng âãø loaûi træì aính hæåíng cuía sai säú khäng truìng chuáøn.
8-2-2. Cå cáúu keûp chàût
Cå cáúu keûp chàût giæî cho chi tiãút khäng bë xã dëch trong quaï trçnh kiãøm tra.
Cå cáúu keûp chàût trong âäö gaï kiãøm tra hoaìn toaìn khaïc våïi cå cáúu keûp chàût trong âäö
gaï gia cäng. ÅÍ âäö gaï kiãøm tra læûc keûp chàût phaíi ráút nhoí vaì äøn âënh âãø khäng gáy
biãún daûng chi tiãút. ÅÍ âäö gaï kiãøm tra thæåìng duìng cå cáúu keûp chàût bàòng tay nhæ :
âoìn báøy, loì xo, ren vêt, baïnh lãûch tám vaì cå cáúu keûp chàût bàòng khê neïn .
H
çnh 8-3: Så âäö tênh sai säú
g
aï âàût khi âënh vë theo hai läù
dA’
d’
dA
d
e2 e
β
e1
L
l
125
Nãúu læûc keûp khäng äøn âënh thç sai säú âo khäng cäú âënh vaì sai säú âo khäng
tênh âæåüc khi âiãöu chènh maïy.
Chuï yï: Tuyì theo yãu cáöu cuû thãø cuía quaï trçnh âo maì coï thãø coï hoàûc khäng
coï cå cáúu keûp chàût.
8-2-3. Cå cáúu âo.
Cå cáúu âo coï hai loaûi :
- Loaûi cå cáúu âo giåïi haûn (cæî càûp, ca lêp, dæåîng...),
- Loaûi cå cáúu âo chè thë (âäöng häö so, thanh chia vaûch...).
Saín pháøm kiãøm tra (chi tiãút kiãøm tra) âæåüc âaïnh giaï theo ba chè tiãu:
- Âaût yãu cáöu.
- Phãú pháøm theo giåïi haûn dæåïi cuía dung sai.
- Phãú pháøm theo giåïi haûn trãn cuía dung sai.
Vê duû: Hçnh 8-4, mäüt vê duû kiãøm tra caïc kêch thæåïc H1, H2, H3 theo phæång
phaïp giåïi haûn.
Trong træåìng håüp âáöu âo làõp cäú âënh, cå cáúu kiãøm tra seî di chuyãøn trãn cå
cáúu âënh vë cuía âäö gaï. Coìn nãúu chi tiãút cäú âënh thç âáöu âo seî di âäüng. Så âäö naìy
duìng âãø kiãøm tra caïc chi tiãút maì dung sai kiãøm tra låïn (âäü chênh xaïc cáúp 9, 10).
Coìn âäúi våïi nhæîng chi tiãút coï âäü chênh xaïc 0,2mm âäi khi ngæåìi ta duìng phæång
phaïp kiãøm tra báûc thang theo hçnh 8-4b. Theo phæång phaïp naìy chi tiãút âaût yãu
cáöu nãúu nhæ âáöu trãn cuía chäút nàòm giuîa báûc A vaì B.
Trong thæûc tãú ngæåìi ta coìn duìng phæång phaïp âo kiãøu caím biãún âiãûn. Nãúu
kêch thæåïc D nàòm trong phaûm vi dung sai thç caïc âeìn 1 vaì 2 khäng saïng. Nãúu D
nhoí so våïi giåïi haûn dæåïi thç âeìn 1 saïng, nãúu D låïn hån giåïi haûn trãn thç âeìn 2
saïng. Âeìn 3 chè saïng khi caïc cäng tàõc âeìn 1 vaì 2 khäng tiãúp xuïc, nghéa laì khi D
nàòm trong phaûm vi dung sai. Nhæ váûy trong mäùi træåìng håüp chè mäüt âeìn saïng.
H
çnh 8-4: Så âäö âo giåïi haûn âiãöu chènh
b)
A
B
a)
H3
H1
H2
126
Phæång phaïp naìy ráút thuáûn tiãûn vaì náng cao nàng suáút lao âäüng.
Ngoaìi nhæîng kiãøu âáöu âo trãn âáy, ngæåìi ta coìn duìng räüng raîi âáöu âo khê
neïn. Phæång phaïp âo bàòng
khê neïn laì phæång phaïp âo coï
âäü chênh xaïc vaì nàng suáút
cao. Duìng khê neïn coï thãø
kiãøm tra âæåüc caïc daûng sai säú
kêch thæåïc, sai säú hçnh daûng
vaì vë trê tæång quan.
8-2-4. Cå cáúu phuû.
Cå cáúu phuû cuía âäö gaï kiãøm tra coï nhiãöu chæïc nàng khaïc nhau.
- ÅÍ âäö gaï kiãøm tra âäü âaío hæåïng kênh vaì hæåïng truûc ngæåìi ta duìng cå cáúu
quay.
- Coìn trong âäö gaï kiãøm tra âäü phàóng thç duìng cå cáúu træåüt.
Hçnh 8-6 laì mäüt säú vê duû cå cáúu phuû thæåìng duìng .
Trãn hçnh 8-6a, duûng cuû âo coï thãø âàût åí nåi thuáûn tiãûn âãø traïnh bë va chaûm
gáy hoíng hoïc.
Trãn hçnh 8-6b laì træåìng håüp cáön thay âäøi chiãöu dëch chuyãøn thàóng vaì tè säú
truyãön cuía thäng säú kiãøm tra.
Coìn trãn hçnh 8-6c laì cå cáúu tæûa trãn loì xo laï coï chiãöu daìy 0,2÷0,3mm, loaûi
cå cáúu naìy khäng bë moìn trong quaï trçnh laìm viãûc cho nãn khäng cáön âiãöu chènh.
Nãúu cå cáúu âo khäng thuáûn tiãûn cho quaï trçnh gaï vaì thaïo chi tiãút ngæåìi ta duìng så
âäö nhæ hçnh 8-6d.
a)
b) c) d)
H
çnh 8-6: cå cáúu phuû
H
çnh 8-5 :så âäö âo bàòng bäü caím biãún âiãûn
1
2 3-5 V
3
D