530
ỨNGDỤNGCÔNGNGHỆSỐTRONGTÁIHIỆNDISẢN
LỊCHSỬ,VĂNHÓA:TỪTRẢINGHIỆMSÁNGTẠOĐẾN
KHOTƯLIỆUĐÀOTẠOMỸTHUẬTỨNGDỤNG
NguyễnHồngThắm
,ĐỗThịThúyAnh
Email:nhtham@hou.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđượcbàibáo:29/09/2025
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:15/10/2025
Ngàybàibáođượcduyệtđăng:24/10/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.906
Tómtắt:Trướcsựchuyểnmìnhmạnhmẽcủaquátrìnhchuyểnđổisốcùngsựphát
triểncôngnghệtiêntiếnnhưthựctếảo(VR),thựctếtăngcường(AR),3Dmapping,…việc
táihiệndisảnlịchsửvàvănhóađangmởranhữngcơhộimớiđểkếtnốicôngchúngvới
cácgiátrịtruyềnthống.Bàiviếtnàytậptrungphântíchtiềmnăngcủacôngnghệsốtrong
việcbảotồn,truyềntảivàtáidiễngiảidisản,từđóđềxuấtkhảnăngxâydựngkhotưliệu
trựcquanphụcvụcôngtácđàotạotronglĩnhvựcmỹthuậtứngdụng.Bằngcácphương
phápnghiêncứuthứcấpthôngquatổnghợp,phântíchcáctàiliệuliênquanđếnlĩnhvực
bảotồnvàcôngnghệsố.Đồngthời,kếthợpcáchtiếpcậnphântíchtrườnghợpvàquansát
thựcnghiệmtạimộtsốhoạtđộngbảotàng,triểnlãmứngdụngcôngnghệtrìnhchiếuđa
phươngtiện.Kếtquảnghiêncứuchothấyviệctíchhợpcôngnghệsốkhôngchỉgiúptáihiện
sốngđộngdisảnmàcòntạonguồndữliệuphongphú,hỗtrợgiảngviênvàsinhviênkhai
tháctrongcáchọcphầnthiếtkế.Quađó,bàiviếtđónggópmộthướngtiếpcậnmớitrong
việckếtnốidisản-côngnghệ-giáodụcvàthúcđẩynănglựcsángtạo,đổimớitrongđào
tạomỹthuậtứngdụng.
Từkhóa:côngnghệsố,disản,lịchsử,mỹthuậtứngdụng,vănhóa
1
KhoaTạodángCôngnghiệp-TrườngđạihọcMởHàNội
I.Đặtvấnđề
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và
chuyểnđổisốđangdiễnramạnhmẽ,việc
ứngdụngcôngnghệtiêntiếnvàolĩnhvực
văn hóa - nghệ thuật ngày càng trở nên
phổbiếnvàcóýnghĩathiếtthực.Những
côngnghệnhưthựctếảo(VirtualReality
- VR), thực tế tăng cường (Augmented
Reality - AR), 3D mapping, projection
mapping,…khôngchỉtạoracáchìnhthức
trải nghiệm mớimẻ chocôngchúng mà
cònmởranhữngcơhộiquantrọngtrong
việcbảotồn,táihiệnvàlantỏagiátrịcủa
disảnlịchsử,vănhóa.
“Trênthếgiới,việcứngdụngcông
nghệsốtrongbảotồn,pháthuygiátrịdi
531
sảnvănhóavậtthểvàphivậtthểđangtrở
thành xu hướng tất yếu, ngày càng phát
triểnmạnhmẽ.TạiViệtNam,côngnghệ
đãtừngbướcđượcđưavàoứngdụngbảo
tồn di sản thôngqua việc số hóa các di
tích,disảnvănhóaphụcvụlưutrữ,tiếp
cậnquảngbáđếnmuônnơi”.[4]
ỞViệtNam,nhiềudựánsốhóadi
sảnđãđượctriểnkhai,từphụcdựngkiến
trúccổquacôngnghệ3D,đếnxâydựng
cácbảotàngảo,triểnlãmtươngtác.Tuy
nhiên,phầnlớnnhữngứngdụngnàymới
chỉ tậptrung vàomục tiêubảotồn hoặc
quảngbádulịchvănhóa,trongkhitiềm
năngphụcvụchođàotạotronglĩnhvực
mỹthuậtứng dụngchưa được khaithác
mộtcáchđầyđủvàcóhệthống.Điềunày
tạorakhoảngtrốngtrongnghiêncứuvà
thực tiễn: làm thế nào để công nghệ số
khôngchỉtáihiệndisảnchocôngchúng
thưởngthức,màcòntrởthành nguồntư
liệu,chấtliệusángtạophụcvụchocông
tác giảng dạy vàhọc tập trong giáodục
nghệthuật-thiếtkế.
Từthựctếđó,bàibáonàyhướngđến
việcphântíchtiềmnăngcủacôngnghệsố
trongbảotồnvàtáihiệndisảnlịchsử-văn
hóa,đồngthờiđềxuấtkhảnăngxâydựng
khotưliệutrựcquanhỗtrợhoạtđộngđào
tạomỹthuậtứngdụng.Cáchtiếpcậnnày
nhằmgópphầnkếtnốidisản-côngnghệ-
giáodục,quađóthúcđẩyđổimớiphương
phápgiảngdạy,nângcaotrảinghiệmhọc
tậpvàkhơigợinănglựcsángtạocủasinh
viêntrongbốicảnhmới.
II.Cơsởlýthuyết
2.1.Kháiniệmdisảnsố
Kháiniệmdisảnsốđượcchínhthức
nêutrongTuyênngônvềbảotồndisảnsố
củaUNESCO(2003),trongđónhấnmạnh
rằngcáctàinguyênvănhóa,lịchsử,khoa
họckhiđượcsốhóacầnđượccoilàmột
phần của di sản nhânloại, đòi hỏi được
bảo tồn và tiếp cận lâu dài (UNESCO,
2003). Di sản số không chỉ bao gồm
nhữngđốitượnggốcđượcsốhóa(chẳng
hạnhiệnvật,kiếntrúc,tàiliệulưutrữ)mà
còncảnhữngsảnphẩmđượctạorahoàn
toànbằngcôngnghệsốnhằmmụcđíchtái
hiệnvàlantỏagiátrịvănhóa.
2.2.Côngnghệsốtrongtáihiệnvà
bảotồndisản
Nhiều nghiên cứu đã khẳng định
vai trò của côngnghệ sốtrong việclàm
sốngđộnghóavàgiatăngkhảnăngtiếp
cậndisản.Kalay,KvanvàAeck(2008)
chorằngcáccôngnghệnhưVR,AR,3D
scanningđãmởrahướngtiếpcậnmớicho
bảo tồn,khôngchỉlưugiữhìnhtháivật
chất của di sản mà còn truyền tải được
trảinghiệmgắnvớikhônggian,thờigian.
Tương tự, Champion (2021) nhấnmạnh
tính“tươngtác”và“trảinghiệmnhậpvai”
củacôngnghệsốgiúpcôngchúngkhông
chỉquansátthụđộngmàcòncóthểtham
giatrựctiếpvàotiếntrình“sốnglại”lịch
sửvàvănhóa.
2.3.Giáodụcmỹthuậtứngdụng
Theo Mirzoe (1999), văn hóa
thịgiác(visualculture)đềcậpđếntoàn
bộ những gì con người nhìn thấy, diễn
giảivàtáisảnxuấttrongđờisốnghàng
ngày.Việcsốhóadisảnkhôngchỉmang
ýnghĩabảotồnmàcònmởrộng“ngân
hàng hình ảnh” phục vụ giảng dạy và
thựchànhnghệthuật.Trongđàotạomỹ
thuật ứng dụng, nguồn tư liệu thị giác
phong phú từ di sản số giúp sinh viên
pháttriểnkhảnăngphântíchhìnhtượng,
tiếpcậnđadạngphongcáchvàứngdụng
sángtạotrongthiếtkếsảnphẩm,đồhọa
haytruyềnthôngthịgiác.
532
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Nghiêncứuthứcấp
Trong khuôn khổ bài báo, phương
pháp nghiên cứu thứ cấp được sử dụng
nhằmtổnghợpvàphântíchcáckếtquả
nghiêncứuđãcóvềứngdụngcôngnghệ
sốtrongtáihiệndisảnlịchsử,vănhóa.
Cáchtiếpcậnnàygiúpxâydựngnềntảng
lýluận,nhậndiệnnhữngkinhnghiệmvà
xuhướng trongnước cũngnhư quốctế,
đồngthờitạocơsởđểlựachọnvàphân
tích các trường hợp điển hình. Qua đó,
nghiên cứu thứ cấp không chỉ cungcấp
khung lý thuyết cần thiết mà còn định
hướngchoviệcvậndụngcácphươngpháp
khác,gópphầnđảmbảotínhhệthốngvà
chặtchẽcủabàibáo.
3.2.Phântíchtrườnghợp
Phươngphápphântíchtrườnghợp
được ápdụng đểkhảo sátmột sốdựán
ứngdụngcôngnghệsốtrongtáihiệndi
sảntạiViệtNam.Cácvídụtiêubiểugồm:
a)TriểnlãmVũkhúcThiềnmôntại
bảotàngLịchsửQuốcgia:Trưngbày“Vũ
khúc Thiền môn - Nghệ thuật Phật giáo
thời Lý: Di sản và và Công nghệ” giới
thiệu14hiệnvậttiêubiểu,đượcchọnlọc
từkhốidisảnPhậtgiáothờiLýđanglưu
giữtạiBảotàngLịchsửQuốcgia
b)TourthamquanVănMiếuĐêm:
Show3DMapping“TinhHoaĐạoHọc”
tônvinhtruyềnthốnghiếuhọc,tinhthần
tônsưtrọngđạovàtưtưởngtrọngdụng
hiềntàicủadântộcViệtNam
c)Ứngdụngtrìnhchiếuprojection
mapping trong triển lãm “80 năm hành
trìnhĐộclập-Tựdo-Hạnhphúc”
Việc phân tích những trường hợp
này cho phép nhận diện các xu hướng,
điểm mạnh và hạn chế trong ứng dụng
côngnghệsốvàobảotồndisản,đồngthời
liênhệđếnkhảnăngtíchhợptrongđào
tạomỹthuậtứngdụng.
3.3.Quansátthựcnghiệm
Ngoài nghiên cứu tài liệu và phân
tíchtrườnghợp,nghiêncứucònápdụng
quansátthựcnghiệmtạimộtsốhoạtđộng
triểnlãmvàbảotàngứngdụngcôngnghệ
đaphươngtiện.Phươngphápnàygiúpghi
nhậntrựctiếpphảnứng,mứcđộtươngtác
vàtrảinghiệmcủacôngchúngkhitiếpcận
disảnsố.Dữliệuquansátđượcsửdụng
để bổ trợ cho phân tích, từ đó đánh giá
vaitròcủacôngnghệsốtrongviệcnâng
caotrảinghiệmthẩmmỹ,đồngthờikhẳng
địnhtiềm năngáp dụng vàomôi trường
giáodụcnghệthuật.
IV.Kếtquảnghiêncứuvàthảoluận
4.1.Tiềmnăngcủa công nghệsố
trongtáihiệndisản
Hiện nay, vấn đề ứng dụng công
nghệ,chuyểnđổisốtrongcácbảotàng,di
tíchlịchsửđãđượctriểnkhaivàpháthuy
hiệuquảtíchcực,phùhợpvớixuthếphát
triển hiện tại và đáp ứng nhu cầu khám
phá,tìmhiểucủangườixem.“Ứngdụng
công nghệ tronglĩnh vựcbảo tàng sẽlà
cầunốiđưacác disản đangđược trưng
bàytạicácbảotàngđếngầnhơnvớicông
chúng, đóng góp tích cực vào quá trình
bảotồnvàpháthuygiátrịvănhóa,đưa
disảnvănhóatrởthànhsảnphẩmcủadu
lịch,pháttriểnkinhtế-xãhội.“Vớicác
ứngdụngcôngnghệtiêntiếntronghoạt
độngbảotàng,giờđây,cácsinhviên,học
sinhcóthểhọchỏivàtraudồithêmnhiều
tri thức theo một cách mới lạ, độc đáo
nhưngkhôngkémphầnhấpdẫn”[2].
Phụcchế di sản luôn làmột thách
thứclớnđốivớicácnhàbảotồn,đặcbiệt
khihiệnvậtđãbịhưhỏngnặnghoặcmất
đinhữngbộphậnquantrọng.Cácphương
533
phápphụcchếtruyềnthốngthườngđòihỏi
sựcanthiệptrựctiếpvàovậtthể,dẫnđến
nguycơthayđổichấtliệugốchoặclàm
sailệchgiátrịnguyênbản.Trongbốicảnh
đó,côngnghệsố-đặcbiệtlà3Dscanning
và 3D projection - đã mở ra những giải
phápmới,vừađảmbảotínhkhoahọc,vừa
giữđượcsựantoànchohiệnvật.
Mộtví dụ tiêubiểu là trườnghợp
Tượng Kim Cương bằng đá (1507) tại
chùaPhậtTích,BắcNinh.Photượngnày
vốncógiátrịlịchsử-nghệthuậtđặcbiệt
nhưngđãbịmấtphầnđầuquathờigian.
Nhờ sự hỗ trợ của công nghệ quét 3D
và trình chiếu không gian ba chiều, các
chuyêngiabảotồnđãtáihiệndiệnmạo
banđầucủatácphẩmmộtcáchtrựcquan,
chophépcôngchúngvàgiớinghiêncứu
hìnhdungđượchìnhtháinguyêngốccủa
photượng.Điểmnổibậtởphươngpháp
nàylà:
•Khôngtrựctiếpcanthiệpvàohiện
vật,từđógiảmnguycơgâyhưhỏngthêm.
•Chophéptạoranhiềuphiênbảnmô
phỏngkhác nhau dựa trêndữ liệu nghiên
cứusosánh(iconography),giúpgiớichuyên
mônthảoluậnvàđánhgiátrướckhicôngbố
môhìnhphụcdựngcuốicùng.
•Mở rộng khả năng phổ biến: dữ
liệu3Dcóthểđượctíchhợpvàobảotàng
ảo,bàigiảng,hoặctriểnlãmtươngtác.
Nếuphụcchếsốtậptrungvàoviệc
khôiphụchìnhtháihiệnvật,thìtáihiệnvà
trìnhchiếusốlạihướngtớimởrộngtrải
nghiệmcảm thụdi sảncho côngchúng.
Vớisựphát triểncủacáccôngnghệ3D
mapping,thựctếảo(VR)vàthựctếtăng
cường(AR),khônggiandisảnkhôngcòn
chỉdừnglạiởviệctrưngbàytĩnh,màđã
trở thành những môi trường tương tác
sốngđộng,nơilịchsửvàvănhóađượckể
lạibằngngônngữthịgiácđaphươngtiện.
Hình1.TượngKimCươngbằngđánăm
1507tạichùaPhậtTích.Photượngvốn
đãbịmấtphầnđầu,đượcphụcchếnhờ
côngnghệtrìnhchiếu3D.
(Nguồnảnh:nhandan.vn)
Một trường hợp điển hình là Tour
ĐêmVănMiếu-QuốcTửGiám(HàNội).
Sự kiện này đã ứng dụng công nghệ 3D
mapping để trình chiếu trực tiếp lên kiến
trúccổkínhcủaVănMiếu.Cácnghilễxưa,
những tích truyện về khoa cử và văn hóa
Nhohọcđượctáihiệnbằngánhsáng,màu
sắcvàhiệuứngchuyểnđộng,tạonêntrải
nghiệmđatầngchokhángiả.Ởđây,công
nghệkhôngchỉđóngvaitròminhhọa,mà
còngiúp“kểchuyệnbằngdisản”(heritage
storytelling)theocáchhấpdẫn,dễtiếpnhận
hơnđốivớicôngchúngđươngđại.
Hình2.Ứngdụngcôngnghệ3D
MappingđộcđáotrongTourĐêmtại
VănMiếu-QuốcTửGiám.
(Nguồnảnh:baochinhphu.vn)
534
ViệcứngdụngProjectionMapping
tạitriểnlãm“80nămhànhtrìnhĐộclập
-Tựdo-Hạnhphúc”tổchứctạiHàNội
năm2025.Côngnghệnàyđãbiếnnhững
mảng tường, không gian trưng bày tĩnh
thành những bề mặt trình chiếu động,
nơi hình ảnh, tư liệu lịch sử và đồ họa
sốđượclồngghép,táihiệncácdấumốc
quan trọng trong hành trình dựng nước
vàgiữnướccủadântộc.NhờProjection
Mapping,ngườixemkhôngchỉquansát
tưliệudướidạngảnhchụphoặchiệnvật
gốc, mà còn được đắm chìm trong một
khônggianđatầng,nơilịchsửđượckểlại
bằngánhsáng,chuyểnđộngvàâmthanh.
Hình3.ỨngdụngcôngnghệProjection
Mappingtạitriểnlãm“80nămhànhtrình
Độclập-Tựdo-Hạnhphúc”.
(Nguồnảnh:tácgiảchụpngày02/09/2025)
Ứngdụngnàychothấycôngnghệ
số có thể mở rộng chiều kích cảm thụ
di sản, tạo nên sự gắn kết cảm xúc sâu
sắc với công chúng, đặc biệt là thế hệ
trẻ. Thay vì trải nghiệm “xem - đọc”
thụđộng,ngườixemđượcthamgiavào
mộthànhtrìnhtrực quan,nơidisảnvà
lịchsửtrởthànhtrảinghiệmsốngđộng.
Điều này không chỉ nâng caohiệu quả
giáodụclịchsử-vănhóa,màcònminh
chứngchokhảnăngcôngnghệsốtrong
việcbiếnnhữngsựkiệntrưngbàytruyền
thốngthànhkhônggiantrảinghiệmnhập
vai,gópphầnđổimớicáchthứcbảotồn
vàlantỏadisản.
Quacáctrườnghợpnghiêncứucó
thể nhận thấy, công nghệ số đã chứng
minhtiềmnăngtolớntrongviệctáihiện
vàlantỏagiátrịdisảnvănhóa.Trướchết,
ở phương diện bảo tồn, những công cụ
nhưquét3D,phụcchếsốhaymôphỏng
đachiềuchophépcácnhànghiêncứuvà
bảotồnhìnhdunglạihìnhtháinguyêngốc
củahiệnvật,đồngthờigiảmthiểutốiđa
rủirotừviệccanthiệptrựctiếpvàodisản.
Ởphươngdiệnphổbiếnvàpháthuygiá
trị,cáccôngnghệtrìnhchiếutiêntiếnnhư
3D mapping và Projection Mapping đã
gópphầnbiếndisảntừđốitượngtĩnhtại
thànhkhônggiantrảinghiệmsốngđộng.
Thôngquaánhsáng,âmthanh,hìnhảnh
vàhiệuứngchuyểnđộng,lịchsửvàvăn
hóađược“kểlại”bằngngônngữthịgiác
đatầng,tạonênsứchấpdẫnmạnhmẽđối
với công chúng đương đại. Sự kết hợp
giữanộidungtruyềnthốngvàcôngnghệ
hiện đại đãbiến các disản, vốn đôikhi
bịxemlàkhôkhan,trởthànhtrảinghiệm
thẩmmỹ-cảmxúc,khơigợisựhứngthú,
tòmòvànhucầutìmhiểusâuhơn.
4.2. Vai trò của ứng dụng công
nghệsốtrongtáihiệndisản
Trong những năm gần đây, ứng
dụngcôngnghệsốtronglĩnhvựcdisản
đãchứngminhvaitròquantrọngkhông
chỉởkhíacạnhbảotồnmàcòntrongviệc
truyềntảigiátrịvănhóađếncôngchúng.
Khácvớicáchtiếpcậntruyềnthốngvốn
nhấn mạnh vào việc lưu giữ hiện vật
gốctrongkhônggianbảotàngtĩnh,các
công nghệ số hiện đại đã mở ra hướng
tiếpcậnmới:biếndisảnthànhmộtthực
thểsốngđộng,cókhảnănggiaotiếpvới
ngườixemthôngquangônngữthịgiác
đaphươngtiện.
Thứ nhất, công nghệ số cho phép
khôiphục diện mạonguyên gốc củatác