21
Ña soá caùc nhaø kinh teá, trong möùc ñoä maø hoï suy nghó
veà ñeà taøi naøy, ñeàu cho raèng cuoäc Ñaïi suy thoaùi cuûa
thaäp nieân 1930 chæ laø moät thaûm hoïa vu vô vaø voâ côù.
Phaûi chi Herbert Hoover (1) khoâng coá gaéng caân baèng ngaân
saùch trong boái caûnh kinh teá suy thoaùi; phaûi chi Cuïc Döï
tröõ Lieân bang khoâng baûo veä cheá ñoä baûn vò vaøng baát chaáp
caùi giaù phaûi traû laø neàn kinh teá quoác noäi; phaûi chi ngöôøi ta
cung caáp thanh khoaûn cho caùc ngaân haøng gaëp khoù khaên ñeå
laøm dòu söï sôï haõi trong heä thoáng ngaân haøng nhöõng naêm
1930-31… thì vuï suïp ñoå cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn naêm
1929 cuõng chæ daãn tôùi moät cuoäc suy thoaùi bình thöôøng,
khoâng ñaùng ñeå yù vaø chaéc chaén seõ rôi vaøo queân laõng. Do caùc
nhaø kinh teá vaø nhöõng nhaø laøm chính saùch ñaõ “thuoäc baøi”
1. Toång thoáng thöù 31 cuûa Myõ, nhieäm kyø 1929-1933; tröôùc ñoù laø Boä tröôûng Thöông
maïi (1921-1928)
gIÔÙI THIEäU
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi
22
– chaúng haïn seõ khoâng coù oâng boä tröôûng taøi chính naøo daùm
laëp laïi gioïng ñieäu cuûa Andrew Mellon (2) trong lôøi khuyeân
kheùt tieáng “loaïi boû vaø thanh lyù heát caùc lao ñoäng, caùc chöùng
khoaùn, nhöõng noâng traïi, baát ñoäng saûn … baát cöù thöù gì keùm
hieäu quaû vaø ñoäc haïi ra khoûi heä thoáng kinh teá” – döôøng nhö
moät cuoäc Ñaïi suy thoaùi töông töï seõ khoâng bao giôø coù cô may
xaûy ra nöõa.
Lieäu ñieàu naøy coù ñuùng hay khoâng? Cuoái thaäp nieân 1990
moät loaït neàn kinh teá chaâu AÙ – nhöõng neàn kinh teá chieám moät
phaàn tö saûn löôïng cuûa kinh teá toaøn caàu, vôùi daân soá côõ baûy
traêm trieäu ngöôøi – ñaõ traûi qua moät ñôït suy thoaùi coù nhöõng
neùt töông ñoàng moät caùch ñaùng sôï vôùi cuoäc Ñaïi suy thoaùi
naêm naøo. Vaø cuõng nhö cuoäc Ñaïi suy thoaùi, cuoäc khuûng hoaûng
laàn naøy cuõng ñoät ngoät xuaát hieän nhö tieáng seùt giöõa baàu trôøi
xanh; trong khi caùc chuyeân gia vaãn khaêng khaêng döï ñoaùn
kinh teá tieáp tuïc taêng tröôûng ngay khi suy thoaùi ñaõ manh
nha heù loä. Nhö thaäp nieân 1930, nhöõng “phöông thuoác” kinh
teá truyeàn thoáng toû ra khoâng hieäu quaû, ñoâi khi coøn phaûn taùc
duïng. Khi nghó ñeán vieäc lòch söû u aùm ñoù ñang laëp laïi, döôøng
nhö ai trong chuùng ta cuõng phaûi ruøng mình!
Ñoù chính laø caûm giaùc cuûa toâi luùc naøy. AÁn baûn ñaàu tieân cuûa
cuoán saùch treân tay caùc baïn ñaõ ñöôïc hình thaønh ñeå traû lôøi
cho cuoäc khuûng hoaûng kinh teá chaâu AÙ nhöõng naêm 1990. Hoài
ñoù, trong khi moät soá ngöôøi xem ñaây laø moät hieän töôïng thuaàn
tuùy chaâu AÙ, toâi ñaõ cho raèng ñaây laø moät ñieàm baùo chaúng laønh
cho taát caû chuùng ta, laø moät caûnh baùo cho thaáy caùc vaán ñeà
cuûa kinh teá hoïc suy thoaùi (depression economics) chöa heà
2 Boä tröôûng Taøi chính Myõ töø 1921 ñeán 1932, noåi tieáng vôùi quan ñieåm cöùng raén
trong thôøi suy thoaùi, chaúng haïn töø choái bôm thanh khoaûn cho caùc ngaân haøng yeáu,
töø choái bôm theâm tieàn maët vaøo neàn kinh teá v.v…
23
bieán maát trong thôøi hieän ñaïi. Ñaùng buoàn thay, nhöõng ñieàu
toâi ñaõ lo ngaïi hoùa ra laïi laø ñuùng. Khi aán baûn môùi cuûa cuoán
saùch naøy ra ñôøi, ña phaàn theá giôùi (trong ñoù coù caû nöôùc Myõ)
ñang phaûi vaät loän vôùi khuûng hoaûng kinh teá vaø taøi chính.
Cuoäc khuûng hoaûng naøy thaäm chí, so vôùi khuûng hoaûng kinh
teá chaâu AÙ thaäp nieân 1990, coøn töông ñoàng hôn nhieàu vôùi
thôøi Ñaïi suy thoaùi.
Nhöõng vaán ñeà kinh teá maø chaâu AÙ traûi qua moät thaäp kyû
tröôùc ñaây, cuõng nhö nhöõng gì maø chuùng ta ñang ñoái maët hieän
nay, hoùa ra laïi chính laø nhöõng gì ngöôøi ta töôûng raèng ñaõ hoïc
ñöôïc caùch phoøng ngöøa hieäu quaû. Trong thôøi kyø ñen toái tröôùc
ñaây, nhöõng neàn kinh teá lôùn vaø phaùt trieån vôùi nhöõng chính
phuû oån ñònh nhö nöôùc Anh hoài thaäp nieân 1920 coù theå khoâng
tìm ra lôøi giaûi ñaùp cho nhöõng thôøi kyø ñình ñoán vaø giaûm phaùt
keùo daøi; song trong giai ñoaïn giöõa John Maynard Keynes vaø
Milton Friedman, chuùng ta ñaõ töøng nghó raèng mình ñaõ hoïc
ñöôïc caùch ngaên ngöøa hieäu quaû nhöõng khuûng hoaûng töông
töï. Tröôùc kia nhöõng neàn kinh teá nhoû nhö nöôùc AÙo hoài naêm
1931 töøng phaûi chòu phoù maëc soá phaän cho nhöõng côn thuûy
trieàu taøi chính vaø khoâng theå töï quyeát ñònh vaän meänh kinh
teá cuûa mình; nhöng ngaøy nay nhöõng chuyeân gia ngaân haøng
vaø vieân chöùc chính phuû daøy daïn kinh nghieäm (ñoù laø chöa
keå ñeán Quyõ Tieàn teä quoác teá IMF) ñöôïc cho laø hoaøn toaøn coù
khaû naêng daøn xeáp nhöõng goùi giaûi cöùu höõu hieäu, coù theå khoáng
cheá deã daøng nhöõng cuoäc khuûng hoaûng tröôùc khi chuùng kòp
lan roäng. Chính phuû Myõ nhöõng naêm 1930-31 coù theå chæ bieát
khoanh tay ñöùng nhìn heä thoáng ngaân haøng trong nöôùc suïp
ñoå, nhöng trong thôøi hieän ñaïi, baûo hieåm tieàn göûi vaø vieäc Cuïc
Döï tröõ Lieân bang saün saøng bôm tieàn maët cho caùc ñònh cheá
taøi chính gaëp khoù khaên ñöôïc ngöôøi ta kyø voïng coù theå ngaên
GIÔÙI THIEÄU
Söï trôû laïi cuûa Kinh teá hoïc Suy thoaùi
24
chaën nhöõng caûnh töôïng töông töï. Taát nhieân chaúng ai nghó
raèng nhöõng quan ngaïi veà kinh teá ñaõ ñi qua, song chuùng ta
ñeàu chaéc chaén raèng duø coù gaëp phaûi baát kyø vaán ñeà gì trong
töông lai, thì chuùng cuõng chaúng theå coù neùt gì töông ñoàng vôùi
nhöõng khuûng hoaûng thôøi 1920 vaø 1930 caû.
Tuy nhieân, leõ ra moät thaäp nieân tröôùc ñaây chuùng ta ñaõ
phaûi nhaän ra raèng söï töï tin noùi treân ñaõ ñöôïc ñaët nhaàm choã.
Gaàn suoát thaäp nieân 1990, nöôùc Nhaät rôi vaøo moät caùi baãy
kinh teá, voán chaúng xa laï gì vôùi Keynes vaø nhöõng ngöôøi cuøng
thôøi vôùi oâng. Trong khi ñoù, moät soá neàn kinh teá nhoû hôn taïi
chaâu AÙ ñaõ rôi toõm töø ñænh cao taêng tröôûng xuoáng vöïc saâu
thaûm hoïa chæ sau moät ñeâm – vaø caâu chuyeän buoàn cuûa hoï raát
gioáng vôùi nhöõng gì ñaõ dieãn ra hoài thaäp nieân 1930.
Vaøo thôøi gian ñoù, toâi coù suy nghó nhö sau: nhöõng gì xaûy
ra gioáng nhö moät loaøi vi khuaån gaây beänh dòch cheát ngöôøi
ñaõ ñöôïc y hoïc khoáng cheá moät thôøi gian daøi, nay baát thaàn
xuaát hieän trôû laïi döôùi moät daïng thöùc môùi, maø khoâng moät
daïng khaùng sinh thoâng thöôøng naøo coù khaû naêng ngaên chaën.
Trong phaàn giôùi thieäu cho aán baûn ñaàu tieân cuûa cuoán saùch
naøy, toâi ñaõ vieát nhö sau: “Cho ñeán nay môùi chæ coù moät soá ít
ngöôøi laø naïn nhaân cuûa gioáng vi khuaån môùi naøy; song thaät
laø khôø khaïo neáu nhöõng ai chöa bò beänh khoâng chòu tìm ra
nhöõng phöông thuoác hay cô cheá phoøng beänh môùi baèng baát cöù
giaù naøo; ñieàu ñoù seõ bieán hoï thaønh nhöõng naïn nhaân keá tieáp
cuûa beänh dòch!”.
Vaâng, ñuùng laø chuùng ta ñaõ khôø khaïo, thaäm chí ngu ngoác.
Vaø hoâm nay beänh dòch ñang hoaønh haønh treân ñaàu chuùng ta.
Ña phaàn cuoán saùch naøy daønh ñeå vieát veà cuoäc khuûng hoaûng
kinh teá chaâu AÙ thaäp nieân 1990, caùi hoùa ra laø “ñôït toång dieãn
taäp” cho cuoäc khuûng hoaûng toaøn caàu ñang dieãn ra hieän nay.
25
Tuy nhieân, toâi cuõng boå sung khaù nhieàu taøi lieäu môùi, trong noã
löïc giaûi thích baèng caùch naøo maø nöôùc Myõ hoâm nay rôi vaøo
tình caûnh nhö nöôùc Nhaät möôøi naêm tröôùc ñaây; baèng caùch
naøo maø Iceland hoâm nay gioáng Thaùi Lan tröôùc kia; vaø baèng
caùch naøo maø nhöõng quoác gia töøng bò khuûng hoaûng möôøi naêm
tröôùc kinh haõi nhaän ra moät laàn nöõa hoï laïi ñang ñöùng beân
bôø vöïc thaúm…
Veà cuoán saùch naøy
Toâi xin noùi ngay töø ñaàu raèng veà baûn chaát maø noùi, ñaây laø moät
cuoán saùch phaân tích. Theo ñoù, toâi khoâng noùi quaù nhieàu veà
“caùi ñaõ xaûy ra” baèng vieäc noùi veà lyù do taïi sao moïi vieäc ñaõ xaûy
ra nhö vaäy. Toâi tin raèng ñieàu quan troïng laø hieåu ñöôïc baèng
caùch naøo thaûm hoïa ñaõ coù theå xaûy ra, laøm sao nhöõng naïn
nhaân cuûa noù coù theå “soáng soùt”, cuõng nhö caùch thöùc phoøng
ngöøa thaûm hoïa trong töông lai. Ñieàu naøy coù nghóa muïc tieâu
sau cuøng cuûa cuoán saùch laø, nhö ngöôøi ta hay noùi trong caùc
tröôøng kinh doanh, phaùt trieån lyù thuyeát töø tình huoáng thöïc
teá – hay noùi caùch khaùc, tìm ra caùch thöùc suy nghó vaø lyù giaûi
taát caû nhöõng hieän töôïng naøy.
Tuy nhieân, toâi cuõng coá gaéng traùnh laøm cho cuoán saùch
trôû thaønh moät söï trình baøy khoâ khan veà lyù thuyeát. Khoâng
coù nhöõng phöông trình, nhöõng bieåu ñoà bí hieåm, vaø (toâi hy
voïng) cuõng khoâng coù caû nhöõng thuaät ngöõ chuyeân ngaønh quaù
ö khoù hieåu. Laø moät nhaø kinh teá coù teân tuoåi, toâi hoaøn toaøn
coù khaû naêng vieát ra nhöõng ñieàu khoù hieåu tôùi möùc … khoâng ai
ñoïc noåi. Thöïc ra maø noùi, nhöõng taøi lieäu khoâng-ai-ñoïc-noåi ñoù
(nhöõng taøi lieäu chuyeân ngaønh kinh teá vôùi ñaày nhöõng thuaät
GIÔÙI THIEÄU