Tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ GV: ThS. Tr nh Đình Thanhị
TRI T H C PH NG TÂYẾ Ọ ƯƠ
S tín ch : 2ố ỉ
S gi lý thuy t: 24ố ờ ế
S gi ti u lu n: 12ố ờ ể ậ
Ch ng m tươ ộ
TRI T H C HY L P C Đ IẾ Ọ Ạ Ổ Ạ
I. Vài nét v hoàn c nh ra đ i s phát tri n c a tri t h c Hy L p c đ iề ả ờ ự ể ủ ế ọ ạ ổ ạ
Tri t h c Hy L p c đ i ra đ i trong b i c nh di n ra s chuy n bi n lâuế ọ ạ ổ ạ ờ ố ả ễ ự ể ế
dài và sâu s c các quan h xã h i. Đó là s ra đ i c a xã h i có giai c p đ u tiênắ ệ ộ ự ờ ủ ộ ấ ầ
trong l ch s -ch đ chi m h u nô l .ị ử ế ộ ế ữ ệ
Hy L p c đ i tr c đây là m t vùng lãnh th r ng l n bao g m ph n đ t li nạ ổ ạ ướ ộ ổ ộ ớ ồ ầ ấ ề
và vô s hòn đ o l n nh trên bi n Egie, vùng duyên h i Ban căng và Ti u Á.ố ả ớ ỏ ể ả ể
S thu n l i v thiên nhiên, đ a lý đã t o đi u ki n cho Hy L p nhanh chóngự ậ ợ ề ị ạ ề ệ ạ
phát tri n t t c các lĩnh v c, m r ng bang giao, ti p nh n nhi u giá tr văn hoá.ể ấ ả ự ở ộ ế ậ ề ị
Vì v y, n i đây đã h i t đ y đ nh ng đi u ki n đ t duy con ng i có d p bayậ ơ ộ ụ ầ ủ ữ ề ệ ể ư ườ ị
b ng, đ tho s c sáng t o ra nh ng giá tr tri t h c có ý nghĩa vô cùng quan tr ngổ ể ả ứ ạ ữ ị ế ọ ọ
trong l ch s t t ng c a nhân lo i. X ng đáng là chi c nôi c a n n văn minhị ử ư ưở ủ ạ ứ ế ủ ề
Châu Âu và c a c nhân lo i. Đúng nh Ph.Ăngghen nh n xét: “Không có ch đủ ả ạ ư ậ ế ộ
nô l thì không có qu c gia Hy L p, không có ngh thu t và khoa h c Hy L p,ệ ố ạ ệ ậ ọ ạ
không có ch đ nô l thì không có đ qu c La Mã mà không có cái c s là n nế ộ ệ ế ố ơ ở ề
văn minh Hy L p và đ qu c La Mã thì không có Châu Âu hi n đ i đ c”.ạ ế ố ệ ạ ượ
S hình thành tri t h c Hy L p không di n ra m t cách ng u nhiên mà làự ế ọ ạ ễ ộ ẫ
k t qu t t y u c a vi c k th a nh ng di s n tinh tuý c a truy n th ng trongế ả ấ ế ủ ệ ế ừ ữ ả ủ ề ố
sáng tác dân gian, trong th n tho i, trong các m m m ng c a tri th c khoa h cầ ạ ầ ố ủ ứ ọ
(khoa h c t nhiên).ọ ự
Hy L p c đ i là đ t n c c a thi ca, th n tho iạ ổ ạ ấ ướ ủ ầ ạ . Th n tho i là n i đ conầ ạ ơ ể
ng i t ng t ng, di n gi i v các hi n t ng thiên nhiên kỳ bí mà còn là n iườ ưở ượ ễ ả ề ệ ượ ơ
th hi n đ i s ng tâm linh, s hình thành s ph n cũng nh muôn m t c a đ iể ệ ờ ố ự ố ậ ư ặ ủ ờ
s ng th ng ngày. Th n tho i là n i đâù tiên đ t duy tri t h c ra đ i và t ngố ườ ầ ạ ơ ể ư ế ọ ờ ừ
Trang: 1
Tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ GV: ThS. Tr nh Đình Thanhị
b c tri t h c tách kh i th n tho i, t mình t duy v t nhiên, đ o đ c, v xãướ ế ọ ỏ ầ ạ ự ư ề ự ạ ứ ề
h i, v l s ng, v chân lý, v con ng i…ộ ề ẽ ố ề ề ườ
Nh ng tinh hoa v toán h c, thiên văn h c, đ a lý, h th ng đo l ng, l chữ ề ọ ọ ị ệ ố ườ ị
pháp,…đã xu t hi n do nhu c u buôn bán, v t bi n đ n các n c ph ng Đông.ấ ệ ầ ượ ể ế ướ ươ
Vì v y, các nhà tri t h c đ u tiên c a Hy L p cũng là nh ng ng i đã nhi u l nậ ế ọ ầ ủ ạ ữ ườ ề ầ
đ n ph ng Đông và nhi u vùng đ t khác.ế ươ ề ấ
Nh v y, có th th y r ng s ra đ i c a tri t h c Hy L p c đ i là m t t tư ậ ể ấ ằ ự ờ ủ ế ọ ạ ổ ạ ộ ấ
y u-đó là k t qu n i sinh c a c m t dân t c, m t th i đ i. C.Mác vi t: “Các nhàế ế ả ộ ủ ả ộ ộ ộ ờ ạ ế
tri t h c không ph i nh ng cây n m m c trên đ t. H là s n ph m c a th i đ iế ọ ả ữ ấ ọ ấ ọ ả ẩ ủ ờ ạ
mình, dân t c mình mà nh ng tinh l c tinh t nh t, quý giá nh t và khó nhìn th yộ ữ ự ế ấ ấ ấ
nh t đã đ c suy t trong các khái ni m tri t h c”.ấ ượ ư ệ ế ọ
Tri t h c Hy L p c đ i phát tri n qua 3 th i kỳ sau:ế ọ ạ ổ ạ ể ờ
- Tri t h c th i kỳ ti n Xôcrat (th i kỳ s khai)ế ọ ờ ề ờ ơ
- Tri t h c th i kỳ Xôcrat (th i kỳ c c th nh)ế ọ ờ ờ ự ị
- Tri t h c th i kỳ Hy L p hoáế ọ ờ ạ
II. NH NG Đ C ĐI M C B N C A TRI T H C HY L P C Đ IỮ Ặ Ể Ơ Ả Ủ Ế Ọ Ạ Ổ Ạ
Đ c đi m th nh t,ặ ể ứ ấ tri t h c Hy L p c đ i là s k t tinh nh ng gì tinh tuýế ọ ạ ổ ạ ự ế ữ
nh t c a nh n th c nhân lo i t PTSX th nh t đ n PTSX th hai ph ng Tâyấ ủ ậ ứ ạ ừ ứ ấ ế ứ ở ươ
vì v y đó đã dung ch a h u h t các v n đ c b n c a th gi i quan và là m tậ ở ứ ầ ế ấ ề ơ ả ủ ế ớ ộ
h th ng t p h p các tri th c v t nhiên, v con ng i, m c d u ch a thoát kh iệ ố ậ ợ ứ ề ự ề ườ ặ ầ ư ỏ
tr ng thái phôi thai m c m c nh ng cũng vô cùng phong phú, muôn hình muônạ ộ ạ ư
v …Ph. Ăngghen nh n xét nh sau: “Chính vì trong các hình th c muôn v c aẻ ậ ư ứ ẻ ủ
tri t h c Hi L p đã có m m m ng và đang n y n h u h t t t c các lo i th gi iế ọ ạ ầ ố ả ở ầ ế ấ ả ạ ế ớ
quan sau này”.
Đ c đi m th hai, ặ ể ứ tri t h c Hi L p đ c bi t quan tâm đ n v n đ conế ọ ạ ặ ệ ế ấ ề
ng i, kh ng đ nh con ng i là v n quý, là trung tâm ho t đ ng c a th gi i. M cườ ẳ ị ườ ố ạ ộ ủ ế ớ ặ
dù v y, con ng i đây cũng ch là con ng i cá th , giá tr th m đ nh ch y u ậ ườ ở ỉ ườ ể ị ẩ ị ủ ế ở
khía c nh đ o đ c, giao ti p và nh n th c.ạ ạ ứ ế ậ ứ
Đ c đi m th ba,ặ ể ứ Tri t h c Hi L p c đ i mang tính ch t duy v t t phátế ọ ạ ổ ạ ấ ậ ự và
bi n ch ng s khai, c g ng gi i thích các s v t hi n t ng trong m t kh i duyệ ứ ơ ố ắ ả ự ậ ệ ượ ộ ố
nh t th ng xuyên v n đ ng và bi n đ i không ng ng. V i ý nghĩa đó, nh ng tấ ườ ậ ộ ế ổ ừ ớ ữ ư
Trang: 2
Tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ GV: ThS. Tr nh Đình Thanhị
t ng bi n ch ng c a tri t h c Hi L p c đ i đã làm thành hình th c đ u tiên c aưở ệ ứ ủ ế ọ ạ ổ ạ ứ ầ ủ
phép bi n ch ng.ệ ứ
III. M T S TRI T GIA TIÊU BI UỘ Ố Ế Ể
HERACLITTE (kho ng 540 - 475)ả
Ông đ c xem là trung tâm trong l ch s c a phép bi n ch ng Hi L p c đ i.ượ ị ử ủ ệ ứ ạ ổ ạ
Lênin coi ông là m t trong nh ng ng i sáng l p ra phép bi n ch ng. T t ng c a ôngộ ữ ườ ậ ệ ứ ư ưở ủ
có nh h ng lâu dài đ n s phát tri n c a phép bi n ch ng sau này.ả ưở ế ự ể ủ ệ ứ
1. V kh i nguyên c a vũ trề ở ủ ụ
- L a là kh i nguyên c a th gi i, l a t o ra t ng s v t c th hàng ngàyử ở ủ ế ớ ử ạ ừ ự ậ ụ ể
g n gũi cho đ n nh ng hành tinh xa l c. “Th gi i này ch là m t đ i v i m i cái,ầ ế ữ ắ ế ớ ỉ ộ ố ớ ọ
không ph i do th n thánh hay do con ng i t o ra nh ng nó mãi mãi đã, đang và sả ầ ườ ạ ư ẽ
là ng n l a vĩnh c u, nh là đ đo c a nh ng cái đang r c cháy và m c đ c aọ ử ử ư ộ ủ ữ ự ứ ộ ủ
nh ng cái đang l i tàn”.ữ ụ
- L a là c s làm nên s th ng nh t c a th gi i. “Th gi i ch là m tử ơ ở ự ố ấ ủ ế ớ ế ớ ỉ ộ
ng n l a đang b p bùng cháy su t ngày đêm”. Các hi n t ng t nhiên nh n ngọ ử ậ ố ệ ượ ự ư ắ
m a, các mùa,…theo ông không ph i là nh ng hi n t ng th n bí mà ch là nh ngư ả ữ ệ ượ ầ ỉ ữ
tr ng thái khác nhau c a l a. “Cái ch t c a l a ch là s ra đ i c a không khí, cáiạ ủ ử ế ủ ử ỉ ự ờ ủ
ch t c a không khí ch là s ra đ i c a n c. N c sinh ra t cái ch t c a đ t,ế ủ ỉ ự ờ ủ ướ ướ ừ ế ủ ấ
không khí sinh ra t cái ch t c a n c, l a sinh ra t cái ch t c a không khí”.ừ ế ủ ướ ử ừ ế ủ
- Th gi i v n đ ng theo tr t t mà ông g i là logos: logos khách quan vàế ớ ậ ộ ậ ự ọ
logos ch quan quan h v i nhau nh là quan h gi a khách th và nh n th c. Vàủ ệ ớ ư ệ ữ ể ậ ứ
nh v y thì s phù h p v i logos khách quan là tiêu chu n đ đánh giá t duy conư ậ ự ợ ớ ẩ ể ư
ng i. Đây là m t đóng góp có giá tr c a Heraclit cho phép bi n ch ng sau này.ườ ộ ị ủ ệ ứ
2. V s v n đ ng là ph bi nề ự ậ ộ ổ ế
Quan ni m v v n đ ng đã đ c m t s nhà tri t h c tr c đó đ c pệ ề ậ ộ ượ ộ ố ế ọ ướ ề ậ
nh ng ph i đ n Heraclit thì m i t n t i v i t cách là h c thuy t v v n đ ng v iư ả ế ớ ồ ạ ớ ư ọ ế ề ậ ộ ớ
câu nói n i ti ng “không ai có th t m hai l n trên cùng m t dòng sông”.ổ ế ể ắ ầ ộ
Quan ni m v v n đ ng c a ông có n i dung c t lõi là t t ng v sệ ề ậ ộ ủ ộ ố ư ưở ề ự
th ng nh t và đ u tranh c a các m t đ i l p.ố ấ ấ ủ ặ ố ậ
Th nh t, th ng nh t là s đ ng nh t c a cái đa d ng và là s hài hoà gi aứ ấ ố ấ ự ồ ấ ủ ạ ự ữ
các m t đ i l p.ặ ố ậ Đ ng nh t đ c xem là gi i h n theo nghĩa cùng t n t i trongồ ấ ượ ớ ạ ồ ạ
Trang: 3
Tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ GV: ThS. Tr nh Đình Thanhị
m t t ng quan đ so sánh, n u thi u thì không còn s so sánh n a nh là khôngộ ươ ể ế ế ự ữ ư
th quý s c kho khi không bi t m t đ i l p c a nó là b nh t t.ể ứ ẻ ế ặ ố ậ ủ ệ ậ
Tính ch t c a s đ ng nh t là t ng đ i. B n ch t c a s v t ch có thấ ủ ự ồ ấ ươ ố ả ấ ủ ự ậ ỉ ể
đ c xác đ nh trong m i liên h v i các s v t khác. Nh ng nh ng t ng quanượ ị ố ệ ớ ự ậ ư ở ữ ươ
khác nhau s cho nh ng k t qu so sánh khác nhau. “Con kh đ p nh t trong loàiẽ ữ ế ả ỉ ẹ ấ
kh cũng không th so sánh v i con ng i. Con ng i sáng su t nh t so v iỉ ể ớ ườ ườ ố ấ ớ
Th ng đ cũng ch là con kh xét v trí tu , s c đ p”.ượ ế ỉ ỉ ề ệ ắ ẹ
Th hai, m i s v t, m i hi n t ng trong quá trình bi n đ i đ u tr i quaứ ỗ ự ậ ỗ ệ ượ ế ổ ề ả
các tr ng thái đ i l p và chuy n thành các m t đ i l p v i nó.ạ ố ậ ể ặ ố ậ ớ
Ông vi t: “Cùng m t th trong ta nh s ng và ch t, th c và ng , tr vàế ộ ứ ở ư ố ế ứ ủ ẻ
già, vì sau khi bi n đ i cái này tr thành cái kia và ng c l i”.ế ổ ở ượ ạ
Th ba, Đ u tranh c a các m t đ i l p không ch là s đ i l p mà còn là sứ ấ ủ ặ ố ậ ỉ ự ố ậ ự
th ng nh t gi a các m t đ i l p, là đi u ki n c a t n t iố ấ ữ ặ ố ậ ề ệ ủ ồ ạ
Trái v i quan đi m đang th nh hành lúc b y gi xem đ u tranh nh m t hi nớ ể ị ấ ờ ấ ư ộ ệ
t ng hoàn toàn tiêu c c, nh là s xung đ t gi a các l c l ng mù quáng b tượ ự ư ự ộ ữ ự ượ ấ
đ ng mang tính ch t phá hu , Hêraclit kh ng đ nh đ u tranh s t o ra m t tr t tộ ấ ỷ ẳ ị ấ ẽ ạ ộ ậ ự
hài hoà v s th ng nh t.ề ự ố ấ
Theo ông, cái v n có trong hài hoà là đ u tranh và đó là đi u ki n đ hàiố ở ấ ề ệ ể
hoà. đâu không có s khác bi t thì đó không có s th ng nh t. Đ u tranh làỞ ự ệ ở ự ố ấ ấ
ngu n g c c a m i cái đang hi n h u, là kh i nguyên sáng t o c a s s ng và t nồ ố ủ ọ ệ ữ ở ạ ủ ự ố ồ
t i. Vì v y đ u tranh là ph bi n t t y u.ạ ậ ấ ổ ế ấ ế
T quan ni m v dòng ch y, v v n đ ng là ph bi n, Heraclit đã kháiinhừ ệ ề ả ề ậ ộ ổ ế
ra m t khái ni m tri t h c m i đó là Đ . Đ là cái t o ra s hài hoà, tính chu ky,ộ ệ ế ọ ớ ộ ộ ạ ự
tính n đ nh, s bi n đ i c a s v t hi n t ng và các quá trình trong th gi i. V iổ ị ự ế ổ ủ ự ậ ệ ượ ế ớ ớ
cách hi u nh v y, đ chính là logos c a logos.ể ư ậ ộ ủ
V i n i dung tri t h c đ c di n đ t b ng hình nh là đi m m nh đ ngớ ộ ế ọ ượ ễ ạ ằ ả ể ạ ồ
th i cũng là h n ch c a Heraclit. Hình nh so v i khái ni m là cùng m t lúc cóờ ạ ế ủ ả ớ ệ ộ
th thu tóm đ c các m t đ i l p, bi u di n đ c cái chung và cái riêng, gây đ cể ượ ặ ố ậ ể ễ ượ ượ
nh ng n t ng tr c quan sinh đ ng, nh ng m i liên t ng so sánh nh ng do tínhữ ấ ượ ự ộ ữ ố ưở ư
ch t đa nghĩa c a nó, khó có th di n t chính xác b n ch t c a v n đ vì v yấ ủ ể ễ ả ả ấ ủ ấ ề ậ
th ng ph i vi n d n đ n nh ng ngh ch lý, châm ngôn, m t ki u làm quen thu cườ ả ệ ẫ ế ữ ị ộ ể ộ
c a văn h c ch không ph i tri t h c.ủ ọ ứ ả ế ọ
Trang: 4
Tri t h c ph ng Tây ế ọ ươ GV: ThS. Tr nh Đình Thanhị
3. V nh n th c lu n và nhân b n h cề ậ ứ ậ ả ọ
V m t nh n th c. Theo ông, nh n th c kh i đ u t c m tính thông qua cácề ặ ậ ứ ậ ứ ở ầ ừ ả
giác quan đ con ng i nh n th c các s v t c th . Ông cũng nh n th y vai tròể ườ ậ ứ ự ậ ụ ể ậ ấ
không gi ng nhau gi a các giác quan trong nh n th c “m t và tai là ng i th y t tố ữ ậ ứ ắ ườ ầ ố
nh t nh ng m t t t h n tai”.ấ ư ắ ố ơ
Ông chia nh n th c thành hai c p đ là nh n th c c m tính và nh n th c lýậ ứ ấ ộ ậ ứ ả ậ ứ
tính. Nh n th c c m tính ch là s ti p c n v i logos nh ng không ch c ch n.ậ ứ ả ỉ ự ế ậ ớ ư ắ ắ
Nh n th c lý tính là con đ ng đ t t i chân lý nên ông đ cao.ậ ứ ườ ạ ớ ề
V nhân b n h c. Con ng i là s th ng nh t c hai m t đ i l p m t vàề ả ọ ườ ự ố ấ ả ặ ố ậ ẩ ướ
l a. Linh h n c a con ng i là bi u hi n c a l a. L a đ a con ng i đ n đi u thi n,ử ồ ủ ườ ể ệ ủ ử ử ư ườ ế ề ệ
làm cho con ng i tr nên hoàn h o, l a là thôi thúc trong tim đ ngăn ng a nh ngườ ở ả ử ở ể ừ ữ
cám d vì ch ng l i khoái c m còn khó h n ch ng l i s gi n d .ỗ ố ạ ả ơ ố ạ ự ậ ữ
Theo ông, h nh phúc không ph i là s h ng l c v m t th xác tho mãn d cạ ả ự ưở ạ ề ặ ể ả ụ
v ng mà ch ph i bi t v t lên trên mình bi t nói, bi t suy nghĩ, hành đ ng theoọ ở ỗ ả ế ượ ế ế ộ
logos.
Tóm l i, Heraclit đ c xem là m t trong nh ng ng i sáng l p ra phép bi nạ ượ ọ ữ ườ ậ ệ
ch ng. Giá tr mà ông đ l i chính là nh ng v n đ mà ông đã đ t ra.ứ ị ể ạ ữ ấ ề ặ
ĐÊMOCRITE (kho ng 460-370)ả
Chi m v trí n i b t trong tri t h c Hi L p c đ i là khuynh h ng nguyênế ị ổ ậ ế ọ ạ ổ ạ ướ
t lu n mà đ i bi u là L xip và Đêmocrit. Là m t trong nh ng nhà tri t h c duyử ậ ạ ể ơ ộ ữ ế ọ
v t l n nh t th i c đ i.Ông cho r ng, t t c m i v t đ u hình thành t nguyênậ ớ ấ ờ ổ ạ ằ ấ ả ọ ậ ề ừ
t , đó là ph n t v t ch t bé nh , c s c a m i v t và không phân chia đ c n a.ử ầ ử ậ ấ ỏ ơ ở ủ ọ ậ ượ ữ
H c thuy t nguyên t c a Đêmôcrit là thành qu vĩ đ i c a t t ng duy v t trongọ ế ử ủ ả ạ ủ ư ưở ậ
th gi i c đ i. Nh ng t t ng vũ tr h c c a ông xây d ng trong lý lu n nguyênế ớ ổ ạ ữ ư ưở ụ ọ ủ ự ậ
t v c u t o v t ch t và th m nhu n tinh th n bi n ch ng t phát có m t ý nghĩaử ề ấ ạ ậ ấ ấ ầ ầ ệ ứ ự ộ
sâu s c đ i v i l ch s tri t h c.ắ ố ớ ị ử ế ọ
Th a nh n vũ tr là vô t n và vĩnh c u, Đêmocrit cho r ng có vô s th gi iừ ậ ụ ậ ử ằ ố ế ớ
vĩnh vi n phát sinh, phát tri n và tiêu di t.ễ ể ệ
Ông ph ng đoán r ng, v n đ ng không tách r i v t ch t, đó là m t ph ngỏ ằ ậ ộ ờ ậ ấ ộ ỏ
đoán thiên tài. Theo ông, v n đ ng c a nh ng nguyên t là vĩnh vi n, không có đi mậ ộ ủ ữ ử ễ ể
k t thúc.ế
Trang: 5