Tượng Phật trong nền
điêu khắc cổ Việt nam
Văn Học và Nghệ Thuật - Điêu Khắc Phật Giáo
Viết bởi Trần Mạnh Phú
Thành công của tập thể nghệ sĩ điêu khắc thời Lý chính là ở
chỗ diễn tả được nội dung của tư tưởng thời đại. Cốt lõi của
tư tưởng ấy là Phật pháp. Song, cốt lõi đó lại bị chi phối bởi
các khía cạnh khác nhau của hệ tư tưởng cổ truyền Việt Nam:
ý thức về cuộc sống (cõi đời), về quốc gia (nền xã tắc), về đất
(trăm thóc giống dồi dào), về nước, về nền văn hóa dân tộc
(chung một nghi thức), và về dân. Pho tượng Phật A Di Đà
chùa Phật Tích thắm đượm những ý thức ấy. Và cái đẹp của
nó toát ra trong sự thống nhất của những yếu tố đối lập: tư
thế bất động của Phật, nhịp chuyển động của các biểu tượng
nói lên ý thức cổ truyền về tổ tiên (rồng), về đất nước (nước)
và dòng năng động ngầm chảy trong cơ thể nhân tính (nữ
tính) của Phật...
Tại chùa Bút Tháp (Hà Bắc) còn một pho tượng Phật Tuyết
Sơn (thế kỷ XVII). Ở pho tượng này, bản chất Phật đã chiến
thắng sức cám dỗ của vật chất. Cơ thể gày còm khiến chúng
sinh nghĩ đến sáu năm tu khổ hạnh của Phật. Song, dáng ngồi
“tâm định” của Tuyết Sơn, vầng trán, đôi mắt... đã thuộc bản
thể Phật rồi. Trái lại, khi chiêm ngưỡng Tuyết Sơn (cuối thế
kỷ XVIII) ở chùa Tây Phương (Hà Tây), chúng ta thấy cuộc
đấu tranh giữa tinh thần và vật chất như còn tiếp diễn trong
pho tượng.
Tượng Phật trong nền điêu khắc cổ Việt Nam
Trần Mạnh Phú
Ở Việt Nam, truyền thống yêu nước, truyền thống chiến đấu
chống ngoại xâm, truyền thống đoàn kết trong tình làng nghĩa
nước... hợp thành trận tuyến tư tưởng tích cực, có tác động
đến quá trình tiến triển của nền tư tưởng Việt Nam. Những
võ khí tư tưởng của giai cấp thống trị (và của bọn phong kiến
xâm lược Tống, Nguyên, Minh, Thanh) chưa bao giờ đập nát
được bức trường thành của nhân dân, chưa bao giờ bẻ gãy ý
chí yêu nước, yêu tự do, độc lập. Cuộc sống của con người
Việt Nam vẫn tràn đầy lạc quan trong đau thương:
“Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai”(1)
(Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết,
Đêm qua sân trước nở cành mai).
Thơ của một nhà triết học phong kiến thời Lý, Mãn Giác
thiền sư (1051-1096), cũng toát ra phẩm chất lạc quan: phủ
định cái suy tàn của quá khứ, và khẳng định mầm nụ tươi
lành của tương lai.
Tượng Phật A Di Đà (Amitabha Bouddha) ở chùa Phật Tích
(Hà Bắc, 1057) như cùng với dân tộc Việt Nam sống mãi.
Đây là pho tượng Phật duy nhất (tạc bằng đá) mà thời Lý còn
truyền lại đến ngày nay. Những bước thăng trầm của đất
nước như lùi vào dĩ vãng. Điêu tàn, đổ nát còn đó đây.