Tranh của Hoàng Duy Vàng: nếu bạn dừng lâu hơn một chút

Tranh của Hoàng Duy Vàng: nếu

bạn dừng lâu hơn một chút

“Tắm trên phố”(2010), sơn dầu, 110 x 150cm. Ảnh: Tịch Ru

Những ảnh chụp tranh của Hoàng Duy Vàng trong bài thông báo triển

lãm không hề gây được nhiều chú ý. Chúng trượt đi. Chúng làm cho ta

có cảm giác hình như đã xem những bức như thế này ở đâu đó và

không phải một lần. Đúng là không có gì mới. Và để giới thiệu chúng,

bà Natalia Kraevskaia (tên thân mật vẫn gọi là Natasha), với một bài

viết dài dành nhiều ưu ái (có lẽ phần nhiều) cho sự chăm chỉ và nỗ lực

của một họa sỹ trẻ. Nhưng qua bài viết của Natasha, cũng dễ nhận thấy

sự băn khoăn của bà khi nói về tranh của Vàng. Trong bài viết ấy,

Natasha cho rằng cái “cách”, hay cái “ trường phái” mà Vàng đang

dùng là chủ nghĩa trừu tượng biểu hiện. Tất nhiên khi tạm nhận định

như vậy, Natasha đã bổ sung rằng, “trong kỉ nguyên này, các họa sỹ

quyết tâm không sáng tác đúng theo bất kì một loại hình nghệ thuật nào

và cố gắng thoát khỏi bất kì chủ nhĩa nghệ thuật nào”.

“Đất nước trong mùa gặt”(2011), sơn dầu, 180 x 400cm. Ảnh: B&G

Quả đúng như vậy, khi bước chân vào phòng tranh, ấn tượng ban đầu

hoàn toàn chỉ là những bức tranh khổ lớn với sự đầy ứ màu sắc mạnh.

Chúng cho thấy sự lao động kiên trì từ bức này sang bức khác; và

người xem hoàn toàn an tâm rảo bước vòng quanh nhưng cũng khó nhớ

được bức này hay bức khác mình vừa mới xem. Bạn có thể thờ ơ: hình

như không có gì mới ngoài chứng tích cho một hoạt động chắc chắn là

khá miệt mài với màu sắc và những tấm toan. Dễ nhận thấy sự thờ ơ ấy

ngay trong ngày khai mạc: bạn bè, người xem ùa vào phòng tranh, xem,

dừng lại trước các bức tranh khá nhanh, và sau đó quay sang tán

chuyện với nhau…

Và người xem này cũng nằm trong số đông đó nếu không có một lí do

vô tình đã níu chân lại lâu hơn trước một bức tranh khổ lớn. Ngắm nó

lâu hơn một chút, đứng đó lâu hơn một chút, không chờ đợi điều gì,

không suy đoán điều gì, chỉ đơn giản là ngắm nhìn, chợt nhận thấy một

điều thích thú: các màu sắc hỗn độn kia, những nhát bút, vệt màu đang

dần dần tự sắp xếp lại theo một trật tự. Cái bề mặt ồn ào, những sự

chen lấn tưởng chừng ngẫu hứng đến vô tổ chức của các sắc nóng, sắc

lạnh đã dần dần trở nên yên tĩnh, tạo một hiệu ứng khá ngạc nhiên về

không gian. Đứng lâu hơn một chút thôi: các lớp màu bắt đầu vượt khỏi

không gian giới hạn của bề mặt tranh và bồng bềnh vượt ra khỏi nó.

Chúng cho ta cảm giác muốn đến gần và lùa được tay vào giữa những

lớp màu. Bức tranh như được dày lên, vượt ra khỏi không gian bức

tường treo và trở nên trong vắt, chập chờn như một ảo ảnh. Không thể

từ chối: bức tranh đã cho ta cảm giác của một không gian ba chiều.

Ảnh: B&G

Đến lúc này, tôi mới hiểu được cảm giác tại sao lại thờ ơ khi xem ảnh

chụp lại tranh Vàng, hay khi đi qua quá nhanh trước tranh anh. Ảnh

chụp, xem lướt… đã làm mất đi phần lớn giá trị thật của tranh so với

những gì nhận thấy khi thực sự đối diện với nó một cách chăm chú.

Đứng lâu trước bức tranh thật của Vàng, với kích thước thật của nó,

bạn sẽ dần dần cảm nhận được sự yêu thích của anh trên từng cm tranh:

đó là cảm giác rất “thô” về chất liệu và phẩm chất rất dày của chất sơn.

Thoạt nhìn, những nhát sơn tung tẩy ấy dễ cho người xem nhận xét là

“hành động” tùy hứng, tự phát – cái cách mà hình như chính tác giả

cũng hiểu nhầm khi đặt tên cho những tác phẩm của mình. Cái tên

tranh cố gắng đặt cho bức tranh một trạng thái, một ý nghĩa nào đó mà

nhiều khi kiên cưỡng. Đối với tranh của Vàng, tôi nghĩ chả cần đặt tên

mà chỉ cần đánh số để phân biệt. Những nhát màu tưởng chừng như

đầy tâm trạng như vậy lại tạo ra không nhiều lắm hiệu quả về tính

“hành động”. Nếu cứ theo hướng đó, hướng “action painting”, người

xem hình như chỉ nhìn thấy sự nhàm chán và dễ lòng quay lưng lại.

Nhưng nếu nhìn theo hướng khác, chân chỉ hơn, ta nhận thấy một

Hoàng Duy Vàng say mê, cầm mẫn với bề mặt tranh, những lớp màu

tưởng chừng như ngẫu hứng lại đang tương tác với nhau theo một quy

luật vô hình, tạo nên sự uyển chuyển của các lớp lót và sự gồ lên sống

động của các lớp sơn.

Ở một số họa sỹ, để thỏa mãn sự say mê “chơi” bề mặt, để tạo cảm giác

về mịn màng hay xù xì, về đậm đặc hay trong suốt, họ thích bổ sung

thêm lên bề mặt tranh những vật liệu tạo hiệu ứng, thí dụ cho thêm cát

hoặc mùn cưa, chất độn…, có khi cả thuốc súng. Đối với Vàng, bề mặt

sống động của những bức tranh này chỉ đơn thuần thực hiện bằng sơn

nguyên chất; Vàng cho biết như vậy. Chỉ là những lớp màu được chồng

lên nhau và những vệt sơn dày hay mỏng cùng với độ quét của vệt bút.

“Sức mạnh” (2010), sơn dầu, 140 x 150cm. Ảnh: Tịch Ru

Song song với triển lãm tranh của Vàng là triển lãm của họa sỹ Lê Kinh

Tài. Thoạt nhìn, hai tác giả tưởng chừng như có cùng một cách biểu

đạt. Thế nhưng khó có thể so sánh được rằng ai hơn ai. Nhưng bản thân

tôi, tôi thích tranh của Vàng hơn. Tất nhiên không phải tất cả các bức,

mà chỉ vài bức. Tranh Vàng gây hiệu ứng thị giác thực sự, nó kéo tôi

đứng lâu hơn và càng lâu càng phát hiện thêm những điều mới. Tranh

của Vàng có cái để xem, tranh của Tài thì tôi đọc. Tranh của Tài vẽ với

kích cỡ khá to nhưng khi chụp lên thì nhỏ xíu. Và đặc biệt, xem qua

ảnh rồi xem ngoài thật cũng không làm thay đổi nhiều mấy về cảm

giác, đến nỗi tôi phải thốt lên: cần gì phải vẽ to như vậy. Tranh của

Vàng thì ngược lại: nhìn phiên bản: chán, chẳng muốn xem; nhưng khi

đối diện với bức tranh thật: kích cỡ khá lớn của bức tranh thực sự chứa

đựng đúng cái nó cần diễn đạt. Tranh của Tài vẫn cần có một vài biểu

tượng (những hàm răng, cái mồm ngoác ra) để bấu víu. Tranh của Vàng

(loại trừ việc tác giả cố tình đặt tên, làm cho người xem đành phải cố

tình hình dung ý nghĩa của nó) thì thuần chất hơn và tất nhiên cũng khó

xem hơn.

Ảnh: B&G

Tuy nhiên tôi cho rằng, những bức tượng phết màu của Vàng ít ấn

tượng, chúng làm giảm đi sự thuyết phục của những bức tranh. Thậm

chí chúng làm cho người xem nghĩ rằng tác giả thiếu tự tin về sự chiếm

lĩnh không gian khá tốt của những bức tranh đơn thuần bằng màu sắc

và bút pháp, khiến anh phải mượn mõ thêm ở hình thức tượng, sắp đặt

này.

Cuối cùng, dù thế nào (hi vọng là vậy) thì hội họa cũng sẽ quay trở về

cái điểm xuất phát – đó là sự say mê một cách (đầu tiên là) trong trắng,

bản năng với màu sắc, với hình, với chất sơn, với toan… Cái từ “nghệ

thuật” với một đống lí thuyết của nó cuối cùng chắc sẽ làm cho người

ta chán. Lý thuyết nhiều khi như son phấn của những phụ nữ không còn

trẻ nữa phải nhờ cậy. Nhưng bên cạnh những người phải vận dụng

trường phái, lý thuyết để đỡ đần cho khoản dựng hình, dùng màu, thì

vẫn còn nhiều người có khả năng cân chỉnh màu sắc, hình thể và đánh

vật một cách không dễ dàng, không thỏa hiệp nửa vời để tạo ra những

tác phẩm. Ở Hoàng Duy Vàng, với triển lãm lần này; hình như anh

cũng đang đi theo tiêu chí đó. Thế nhưng, hiểu cái tiêu chí ấy không và

thích được không, điều đó cũng phụ thuộc rất nhiều ở người xem: lãnh

đạm hay nhiệt tình, thông hiểu hay thiên kiến, chăm chú đứng lâu hơn

một chút trước bức tranh, hay lơ đễnh liếc mắt rồi bỏ đi. Dù sao, với

những người yêu nghề, lời đóng góp nào chắc cũng là đóng góp quý

báu cho họa sỹ, để rèn giũa viên ngọc họ ngày càng lấp lánh.